القدس
| یروشلم | |
|---|---|
| شہر | |
 اُتے کبھے سے: القدس سمائی نظارہ، القدس قدیم تے قبۃ الصخرۃ، القدس قدیم دا بازار، مغربی کنیست، مغربی دیوار،برج داؤد تے دیوار عثمانی شہرِ قدیم | |
 پرچم یروشلم قومی نشان | |
| عرفیت: ار ہا کودش (مقدس شہر) ، بیت المقدس | |
 | |
| حصہ ملک |  فلسطین |
| قبضہ کیتا | سانچہ:اسرائیل |
| حکومت | |
| • ناظم شہر | ذکی الغل(حاکم)، نیر برکت (قابض) |
| • ناظم شہر (درحقیقت) | ذکی الغل |
| رقبہ | |
| • شہر | ۱۲۵.۱۵۶ ہیکٹر (۴۸ مربع میل) |
| • میٹرو | ۶۵۲ مربع کلومیٹر (۲۵۰ مربع میل) |
| بلندی | ۷۵۴ میٹر (۲,۴۷۴ فٹ) |
| آبادی (2013) | |
| • شہر | ۸۹۰,۴۲۸ [۱] |
| • کثافت | ۶,۴۰۰/مربع کلومیٹر (۱۷,۰۰۰/مربع میل) |
| • میٹرو | ۱,۰۲۹,۳۰۰ |
| نام آبادی | القدسی، فلسطینی |
| منطقۂ وقت | (UTC+2) |
| • گرما (گرمائی وقت) | (UTC+3) |
| ٹیلی فون کوڈ | بین الاقوامی : +972-2 مقامی: 02 |
| ویب سائٹ | jerusalem.muni.il[iv] |
القدس جیہنوں یروشلم وی کہیا جاندا اے، اسرائیل دے زیر قبضہ فلسطین دا اک شہر اے جیہنوں تقریبن تمام عالم اسلام فلسطین دا تسلیم کردا سمجھدا اے۔ ایہدے وچ وسدے لوکاں دی گݨتی 7,47,600 ہے۔ ایہدا رقبہ 125.56 مربع کلومیٹر اے۔ ایہ جودیائی پہاڑاں وچ رومی سمندر تے بحرہ مردار دی چُنجھ دے درمیان واقع اے۔
ایہ شہر پچھلے چار ہزار سال توں وس رہیا اے۔ یہودیاں، عیسائیاں تے مسلماناں واسطے اکو جیہا مقدس شہر اے۔ شہر دے پراݨے حصے اچ تیناں دھرماں دے مقدس تھاں نیں۔ یہودیاں دی دیوار گریہ، عیسائیاں دا پاک قبر گرجا اتے مسلماناں دی مسیتِ اقصیٰ ایتھے ہیگے نیں۔ ایس دی تاریخ وچ ایہہ دو واری تباہ ہویا، 23 آری ایہدا گھیرا کیتا گیا، 52 واری اس تے حملہ ہویا تے ایہدے اتے 44 واری قبضہ کیتا گیا۔
یروشلم شہر یہودیاں، مسیحیاں تے مسلماناں تِناں دے نزدیک مقدس ہے۔ ایتھے حضرت سلیمان دا تعمیر کردہ معبد اے جو بنی اسرائیل دے نبیاں دا قبلہ سی تے اسی شہر توں انہاں دی تریخ وابستہ ہے۔ ایہی شہر مسیح دی جمن دی استھان ہے تے ایہی انہاں دی تبلیغ دا مرکز سی۔ مسلمان تبدیلی قبلہ توں پہلے تک اسی دی طرف رخ کرکے صلوۃ ادا کردے سن۔
بیت المقدس نوں القدس وی کہندے نيں۔ ایتھے مسلماناں دا قبلہ اول مسجد اقصٰی تے قبۃ الصخرہ واقع نيں۔ مکہ مکرمہ توں بیت المقدس دا فاصلہ تقریباً 1300 کلومیٹر ہے۔ شہر 31 درجے 45 دقیقے عرض بلد شمالی تے 35 درجے 13 دقیقے طول بلد مشرقی اُتے واقع ہے۔ بیت اللحم تے الخلیل اس دے جنوب وچ تے رام اللہ شمال وچ واقع ہے۔
ناں
سودھو
القدس دا عبرانی ناں جروسلم اے جسنوں قدیم مصنفاں عام طور اُتے بیت المَقْدِس لکھدے نيں، دراصل اس توں مراد ہیکل (سلیمانی) سی جو عبرانی بیت ہمقدش دا ترجمہ ہے لیکن بعد وچ اس لفظ دا اطلاق تمام شہر اُتے ہونے لگیا۔
بیت المقدس نوں یورپی زباناں وچ جرُوسلم (Jerusalem) کہندے نيں۔ "بیت المقدس" توں مراد اوہ "مبارک گھر" یا ایہو جیہا گھر ہے جس دے ذریعے گناہواں توں پاک ہويا جاندا ہے۔ پہلی صدی قوم وچ جدوں رومیاں نے یروشلم اُتے قبضہ کیتاں انہاں نے اسنوں ایلیا دا ناں دتا سی۔
بیت المقدس پہاڑیاں اُتے آباد ہے تے انہی وچوں اک پہاڑی دا ناں کوہ صیہون اے جس اُتے مسیت اقصیٰ تے قبۃ الصخرہ واقع نيں۔ کوہ صیہون دے ناں اُتے ہی یہودیاں دی عالمی تحریک صیہونیت قائم کيتی گئی۔
قدیم تریخ
سودھوسب توں پہلے حضرت ابراہیم علیہ السلام تے انہاں دے بھتیجے لوط علیہ السلام نے عراق توں بیت المقدس دی طرف ہجرت دی سی۔ 620ء وچ حضور نبی کریم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم جبریل امین دی رہنمائی وچ مکہ توں بیت المقدس پہنچے تے فیر معراج آسمانی دے لئی تشریف لے گئے۔
حضرت یعقوب علیہ السلام نے وحی الٰہی دے مطابق مسجد بیت المقدس (مسجد اقصٰی) دی بنیاد پائی تے اس دی وجہ توں بیت المقدس آباد ہويا۔ فیر عرصہ دراز دے بعد حضرت سليمان علیہ السلام (961 ق م) دے حکم توں مسجد تے شہر دی تعمیر تے تجدید کيتی گئی۔ اس لئی یہودی مسجد بیت المقدس نوں ہیکل سلیمانی کہندے نيں۔
ہیکل سلیمانی تے بیت المقدس نوں 586 ق م وچ شاہ بابل (عراق) بخت نصر نے مسمار کر دتا سی تے اک لکھ یہودیاں نوں غلام بنا کے اپنے نال عراق لے گیا۔ بیت المقدس دے اس دور بربادی وچ حضرت عزیر علیہ السلام دا اوتھے توں گزر ہويا، انہاں نے اس شہر نوں ویران پایا تاں تعجب ظاہر کیتا کہ کیہ ایہ شہر فیر کدی آباد ہوئے گا؟ اس اُتے اللہ نے انہاں نوں موت دے دتی تے جدوں اوہ سو سال بعد اٹھائے گئے تاں ایہ دیکھ کے حیران ہوئے کہ بیت المقدس فیر آباد تے اُتے رونق شہر بن چکيا سی ۔
بخت نصر دے بعد 539 ق م وچ شہنشاہ فارس روش کبیر (سائرس اعظم) نے بابل فتح کر کے بنی اسرائیل نوں واپس جانے دی اجازت دے دی۔ یہودی حکمران ہیرود اعظم دے زمانے وچ یہودیاں نے بیت المقدس شہر تے ہیکل سلیمانی فیر تعمیر کر لئی۔ یروشلم اُتے دوسری تباہی رومیاں دے دور وچ نازل ہوئی۔ رومی جرنیل ٹائٹس نے 70ء وچ یروشلم تے ہیکل سلیمانی دونے مسمار کر دتے۔
137 ق م وچ رومی شہنشاہ ہیڈرین نے شوریدہ سر یہودیاں نوں بیت المقدس تے فلسطین توں جلا وطن کر دتا۔ چوتھی صدی عیسوی وچ رومیاں نےمسیحیت قبول کرلئی تے بیت المقدس وچ گرجے تعمیر کیتے۔
مسلم تریخ
سودھو| بیت المقدس | |
| Jerusalem | |
|
| |
| دیس: | فلسطین / اسرائیل |
جدوں نبی کریمصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم معراج نوں جاندے ہوئے بیت المقدس پہنچے، 2ھ بمطابق 624ء تک بیت المقدس ہی مسلماناں دا قبلہ سی، حتی کہ حکم الٰہی دے مطابق کعبہ (مکہ) نوں قبلہ قرار دتا گیا۔ 17ھ یعنی 639ء وچ عہد فاروقی وچ عیسائیاں توں اک معاہدے دے تحت بیت المقدس اُتے مسلماناں دا قبضہ ہو گیا۔ خلیفہ عبد الملک دے عہد وچ ایتھے مسجد اقصٰی دی تعمیر عمل وچ آئی تے صخرہ معراج اُتے قبۃ الصخرہ بنایا گیا۔
1099ء وچ پہلی صلیبی جنگ دے موقع اُتے یورپی صلیبیاں نے بیت المقدس اُتے قبضہ کر کے 70 ہزار مسلماناں نوں شہید کر دتا۔ 1187ء وچ سلطان صلاح الدین ایوبی نے بیت المقدس نوں عیسائیاں دے قبضے توں چھڑایا۔
جدید تریخ تے یہودی قبضہ
سودھوپہلی جنگ عظیم دسمبر 1917ء دے دوران انگریزاں نے بیت المقدس تے فلسطین اُتے قبضہ کر کے یہودیاں نوں آباد ہوݨ دی عام اجازت دے دتّی۔ یہود و نصاریٰ دی سازش دے تحت نومبر 1947ء وچ اقوام متحدہ دی جنرل اسمبلی نے دھاندلی توں کم لیندے ہوئے فلسطین تے عرباں تے یہودیاں وچ تقسیم کر دتا تے جدوں 14 مئی 1948ء نوں یہودیاں نے اسرائیل دے قیام دا اعلبن کے دتا تاں پہلی عرب اسرائیل جنگ چھڑ گئی۔ اس دے جنگ دے نتیجے وچ اسرائیلی فلسطین دے 78 فیصد رقبے اُتے قابض ہو گئے، اُتے مشرقی یروشلم (بیت المقدس) تے غرب اردن دے علاقے اردن دے قبضے وچ آ گئے۔ تیسری عرب اسرائیل جنگ (جون 1967ء) وچ اسرائیلیاں نے بقیہ فلسطین تے بیت المقدس اُتے وی تسلط جما لیا۔ ایويں مسلماناں دا قبلہ اول حالے تک یہودیاں دے قبضے وچ اے۔ یہودیاں دے بقول 70ء دی تباہی توں ہیکل سلیمانی دی اک کندھ دا کجھ حصہ بچا ہويا اے جتھے دو ہزار سال توں یہودی یاتری آ کے رویا کردے سن ایسے لئی اسنوں "دیوار گریہ" آکھیا جاندا اے۔ ہݨ یہودی مسجد اقصٰی نوں ڈھا کر ہیکل تعمیر کرن دے منصوبے بناؤندے رہندے نيں۔ اسرائیل نے بیت المقدس نوں اپنا دار الحکومت وی بݨا رکھیا اے۔