اطالوی بولی
اطالوی بولی (Italiano یا lingua italiana) اٹلی دی مکھ اتے سرکاری بولی ہے۔ ایہ ہند یورپی بولیاں دی شاخ رومن بولیاں دی اک بولی اے تے خاص طور تے یورپ وچّ بولی جاندی ہے۔ اسدی ماں لاطینی ہے۔ اسدی لپی رومن لپی اے۔ ایہ سوٹزرلینڈ دے دو کینٹوناں دی وی سرکاری بولی اے۔ کورسکا (فرانس)، ترئیستے (یوگوسلاویا) دے کجھ حصے اتے سان مرینو دے چھوٹے جہے دیس وچّ وی اطالوی بولی جاندی اے۔ مالٹا، موناکو، کروشیا، سلووینیا، فرانس، لبیا، اریٹریا تے صومالیا وچّ گھٹّ گِݨتیاں وی نیں جو اطالوی بولدیاں نیں۔،[۱]
| جتھے بولی جاندی اے | اٹلی، سویٹزرلینڈ، ویٹیکن شہر، سان مارینو، کروشیا، سلووینیا تے دوجے |
|---|---|
| بولن آلے | 12 کروڑ |
| رینکنگ | 20 |
| بولی ٹبر | ہند یورپی بولی پروار |
| رسم الخط | |
| سرکاری حیثیت | |
| سرکاری بولی | اٹلی |
| بولی دا کوڈ | |
| ISO 639-1 | it |
| ISO 639-2 | ita |
| ISO 639-3 | ita |
 گہرا نیلا:سرکاری بولی اے ہلکا نیلا:پرانی یا تھوڑی بوتی بولی جاندی اے سبز:نکی تعداد چ بولی جاندی اے | |
اٹلی دیاں بولیاں
سودھواٹلی وچّ انیک بولیاں بولیاں جاندیاں ہن جنہاں وچوں کجھ تاں ساہتک اطالوی توں بہت بھنّ پرتیت ہندیاں ہن۔ ایہناں بولیاں وچّ آپس وچّ انا بھید ہے کہ اتری اٹلی دے لومبارد پرانت دا نواسی دکھن اٹلی دے کالابریا دی بولی شاید ہی سمجھ سکیگا جاں روم وچّ رہن والا کیول ساہتک اطالوی جانن والا ودیشی رومانو بولی (روم دے ترائیتیویرے محلے دی بولی) نوں شاید ہی سمجھ سکیگا۔ اطالوی بولیاں دے نام اطالوی پرانتاں دیاں سیماواں نال تھوڑھے بہت ملدے ہن۔ سوٹزرلینڈ نال لگدے اتری اٹلی دے کجھ بھاگاں وچّ لاطینی ورگ دیاں بولیاں بولیاں جاندیاں ہن-جو رمانس بولیاں ہن ؛ سوٹزرلینڈ وچّ وی لاطینی بولی جاندی ہے۔ وینتسئن بولیاں اٹلی دے اتری پچھمی بھاگ وچّ بولیاں جاندیاں ہن، وینس نگر اسدا پرتندھی کیندر کیہا جا سکدا ہے۔ پیموتے، لگوریا، لومباردیا اتے ایمیلیا پرانتاں وچّ ایہناں نعماں دی بولیاں بولیاں جاندیاں ہن جو کجھ-کجھ فرانسیسی بولیاں نال ملدیاں ہن۔ لاطینی دی آخری دھنی دا ایہناں وچّ لوپ ہو جاندا ہے-اداہرن وجوں پھاتوں (توسکانو) , پھیتّ (پیموتیسے) اوتو، اوت (اٹھ) ।. توسکانا پرانت وچّ توسکانا ورگ دیاں بولیاں بولیاں جاندیاں ہن۔ ساہتک اطالوی دا آدھار توسکانا پرانت دی، خاص طور 'تے پھلورینس دی بولی (پھیورینتیبو) رہی ہے۔ ایہہ لاطینی دے ادھک نیڑے کہی جا سکدی ہے۔ کنٹھی دا مہانپران اچارن اسدی پرمکھ وشیشتا ہے-جیہا کاسہ، کہاسا (گھر) ।. اتری اتے دکھن بولیاں دے کھیتراں دے وچّ وچّ ہون دے کارن وی اس وچّ دوناں ورگاں دیاں وشیشتاواں کجھ-کجھ کرم بدھ ہو گئیاں۔ اتری کورسکا دی بولی توسکانو نال ملدی ہے۔ لانسیو (روم کیندر) , اونبیا (پیروجا کیندر) اتے مارکے دیاں بولیاں نوں اک ورگ وچّ رکھیا جا سکدا ہے اتے دکھن دیاں بولیاں وچّ ابروجی، کانپانیا (نیپلس پردھان کیندر) , کالابریا، پولیا اتے سسلی دیاں بولیاں پرمکھ ہن-ایہناں دی سبھ توں پرمکھ وشیشتا لاطینی دے سنیوکت وئنجن نڈ دے ستھان اتے انّ، مب دے ستھان اتے مّ، لّ دے ستھان ڈّ دا ہووے جانا ساردینیا دیاں بولیاں اطالوی نالوں بھنّ ہن۔ اک ہی مول سروت توں وکست ہندے ہوئے وی ایہناں دی بھنتا ایہناں بولیاں وچّ کداچت لاطینی دے بھنّ پرکار نال اچارن کرن وچّ آ گئی ہوویگی۔ باہری آکرمناں دا وی پربھاو پیا ہووےگا۔ اٹلی دیاں بولیاں وچّ سندر گرام گیت ہن جنہاں دا ہن سنگرہ ہو رہا ہے اتے ادھئن وی کیتا جا رہا ہے۔ بولیاں وچّ سجیوتا اتے وئنجناشکتی سمرتھا ہے۔ نوپولیتانو دے لوک گیت تاں کافی پرسدھ ہن۔
ادبی بولی
سودھونویں صدی دے شروع دی اک پہلاں اندووینیلو ویرونیسے (ویرونا دی پہلاں ) ملدی ہے جس وچّ آدھونک اطالوی بھاشا دے شبداں دا پریوگ ہویا ہے۔ اسدے پوروَ دے وی لاطینی اپبھرنش (لاتینو بولگارے) دے پریوگ لاطینی وچّ لکھے گئے حساب دے کاگجپتراں وچّ ملدے ہن جو آدھونک بھاشا دے ارمبھ دی سوچنا دندے ہن۔ ستویں اتے اٹھویں صدی وچّ لکھتی پتراں وچّ ستھاناں دے نام اتے کجھ شبداں دے روپ وچّ ملدے ہن جو نوی بھاشا دے لکھائک ہن۔ ساہتک لاطینی اتے عامَ لوکاں دی بولی وچّ ہولی-ہولی انتر ودھدا گیا اتے بولی دی لاطینی توں ہی آدھونک اطالوی دا وکاس ہویا۔ اس بولی دے انیک نمونے ملدے ہن۔ سنّ 960 وچّ مونتیکاسینو دے مٹھّ دی سیما دے پنچائت دے پرسنگ وچّ اک گواہی دا بیان تتکالین بولی وچّ ملدا ہے ؛ اس پرکار دی بولی اتے لاطینی اپبھرنش وچّ لکھتی لیکھ روم دے سنت کلیمینتے دے گرجے وچّ ملدا ہے۔ اومبریا اتے مارکے وچّ وی 11ویں 12ویں صدی دی بھاشا دے نمونے دھارمک سویکار اکتیاں دے روپ وچّ ملدے ہن، پر اطالوی بھاشا دیاں پدبدھّ رچناواں دے اداہرن سسلی دے سمراٹ پھریڈرک دوسرا (13ویں صدی) دے درباری کویاں دے ملدے ہن۔ ایہہ کویتاواں سسلی دی بولی وچّ رچیاں گئیاں ہونگیاں۔ شنگار ہی اس کویتاواں دا پردھان وشا ہے۔ پئیر دیلا ونیا، یاکوپو د اکوینو آدی انیک پدرچائتا پھریڈرک دے دربار وچّ سن۔ اوہ آپ کوی سی۔ وینیویتو دے لڑائی دے بعد ساہتک اتے سبھیاچارک کیندر سسلی دے بجائے توسکانا ہو گیا جتھے شنگار وشیک گیتیکاوِ دی رچنا ہوئی، گوئتونے دیل ویوا د آریجو (موت 1294 ای . ) اس دھارا دا پردھان کوی سی۔ پھلورینس، پیسیا، لوکا اتے آریجو وچّ اس کال وچّ انیک کویاں نے تتکالین بولی وچّ کویتاواں لکھیاں۔ بولون (اتا . بولونیا) وچّ ساہتک بھاشا دا روپ ستھر کرن دا یتن کیتا گیا۔ سسلی اتے توسکانا کاودھاراواں نے ساہتک اطالوی دا جو روپ پیش کیتا اسنوں انتم اتے ستھر روپ دتا دولچے ستیل نووو (مٹھی نوی شیلی) دے کویاں نے۔ ایہناں کویاں نے کلاتمک سنجم، پرشکرت رچی اتے نکھری نویں بھاشا دا اجیہا روپ رکھیا کہ اگے دیاں کئی صدیاں دے اطالوی لیکھک اوہنوں آدرش منّ کے اس وچّ لکھدے رہے۔ دانتے الیمئیری (1265-1321) نے اس نوی شیلی وچّ، توسکانا دی بولی وچّ، اپنی مہان رچنا دوینا کومیدیا لکھی۔ دانتے نے کونویویو وچّ گدّ دا وی پرشکرت روپ پیش کیتا اتے گوئدو پھابا اتے گوئتونے د آریجو دی بناوٹی اتے سدھارن بول-چال دی بھاشا نالوں بھنّ سبھاوک گدّ دا روپ پیش کیتا۔ دانتے اتے دوچے ستیل نووو دے ہور انویائیاں وچّ موہری ہن : پھرونچیسکو، پیترارکا اتے جوووانی بوکاچیو۔ پیترارکا نے پھلورینس دی بھاشا نوں نکھریا روپ پردان کیتا اتے اسنوں ووستھت کیتا۔ پیترارکا دیاں کویتاواں اتے بوکاچو دیاں کتھاواں نے اطالوی ساہتک بھاشا دا اتیئنت سووستھت روپ ساہمنے رکھیا۔ پچھے دے لیکھکاں نے دانتے، پیترارکا اتے بوکاچیو دیاں کرتیاں توں صدیاں تکّ پریرنا قبول کیتی۔ 15ویں صدی وچّ لاطینی دے پراچین ساہت دے پرشنسکاں نے لاطینی نوں چلان دی کوشش کیتی اتے پراچین سبھیتا دے ادھئنوادیاں (مانوتاوادی-مینسٹوادی) نے نوی ساہتک بھاشا بناؤن دی کوشش کیتی، پر ایہی لاطینی پراچین لاطینی توں بھنّ سی۔ اس پرورتی دے فلسروپ ساہتک بھاشا دا روپ کی ہووے، ایہہ سمسیا کھڑی ہو گئی۔ اک دل وکھ وکھ بولیاں دے کجھ تتّ لے کے اک نویں ساہتک بھاشا گھڑن دے پکھ وچّ سی، اک دل توسکانا، خاص طور 'تے پھلورینس دی بولی نوں ایہہ ستھان دین دے پکھ وچّ سی اتے اک دل، جس وچّ پئیترو بیمبو (1470-1587) پرمکھ سی، چاہندا سی کہ دانتے، پیترارکا اتے بوکاچیؤ دی بھاشا نوں ہی آدرش منیا جاوے۔ میکیاویلی نے وی پھلورینتینو دا ہی پکھ لیا۔ توسکانا دی ہی بولی ساہتک بھاشا دے پد اتے سشوبھت ہو گئی۔ اگے سنّ 1612 وچّ کروسکا اکادمی نے اطالوی بھاشا دا پہلا شبدکوش پرکاشت کیتا جنھے ساہتک بھاشا دے روپ نوں ستھر کرن وچّ سہائتا پردان کیتی۔ 18ویں صدی وچّ اک نویں حالت آئی۔ اطالوی بھاشا اتے فرانسیسی دا بہت زیادہ پربھاو پینا شروع ہویا۔ فرانسیسی وچاردھارا، شیلی، شبداولی اتے واک انشاں نال اتے محاوریاں دے انوواداں نال اطالوی بھاشا دی رفتار رک گئی۔ فرانسیسی بدھیوادی اندولن اسدا پردھان کارن سی۔ اطالوی بھاشا دے انیک لیکھکاں-آلگاروتی، ویری، بیکاریا-نیکاریا نر سنکوچ فرانسیسی دی نقل کیتی۔ شدھ اطالوی دے پکھپاتی استوں بہت دکھی ہوئے۔ ملان دے نواسی الیساندرو مانجونی (1775-1873) نے اس حالت نوں سلجھایا۔ راشٹر دی ایکتا لئی اوہ اک بھاشا دا ہونا ضروری مندے سن اتے پھلورینس دی بھاشا نوں اوہ اس ستھان دے اپیکت سمجھدے سن۔ اپنے ناول ای پرومیسی سپوسی (کڑمائی ہوئی) وچّ پھلورینس دی بھاشا دا ساہتک آدرش روپ اوہناں نے ستھاپت کیتا اتے اس پرکار توسکانا دی بھاشا ہی انتم طور تے ساہتک بھاشا بن گئی۔ اٹلی دے راجنیتک ایکتا پراپت کر لین دے بعد ایہہ سمسیا نشچت طور تے حلّ ہو گئی۔
ہور دیکھو
سودھوحوالے
سودھو- ↑ Ethnologue report for language code:ita (Italy) – Gordon, Raymond G., Jr. (ed.), 2005. Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. Online version