Teorìa dla relatività limità

La teorìa dla relatività limità, smonùa da Einstein dël 1905, a l'é basà ansima a doi postulà, dont a derivo tute soe conclusion. Ij postulà Ël prim postulà Fin dai temp ëd Galilei as savìa che le laj dla mecànica a j'ero j'istesse an tuti ij sistema inersiaj. Einstein a l'ha slargà ës prinsipi d'invariansa a tuta la fìsica, nen mach a la mecànica, comprendend an particolar l'eletromagnetism. Ël prim postulà a fortiss donca che Le laj dla fìsica a son j'istesse an tuti ij sistema inersiaj. A-i é gnun sistema inersial privilegià. Ël second postulà Prima ëd l'advent ëd la relatività limità, na chestion problemàtica a l'era rëspet a che sistema d'arferiment a fussa mzurà l'andi dla lus $c=2,988\cdot 10^{8}{\frac {m}{s}}$. Einsten a l'ha donca proponù un second postulà: L'andi dla lus a l'é ël midem an tuti ij sistema d'arferiment inersiaj. J'equassion ëd trasformassion Ch'as consìdero doi osservator S e S' dont j'ass d'arferiment a son paralej antra 'd lor e j'ass x e x' a coincido. Butoma che S' a bogia, rëspet a S, con n'andi v vers drita arlongh a l'ass dj'assisse e orìgin coincidente ai temp t=t'=0. Ch'as consìdera n'eveniment che a ancàpita a le coordinà spassiaj e temporaj (x,y,z,t) për S e (x',y',z',t') për S'. Le relassion antra costi valor a son ësmonùe da j'equassion ëd trasformassion ëd Lorentz. La dilatassion dij temp Butoma d'osservé doi eveniment che ant ël sistema d'arferiment S' a ancàpito ant l'istess pòst. Denotoma con Δt e Δt' j'antërvaj ëd temp antra ij doi eveniment ant ij sistema rispetiv S e S'. La relassion antra 'd lor a resta: $\Delta t={\frac {\Delta t'}{\sqrt {1-({\frac {v}{c}})^{2}}}}$. Ël fàit che Δt>Δt' a l'é ciamà dilatassion dij temp e soens as esprim an disend che le mostre ch'a bogio a ralento. La contrassion dle longheur Consideroma adess na sbara paralela a j'ass dj'assisse e fërma ant l'arferiment S'. Denotoma con Δx e Δx' le longheur ëmzurà, ëd fasson rispetiva, da S e S'. La relassion antra 'd lor a resta: $\Delta x={\sqrt {1-\left({\frac {v}{c}}\right)^{2}}}\Delta x'$. Ël fàit che Δx<Δx' a l'é ciamà contrassion dle longheur. Relatività limità e mecànica newtonian-a La teorìa dla relatività limità a l'ha passà tante verìfiche sperimentaj. Ël fonsionament dj'acelerator ëd partissele, dij reator nuclear, dle bombe atòmiche a l'é basà an sla relatività limità. Tutun, vàire conclusion ëd la relatività limità a smijo nen rasonèivoj al lum ëd l'esperiensa ëd mincadì. An efet, le base ëd l'esperiensa comun-a a son motobin cite, limità a d'andi v motobin pì cit che l'andi dla lus c. La mecànica newtonian-a a arzulta un cas particolar ëd la relatività limità për andi cit.