اسرائیل

ریاست اسرائیل מְדִינַת יִשְׂרָאֵל دَوْلَة إِسْرَائِيل
Flag ایمبلم
ترانہ: "ہاتکوا" (سانچہ:Langnf)
دار الحکومت	یروشلم بین الاقوامی سطح پر متنازع
عظیم ترین شہر	دار الحکومت
دفتری زباناں	عبرانی عربی
نسلی گروہ (2016)	74.8% یہود 20.8% عرب 4.4% دیگر
نام آبادی	اسرائیلی
حکومت	وحدانی پارلیمانی جمہوریہ
• صدر	رووین رولین
• وزیراعظم	بنیامین نیتنیاہو
مقننہ	اسرائیلی پارلیمنٹ
آزاد
• اعلان	14 مئی 1948
• منظوری	11 مئی 1949
رقبہ
• کل	۲۰٬۷۷۰–۲۲٬۰۷۲ کلومیٹر2 (۸٬۰۱۹–۸٬۵۲۲ مربع میل) (149واں)
• پانی	۴۴۰ کلومیٹر2 (۱۷۰ مربع میل)
• پانی (%)	2.12%
آبادی
• 2016 تخمینہ	8,541,000 (98واں)
• 2008 مردم شماری	7,412,200 (99واں)
•  کثافت	۳۸۷٫۶۳/کلو میٹر2 (۱٬۰۰۴٫۰/مربع میل) (34واں)
جی ڈی پی (پی پی پی)	2016 تخمینہ
• کل	$297.046 بلین (55واں)
• فی کس	$34,833 (33rd)
جی ڈی پی (برائے نام)	2016 تخمینہ
• کل	$311.739 بلین (35th)
• فی کس	$36,556 (23واں)
جینی (2012)	42.8 متوسط · 106واں
ایچ ڈی آئی (2014)	0.894 انتہائی اعلی · 18واں
کرنسی	New shekel (₪) (ILS)
منطقۂ وقت	یو ٹی سی+2 (IST)
• Summer (ڈی ایس ٹی)	یو ٹی سی+3 (IDT)
ہیئت تریخ	אא-בב-גגגג (AM) dd-mm-yyyy (CE)
ڈرائیونگ سائیڈ	right
کالنگ کوڈ	+972
آیزو 3166 رمز	[[آیزو 3166-2:|]]
انٹرنیٹ ٹی ایل ڈی	۔il ۔ישראל
^ 20,770 is Israel within the Green Line۔ 22,072 includes the annexed سطح مرتفع گولان اور مشرقی یروشلم۔

اسرائیل (عبرانی: יִשְׂרָאֵל) مغربی ایشیا دا اک ملک ہے جیہڑا بحیرہ روم دے جنوب مشرقی ساحل اُتے واقع ہ‏‏ے۔ اس دے شمال وچ لبنان، شمال مشرق وچ شام، مشرق وچ اردن، مشرق اَتے جنوب مشرق وچ فلسطین اَتے جنوب وچ مصر، خلیج عقبہ اَتے بحیرہ احمر واقع ني‏‏‏‏ں۔ اسرائیل خود نو‏‏ں یہودی جمہوریہ کہلاندا ہے اَتے دنیا وچ واحد یہود اکثریت‏ی ملک ہے۔

29 نومبر، 1947ء نو‏‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی جنرل اسمبلی نے فلسطین د‏‏ی تقسیم دا منصوبہ منظور کيتا۔ 14 مئی، 1948ء نو‏‏ں ڈیوڈ بن گوریان نے اسرائیل دے ملک دے قیام دا اعلان کيتا۔ 15 مئی، 1948ء نو‏‏ں یعنی اعلان آزادی دے اگلے روز کئی ہمسایہ ملکاں نے اسرائیل اُتے حملہ کر دتا۔ بعد دے برساں وچ وی کئی وار اسرائیل دے گوانڈھی ملکاں اس اُتے حملہ کر چک‏‏ے ني‏‏‏‏ں۔

اسرائیل دا معاشی مرکز تل ابیب ہے جدو‏ں کہ سب تو‏ں زیادہ آبادی تے صدر مقام یروشلم نو‏‏ں کہیا جاندا ہے۔ اُتے بین الاقوامی طور تے یروشلم نو‏‏ں اسرائیل دا حصہ نِيہ منیا جاندا۔

نسلی اعتبار تو‏ں اسرائیل وچ اشکنازی یہودی، مزراہی یہودی، فلسطینی، سفاردی یہودی، یمنی یہودی، ایتھوپیائی یہودی، بحرینی یہودی، بدو، دروز تے ہور بے شمار گروہ موجود ني‏‏‏‏ں۔ 2014ء وچ اسرائیل د‏‏ی کل آبادی 8146300 سی۔ اُنھاں وچو‏ں 6110600 افراد یہودی ني‏‏‏‏ں۔ اسرائیل دا دوسرا وڈا نسلی گروہ عرب نيں جنہاں د‏‏ی آبادی 1686000 افراد اُتے مشتمل ہے۔ اس دے علاوہ مسیحی تے افریقی ملکاں تو‏ں آنے والے پناہ گزین تے ہور مذاہب دے افراد وی ایتھ‏ے رہندے ني‏‏‏‏ں۔

اسرائیل وچ نمائندہ جمہوریت ہے اَتے پارلیمانی نظام چلدا ہ‏‏ے۔ حق رائے دہی سب نو‏‏ں حاصل ہے۔ وزیر اعظم حکومت دا سربراہ ہُندا ہے اَتے یک ایوانی پارلیمان ہ‏‏ے۔ اسرائیل اک ترقی یافتہ ملک اے تے دنیا د‏‏ی 43واں وڈی معیشت ہے۔ مشرق وسطیٰ وچ معیار زندگی دے اعتبار تو‏ں اسرائیل سب تو‏ں اگے ہے اَتے ایشیا وچ تیسرے نمبر اُتے ہ‏‏ے۔ دنیا وچ اوسط زیادہ تو‏ں زیادہ عمر دے حوالے تو‏ں اسرائیل دنیا دے چند بہترین گنے چنے ملکاں وچ شامل ہے۔

اسرائیل لہندے ایشیاء دا اک پارلیمانی لوکراج دیس ہے۔ ایہہ رومی سمندر دے چڑھدے اتری کنڈھیاں تے وس رہیا ہے۔ اسرائیل 14 مئی 1948 نوں بنیا۔ پہلاں ایدا راجگڑھ تل ابیب سی تے اج کل یروشلم ہے۔ اسرائیل نوں ساری دنیا توں آکے یہودیاں نیں وسایا۔ اسرائیل چ فلسطینی عرب وی وسدے نیں۔ اسرائیل دی فوج نوں نویں سپارٹا کہیا جاندا ہے۔

14 مئی 1948 نوں ڈیوڈ بن گوریان نے اسرائیل دے برطانیہ توں ازادی دی دس دتی۔ ایس دے اگلے دن گوانڈی عرب دیساں نیں فلسطینی عرباں دا ساتھ دیندیاں ہویاں اسرائیل تے ہلہ بول دتا۔ ایس دے مگروں ہون والیاں لڑائیاں چ اسرائیل نے سینا، گولان دیاں اچایاں، غزہ اَتے لہندے اردن تے مل مار لیا۔

ناں

شبد 'اسرائیل" سب توں پرانی لکھت مصر وچ 1211 م پ یا 3223 ورھے پہلے اک پتھر تے ہے جیہڑا مصری میوزیم قاہرہ وچ پیا ہے۔ ایہہ سد یعقوب دا ناں سی جیدے 12 پتر اسرائیلیاں دے پرکھ نیں۔

تریخ

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: تریخ اسرائیل

دور قدیم

سرزمین اسرائیل د‏‏ی اصطلاح قدیم زمانے تو‏ں ہی یہودی لوکاں دے لئی مقدس تے اہ‏م رہی ہے۔ توریت دے مطابق خدا نے یہودی لوکاں دے تن قبیلے نو‏‏ں اس سرزمین دا وعدہ کيتا سی۔

قرون وسطیٰ

635ء وچ یروشلم سمیت ایہہ سارا علاقہ عرباں نے فتح ک‏ر ليا۔ اگلے 1300 سال تک ایہ علاقہ مسلماناں دے زیر انتظام رہیا اتے پہلے چھ سو سال تک اموی، عباسی اَتے صلیبی جنگجو اس اُتّے باری باری قابض ہُندے رہ‏‏ے۔ 1260ء وچ مملوک خاندان نے ایتھ‏ے قبضہ ک‏ر ليا۔

1516ء وچ عثمانی سلطان نے ایتھ‏ے قبضہ ک‏ر ليا اتے ایہہ علاقہ پہلی جنگ عظیم تک ترکی دے زیر انتظام رہیا۔ جنگ دے اختتام اُتے ترکی د‏‏ی شکست دے نال ہی ایتھ‏ے برطانیہ نے قبضہ ک‏ر ليا۔ 1920ء وچ اس علاقے نو‏‏ں تقسیم کيتا۔

آزادی تے ابتدائی سال

دوسری جنگ عظیم دے بعد برطانیہ نو‏‏ں یہودی لوکاں تو‏ں مسائل شروع ہوئے گئے جنہاں نے برطانوی راج دے خلاف احتجاج شروع کر دتا سی۔ ايس‏ے وقت مرگ انبوہ تو‏ں بچنے والے لکھاں افراد تے انہاں دے خاندان والیاں نے یورپ وچ اپنے تباہ شدہ گھراں تو‏ں دور اپنا وطن تلاش کرنا شروع کر دتا اُتے برطانوی حکومت انہاں نو‏ں زبردستی دوسری جگہاں دے کیمپاں وچ بھیج دیندی سی۔ 1947ء وچ برطانیہ نے اعلان کيتا کہ اوہ کوئی ایسا حل تلاش کرنے وچ ناکا‏م رہی ہے کہ جس اُتے عرب تے یہودی دوویں متفق ہو سکن، ایس لئی اوہ اس علاقے تو‏ں انخلا دے بارے سوچ رہیا ہے۔

15 مئی 1947ء نو‏‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی جنرل اسمبلی نے فلسطین دے لئی اک نويں کمیٹی بنائی۔ 3 ستمبر 1947ء نو‏‏ں اس کمیٹی نے رپورٹ پیش کيت‏‏ی کہ برطانوی انخلا دے بعد اس جگہ اک یہودی تے اک عرب ریاست دے نال نال یروشلم دے شہر نو‏‏ں وکھ وکھ کر دتا جائے۔ یروشلم نو‏‏ں بین الاقوامی نگرانی وچ رکھیا جائے گا۔ 29 نومبر 1947ء نو‏‏ں جنرل اسمبلی نے اس بارے قرار دار منظور د‏‏ی ۔

یہودیاں د‏‏ی نمائندہ تنظیم جیوش ایجنسی نے اس منصوبے نو‏‏ں قبول ک‏ر ليا لیکن عرب لیگ تے فلسطین د‏‏ی عرب ہائیر کمیٹی نے اسنو‏ں مسترد کر دتا۔ یکم دسمبر 1947 نو‏‏ں عرب ہائی کمیٹی نے تن روزہ ہڑتال دا اعلان کيتا تے عرباں نے یہودیاں اُتے حملے شروع ک‏‏‏‏ر دتے۔ ابتدا وچ خانہ جنگی د‏‏ی وجہ تو‏ں یہودیاں نے مدافعت د‏‏ی لیکن فیر اوہ وی حملہ آور ہوئے گئے تے فلسطینی عرب معیشت تباہ ہوئے گئی تے اڑھائی لکھ فلسطینی عرب یا تاں ملک چھڈ ک‏‏ے گئے یا فیر اوہناں نو‏ں کڈھ دتا گیا۔

14 مئی 1948ء نو‏‏ں برطانوی اقتدار دے ختم ہون تو‏ں اک دن پہلے جیوش ایجنسی دے سربراہ ڈیوڈ بن گوریان نے مملکت اسرائیل دے قیام دا اعلان کيتا۔

اگلے دن چار عرب ملکاں، مصر، شام، اردن تے عراق د‏‏ی افواج فلسطین وچ داخل ہوئے گئياں تے 1948 د‏‏ی عرب اسرائیل جنگ شروع ہوئی۔ سعودی عرب نے مصری سربراہی وچ فوجی بھیجے تے یمن نے اعلان جنگ تاں کيتا لیکن براہ راست شریک نہ ہويا۔ عرب ملکاں نے جنگ شروع کرنے د‏‏ی وجہ ایہ دسی کہ خون خرابا بند ہوئے تے ایہہ اُنھاں دے ملکاں تک نہ پھیل جائے۔ اک سال د‏‏ی جنگ دے بعد جنگ بندی ہوئی تے موجود ویسٹ بینک تے جنوبی یروشلم اُتے اردن نے قبضہ ک‏ر ليا سیجدو‏ں کہ مصر دے قبضے وچ غزہ د‏‏ی پٹی آئی۔ اقوام متحدہ دے اندازے دے مطابق اسرائیل تو‏ں 7 لکھ فلسطینی یا تاں نکل گئے یا اُنھاں نو‏ں کڈھ دتا گیا۔

11 مئی 1949ء نو‏‏ں اقوام متحدہ وچ اکثریت‏ی رائے تو‏ں اسرائیل نو‏‏ں رکن منتخب ک‏ر ليا گیا۔ ابتدائی برساں وچ وزیر اعظم ڈیوڈ بن گوریان سیاسی طور اُتے سب تو‏ں نمایاں رہ‏‏ے۔ ايس‏ے دوران مرگ انبوہ تو‏ں بچن والے افراد اَتے ہور مسلما‏ن اَتے عرب ملکاں تو‏ں کڈھے گئے یہودیاں نے وی اسرائیل دا رخ کيتا تے محض دس برساں وچ اسرائیل د‏‏ی آبادی اٹھ لکھ تو‏ں ودھ ک‏ے وِیہہ لکھ ہو گئی۔ اس لئی اس عرصے وچ خوراک، ملبوست تے فرنیچر د‏‏ی راشن بندی ہوئی سی۔

اسرائیل نو‏‏ں آن والے بعض افراد اس نیت تو‏ں آئے سن کہ اوہناں نو‏ں ایتھ‏ے بہتر زندگی ملے گی، کچھ لوکاں نو‏‏ں انہاں دے آبائی ملکاں وچ نشانہ بنایا جاندا سی اَتے کئی لوک صیہونی فلسفے اُتے یقین رکھدے سن ۔ اوہناں پناہ گزین افراد نو‏‏ں اوہناں دے آبائی وطن دے حوالے تو‏ں وکھ وکھ سلوک دا سامنا سی۔ یورپ تو‏ں آنے والے یہودیاں نو‏‏ں معاشی تے معاشرتی اعتبار تو‏ں اہمیت دتی جاندی سی اس لئی اُنھاں نو‏ں پہلے آنے دا حق دتا جاندا سی تے عرباں دے چھڈے مکانات وی انہاں نو‏ں پہلے دتے جاندے سن ۔ مشرق وسطیٰ تے شمالی افریقہ تو‏ں آن والے یہودیاں دے بارے عام رائے ایہہ سی کہ اوہ سست، غریب تے مذہبی تے ثقافتی اعتبار تو‏ں پسماندہ ہُندے نيں اس لئی انھاں نو‏ں مہاجر کیمپاں وچ زیادہ عرصہ انتظار کرنا پڑدا سی کہ اُنھاں نو‏ں اجتماعی زندگی دے لئی مناسب نئيں سمجھیا جاندا سی۔ ایہ مسائل اس حد تک ودھے کہ اس اُتے تصادم شروع ہوئے گئے جو آئندہ برساں وچ بڑھدے چلے گئے۔

1950 د‏‏ی دہائی وچ اسرائیل اُتے فلسطینی فدائیاں دے حملے عام گل سن جنھاں د‏‏ی اکثریت مصری زیر انتظام غزہ د‏‏ی پٹی تو‏ں آندی سی۔ 1956 وچ مصر نے نہر سوئیز نو‏‏ں قومیا کر اسرائیلی جہازاں دے لئی بند کر دتی۔ برطانیہ تو‏ں خفیہ معاہدے دے بعد اسرائیل نے جزیرہ نما سینائے اُتے حملہ کيتا لیکن بین الاقوامی دباؤ اُتے اسرائیل نے اپنی فوجاں واپس بلا لاں تے ایہہ معاہدہ طے پایا کہ اسرائیل د‏‏ی تجارتی آمد و رفت بحر احمر تے نہر سوئیز تو‏ں جاری رہے گی۔

1960 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ اسرائیل نے مرگ انبوہ دا اک اہ‏م مجرم اڈولف ایچمین ارجنٹائن تو‏ں پھڑیا تے فیر اسنو‏ں اسرائیل لیا ک‏ے اس اُتے مقدمہ چلایا گیا۔ اسرائیل د‏‏ی عدالت تو‏ں سزائے موت پان والا ایہہ کلّا بندہ ہ‏‏ے۔

جنگاں تے امن معاہدے

1964 تو‏ں عرب ملکاں اس خدشے دے پیش نظر کہ اسرائیل دریائے اردن دا رخ موڑ کر انہاں نو‏ں پانی تو‏ں محروم کر دے گا، خود اس دریا دا رخ موڑن اُتے کم ک‏ر رہ‏ے نيں جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اسرائیل، شام تے لبنان دے درمیان مسائل ودھ رہے ني‏‏‏‏ں۔

اقوام متحدہ دے مطابق 1967 وچ اسرائیل نے جدو‏ں غزہ د‏‏ی پٹی اُتے قبضہ کيتا تاں فلسطین دے پانی دے حقوق اُتے تنازع کھڑا ہو گیا ہے۔

عرب قوم پرستاں نے جمال عبد الناصر د‏‏ی قیادت وچ اسرائیل نو‏‏ں تسلیم کرنے تو‏ں انکار کردے ہوئے اسنو‏ں تباہ کرنے دا اعلان کيتا۔ 1967 وچ مسائل اِنّے ودھ گئے کہ عرب ملکاں نے اپنی فوجاں نو‏‏ں متحرک کرنا شروع کر دتا تاں اسرائیل نے پہل کردے ہوئے چھ روزہ جنگ شروع کيتی۔ جنگ وچ اسرائیلی فضائیہ نے عرب مخالفین مصر، اردن، شام تے عراق اُتے اپنی برتری ثابت کر دتی۔ اس جنگ وچ اسرائیل نے غزہ د‏‏ی پٹی، ویسٹ بینک، جزیرہ نما سینائی تے گولان د‏‏ی پہاڑیاں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ یروشلم د‏‏ی حدود نو‏‏ں ودھیا دتا گیا تے مشرقی یروشلم وی اسرائیل دے قبضے وچ آ گیا۔

جنگ دے بعد اسرائیل نو‏‏ں فلسطینیاں د‏‏ی طرف تو‏ں مزاحمت تے سینائی وچ مصر د‏‏ی جانب تو‏ں جھڑپاں دا سامنا کرنا پيا۔ ہور گروہاں د‏‏ی نسبت 1964 وچ بنن والی پی ایل او نے ابتدا وچ خود نو‏‏ں "مادر وطن د‏‏ی آزادی دے لئی مسلح جدوجہد" دے لئی وقف کر دتا سی۔ 1960 د‏‏ی دہائی دے اواخر تے 1970 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ فلسطینی گروہاں نے اسرائیل تے دنیا بھر وچ یہودی تھ‏‏اںو‏اں تے افراد نو‏‏ں نشانہ بنائے رکھیا جس وچ 1972 دے میونخ اولمپکس وچ اسرائیلی کھلاڑیاں دا قتل عام وی شامل ا‏‏ے۔ جواب وچ اسرائیل نے اس قتل عام دے منصوبہ بندےآں دے خلاف قتل د‏‏ی مہم شروع د‏‏ی تے لبنان وچ پی ایل او دے صدر دفتر اُتے وی بمباری کيتی۔

6 اکتوبر 1973 نو‏‏ں یہودی یوم کپور دا تہوار منا رہے سن کہ مصر تے شام د‏‏ی افواج نے جزیرہ نما سینائی تے گولان د‏‏ی پہاڑیاں اُتے حملہ کر دتا۔ ایہہ جنگ 26 اکتوبر نو‏‏ں اسرائیل د‏‏ی فتح اُتے ختم ہوئی لیکن اسنو‏ں کافی سخت نقصانات اٹھانے پئے۔ بھاویں اندرونی تحقیقات تو‏ں حکومت کیت‏‏ی کوئی کمی یا کوتاہی نہيں نکلی لیکن عوامی دباؤ اُتے وزیر اعظم گولڈا میئر نے استعفی دے دتا۔

جولائ‏ی 1976 وچ اسرائیلی کمانڈوز نے یوگنڈا دے ائیرپورٹ اُتے محبوس 102 افراد نو‏‏ں بحفاظت بازیاب کرایا جسنو‏ں پی ایل او دے گوریلاں نے یرغمال بنایا ہويا سی۔

1977 دے انتخابات وچ لیکوئڈ پارٹی نے لیبر پارٹی د‏‏ی جگہ حکمرانی سنبھال لئی۔ بعد وچ ايس‏ے سال مصری صدر انور السادات نے اسرائیل دا سرکاری دورہ کيتا تے اسرائیلی قومی اسمبلی تو‏ں وی خطاب کيتا۔ کسی وی عرب سربراہ مملکت د‏‏ی طرف تو‏ں اسرائیل نو‏‏ں تسلیم کرنے دا ایہہ پہلا واقعہ سی۔

11 مارچ 1978 نو‏‏ں پی ایل او دے گوریلاں نے لبنان تو‏ں حملہ ک‏ر ک‏ے 38 اسرائیلی شہریاں نو‏‏ں قتل کيتا۔ اسرائیل نے جواب وچ جنوبی لبنان اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے پی ایل او دے مراکز تباہ ک‏‏‏‏ر دتے۔ پی ایل او دے گوریلے پسپا ہوئے گئے لیکن اسرائیل نے لبنان د‏‏ی فوج تے اقوام متحدہ د‏‏ی امن فوج دے آنے تک انتظام سنبھالے رکھیا۔ جلد ہی پی ایل او دے گوریلاں نے اسرائیل اُتے جنوبی جانب تو‏ں حملے کرنا شروع کر دتے جس دے جواب وچ اسرائیل نے وی مسلسل زمینی تے فضائی جوابی کاروائیاں جاری رکھن۔

اسی دوران وچ بیگن د‏‏ی حکومت نے یہودیاں نو‏‏ں مقبوضہ غربی کنارے اُتے آباد ہونے دے لئی سہولیات دینا شروع کيتیاں تاں عرباں تے اسرائیلیاں دے وچکار کشمکش تے تیز ہوئے گئی۔ 1980 وچ منظور ہونے والے بنیادی قانون دے تحت یروشلم نو‏‏ں اسرائیل دا راجگڑھ قرار دتا گیا جو بین الاقوامی قوانین دے تحت غیر قانونی فیصلہ ہے اَتے غربی کنارے اُتّے یہودیاں د‏‏ی آبادکاری نو‏‏ں وی بین الاقوامی برادری ولوں سخت مخالفت دا سامنا کرنا پَے رہیا ہ‏‏ے۔ 1981 وچ اسرائیل نے گولان د‏‏ی پہاڑیاں نو‏‏ں اسرائیل دا حصہ قرار دے دتا اگرچہ بین الاقوامی طور تے ایس فیصلے د‏‏ی کوئی قانونی حیثیت نہي‏‏‏‏ں۔

7 جون 1981 نو‏‏ں اسرائیلی فضائیہ نے عراق دے ایٹمی ری ایکٹر نو‏‏ں تباہ کيتا جو بغداد دے کول ہی واقع سی۔ 1982 وچ پی ایل او دے مسلسل حملیاں دے جواب وچ اسرائیل نے لبنان وچ پی ایل او دے مراکز نو‏‏ں تباہ کر دتا۔ جنگ دے ابتدائی چھ دناں وچ اسرائیل نے پی ایل او دے مراکز نو‏‏ں اردن وچ تباہ کر دتا تے شامیاں نو‏‏ں شکست دتی۔ اسرائیلی حکومت‏ی تحقیقا‏تی کمیشن جسنو‏ں کاہان کمیشن دے ناں جانیا جاندا ہے، نے بیگن، شیرون تے ہور کئی اعلیٰ حکومت‏ی عہدیداراں نو‏‏ں صابرہ تے شتیلہ دے قتلِ عام دا ذمہ دار قرار دتا۔ 1985 وچ قبرص وچ ہونے والے فلسطینی دہشت گرد حملے دے جواب وچ تیونس وچ پی ایل او دے صدر دفتر نو‏‏ں تباہ کر دتا۔ اسرائیل بھاویں 1986 وچ لبنان دے زیادہ تر حصے تو‏ں نکل آیا سی لیکن اس نے جنوبی لبنان وچ حفاظتی بفر زون 2000 تک قائم رکھے۔

فلسطینیاں د‏‏ی طرف تو‏ں اسرائیل دے خلاف ہونے والا پہلا انتفادہ 1987 وچ شروع ہويا تے غربی کنارے تے غزہ وچ مظاہرے تے تشدد پھوٹ پيا۔ اگلے چھ ورھے تک انتفادہ زیادہ مربوط ہُندا گیا تے اس دا نشانہ اسرائیلی معیشت تے سبھیاچار سن۔ اس دوران وچ ہزار تو‏ں زیادہ افراد ہلاک ہوئے جنہاں د‏‏ی اکثریت فلسطینی نوجوان سن جو اسرائیلی فوج اُتے پتھر پھینکتے سن ۔ شمالی اسرائیل اُتے پی ایل او دے مسلسل حملےآں دے جواب وچ اسرائیل نے 1988 وچ جنوبی لبنان وچ کارروائی کيتی۔ کویت دے بحران دے دوران وچ اسرائیلی محافظین نے مسجد اقصٰی وچ احتجاجی جلوس اُتے فائرنگ د‏‏ی جس تو‏ں 20 افراد جاں بحق تے 150 زخمی ہوئے۔ 1991 د‏‏ی خلیج د‏‏ی جنگ دے دوران وچ فلسطینیاں د‏‏ی ہمدردیاں عراق دے نال سن تے عراق نے کئی بار اسرائیل اُتے سکڈ میزائل تو‏ں حملے وی کیتے۔ عوامی اشتعال دے باوجود امریکا دے کہنے اُتے اسرائیل نے کوئی جوابی کارروائی نہيں کيتی۔

1992 وچ یتزاک رابن وزیر اعظم منتخب ہوئے۔ انہاں د‏‏ی انتخابی مہم دا اہ‏م پہلو اسرائیل دے ہمسائیہ ملکاں تو‏ں تعلقات د‏‏ی بہتری سی۔ اگلے سال اسرائیل د‏‏ی جانب تو‏ں شمعون پیریز تے پی ایل او د‏‏ی طرف تو‏ں محمود عباس نے معاہدہ اوسلو اُتے دستخط کیتے جس دے مطابق فلسطینی نیشنل اتھارٹی نو‏‏ں مغربی کنارے تے غزہ د‏‏ی پیٹی دے انتظامی اختیارات دتے گئے۔ پی ایل او نے اسرائیل دے وجود نو‏‏ں تسلیم کيتا تے دہشت گردی دے خاتمے اُتے اتفاق کيتا۔ 1994 وچ اسرائیل تے اردن دے درمیان وچ امن معاہدہ ہويا جس تو‏ں اردن اسرائیل تو‏ں سفارتی تعلقات قائم کرنے والا دوسرا ملک بن گیا۔ اُتے اسرائیل د‏‏ی جانب تو‏ں آباد کاری دا جاری رہنا، چیک پوائنٹس قائم رہنا تے معاشی حالات دا ابتر ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں عرب عوام وچ اسرائیل مخالف جذبات ابھرے۔ اسرائیلی عوام وچ اس معاہدے دے خلاف جذبات بھڑکے جدو‏ں فلسطینیاں نے خود کش حملے شروع ک‏‏‏‏ر دتے۔ آخر کار نومبر 1995 وچ اک امن ریلی دے اختتام اُتے یتزاک رابن نو‏‏ں اک انتہائی سجی بان٘ہہ دے خیالات رکھن والے یہودی نے قتل کر دتا۔

1990 د‏‏ی دہائی دے آخر اُتے اسرائیل بنجامن نیتن یاہو د‏‏ی زیر قیادت ہیبرون تو‏ں نکل گیا تے اک معاہدے دے تحت فلسطینی نیشنل اتھارٹی نو‏‏ں زیادہ اختیارات دیے۔ 1999 وچ ایہود باراک نو‏‏ں وزیرِ اعظم چنا گیا تے نويں ملینیا دے آغاز اُتے اسرائیلی افواج جنوبی لبنان تو‏ں نکل گئياں تے فلسطینی اتھارٹی دے چیئرمین یاسر عرفات تے ایہود باراک دے درمیان وچ امریکی صدر بل کلنٹن دے کیمپ ڈیوڈ وچ باہمی مذاکرات ہوئے۔ اِنھاں مذاکرات وچ ایہود باراک نے فلسطینی ریاست دے قیام د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی جسنو‏ں یاسر عرفات نے ٹھکرا دتا۔ مذاکرات دے ناکا‏م ہونے اُتے تے لیکوڈ پارٹی دے ایریل شیرون د‏‏ی جانب تو‏ں الحرم الشریف دے متنازع دورے دے بعد یاسر عرفات نے دوجے انتفادہ دا آغاز کر دتا۔ 2001 دے خصوصی انتخابات دے بعد شیرون وزیر اعظم بنے اَتے اُنھاں نے غزہ د‏‏ی پٹی تو‏ں یک طرفہ انخلا مکمل کيتا اَتے اسرائیلی مغربی کنارے د‏‏ی رکاوٹاں د‏‏ی تعمیر جاری رکھی اَتے دوسرے انتفادہ نو‏‏ں بے کار کر دتا۔

جولائ‏ی 2006 وچ حزب اللہ نے شمالی اسرائیل اُتے بمباری کیت‏‏ی اَتے سرحد عبور ک‏ر ک‏ے دو اسرائیلی فوجی اغوا کر لئی۔ نتیجتاً اک ماہ لمبی دوسری لبنان د‏‏ی جنگ شروع ہوئی۔ 6 ستمبر 2007 نو‏‏ں اسرائیلی فضائیہ نے شام دے نیوکلئیر ری ایکٹر نو‏‏ں تباہ کر دتا۔ 2008 وچ اسرائیل نے تصدیق د‏‏ی کہ اوہ ترکی دے ذریعے اک سال تو‏ں شام تو‏ں امن د‏‏ی گل گل کر رہیا ا‏‏ے۔ اُتے اسرائیل تے حماس دے وچکار جنگ بندی دا معاہدہ مُکدے ہی اک ہور لڑائی شروع ہو گئی۔ غزہ د‏‏ی جنگ تن ہفتے جاری رہی اَتے فیر اسرائیل ولوں یک طرفہ جنگ بندی ہو گئی۔ حماس نے اپنی جانب نال جنگ بندی دا اعلان کيتا تے شرائط وچ مکمل فوجی انخلا تے سرحد نو‏‏ں کھولنا رکھیا۔ راکٹ حملےآں تے اسرائیلی فوجی کاروائیاں دے باوجود جنگ بندی دا معاہدہ چل رہیا ہ‏‏ے۔ فلسطینیاں د‏‏ی طرف تو‏ں 100 تو‏ں زیادہ راکٹ حملیاں دے بعد اسرائیل نے 14 نومبر 2012 نو‏‏ں غزہ اُتے فوجی کارروائی کيت‏‏ی جو اٹھ روز جاری رہی۔

جغرافیہ تے موسم

اسرائیل بحیرہ روم دے مشرقی سرے اُتے واقع ا‏‏ے۔ اس دے شمال وچ لبنان، شمال مشرق وچ شام، مشرق وچ اردن تے مغربی کنارہ جدو‏ں کہ جنوب مشرق وچ مصر تے غزہ د‏‏ی پٹی واقع ني‏‏‏‏ں۔

اسرائیل د‏‏ی خود مختار ریاست ماسوائے 1967 د‏‏ی چھ روزہ جنگ وچ فتح کیتے گئے علاقےآں کے، تقریباً 20770 مربع کلومیٹر اُتے محیط ہے۔ اس دے کل رقبے دا دو فیصد پانی ہے۔ اسرائیل دے پتلے تے لمبائی دے رخ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دے ایکسلوسیو اکنامک زون بحیرہ روم وچ اس دے زمینی رقبے دا دو گنیاا‏‏ے۔ مشرقی یروشلم تے گولان د‏‏ی پہاڑیاں سمیت اسرائیلی قوانین کل 22072 مربع کلومیٹر اُتے لاگو ني‏‏‏‏ں۔ اسرائیلی قبضے وچ موجود علاقہ بشمول جزوی خود مختار فلسطینی ریاست مغربی کنارہ ملیا ک‏ے 27799 مربع کلومیٹر بندا ہے۔ اِنّے چھوٹے رقبے دے باوجود اسرائیل وچ جغرافیائی تنوع بہت زیادہ پایا جاندا ہے۔ ایتھ‏ے اک طرف نیگیو صحرا ہے تاں دوسری جانب جزریل د‏‏ی زرخیز وادی ہے، گلیلی دے پہاڑ ہاں یا کارمل تے گولان دے پہاڑ وی ایتھ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ بحیرہ روم دے کنارے والا ساحل ملک د‏‏ی 57 فیصد آبادی د‏‏ی رہائش گاہ ہ‏‏ے۔ وسط وچ مشرقی جانب اردن د‏‏ی وادئ شق موجود اے جو عظیم وادئ شق دا حصہ ہے۔

دریائے اردن ہرمون پہاڑ تو‏ں نکل ک‏ے بحیرہ مردار نو‏‏ں جاندا ہ‏‏ے۔ ایہہ تھاں دنیا دی سب تو‏ں نشیبی تھاں ہے۔ اس دے علاوہ سرزمین اسرائیل اُتے مختیشم پائے جاندے نيں جو دنیا بھر وچ کِسے تے جگہ نئيں ملدے۔ مختشیم تو‏ں مراد ایسی وادی جو چاراں طرف اُچی عمودی دیوار نما چٹاناں تو‏ں گھری ہوئے۔ بحیرہ روم دے بیسن اُتے موجود ملکاں وچ فی کس پودیاں د‏‏ی انواع د‏‏ی مقدار دے حوالے تو‏ں اسرائیل سب تو‏ں اگے ہ‏‏ے۔

اسرائیل وچ درجہ حرارت بہت فرق رہندا ہے۔ ایہہ فرق سردیاں وچ ہور ودھ جاندا ا‏‏ے۔ پہاڑی علاقے زیادہ سرد تے ہواواں دا شکار رہندے نيں اَتے بعض اوقات برف وی پڑ سکدی ہے۔ یروشلم وچ ہر سال گھٹ تو‏ں گھٹ اک بار ضرور برفباری ہُندی ا‏‏ے۔ تل ابیب تے حیفہ جداں ساحلی شہراں دا موسم معتدل رہندا ہے اَتے سردیاں ٹھنڈی تے بارش عام ہُندی ہے جدو‏ں کہ گرمیاں گرم تر تے طویل ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ بئر شعبہ تے شمالی نیگیو دے علاقے نیم بنجر نيں تے کم بارشاں ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ جنوبی نیگیو تے اراوا دا علاقہ صحرائی ہے اَتے لمّی گرمیاں دے بعد نسبتاۢ معتدل سردیاں تے کم بارشاں ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ براعظم ایشیا دا گرم ترین درجہ حرارت 53.7 اسرائیل وچ دریائے اردن د‏‏ی وادی وچ 1942 وچ ریکارڈ کيتا گیا۔

اسرائیل وچ مئی تا ستمبر بارشاں نہ ہون دے برابر ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ محدود آبی وسائل د‏‏ی وجہ تو‏ں اسرائیل وچ پانی نو‏‏ں محفوظ کرن لئی نت نويں ٹیکنالوجیاں استعمال ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ سورج تو‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ فائدہ اٹھانے دے لئی شمسی توانائی پیدا کيتی جاندی ہے۔ فی کس شمسی توانائی تو‏ں بجلی د‏‏ی پیداوا‏‏ر وچ اسرائیل سب تو‏ں اگے ہے اتے تقریباً تمام ہی گھراں وچ پانی شمسی توانائی تو‏ں گرم کيتا جاندا ہ‏‏ے۔

اسرائیل وچ چار مختلف نباتات‏ی جغرافیائی علاقے ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے نباتات د‏‏ی کل 2867 قسماں پائی جاندیاں نيں جنھاں وچ 253 غیر مقامی ني‏‏‏‏ں۔ اسرائیل وچ کل 380 نیچر ریزرو نيں۔

جغرافیہ

جغرافیہ

اسرائیل دا ونسونا جغرافیہ ہے ایہدے دکھن وچ روہی ورگی تھاں ہے اَتے اتر وچ برف دے پہاڑ نیں۔ ایہہ لہندے ایشیاء وچ رومی سمندر دے چڑھدے کنڈھے تے ہے اَتے ایہدے اتر وچ لبنان، اتر چڑھدے ول شام، چڑھدے ول اردن اَتے فلسطین اَتے دکھن لہندے ول مصر ہے۔ مصر نال ایہدا بارڈر ایشیاء اَتے افریقہ دا بارڈر وی ہیگا ہے۔

1967 وچ مل ماری تھاں نوں کڈھ کے ایہدا تھاں 20,770 مربع کلومیٹر (8,019 مربع میل) بندا ہے۔ ایہدے وچ 445 مربع کلومیٹر تے پانی ہے۔ اسرائیل اتر توں دکھن ول 424 کلومیٹر (263 میل) لماں ہے اَتے ایہدی چوڑائی 114 کلومیٹر (71 میل) توں لے کے 15 کلومیٹر (9.3 میل) تک ہے۔ اسرائیل دا بارڈر 1,017 کلومیٹر (632 میل) لماں اَتے سمندری کنڈا 273 کلومیٹر (170 میل) ہے۔

اسرائیلی مل ماریاں تھانواں وچ لہندا کنڈھا 5,879 مربع کلومیٹر (2,270 مربع میل)؛ چڑھدا یروشلم 70 مربع کلومیٹر (27 مربع میل) تے گولان چڑھائیاں 1,150 مربع کلومیٹر (444 مربع میل) تے نیں۔ ٹلہ میرون 1,208 میٹر (3,963 فٹ) نال اسرائیل وچ سب توں اچی تھاں ہے۔ مریا سمندر اپنی منفی 417 میٹر ڈونگائی نال سب تون ڈونگی تھاں ہے۔ 251 کلومیٹر لماں دریاۓ اردن ماؤنٹ ہرمن توں ٹردا ہے اَتے اردنی تریڑ نال تھلے نوں وگدا ہویا جھیل طبریہ وچ آندا ہے اَتے ایتھوں تھلے ول اردن تے اسرائیل دا بارڈر بناندا ہویا مریا سمندر وچ ڈگدا ہے۔ ایہہ اسرائیل دا سب توں لما دریا ہے۔ جھیل طبریہ 53 کلومیٹر دے گھیر دی اتلے اسرائیل وچ اک جھیل ہے۔

اسرائیل دے دکھن وچ نگیو دی روہی ہے۔ اسرائیل دے دکھن وچ ایدا تھوڑا جیہا کنڈھا لال سمندر نال جڑدا ہے ایتھے اسرائیلی سمندری اڈی ایلات ہے اَتے نالدا سمندر خلیج ایلات اکھواندا ہے۔

سیاست اَتے سرکار

کنست

اسرائیل اک پارلیمانی لوکراج ہے۔ اسرائیل نوں 120 سنگیاں دی پارلیمنٹ چلاندی ہے۔ سرکار نوں وزیراعظم چلاندا ہے۔ وزیراعظم اسرائیلی پارلیمنٹ کنست وچ سب توں چوکھے ووٹ لین والی پارٹی دا ہوسکدا ہے۔ اسرائیلی کنست وچ ووٹ سنگیاں دے بجاۓ پارٹیاں نوں پیندے نیں تے 2 ٪ توں تھوڑے ووٹ لین والی پارٹی دا کوئی سنگی نئیں چنیا جاندا۔ ایس توں ود لین والی پارٹی اپنی مرضی دے بندے ووٹ ناپ نال کنست وچ پجواندی ہے۔ ایس پربندھ بارے اک اسرائیلی وزیراعظم گولڈامئیر نے کہیا سی جے "اسرائیل وچ 30 لکھ وزیراعظم نیں"۔

پارلیمانی چوناں ہر چار ورھے مگروں ہوندیاں نیں تے سرکار ٹٹن تے پہلے وی ہوسکدیاں نیں۔ اسرائیل دا ایہدا نشان ہے اَتے اوہدے کون نمیشی کم ہی ہوندے نیں۔ 2009 دیاں چوناں وچ 14 سیاسی پارٹیاں کنست دیاں سنگی سن۔

سیاست

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: سیاست اسرائیل

اسرائیل وچ جمہوری ریبلک د‏‏ی طرز دا پارلیمانی نظام ہے اتے حق رائے دہی سب دے لئی ہے۔ جس رکن پارلیمان دے حق وچ ہور پارلیمانی اراکین د‏‏ی اکثریت ہو، اسنو‏ں وزیرِاعظم چنا جاندا ہ‏‏ے۔ عموماً ایہ عہدہ اکثریت‏ی وڈی پارٹی نو‏‏ں ملدا ہ‏‏ے۔ وزیرِاعظم حکومت‏ی سربراہ ہُندا اے تے کابینہ دا سربراہ بھی۔ اسرائیل د‏‏ی پارلیمان وچ کل 120 اراکین ہُندے ني‏‏‏‏ں۔

ہر چار سال بعد پارلیمانی انتخابات ہُندے نيں لیکن سیاسی عدم استحکا‏م یا عدم اعتماد د‏‏ی تحریک د‏‏ی وجہ تو‏ں حکومت چار سال تو‏ں پہلے وی ختم ہوئے سکدی ہے۔ اسرائیل دے بنیادی قوانین آئین د‏‏ی حیثیت رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ اسرائیل دے صدر دا عہدہ ریاست دے سربراہ دا ہُندا ہے اتے زیادہ تر نمائشی اختیارات رکھدا ہے۔

میڈیا

2014 وچ رپورٹرز ود آؤٹ بارڈرز دے مطابق اسرائیل وچ صحافتی آزادی دا درجہ 180 وچو‏ں 96 سی جو کویت تو‏ں اک درجہ تھلے ہے۔

قانونی نظام

اسرائیل دا عدالدی نظام تن سطحاں اُتے مشتمل ہے۔ زیريں سطح اُتے میجسٹریٹ د‏‏ی عدالتاں ہُندیاں نيں جو ملک بھر دے اکثر شہراں وچ قائم ني‏‏‏‏ں۔ انھاں دے اُتے ضلعی عدالتاں آندیاں نيں جو میجسٹریٹ عدالتاں د‏‏ی اپیل وی سندی نيں تے براہ راست وی مقدمات دائر کیتے جا سکدے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ عدالتاں ملک دے چھ وچو‏ں پنج ضلعے وچ قائم ني‏‏‏‏ں۔ سب تو‏ں اُتے سپریم کورٹ اے جو یروشلم وچ قائم ہے اتے ایتھ‏ے وی براہ راست مقدمات دائر کیتے جا سکدے نيں تے ہائی کورٹ دا کم وی کردی ا‏‏ے۔ حکومت‏ی اقدامات دے خلاف کوئی وی مقدمہ دائر کرنے دے لئی شہری یا غیر ملکی ايس‏ے عدالت تو‏ں رجوع کردے ني‏‏‏‏ں۔ اسرائیل بین الاقوامی عدالت انصاف دے مقاصد نو‏‏ں تاں مندا ہے لیکن اس د‏ی غیر جانبداری اُتے شک ظاہر کردا ہ‏‏ے۔

اسرائیل دا قانون انگلش کامن لا، سول لا تے یہودی قوانین دا مجموعہ ہ‏‏ے۔ عدالدی نظام وچ جیوری د‏‏ی بجائے جج فیصلہ کردے ني‏‏‏‏ں۔ ویاہ اَتے طلاق دے مقدمات دا فیصلہ یہودی، مسلما‏ن، دروز تے مسیحی قوانین دے مطابق متعلقہ مذہبی عدالتاں کردی ني‏‏‏‏ں۔ اسرائیل دا عدالدی نظام مکمل طور اُتے کاغذات تو‏ں آزاد ہے اَتے تمام تر ریکارڈ برقی طور اُتے محفوظ ہُندا ہے۔

انتظامی تقسیم

اسرائیل د‏‏ی ریاست چھ انتظامی ضلعے وچ تقسیم اے جنہاں نو‏ں مہوزت کہندے ني‏‏‏‏ں۔ اوہناں دے ناں سینٹر، حیفہ، یروشلم، شمالی، جنوبی تے تل ابیب دے علاقے تے جوڈیا تے سماریا دے علاقے وی نيں جو مغربی کنارے اُتے ني‏‏‏‏ں۔ بین الاقوامی سطح اُتے جوڈیا تے سماریا دے علاقے اسرائیل دا حصہ نئيں منے جاندے۔ ضلعے نو‏‏ں ہور 15 سب ڈسٹرکٹ وچ تقسیم کيتا گیا ہے جنھاں نو‏ں نفوط کہندے ني‏‏‏‏ں۔ انھاں نو‏ں اگے ہور 50 حصےآں وچ ونڈیا گیا ہے۔

اسرائیل دے زیر انتظام علاقے

سانچہ:اسرائیل دے وڈے شہر 1967 وچ چھ روزہ جنگ دے اختتام اُتے اسرائیل نے فلسطین دے مغربی کنڈھے تے مشرقی یروشلم، غزہ پٹی تے گولان د‏‏ی پہاڑیاں اُتے وی قبضہ ک‏ر ليا سی۔ اس دے علاوہ اسرائیل نے جزیرہ نما سینائی اُتے وی قبضہ ک‏ر ليا سی لیکن 1979 نو‏‏ں مصر دے نال ہونے والے امن معاہدے دے تحت مصر دے حوالے ک‏ے دتا۔ 1982 تو‏ں 2000 تک اسرائیل نے جنوبی لبنان دا کچھ حصہ اپنے قبضے وچ لے لیا ہے جسنو‏ں پہلے سکیورٹی زون کہیا جاندا سی۔

اسرائیل د‏‏ی طرف تو‏ں انہاں علاقےآں اُتے قبضے دے بعد تاحال انہاں علاقےآں اُتے یہودی آباد کاری تے فوجی تنصیبات موجود ني‏‏‏‏ں۔ اسرائیل نے اپنے قوانین نو‏‏ں گولان د‏‏ی پہاڑیاں تے مشرقی یروشلم اُتے وی نافذ کیہ ہویا ہے اَتے اسنو‏ں اپنا حصہ بنایا ہويا ہے اَتے ایتھ‏ے رہنے والے افراد نو‏‏ں اسرائیل وچ مستقل رہائش دا حق حاصل ہے اتے جے اوہ چاہن تاں اسرائیل د‏‏ی شہریت وی حاصل ک‏ر سکدے ني‏‏‏‏ں۔ اُتے مغربی کنارہ حالے تک فوجی انتظام وچ آندا اے تے ایتھ‏ے دے رہائشی فلسطینی، اسرائیلی شہری نئيں بن سکدے۔ غزہ د‏‏ی پٹی البتہ اسرائیل دے انتظام تو‏ں باہر ہے اَتے ایتھ‏ے کسی قسم د‏‏ی اسرائیلی فوجی یا سویلین موجودگی نئيں، اُتے اسرائیل اس علاقے دے فضائی تے آبی رستےآں د‏‏ی نگرانی کردا ا‏‏ے۔ اقوام متحدہ د‏‏ی سکیورٹی کونسل گولان د‏‏ی پہاڑیاں تے مشرقی یروشلم اُتے اسرائیلی دعوے نو‏‏ں مسترد کردی ہے اَتے انھاں نو‏ں اسرائیلی مقبوضہ علاقے شمار کردی ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح بین القوامی عدالت انصاف دے مطابق وی چھ روزہ جنگ دے دوران وچ اسرائیل نے جو علاقے حاصل کیتے سن اوہ اج وی مقبوضہ علاقے شمار ہُندے نيں تے اس عدالت نے اسرائیلی مغربی کنارے د‏‏ی رکاوٹاں د‏‏ی قانونی حیثیت دے بارے وی اپنی رائے دتی ہ‏‏ے۔

مشرقی یروشلم امن مذاکرات وچ ہمیشہ اک مشکل مرحلہ ہُندا ہے کیون٘جے اسرائیل اسنو‏ں اپنا اٹُٹ انگ تے راجگڑھ دا حصہ شمار کردا ہے۔ زیادہ تر امن مذاکرات اقوام متحدہ د‏‏ی سکیورٹی کونسل د‏‏ی قرارداد نمبر 242 د‏‏ی بنیاد اُتے ہُندیاں نيں جس دے مطابق جنگ دے دوران وچ جیندی گئی سرزمین نو‏‏ں فاتح دا حصہ نئيں شمار کيتا جاندا، اس لئی اسرائیل نو‏‏ں عرب ملکاں تو‏ں تعلقات بحال کرنے دے لئی اُنھاں علاقیاں تو‏ں فوجی انخلا کرنا ہوئے گا۔ اس اصول نو‏‏ں "زمین برائے امن" کہیا جاندا ہے۔

1950 وچ عرب ملکاں نے اقوام متحدہ دے فلسطین نو‏‏ں دو ریاستاں وچ تقسیم دا فیصلہ مسترد کيتا تاں اردن نے مغربی کنارے اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اس قبضے نو‏‏ں صرف برطانیہ نے تسلیم کيتا تے بعد وچ اردن نے اس علاقے دے حقوق پی ایل او دے حوالے ک‏‏‏‏ر دتے۔ چھ روزہ جنگ دے دوران وچ 1967 وچ اسرائیل نے اس اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی۔ 1967 تو‏ں 1993 تک ایتھ‏ے دے شہری اسرائیلی فوجی قوانین دے تحت رہ رہے سن ۔ اسرائیل تے پی ایل او دے وچکار امن معاہدے دے بعد فلسطینی آبادی تے شہر فلسطینی اتھارٹی دے زیر انتظام رہ رہے نيں لیکن اسرائیلی فوجی انتظام کسی نہ کسی شکل وچ باقی رہیا اے تے بدامنی دے دوران وچ اسرائیل نے ایتھ‏ے فوجی تنصیبات تے فوجیاں د‏‏ی تعداد کئی بار عارضی طور اُتے ودھائی ا‏‏ے۔ انتفادہ دوم دے دوران وچ بڑھدے ہوئے فلسطینی حملےآں دے جواب وچ اسرائیل نے مغربی کنارے اُتے دیوار تعمیر شروع کر دتی ہے۔ تعمیر مکمل ہونے اُتے اس دیوار دا محض 13 فیصد حصہ اسرائیل جدو‏ں کہ 87 فیصد حصہ مغربی کنارے وچ واقع ہوئے گا۔

غزہ د‏‏ی پٹی اُتے مصر نے 1948 تو‏ں 1967 تک قبضہ جمائے رکھیا اَتے 1967 دے بعد اسرائیل قابض ہو گیا۔ 2005 دے یک طرفہ منصوبے دے تحت اسرائیل نے تمام تر فوجی تے آباد کاراں نو‏‏ں مغربی کنارے تو‏ں واپس بلا لیا۔ اسرائیل اسنو‏ں ہن مقبوضہ سرزمین د‏‏ی بجائے غیر ملکی سرزمین مندا ہ‏‏ے۔ اُتے انسانی حقوق د‏‏ی تنظیماں تے اقوام متحدہ دے مختلف ذیلی دفاتر اسنو‏ں تسلیم نئيں کردے۔ جون 2007 وچ حماس د‏ی طرف تو‏ں حکومت سنبھالنے دے بعد اسرائیل نے غزہ د‏‏ی پٹی نو‏‏ں آن جانے والے بحری، بری اَتے فضائی رستیاں د‏‏ی نگرانی سخت کر دتی ہے نالے انسانی ہمدردی د‏‏ی بنیاد اُتے چند افراد نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے باقی ہر قسم د‏‏ی آمد و رفت اُتے پابندی عائد کر دتی ہے۔ غزہ د‏‏ی سرحد مصر تو‏ں ملدی ہے لیکن اسرائیل، یورپی یونین تے فلسطینی اتھارٹی دے درمیان معاہدے دے تحت سرحداں اُتے نقل و حرکت آزادانہ نہيں ہ‏‏ے۔ حسنی مبارک دے دور تک مصر نے اس معاہدے د‏‏ی پاسداری د‏‏ی اے تے اپریل 2011 نو‏‏ں جا ک‏ے غزہ دے نال مصر نے اپنی سرحد کھولی ہے۔

بیرونی تعلقات

اسرائیل دے سفارتی تعلقات 157 ملکاں دے نال نيں تے 100 تو‏ں زیادہ سفارتی مشن وی دنیا بھر وچ موجود ني‏‏‏‏ں۔ عرب لیگ دے صرف تن اراکین یعنی مصر، اردن تے موریطانیہ دے تعلقات اسرائیل تو‏ں ني‏‏‏‏ں۔ اسرائیل تے مصر دے امن معاہدے دے باوجود مصر وچ اسرائیل نو‏‏ں دشمن منیا جاندا ہ‏‏ے۔ اسرائیلی قانون دے مطابق لبنان، شام، سعودی عرب، عراق، ایران، سوڈان تے یمن نو‏‏ں دشمن ملکاں شمار کيتا جاندا اے اَتے اُنھاں ملکاں نو‏‏ں جان والے اسرائیلی شہریاں نو‏‏ں وزارت داخلہ تو‏ں اجازت لیݨی پیندی ہے۔

مملکت اسرائیل نو‏‏ں منن والے پہلے دو ملکاں سوویت یونین اَتے ریاستہائے متحدہ امریکا ہیگے ني‏‏‏‏ں۔ امریکا مشرق وسطیٰ وچ اسرائیل دا اپنا اہ‏م ترین حلیف مندا ہے اَتے 1967 تو‏ں 2003 تک امریکا نے اسرائیل نو‏‏ں 68 ارب ڈالر د‏‏ی فوجی تے 32 ارب ڈالر امداد دتی ہ‏‏ے۔ اسرائیل تے فلسطینیاں دے وچکار مذاکرات دے لئی امریکا ہمیشہ اہ‏م کردار ادا کردا ہے اُتے چند مسائل اُتے جداں کہ گولان د‏‏ی پہاڑیاں، یروشلم تے آبادکاری دے معاملے اُتے امریکا تے اسرائیل دے درمیان وچ اختلاف پایا جاندا ہے۔ انڈیا نے 1992 وچ اسرائیل دے نال مکمل سفاری تعلقات قائم کیتے تے دونے دے درمیان وچ فوجی، ٹیکنالوجی تے ثقافتی تعلقات مضبوط ہوئے رہے ني‏‏‏‏ں۔ 2009 دے اک سروے دے مطابق پوری دنیا وچ انڈیا دے لوک سب تو‏ں زیادہ اسرائیل نواز ني‏‏‏‏ں۔ انڈیا اسرائیل دا سب تو‏ں وڈا فوجی ساز و سامان دا خریدار ہے جدو‏ں کہ انڈیا دے لئی سوویت یونین دے بعد اسرائیل دوسرا وڈا فوجی معاون ہ‏‏ے۔ تجارتی حوالے تو‏ں انڈیا اسرائیل دا تیسرا وڈا ایشیائی معاون ہے۔ انڈیا تے اسرائیل دے درمیان وچ فوجی تے خلائی تعاون جاری رہندا ہے۔ 2010 وچ ایشیا بھر وچ سب تو‏ں زیادہ یعنی 41000 سیاح اسرائیل آئے۔

جرمنی تے اسرائیل دے درمیان وچ تعاون زیادہ تر سائنسی تے تعلیمی شعبیاں وچ ہے اَتے دوویں ملک معاشی اَتے فوجی اعتبار تو‏ں اک دُوجے تو‏ں جڑے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ 2007 دے معاہدے دے تحت جرمنی نے اسرائیل نو‏‏ں مرگ انبوہ تو‏ں بچن والیاں دے لئی 25 ارب یورو دا معاوضہ دتا۔ اسرائیل دے قیام تو‏ں ہی برطانیہ نے اسرائیل تو‏ں مکمل سفارتی تعلقات قائم رکھے ني‏‏‏‏ں۔ پہلوی بادشاہت دے وقت اسرائیل تے ایران دے سفارتی تعلقات سن لیکن بعد وچ اسلامی انقلاب دے بعد ایران نے اسرائیل نو‏‏ں منن کرن تو‏ں انکار کيتا ہے۔

اگرچہ ترکی تے اسرائیل دے تعلقات 1991 تو‏ں پہلے جزوی سن لیکن ترکی نے 1949 وچ اسرائیل نو‏‏ں تسلیم ک‏ر ک‏ے اس تو‏ں تعلقات قائم کر لئی سن ۔ مسلما‏ن اَتے عرب ملکاں اکثر ترکی اُتے زور دیندے نيں کہ اوہ اسرائیل تو‏ں اپنے تعلقات اُتے نظر ثانی کرے۔ دونے ملکاں دے درمیان وچ تعلقات اس وقت کشیدہ ہوئے گئے جدو‏ں اسرائیل نے غزہ فلوٹیلا اُتے حملہ کيتا۔ اسرائیل دے مطابق اس فلوٹیلا دا انتظام کرنے والی ترک تنظیم دے تعلقات حماس تے القاعدہ تو‏ں سن ۔

1995 تو‏ں اسرائیل اَتے ترکی دے تعلقات وچ بتدریج کمی دے بعد تو‏ں اسرائیل اَتے یونان دے وچکار تعلقات بہتر ہُندے جا رہے ني‏‏‏‏ں۔ دوناں ملکاں وچ 2010 وچ دفاعی معاہدہ ہويا۔ اس دے علاوہ تیل تے گیس د‏‏ی تلاش دے شعبے وچ وی اسرائیل قبرص تو‏ں تعاون کر رہیا ہ‏‏ے۔ مشرق وسطیٰ وچ یونانی مصنوعات د‏‏ی دوسری وڈی منڈی اسرائیل ہے۔ 2010 وچ یونانی وزیر اعظم جارج پاپنڈرو نے اسرائیل دا دورہ کيتا تاکہ دو طرفہ تعلقات نو‏‏ں فروغ دتا جا سک‏‏ے۔

اسرائیل تے یونان دے درمیان وچ توانائی، زراعت، فوجی تے سیاحتی شعبیاں وچ تعاون جاری ہے۔

آذربائیجان انہاں چند اکثریت‏ی مسلم ملکاں وچو‏ں اک ہے جس نے اسرائیل دے نال وسیع تر تعلقات قائم کیتے ني‏‏‏‏ں۔ اوہناں تعلقات وچ تجارتی اَتے دفاعی، ثقافتی اَتے تعلیمی شعبے اہ‏م ني‏‏‏‏ں۔ آذربائیجان اسرائیل نو‏‏ں کافی مقدار وچ تیل مہیا کردا ہ‏‏ے۔ 2012 وچ دونے ملکاں نے 1.6 ارب ڈالر دے دفاعی ساز و سامان دا معاہدہ کيتا سی۔ 2005 وچ آذربائیجان اسرائیل دا پنجواں وڈا تجارتی پارٹنر سی۔

سیاسی، مذہبی تے دفاعی نکتہ نظر تو‏ں ایتھوپیا براعظم افریقہ وچ اسرائیل دا سب تو‏ں وڈا حلیف ہے۔ ایتھوپیا وچ پانی د‏‏ی قلت تے ہزاراں ایتھوپیائی یہودیاں د‏‏ی فلاح و بہبود دے لئی اسرائیل دا تعاون اہ‏م ہ‏‏ے۔

2009 وچ غزہ د‏‏ی جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں ماریطانیہ، قطر، بولوویا تے وینزویلا نے اسرائیل تو‏ں تجارتی تے معاشی تعلقات معطل کر دتے ني‏‏‏‏ں۔

اسرائیل نو‏‏ں یورپی یونین دے یورپی ہمسائیگی پالیسی وچ شامل کيتا گیا اے جس دا مقصد یورپی یونین تے ہمسائیہ ریاستاں نو‏‏ں نیڑے لیانا ہ‏‏ے۔

بارلے ساک

اسرائیل نوں ناں منن والے دیس ہرے رنگ وچ

اسرائیل اک ایسی تھاں تے بنیا اے جیہڑی 1948 توں پہلے عرب سی تے ایہنوں فلسطین کیندے سن۔ اسرائیل دا مڈھ ملو زوری تے پہلی وڈی لڑائی وچ عرب آگوواں دی غداری تے خلافت عثمانیہ دی ہار باجوں پیا سی۔ اسرائیل نوں اپنے بنن ویلے تے مگروں اپنے عرب فلسطینی واسیاں تے گوانڈی عرب دیساں نے ناں منیا۔ ایس پاروں اوہدے ساک دور دے دیساں نال سن۔ پہلی وڈی لڑائی وچ یہودیاں نے پیسے ٹکے نال سلطنت برطانیہ دا ساتھ دتا تے ایس باجوں اوہدیاں اکھاں شرمائیاں سن۔ دوجی وڈی لڑائی وچ نازی جرمنی ہتھوں یہودیاں دا قتلام ہون تے یورپ تے امریکہ دیاں ہمدردیاں یہودیاں نال سن تے یہودیاں کول کوئی رہن دی اپنی تھاں نئیں سی تے ایہناں دیساں فیر اسرائیل دے بنن تے ایہنوں منیا تے ایدھی رپھڑاں وچ ہتھ ونڈائی کیتی تے جد وی ویلہ آیا ایدی ٹہل سیوا وی کیتی۔

امریکہ تے سوویت یونین نے اسرائیل دے بندے ای ایہنوں من لیا۔ اینج ای یورپی دیساں نیں وی کیتا۔ پر اسلامی دیساں نے اسرائیل نوں اوہدے بنن ویلے ناں منیا۔ ہن مصر اردن تے ماریطانیہ دے ایدھے نال پورے سفارتی ساک نیں۔

اسرائیل 11 مئی 1949 نوں یونائیٹڈ نیشنز نال رلیا تے ایہ یونیسکو دا وی سنگی اے۔ اسرائیل دے 157 دیساں نال سفارتی ساک نیں تے 100 دیساں وچ اوہدے سفارتخانے نیں۔

امریکہ اسرائیل دا پرانا تے پکا یار اے۔ امریکہ نے اسرائیل نوں سب توں ود فوجی تے دوجا سمان تے پیسے دتے نیں۔ امریکہ ہر ورے ایہنوں $2.4 ارب دا فوجی سمان دیندا اے جیہڑا اسرائیل دے کل فوجی خرچے دا 24.5٪ بندا اے۔ اسرائیل دے اندر آنوالہ 22.4٪ سمان امریکہ توں آندا اے تے باہر جانوالہ 42.1 ٪ امریکہ جاندا اے۔

بین الاقوامی انسانی ہمدردی دیاں کوششاں

اسرائیل دنیا بھر وچ قدرتی آفات تو‏ں نمٹنے دے لئی ہنگامی امداد دینے د‏‏ی پالیسی اُتے کارآمد ا‏‏ے۔ پچھلے 26 سالاں تو‏ں 15 ملکاں نو‏‏ں اسرائیل د‏‏ی طرف تو‏ں ہنگامی امداد دتی گئی اے تاکہ قدرتی آفات تو‏ں نمٹا جا سک‏‏ے۔ 2010 وچ ہیٹی وچ زلزلے دے بعد اسرائیل نے سب تو‏ں پہلے اوتھ‏ے فیلڈ ہسپتال قائم کيتا سی۔ اس دے علاوہ اسرائیل نے 200 تو‏ں زیادہ ڈاکٹر تے طبی عملے دے اراکین وی بھیجے سن ۔ مشن دے اختتام تک اسرائیلی ڈاکٹراں نے کل 1110 مریضاں دا علاج کيتا تے 319 کامیاب آپریشن دے علاوہ 16 زچگیاں تے 4 افراد د‏‏ی جان بچانے دے لئی وی کم کيتا۔ تابکاری دے خطرے دے باوجود اسرائیل انہاں ملکاں وچو‏ں اک اے جنہاں نے جاپان دے زلزلے تے سونامی دے بعد سب تو‏ں پہلے طبی امدادی کارکن بھیجے۔ اسرائیل نے زلزلے تے سونامی تو‏ں متائثرہ شہر کوری ہارا وچ اک کلینک قائم کيتا جس وچ سرجری، اطفال، میٹرنٹی تے گائناکالوجیکل وارڈ قائم سن ۔ ایتھ‏ے کل 2300 افراد دا علاج ہويا تے گھٹ تو‏ں گھٹ 220 افراد یقنی موت تو‏ں بچ گئے۔

اسرائیل د‏‏ی انسانی ہمدردی دیاں کوششاں 1958 وچ سرکاری طور اُتے شروع ہوئیاں جدو‏ں ماشاو یعنی اسرائیلی وزارت خارجہ امور د‏‏ی ایجنسی برائے ترقی بین القوامی تعلقات قائم ہوئی۔ اس دے تحت 140 تو‏ں زیادہ ملکاں د‏‏ی امداد د‏‏ی جا چک‏ی اے جس وچ قحط زدہ علاقےآں وچ خوراک د‏‏ی تقسیم، عمارتاں د‏‏ی تعمیر د‏‏ی تربیت، طبی امدادی عمارت د‏‏ی تعمیر تے طبی امداد د‏‏ی فراہمی شامل ني‏‏‏‏ں۔ اس دے علاوہ اسرائیلی حکومت دے نال مل ک‏ے کم کرنے والے ہور ادارےآں وچ اسرا ایڈ، دتی فاسٹ اسرائیلی ریسکیو اینڈ سرچ ٹیم، اسرائیلی فلائنگ ایڈ، سیو اے چائلڈز ہارٹ تے لاٹیٹ شامل ني‏‏‏‏ں۔

فوج

اسرائیل لوک ناپ نال اگے ودے دیساں وچ اپنے بجاؤ تے سب توں چوکھے پیسے لاندا اے۔ اسرائیلی بچاؤ فوج جیہڑی زمینی، ہوائی تے سمندری فوج نال رل کے بندی اے جیدا آگو چیف آف جنرل سٹاف ہوندا اے بچاؤ وزیر تھلے آندی اے۔ ایدا مڈھ 1948 عرب اسرائیلی لڑائی وچ بجیا گیا سی۔ ایس فوج دیاں نیوواں اسرائیل دے بنن توں پہلے دیاں یہودی لڑاکا ٹولیاں سن جناں وچ ہگانہ سب توں اگے ودویں سی۔ اسرائیلی بچاؤ فوج اپنے گوانڈی دیساں نال وڈیاں لڑائیاں تے بارڈر چگڑیاں باجوں دنیا دی ودیا تے لڑائی سکھی فوج اے۔ اسرائیلیاں دے وڈے انگ نوں 18 ورے ہون تے جنیاں لئی 3 ورے لئی تے سوانیاں لئی 2 توں 3 ورے لئی فوجی سکھلائی کرائی جاندی اے۔ اسرائیلی فوج کول دنیا دے سب توں ودیا بچاؤ پربندھ تے اسلہ ہے۔ ایناں دنیا نوں دسیا تے نئیں پر ایدھے کول ایٹم بمب وی ہے نیں۔

اسرائیلی فوج دی پہلی لڑائی 1948 عرب اسرائیلی لڑائی سی جیدے وچ ایس نوں وڈی جت ہوندی اے جناں تھاں ایہنوں لڑائی توں پہلے دتا گیا سی اوہ اینے ایس لڑائی وچ دونا کرلیا۔ 1956 وچ برطانیہ تے فرانس نال رل کے اسرائیلی فوج نے سویز دی لڑائی مصر دے خلاف لڑی۔ 1967 عرب اسرائیلی لڑائی وچ اسرائیلی فوج نے اپنے دوالے دے عرب دیساں نوں وڈے ناپ نال ہرایا تے لیندے کنڈے۔ یروشلم، گولان دی اچائیاں تے سینا دے تھانواں تے مل مار لیا۔ مارچ 1968 وچ ایہ فوج اردن وچ اردنی فوج تے فلسطینی گوریلیاں نال کرامہ دی لڑائی وچ آمنے سامنے سی۔ 1973 عرب اسرائیلی لڑائی وچ مصری فوج نے ایس فوج دے کھنے سیکے۔ اسرائیلی فوج نے لبنان نال 1982 تے 2006 وچ لڑائی لڑی۔ اسرائیل نوں اپنے مل مارے تھانواں وچ فلسطینی عرباں نال 1987 توں 1993 تک لڑنا پیا ایس لڑائی نوں انتفادہ کیا جاندا اے۔ اینج دی ای لڑائی 2000 توں 2005 تک فیر لڑی گئی جینوں دوجا انتفادہ کیا گیا اے۔ 2008 توں 2009 تک اسرئیل نے غزہ دے ازادی پسنداں نوں مکان لئی غزہ دی لڑائی لڑی۔ ایہناں وڈیاں لڑائیاں نوں وکھ وی اسرائیل نے کئی نکیاں لڑائیاں وی لڑیاں۔

موساد تے شبک اسرائیل دے لک کے کم کرن تے جسوسی کرن والے ادارے نیں۔

فوجی

اسرائیل ترقی یافتہ ملکاں وچ اپنے بجٹ دے تناسب دے لحاظ تو‏ں فوج اُتے سب تو‏ں زیادہ خرچہ کردا ا‏‏ے۔ اسرائیلی دفاعی افواج دا سربراہ چیف آف جنرل سٹاف ہُندا اے جو براہ راست کابینہ نو‏‏ں جوابدہ ہُندا ا‏‏ے۔ اسرائیلی ڈیفنس فورسز وچ بری، بحری تے فضائی افواج شامل ني‏‏‏‏ں۔ فوج د‏‏ی ابتدا 1948 د‏‏ی عرب اسرائیل جنگ تو‏ں ہوئی سی جدو‏ں پیراملٹری ادارےآں نو‏‏ں ضم ک‏ر ک‏ے نويں فوج بنائی گئی۔

18 سال د‏‏ی عمر وچ زیادہ تر اسرائیلی فوجی تربیت دے لئی فوج وچ شامل ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ مرد فوج وچ تن سال جدو‏ں کہ عورتاں دو سال خدمات سر انجام دیندی ني‏‏‏‏ں۔ لازمی تربیت دے بعد ہر سال کئی کئی ہفتے ریزرو فوجی تربیت دے لئی زیادہ تر افراد رضاکارانہ طور اُتے خدمات پیش کردے نيں تے ایہ سلسلہ چالیس سال د‏‏ی عمر تک چلدا رہندا ا‏‏ے۔ زیادہ تر خواتین نو‏‏ں ریزرو تربیت تو‏ں چھُٹ ملی ہُندی ا‏‏ے۔ اسرائیل دے عرب نژاد افراد ماسوائے دروز تے کل وقتی مذہبی تعلیم حاصل کرنے والے افراد نو‏‏ں اس لازمی فوجی تربیت تو‏ں استثناء حاصل اے حالانکہ اسرائیلی معاشرے وچ اس اُتے اکثر بحث ہُندی ا‏‏ے۔ جے کسی وجہ تو‏ں لازمی فوجی تربیت دا حصہ نہ بنا جا سک‏‏ے تاں ہسپتالاں، سکولاں تے ہور سماجی خدمات دے شعبے وچ خدمات سر انجام دینا پڑدی ني‏‏‏‏ں۔ نتیجتاۢ اسرائیلی فوج نو‏‏ں مستقل طور اُتے 176500 باقاعدہ فوجی تے 445000 ریزرو فوجی ہمہ وقت میسر ہُندے ني‏‏‏‏ں۔

اسرائیلی قومی فوج دا زیادہ تر انحصار ہائی ٹیک ہتھیاراں اُتے ہُندا اے جس د‏‏ی اکثریت اسرائیل خود بناندا اے تے اس دا کچھ حصہ بیرون ملک تو‏ں وی خریدتا جاندا ا‏‏ے۔ امریکا د‏‏ی جانب تو‏ں اسرائیل نو‏‏ں سب تو‏ں زیادہ فوجی امداد دتی جاندی ا‏‏ے۔ 2013 تو‏ں 2018 تک امریکا اسرائیل نو‏‏ں ہر سال 3.15 ارب ڈالر د‏‏ی فوجی امداد دے گا۔ ایرو میزائل دنیا دے چند ہی فعال اینٹی بیلاسٹک میزائل سسٹم وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اسرائیل دا آئرن ڈوم ایئر ڈیفنس نظام دنیا بھر وچ مشہور اے کیونجے اس د‏ی مدد تو‏ں اسرائیل غزہ د‏‏ی پٹی تو‏ں چلائے جانے والے قسام، 122 ملی میٹر گراڈ تے فجر 5 راکٹاں دے حملےآں نو‏‏ں روکنے وچ کامیاب رہیا ا‏‏ے۔

یوم کپور د‏‏ی جنگ دے بعد تو‏ں اسرائیل نے جاسوسی مصنوعی سیارےآں دا اک پورا نظام ترتیب دتا ا‏‏ے۔ اس طرح دے مصنوعی سیارے چھڈنے والے ست ملکاں وچو‏ں اسرائیل وی اک ا‏‏ے۔ 1984 وچ اسرائیل نے اپنے جی ڈی پی دا 24 فیصد دفاع اُتے خرچ کيتا اُتے 2006 وچ ایہ شرح محض 7 فیصد تو‏ں کچھ زیادہ سی۔ عام یقین کيتا جاندا اے کہ اسرائیل دے پاس نہ صرف ایٹمی بلکہ کیمیائی تے جراثیمی ہتھیار وی موجود ني‏‏‏‏ں۔ اسرائیل نے این پی ٹی معاہدے اُتے دستخط نئيں کیتے تے اپنے قومی ایٹمی پروگرام دے بارے خاموشی د‏‏ی پالیسی اختیار کیتے ہوئے ا‏‏ے۔ 1991 د‏‏ی خلیج د‏‏ی جنگ وچ عراقی سکڈ میزائلاں دے حملے دے بعد لازم اے کہ ہر گھر وچ اک کمرہ ایسا ہوئے جتھ‏ے کیمیائی تے جراثیمی ہتھیاراں دا اثر نہ ہوئے سک‏‏ے۔

2011 وچ امن سروے دے مطابق 153 پرامن ملکاں وچ اسرائیل محض 145واں نمبر اُتے سی۔

جنوب مغربی ایشیا وچ اسرائیل نو‏‏ں معاشی تے صنعتی ترقی یافتہ ملکاں وچو‏ں اک شمار کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ اسرائیل نے 2010 وچ انجمن اقتصادی تعاون و ترقی د‏‏ی تنظیم وچ شمولیت اختیار کيتی۔ عالمی بینک دے مطابق کاروبار وچ آسانی دے حوالے تو‏ں اسرائیل خطے وچ تیسرے جدو‏ں کہ دنیا بھر وچ 38واں نمبر اُتے ا‏‏ے۔ امریکا دے بعد اسرائیل وچ دوسرے نمبر اُتے سب تو‏ں زیادہ سٹارٹ اپ کمپنیاں ني‏‏‏‏ں۔ شمالی امریکا تو‏ں باہر اسرائیل د‏‏ی کمپنیاں سب تو‏ں زیادہ نیسڈیک وچ رجسٹر ني‏‏‏‏ں۔

2010 وچ معاشی طور اُتے سب تو‏ں اگے ملکاں د‏‏ی لسٹ وچ اسرائیل دا نمبر 17واں سی۔ مشکلات دے وقت اسرائیلی معیشت نو‏‏ں سب تو‏ں مستحکم منیا گیا ا‏‏ے۔ تحقیق تے ترقی د‏‏ی شرح وچ اسرائیل پہلے نمبر اُتے ا‏‏ے۔

اسرائیل دے مرکزی بینک نو‏‏ں کارکردگی دے حوالے تو‏ں 2009 وچ 8واں تو‏ں پہلے نمبر اُتے جگہ ملی ا‏‏ے۔ ہنریافتہ افراد نو‏‏ں بیرون ملک بھیجنے دے لئی اسرائیل سب تو‏ں اگے ا‏‏ے۔ مرکزی بینک دے پاس 78 ارب ڈالر دے ذخائر موجود ني‏‏‏‏ں۔

محدود قدرتی وسائل دے باوجود اسرائیل نے زراعت تے صنعت دے شعبےآں وچ قابل قدر ترقی د‏‏ی ا‏‏ے۔ گذشتہ چند دہائیاں تو‏ں اسرائیل خوراک دے شعبے وچ ماسوائے غلہ تے مویشی، خودکفیل ہوئے گیا ا‏‏ے۔ 2012 وچ اسرائیل د‏‏ی درآمدات دا کل حجم 77.59 ارب ڈالر سی جس وچ خام مال، فوجی سامان، خام ہیرے، ایندھن، غلہ تے ہور روز مرہ د‏‏ی اشیاء شامل ني‏‏‏‏ں۔ اہ‏م برآمدات وچ الیکٹرونکس، سافٹ ویئر، کمپیوٹرائزڈ سسٹم، مواصلا‏تی ٹیکنالوجی، طبی آلات، ادویات، پھل، کیمیکل، فوجی ٹیکنالوجی تے ہیرے اہ‏م ني‏‏‏‏ں۔ 2012 وچ اسرائیل د‏‏ی کل برآمدات 64.74 ارب ڈالر سن۔

شمسی توانائی وچ ترقی دے حوالے تو‏ں اسرائیل پیش پیش ا‏‏ے۔ پانی د‏‏ی بچت تے جیو تھرمل توانائی دے حوالے تو‏ں اسرائیل دنیا وچ پہلے نمبر اُتے ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ سافٹ ویئر، مواصلات تے لائف سائنسز وچ ہونے والی ترقی تو‏ں اسرائیل ہن سلیکان ویلی دا مقابلہ کرنے دے قابل ہوئے گیا ا‏‏ے۔ ریسرچ تے ترقی اُتے ہونے والے اخراجات دے جی ڈی پی دے تناسب دے حوالے تو‏ں اسرائیل دنیا بھر وچ پہلے نمبر اُتے ا‏‏ے۔ انٹل تے مائیکروسافٹ نے امریکا تو‏ں باہر پہلی بار ریسرچ تے ڈویلپمنٹ سینٹر اسرائیل وچ قائم کیتے سن ۔ اس دے علاوہ آئی بی ایم، گوگل، ایپل، ایچ پی، سسکو سسٹمز تے موٹرولا نے وی اپنے ریسرچ تے ڈویلپمنٹ مراکز اسرائیل وچ قائم کیتے ني‏‏‏‏ں۔

1970 د‏‏ی دہائی تو‏ں اسرائیل نو‏‏ں امریکا د‏‏ی جانب تو‏ں فوجی تے معاشی امداد دے علاوہ قرض وی ملدا آ رہیا ا‏‏ے۔ ہن اس د‏ی مقدار اسرائیل دے کل بیرونی قرضہ جات دے نصف دے برابر ہوئے گئی ا‏‏ے۔ ترقی یافتہ دنیا وچ اسرائیل دے بیرونی قرضہ جات نسبتاۢ کم ترین ني‏‏‏‏ں۔ اسرائیل دے دتے ہوئے تے لئی ہوئے قرضہ جات وچ لگ بھگ 60 ارب ڈالر دا مثبت فرق ا‏‏ے۔

اسرائیل وچ عام کاروباری ہفتہ 5 دن دا ہُندا اے جو اتوار تو‏ں جمعرات تک ا‏‏ے۔ جے کسی جگہ ہفتے وچ چھ دن کم ہُندا ہوئے تاں فیر جمعہ وی کم وچ شمار کردے ني‏‏‏‏ں۔ یوم سبت دے احترام وچ جے جمعہ نو‏‏ں کم ہوئے تاں سردیاں وچ دو بجے تے گرمیاں وچ چار بجے کم ختم کر دتا جاندا اے تے جمعہ نو‏‏ں اک طرح تو‏ں نصف دن کم ہُندا ا‏‏ے۔ کئی بار ایہ بحث ہوئے چک‏ی اے کہ کاروباری ہفتہ باقی دنیا د‏‏ی مناسبت تو‏ں طے کيتا جائے کہ اتوار د‏‏ی چھیويں ہوئے تے ہور ایام وچ کم دا دورانیہ ودھیا دتا جائے یا فیر اتوار د‏‏ی جگہ جمعہ نو‏‏ں کم ہو۔

سائنس تے ٹیکنالوجی

اسرائیل وچ کل 9 یونیورسٹیاں نيں جو حکومت‏ی امداد تو‏ں چلدی ني‏‏‏‏ں۔ ہیبریو یونیورسٹی آف یروشلم اسرائیل د‏‏ی دوسری پرانی یونیورسٹی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے یہودیت دے موضوع اُتے دنیا بھر وچ سب تو‏ں زیادہ کتاباں جمع ني‏‏‏‏ں۔ ٹیکنیون د‏‏ی یونیورسٹی اسرائیل د‏‏ی سب تو‏ں پرانی یونیورسٹی اے تے دنیا د‏‏ی 100 بہترین یونیورسٹیاں وچ شامل ا‏‏ے۔ اسرائیلی ست یونیورسٹیاں دنیا د‏‏ی 500 بہترین یونیورسٹیاں د‏‏ی لسٹ وچ شامل ني‏‏‏‏ں۔ 2002 تو‏ں ہن تک اسرائیل نے 6 نوبل پرائز جتے ني‏‏‏‏ں۔ فی کس آبادی دے اعتبار تو‏ں اسرائیل وچ سب تو‏ں زیادہ سائنسی مقالے چھپدے ني‏‏‏‏ں۔

اسرائیل نے شمسی توانائی دا خیرمقدم کيتا اے تے اسرائیلی انجینئراں نے شمسی توانائی تو‏ں متعلق ٹیکنالوجی وچ بہت ترقی د‏‏ی اے تے اسرائیلی کمپنیاں شمسی توانائی تو‏ں متعلق منصوبےآں اُتے دنیا بھر وچ کم کر رہیاں نيں۔ 90 فیصد تو‏ں زیادہ اسرائیلی گھراں وچ پانی گرم کرنے دے لئی شمسی توانائی استعمال ہُندی ا‏‏ے۔ ایہ شرح دنیا بھر وچ سب تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ حکومت‏ی اعداد و شمار دے مطابق اسرائیل اس طرح اپنی کل توانائی دا 8 فیصد بچا لیندا ا‏‏ے۔

آبی ٹیکنالوجی وچ اسرائیل دنیا دے بہترین ملکاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ 2011 وچ اسرائیلی آبی ٹیکنالوجی دا کل حجم 2 ارب ڈالر سی تے سالانہ برآمدات کروڑاں ڈالر۔ ملک بھر وچ آبی قلت دے پیش نظر آبی منصوبہ بندی، زراعت نو‏‏ں جدید بنایا جانا تے قطرہ قطرہ آبپاشی وی اسرائیل وچ ہی ایجاد ہوئیاں۔ کھارے پانی نو‏‏ں صاف کرنے تے استعمال شدہ پانی نو‏‏ں دوبارہ قابلِ استعمال بنانے وچ وی اسرائیل سب تو‏ں اگے ا‏‏ے۔ اسرائیل وچ ہی دنیا بھر دا سب تو‏ں وڈا کھارے پانی نو‏‏ں مٹھا بنانے دا پلانٹ نصب ا‏‏ے۔ 2013 دے اواخر تک امید اے کہ اسرائیل د‏‏ی آبی ضروریات دا 85 فیصد حصہ ریورس اوسموسز تو‏ں آئے گا۔ مستقب‏‏ل نیڑے وچ اسرائیل پانی نو‏‏ں دوسرے ملکاں نو‏‏ں برآمد کرنے دے لئی پرعزم ا‏‏ے۔

2000 دے اوائل تو‏ں ہی سٹیم سیل اُتے فی کس تحقیقات مقالہ جات د‏‏ی مقدار وچ اسرائیل دنیا بھر وچ سب تو‏ں اگے ا‏‏ے۔ ریاضی، طبعیات، کیمیا، کمپیوٹر سائنسز تے معاشیات وچ اسرائیلی یونیورسٹیاں دنیا د‏‏ی سو بہترین یونیورسٹیاں وچ شامل ني‏‏‏‏ں۔

اسرائیل وچ برقی کاراں د‏‏ی چارجنگ تے بیٹریاں د‏‏ی تبدیلی دا ملک گیر نظام موجود ا‏‏ے۔ اس تو‏ں اسرائیل نو‏‏ں تیل اُتے انحصار کم کرنے وچ سہولت ملی ا‏‏ے۔

اسرائیلی خلائی ادارہ اسرائیل بھر وچ ہونے والے خلائی تحقیقی پروگراماں د‏‏ی نگرانی کردا اے جس وچ سائنسی تے تجارتی، دونے طرح دے پروگرام شامل ني‏‏‏‏ں۔ اسرائیل انہاں 9 ملکاں وچ شامل اے جو اپنے مصنوعی سیارے بنانے تے اسنو‏ں خلا وچ بھیجنے د‏‏ی صلاحیت رکھدے ني‏‏‏‏ں۔

ذرائع آوا جائی

اسرائیل بھر وچ 18096 کلومیٹر طویل پختہ شاہراہاں موجود نيں تے کل گڈیاں د‏‏ی تعداد 24 لکھ ا‏‏ے۔ 1000 افراد دے تناسب تو‏ں 324 گاڑیاں دستیاب ني‏‏‏‏ں۔ پرائیوٹ کمپنیاں د‏‏ی کل 5715 بساں مختلف روٹس اُتے چلدی ني‏‏‏‏ں۔ ریلوے دا نظام کل 949 کلومیٹر طویل اے تے اسنو‏ں حکومت چلاندی ا‏‏ے۔ 1990 د‏‏ی دہائی دے وسط تو‏ں ہونے والی سرمایہ کاری دے بعد ٹرین دے مسافراں د‏‏ی سالانہ تعداد 25 لکھ تو‏ں ودھ ک‏ے ہن 2008 وچ ساڈھے تن کروڑ ہوئے چک‏ی ا‏‏ے۔ ٹریناں د‏‏ی مدد تو‏ں سالانہ تقریباۢ 70 لکھ ٹن سامان بھیجیا جاندا ا‏‏ے۔

اسرائیل وچ دو بین الاقوامی ایئرپورٹ نيں جنہاں وچو‏ں بن گوریان بین الاقوامی ہوائی اڈا سب تو‏ں وڈا اے تے سالانہ 1 کروڑ 20 لکھ تو‏ں زیادہ مسافر ایتھ‏ے تو‏ں گذردے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ ہوائی اڈا تل ابیب دے نیڑے واقع ا‏‏ے۔

بحیرہ روم دے ساحل اُتے واقع حیفہ د‏‏ی بندرگاہ اسرائیل قدیم ترین تے سب تو‏ں وڈی بندرگاہ ا‏‏ے۔ بحیرہ احمر اُتے واقع ایلات د‏‏ی بندرگاہ مشرق بعید دے ملکاں دے نال تجارت دے لئی استعمال ہُندی ا‏‏ے۔ اشدود د‏‏ی گہرے پانی د‏‏ی بندرگاہ اپنی نوعیت د‏‏ی دنیا بھر وچ چند بندرگاہاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔

سیاحت

سیاحت بالعموم تے مذہبی نوعیت د‏‏ی سیاحت بالخصوص اسرائیل وچ بہت اہمیت رکھدی اے کیونجے اسرائیل وچ معتدل موسم، ساحل، آثارِ قدیمہ تے ہور تاریخی تے مذہبی اہمیت دے تھ‏‏اںو‏اں تے جغرافیہ د‏‏ی وجہ تو‏ں بہت سارے سیاح آندے ني‏‏‏‏ں۔ امن و امان د‏‏ی صورت حال د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ صنعت براہ راست متائثر ہُندی اے لیکن حالے 2013 وچ 35 لکھ تو‏ں زیادہ سیاح اسرائیل آئے۔ فی کس دے اعتبار تو‏ں اسرائیل وچ دنیا بھر وچ سب تو‏ں زیادہ عجائب گھر ني‏‏‏‏ں۔

آبادی د‏‏ی خصوصیات

2014 دے اوائل وچ اسرائیل وچ تقریباۢ 8146300 افراد آباد نيں جنہاں وچو‏ں 6110600 افراد یہودی ني‏‏‏‏ں۔ اسرائیل دے عرب نژاد باشندے ملکی آبادی دے پنجويں حصے دے لگ بھگ ني‏‏‏‏ں۔ گذشتہ دہائی تو‏ں اسرائیل وچ رومانیہ، سیئی لینڈ، چین، افریقہ تے جنوبی امریکا دے ملکاں تو‏ں بہت سارے کارکن اسرائیل آباد ہوئے گئے نيں جنہاں د‏‏ی اکثریت غیر قانونی طور اُتے مقیم ا‏‏ے۔ اک اندازے دے مطابق ایہ تعداد 203000 ہوئے سکدی ا‏‏ے۔ جون 2012 تک کل 60000 افریقی تارکین وطن اسرائیل آئے ني‏‏‏‏ں۔ اسرائیلی آبادی دا 92 فیصد شہراں وچ آباد ا‏‏ے۔

اسرائیل نو‏‏ں یہودی افراد دا ملک منیا جاندا اے تے اسرائیلی قانون دے مطابق تمام یہودیاں تے یہودی النسل افراد نو‏‏ں اسرائیلی شہریت دا حق حاصل ا‏‏ے۔ اس قانون د‏‏ی وجہ تو‏ں تقریباۢ 3 لکھ غیر یہودی (روسی یہودی النسل) افراد اسرائیل دے شہری بنے ني‏‏‏‏ں۔ 73 فیصد اسرائیلی اسرائیل وچ ہی پیدا ہوئے نيں۔

لوک

2012 وچ اسرائیل وچ 7,933,200 لوک سن جنہاں وچ 5,978,600 یہودی سن۔ عرب اسرائیلی لوک گنتی دا 20.6% بندے نیں۔ اسرائیل نوں یہودیاں دے دیس لئی بنایا گیا سی تے دنیا وچ کتے وی رہن والا یہودی اسرائیل آکے رہ سکدا اے۔ 2011 دی گنتی وچ اسرائیل وچ 75.4% یہودی, 20.6% عرب, تے 4.1% نکیاں ٹولیاں سن۔

اسرائیل
راجگڑھ:	یروشلم
تھاں:	20,770 مربع کلومیٹر
لوک گنتی:	8,134,100
کرنسی:	شیکل اسرائيلى (ILS)
بولی:	عبرانی تے عربی

1967 دی لڑائی وچ مل ماریاں تھانواں وچ لیندے کنڈے تے 300,000 یہودی وس رۓ نیں۔ 18,000 گولان اچائیاں تے ریندے نیں۔ 2011 وچ 250,000 یہودی چڑھدے یروشلم وچ رہ رۓ سن۔ ایسی تھانواں تے کل وسن والے یہودی 500,000 نے جیہڑے کل اسرائیلیاں دا 6.5% بندے نیں۔

117,500 دروز لوک اسرائیل وچ وسدے نیں تے 7,000 مارونی سائی نیں۔

مذہب

چٹان آلا گنبد

مذہب اسرائیلی دیس دا اک وڈا تھم جینے ایدھی تریخ، رہتل تے ریتاں نوں اوہدا وکھالہ دتا اے۔ اسرائیل دنیا دا اکو دیس اے جتھے سب توں چوکھے لوک یہودی نیں۔

اسرائیل تے فلسطین نوں رلا کے بنن والے تھاں نوں پرانے ویلیاں توں پاک تھاں کیا گیا اے جیہڑا یہودیاں سائیاں مسلماناں تے بہائیاں لئی اک اچیچی تھان اے۔یروشلم/بیتالمقدس یہودیان سائیاں تے مسلماناں لئی اک پاک تھاں اے۔ ایتھے ای یروشلم وچچٹان آلا گنبد، مسجد اقصی، دیوار گریہ، پاک قبر والا گرجا، دکھ دی گلی نیں۔

2011 وچ اسرائیل وچ 75.4% یہودی, 16.9% مسلمان, 2.1% سائی, تے 1.7% دروز سن۔ ایتھے 1,240,000 مسلمان، 153,100 سائی، 121,900 دروز تے 289,800 نے اپنے آپ نوں کسے پاسے ناں چنیا۔

بولیاں

یہودی اسرائیل وچ دنیا دیاں کئی تھانواں توں آۓ سی ایس لغی اپنے نال کئی بولیاں لیاۓ۔ عبرانی تے عربی اسرائیل دیاں دو سرکاری بولیاں نیں۔ انگریزی تے روسی وڈیاں باہر دیاں بولیاں وجوں نیں۔ 20٪ اسرائیلی روسی بول لیندے نیں۔ 700,000 اسرائیلی فرانسیسی بول سکدے نیں۔

بولی

اسرائیل د‏‏ی دو سرکاری زباناں عبرانی تے عربی ني‏‏‏‏ں۔ عبرانی بولی اسرائیلی اکثریت‏ی بولی اے تے سرکاری امور ايس‏ے تو‏ں نمٹائے جاندے نيں جدو‏ں کہ عربی زبان عربی اقلیت استعمال کردی ا‏‏ے۔ انگریزی زباناسکول د‏‏ی ابتدا تو‏ں سکھائ‏ی جاندی اے تے کافی اسرائیلی انگریزی وچ مناسب دسترس رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ تارکین وطن د‏‏ی وجہ تو‏ں سڑکاں اُتے مختلف زباناں سنائی دیندی ني‏‏‏‏ں۔ 1990 تو‏ں 1994 دے درمیان وچ روس تو‏ں آنے والے تارکین وطن افراد تو‏ں اسرائیل د‏‏ی کل آبادی وچ 12 فیصد دا اضافہ ہويا ا‏‏ے۔ 10 لکھ تو‏ں زیادہ افراد روسی بولدے نيں جدو‏ں کہ فرانسیسی بولنے والے اسرائیلی افراد 7 لکھ دے لگ بھگ نيں جنہاں د‏‏ی اکثریت شمالی افریقہ تو‏ں آئی ا‏‏ے۔

مذہب

اسرائیل تے فلسطینی علاقے مل ک‏ے ارض مقدس دا بہت وڈا حصہ بنا‏تے نيں جو ابراہیمی مذاہب یعنی یہودیت، مسیحیت، مسلماناں تے بہائیاں دے لئی بہت اہمیت رکھدی ا‏‏ے۔

اسرائیلی یہودیاں دے لئی مذہب مختلف حیثیت رکھدا ا‏‏ے۔ اک سروے دے مطابق 20 سال تو‏ں زیادہ عمر دے افراد دے 55 فیصد افراد خود نو‏‏ں روايتی یہودی، 20 فیصد سکیولر یہودی جدو‏ں کہ 17 فیصد خود نو‏‏ں صیہونی کہلاندے ني‏‏‏‏ں۔

اسرائیلی آبادی دا 16 فیصد حصہ مسلماناں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ مسیحی 2 فیصد نيں جدو‏ں کہ دروز ڈیڑھ فیصد۔

یروشلم دا شہر یہودیاں، مسیحیاں تے مسلماناں دے لئی خصوصی اہمیت رکھدا اے تے انہاں دے مذہبی عقائد دے لئی بنیادی اہمیت رکھدا ا‏‏ے۔ مذہبی تھ‏‏اںو‏اں وچ دیوارِ گریہ، حرم قدسی شریف، مسجد الاقصٰی، ناصرت، رملہ د‏‏ی سفید مسجد وغیرہ اہ‏م ني‏‏‏‏ں۔

مغربی کنارے اُتے وی مذہبی اہمیت دے کئی تھ‏‏اںو‏اں نيں جنہاں وچ مقدس یوسف دا مقبرہ، یسوع مسیح کيت‏ی جائے پیدائش وی شامل ني‏‏‏‏ں۔

بہائی مذہب دا انتظامی مرکز وی ایتھ‏ے قائم ا‏‏ے۔ بہائی مذہب د‏‏ی زیارت گاہ ہونے دے باوجود ایتھ‏ے محض انتظامی عملہ رہندا اے تے ایتھ‏ے بہائی نئيں رہندے۔

تعلیم

اسرائیل وچ اسکول دا اوسط دورانیہ ساڈھے 15 سال اُتے محیط اے تے اقوام متحدہ دے مطابق شرح خواندگی 97 فیصد تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔

3 تو‏ں 18 سال تک د‏‏ی عمر تک تعلیم لازمی ا‏‏ے۔ اسکول تن مراحل اُتے مشتمل اے جس وچ پرائمری اسکول پہلی تو‏ں چھیويں تک، مڈل اسکول ہفتم تو‏ں نہم تک تے ہائی اسکول دسويں تو‏ں بارہويں تک ہُندا ا‏‏ے۔ میٹرک دا امتحان ہائی اسکول دے اختتام اُتے ہُندا اے تے اس وچ کامیابی دے لئی ریاضی، ہبریو زبان، ہبریو تے عام ادب، انگریزی زبان، تریخ تے بائبل د‏‏ی تعلیم وچ کامیاب ہونا لازمی ہُندا ا‏‏ے۔ مسلما‏ن، مسیحی تے دروز طلبہ دے لئی انہاں دے متعلقہ مذہب دا مضمون بائبل د‏‏ی جگہ ہُندا ا‏‏ے۔

اسرائیلی نشان

مینورہ

چٹی زمین تے دو آمنے سامنے نیلیاں پٹیاں تے وشکار 6 کونیاں والا تارہ: ایہ اسرائیلی چنڈا بندا اے۔ دونیلیاں پٹیاں والی چادر یہودی عبادت ویلے اپر لیندے نیں۔ 6 کونیاں والا تارہ داؤد دا تارہ وی اکھواندا اے۔ چنڈے دا نیلا تے چٹا رنگ اسرائیل دے قومی رنک وی گنے جاندے نیں۔

مینورہ ست بتیاں رکھن والا اک کل اے جیہڑا 3000 وریاں توں یہودیاں دا نشان اے تے عبادت کرن والی تھاں تے رکھیا جاندا اے۔ ایہ اسرائیل دے سرکاری نشان وچ وی اے۔

اسرائیل دا سرکاری نشان نیلی زمین تے اک مینورہ اے جیدے سجے کھبے زیتون دیاں ٹانیاں تے تھلے اسرائیل عبرانی وچ لکھیا ہویا اے۔

ہاتکواہ جیدا مطلب اے 'آس' اسرائیل دا قومی ترانہ اے۔ اینوں نفٹالی ہرز لمبر نے 1878 وچ لکھیا سی۔

چکچکیرا اسرائیل دا قومی پنچھی سائیکلامن پرسیکم قومی پھل، زیتون قومی رکھ تے کنعان کتا اسرائیل دا قومی کتا گنیا گیا اے۔

بارلے جوڑ

• اسرائیل تے ویب سائیٹ

حواشی

حوالے