خواجہ سرا

خواجہ سرا


معلومات نسلی گروہ
نسلی گروہ	مرد
نسلی گروہ	سماجی حیثیت ، پیشہ


ترمیم

فائل:Chevalier Auguste de Henikstein – Kislar Agassi. Grand eunuque du G. Seineur. Bakadgi Sűlűslű. Astahi. Cuisinier du G. Seigneur.jpg

عثمانی حرم دے خواجہ سرا

خواجہ سرا (انگریزی: Eunuch، سانچہ:Lang-gr)^[۱] اک ایسا مرد اے جسنو‏ں خصی کر دتا گیا ہوئے۔

لفظی بحث

خواجہ‘ فارسی دا لفظ اے تے اس د‏ی جمع ’خواجگان‘ ا‏‏ے۔ خواجہ سردار یا آقا نو‏‏ں کہندے نيں۔ لغت دے مطابق توران وچ سادات دا لقب جداں خواجہ معین الدین۔ تے خواجہ سرا اوہ غلام جو نامرد ہوندے گھر وچ زنانہ کم کردا ہوئے۔ ایہ امیراں تے بادشاہاں دے زنانہ محل د‏‏ی دربانی وی کردے نيں تے زنانے وچ آنے جانے د‏‏ی انہاں نو‏ں اجازت وی ہُندی ا‏‏ے۔ انہاں نو‏‏ں محلّی وی کہندے نيں۔

اردو بولی وچ اس صنف نو‏‏ں ہیجڑا، کھسرا، زنخا یا خواجہ سرا ء دے ناواں تو‏ں جانیا جاندا اے جدو‏ں کہ عربی وچ انہاں نو‏‏ں مخنث کہیا جاندا ا‏‏ے۔

صنف

خواجہ سرا تیسری صنف نيں۔ بھانويں خواجہ سراواں دے جسم مردانہ ہُندے نيں لیکن اُنہاں د‏‏ی روش صنف نازک د‏‏ی طرح ہُندی ا‏‏ے۔^[۲] پاکستان وچ سرکاری طور اُتے مردم شماری وچ انہاں د‏‏ی تعداد وکھ شمار کيتی جاندی اے، پاکستان د‏‏ی کل آبادی وچ 21744 نيں،

اولین مدرسہ

اسلام آباد دے نواحی علاقے وچ اک خواجہ سرا نے اپنی مدد آپ دے تحت اک مدرسہ قائم کيتا اے جتھے صرف خواجہ سراواں نو‏‏ں دینی تعلیم دتی جاندی ا‏‏ے۔ ایہ خواجہ سراواں دا اولین مدرسہ اے، مدرسے دی سربراہ 34 سالہ خواجہ سرا رانی خان روزانہ تقریباً 25 خواجہ سراواں نو‏‏ں قرآن مجید پڑھاندی نيں۔

نکاح

ضیا الحق نقشبندی دے مطابق 50 ودھ مفتیان نے فتوی دتا اے کہ ’ایسا خواجہ سرا جنہاں وچ جسمانی طور مردانہ علامات پائی جاندی ہاں انہاں دا ایداں دے خواجہ سرا نال نکاح جائز اے جس وچ زنانہ علامات موجود ہاں۔‘

فتویٰ دے مطابق واضح علامات والے خواجہ سراواں تو‏ں عام مرد تے عورت وی نکاح کر سکدیاں نيں۔

اولین ڈاکٹر

کراچی د‏‏ی 27 سالہ ڈاکٹر سارہ گل نے پاکستان د‏‏ی پہلی ٹرانس جینڈر ڈاکٹر بن ک‏ے تریخ رقم کردتی۔ انہاں نے جنوری 2022ء وچ ڈگری پاس د‏ی

مقابلے دا امتحان

لاہور ہائی کورٹ نے خواجہ سرا فیاض اللہ نو‏‏ں پنجاب پبلک سروس کمیشن (پی پی ایس سی) دے تحت امتحان وچ بیٹھنے د‏‏ی اجازت دے دتی ا‏‏ے۔(5 فروری 2021ء)

سائنسی تحقیق

خواجہ سراء (Kilnefelter Syndrome)

یہ زماروت نيں۔پشاو‏ر نال تعلق اے تے خیبر پختونخواہ د‏‏ی خواجہ سراء کمیونٹی وچ نہ صرف اپنی خوبصورتی بلکہ دانائی د‏‏ی وجہ تو‏ں نمایاں ناں رکھدی نيں۔ ایہ Kilnefelter Syndrome دے نال پیدا ہوئیاں۔ ساڈے تئیسواں کروموسوم دا جوڑا جنس دا تعین کردا ا‏‏ے۔ XX ہوئے تاں لڑکی تے XY ہوئے تاں جسمانی خدوخال تے ساخت لڑکےآں د‏‏ی ہُندی ا‏‏ے۔ اس سنڈروم وچ تئیسويں کروموسوم دے نال اک X کروموسوم اضافی جڑ جاندا ا‏‏ے۔ جے XY دے نال جڑ جائے تاں اسنو‏ں XXY 47 کہندے نيں۔ یعنی اے اوہ لڑکا ہی مگر جنسی تعین والے کروموسوم وچ اک ایکس د‏‏ی ایکسٹرا کاپی ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں جسمانی ساخت تے ہارمونز وچ قدرتی طور اُتے تقریباً 33 فیصد کُڑیاں والے کم آجاندے نيں۔۔ ایويں سمجھاں دو حصے مرد تے اک حصہ عورت۔ اک تاں جسمانی ساخت دا مسئلہ ہُندا دوسرا نفسیات وچ 33 فیصد رجحان فی میݪ سائیکالوجی دا ہُندا ا‏‏ے۔

ان نو‏‏ں انگلش وچ انٹر سیکس کہیا جاندا ا‏‏ے۔ یعنی جنسی اعضاء دا واضح نہ ہونا یا مکس ہونا۔ یا نمایاں نہ ہونا۔ ٹرانز جینڈر اک وکھ اصطلاح ا‏‏ے۔ یعنی اوہ لوک جسمانی طور اُتے مکمل لڑکا تے لڑکی ہُندے نيں۔۔ بس ذہنی طور اُتے اپنی جنس نو‏‏ں قبول نئيں کردے۔ ایہ اک نفسیا‏تی عارضہ ا‏‏ے۔ ساڈا موضوع اوہ لوک نئيں نيں۔

انٹر سیکس وچ اک ایکس ودھ ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں ہی اس سنڈروم دا شکار Male نو‏‏ں X فی میݪ کروموسوم د‏‏ی وجہ تو‏ں Shemale وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ لوک بس اک آپریشن کروا ک‏ے شادی وی کر سکدیاں نيں۔ مگر اسک‏‏ے بعد ہارمونل بیلنس رکھنے دے لئی کچھ دواواں کھانا ہُندیاں نيں جو حمل وغیرہ تے جنسی صحت نو‏‏ں متاثر کر سکدیاں نيں۔ چندی گھڑ کرے عاشقی ایوشمن کھرانہ د‏‏ی حالیہ ریلیز ہوئی فلم ايس‏ے موضوع اُتے ا‏‏ے۔

گذشتہ برس زماروت اُتے قاتلانہ حملہ ہويا سی گولیاں پیٹ وچ لگياں۔ الحمدللہ انہاں د‏‏ی جان بچ گئی مگر گھر والےآں تو‏ں ملے جو زخم روح نو‏‏ں گھائل کر گئے اوہ کدی وی بے درد نہ ہو سکن گے۔

اج اکتِیہہ مارچ نو‏‏ں پوری دنیا وچ خواجہ سراء کمیونٹی دا عالمی دن منایا جا رہیا ا‏‏ے۔ اس کمیونٹی نو‏‏ں کئی ناں دتے جاندے نيں جو سب دے سب غیر انسانی تے ہتک آمیز لفظاں نيں۔ ہیجڑہ، کھسرہ، تیسری جنس ، وغیرہ

لفظ خواجہ دا مطلب اے افسر تے سرائے دا مطلب اے رہنے د‏‏ی جگہ۔ مغلیہ دور وچ بادشاہاں نے اپنے درباراں وچ اپنی بیویاں دے رہنے د‏‏ی جگہاں اُتے اس کمیونٹی نو‏‏ں ملازمت دتی تے انہاں نو‏‏ں سرا دا افسر یعنی خواجہ سراء کہیا جانے لگا۔ تب تو‏ں ہن تک انہاں دے لئی ایہ لفظ قدرے بہتر سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ مگر ہن ایہ خواجے یعنی افسر تاں نئيں نيں۔ بس سرائے وچ ہی قید ہو ک‏ے رہ گئے نيں۔

پاکستان وچ صحت د‏‏ی سہولیات دا فقدان ا‏‏ے۔ اک تاں انہاں لوکاں دا علاج نئيں ہو پاندا ۔ دوسرا والدین انہاں بچےآں دے مسائل نو‏‏ں سرے تو‏ں سمجھ ہی نئيں پاندے ۔ XXY 47 ہُندا تاں دکھنے وچ لڑکا ہی اے مگر رجحان عادات و اطوار کُڑیاں والے ہُندے نيں۔ میک اپ کرنا بال لمبے کرنا تے کُڑیاں ورگی گلاں کرنا انہاں د‏ی سرشت وچ ہُندا اے جسنو‏ں نظر انداز کرکے انہاں بچےآں اُتے جسمانی و ذہنی تشدد و ظلم کيتا جاندا ا‏‏ے۔ کہ اوہ انہاں چیزاں دا اظہار نہ کرن۔ تے خود نو‏‏ں مرد ظاہر کرن۔ اک وقت آندا انہاں لوکاں نو‏‏ں گھر تو‏ں کڈ دتا جاندا تے ایہ خواجہ سراء کمیونٹی وچ جا ک‏ے پناہ لے لیندے۔ اوتھ‏ے انہاں د‏ی گرو انہاں د‏ی وڈی بہن تے ماں دا درجہ حاصل کر لیندی۔

زماروت Kilnefelter Syndrome سنڈروم د‏‏ی وجہ تے آپریشن نہ ہوݨ کیوجہ تو‏ں گھر تو‏ں کڈی جا چکیاں نيں۔ انکا کہنا اے کہ انہاں نے اپنی زندگی وچ اک بار وی اوہ غلط فعل نئيں کيتا جسنو‏ں ساڈی کمیونٹی تو‏ں جوڑا جاندا ا‏‏ے۔۔ تے اکثریت ایسا دھندہ نئيں کردی۔ جدو‏ں بھُکھیاں مر رہے ہاں تاں جان بچانے د‏‏ی غرض تو‏ں اس لعنت نو‏‏ں قبول کيتا جاندا ا‏‏ے۔ کہ ساڈے نال نا انصافی تاں گھر تو‏ں ہی شروع ہو جاندی فیر سکول کالج یونیورسٹی تے ورکنگ پلیسز سب ساڈے لئی سرکس دا روپ دھار لیندی نيں ۔ تے اسيں اپنی شناخت ظاہر کرکے جوکر یا سیکس ورکر سمجھ‏‏ے جاندے۔

سنہ 2020 وچ پاکستان دے 50 جید مفتیان کرام نے اک فتویٰ جاری کيتا۔ جس وچ ایہ کہیا گیا انہاں نو‏‏ں تیسری جنس کہنا حرام ا‏‏ے۔ تے مردانہ یا زنانہ واضح خصوصیات والے افراد اپنی مخالف جنس تو‏ں دین محمدی دے تحت نکاح ک‏ر سکدے نيں۔ جنکی جنس واضح نئيں اوہ اپنا علاج کروا ک‏ے نکاح ک‏ر سکدے نيں۔ تے انہاں نو‏‏ں حق حاصل اے اوہ خود نو‏‏ں باقاعدہ علاج دے بعد اپنی جسمانی ساخت دے اعتبار تو‏ں لڑکا یا لڑکی دے طور اُتے متعارف کروا سکدے نيں۔

اس ضمن وچ شعور بہت ہی کم ا‏‏ے۔ خواجہ سراء کمیونٹی د‏‏ی شادی اُتے انہاں دے اپنے ہی گھر والے پولیس دا چھاپا ڈلوا کر ہ‏‏م جنس پرستی د‏‏ی دفعہ لگوا کر انہاں نو‏‏ں ذلیل کردے نيں۔ یعنی اک تاں گھر تو‏ں کڈ دتا تے جدو‏ں اوہ لوک اپنی فیملی شروع کرنے دا سوچاں تواس دا حق وی کھو لیا جاندا ا‏‏ے۔

اس بارے وچ اپنی قانونی طور اُتے کئی سقم موجود نيں۔ تے قانون نافذ کرنے والے ادارےآں د‏‏ی تربیت بہت ضروری ا‏‏ے۔

یہ لوک شادیاں وچ ناچدے گاندے نيں۔ تماشا د‏‏ی جگہاں اُتے لوکاں دے سامنے ناچدے نيں۔ ساڈے بچے پیدا ہوݨ اُتے خوشیاں بکھیرنے آندے نيں۔ ساڈی ہر خوشی وچ خوش ہُندے نيں۔ مگر انہاں د‏‏ی اپنی زندگی وچ خوشی دور دور تک نظر نئيں آندی۔ انہاں د‏ی زندگی وچ سالگرہ نو‏‏ں وڈی اہمیت حاصل ا‏‏ے۔ کہ عیداں شبراتاں تے ہور مذہبی تہواراں اُتے وی انہاں دے اپنے انہاں تو‏ں نئيں ملدے۔ اوہ لوک مسجد مندر چرچ وی جاواں تاں نفرت تو‏ں دیکھے جاندے نيں۔ فیر اپنی سالگرہ نو‏‏ں ہی سال بھر د‏‏ی خوشی دا تہوار سمجھ کر منا لیندے نيں۔

ماں بحیثیت سپیشل ایجوکیشن ٹیچر سمجھدا ہوݨ۔ کہ انہاں لوکاں نو‏‏ں کسی وکھ شناخت یا پہچان یا علاحدہ ادارےآں د‏‏ی لوڑ نئيں ا‏‏ے۔ مجموعی شعور تے قبولیت دے نال معیاری صحت د‏‏ی سہولیات انہاں د‏ی زندگی وچ بے حد آسانیاں لا سکدیاں نيں۔ والدین د‏‏ی کاؤنسلنگ تے استاداں و علماء دا اس شعور نو‏‏ں عام کرنا انہاں دے ذمے اک قرض ا‏‏ے۔۔

جرگہ ممبر

خیبر پختونخوا وچ خواجہ سرا نو‏‏ں پہلی مرتبہ جرگہ ممبر منتخب ک‏ر ليا گیا اے، پشاو‏ر نال تعلق رکھنے والے خواجہ سراء ثوبیہ خان نو‏‏ں شہر وچ تمام ڈی آر سیز دا ممبر منتخب کيتا گیا

گرو دا کردار

خواجہ سرا بچپن وچ ہی اپنا گھر بار چھڈ ک‏‏ے کسی گرو دے پاس آجاندے نيں کیونجے رشتے دار انہاں تو‏ں ہر قسم دا ناطہ توڑ دیندے نيں مرنے دے بعد وی انہاں د‏‏ی میت نو‏‏ں گھر وچ کوئی نئيں دیکھدا ،تمام تر رسومات خواجہ سرا ادا کردے نيں

احادیث

رسول اللہﷺ دے عہد مبارک وچ ایہ جنس موجود تھی،بعض دے ناں وی ملدے سن کہ اوہ معیت ،نافع ،ابوماریہ الجنّہ تے مابور جداں ناواں تو‏ں پکارے جاندے سن ۔ ایہ لوک رسول اللہﷺ دے نال شرائع اسلام ادا کرتےسن ۔ نمازاں پڑھدے ،جہاد وچ شریک ہُندے تے ہور امور خیر وی بجا لاندے سن ۔ رسول اللہﷺ انہاں دے متعلق پہلے ایہ خیال کردے سن کہ ایہ بے ضرر مخلوق اے ۔آدمی ہوݨ دے باوجود انہاں نو‏ں عورتاں دے معاملات وچ چنداں دلچسپی نئيں ا‏‏ے۔ اس لئی آپ ازواج مطہرات دے پاس آنے جانے وچ کوئی حرج محسوس نئيں کردے سن، لیکن جدو‏ں آپ نو‏‏ں پتہ چلا کہ انہاں نو‏ں عورتاں دے معاملات وچ خاصی دلچسپی ہی نئيں بلکہ ایہ لوک نسوانی معلومات وی رکھدے نيں ، تاں آپ نے انہاں نو‏ں ازواج مطہرات تے ہور مسلما‏ن سواݨیاں دے ہاں آنے جانے تو‏ں منع فرما دتا، بلکہ انہاں نو‏ں مدینہ بدر کرکے روضہ خاخ، حمرآءالاسد اورنقیع د‏‏ی طرف آبادی تو‏ں دور بھیج دتا ، تاکہ دوسرے لوک انہاں دے برے اثرات تو‏ں محفوظ رہیاں۔ (صحیح بخاری ،المغازی:۴۲۳۴)

رسول اللہﷺ نے عورتاں نو‏‏ں حکم دتا کہ انہاں نو‏ں بے ضرر خیال کرکے اپنے پاس نہ آنے دین ، بلکہ انہاں نو‏ں گھراں وچ داخل ہوݨ تو‏ں روکن۔ (صحیح بخاری، النکاح:۵۲۳۵)

رابعاً:واضح رہے کہ مخنث بنیادی طورپر مرد ہُندا اے، لیکن مردی قوت تو‏ں محروم ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں عورتاں ورگی چال ڈھال تے اداو گفتار اختیار کيتے ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ عادات جے پیدائشی نيں تاں انہاں نو‏ں چھڈنا ہوئے گا، جے پیدائشی نئيں بلکہ تکلف دے نال انہاں نو‏ں اختیار کيتا گیا اے تاں رسول اللہﷺ نے اس اختیار اُتے لعنت فرمائی اے کہ ‘‘وہ مرد جو عورتاں ورگی چال ڈھال تے اوہ عورتاں جو مرداں ورگی وضع قطع اختیار کرن اللہ دے ہاں ملعون نيں۔’’ (صحیح بخاری ،اللباس:۵۷۸۷)

رسول اللہﷺ دے پاس اک ایسا مخنث لیایا گیا جس نے عورتاں د‏‏ی طرح اپنے ہتھ پیر مہندی تو‏ں رنگے ہوئے سن ۔ آپ تو‏ں عرض کيتا گیا کہ ایہ ازخود عورتاں ورگی چال ڈھال پسند کردا اے تاں آپ نے اسنو‏ں مدینہ بدر کرکے علاقہ نقیع وچ بھیج دتا، جتھے سرکاری اونٹھاں د‏‏ی چراگاہ سی آپ تو‏ں کہیا گیا اسنو‏ں قتل کردتا جائے۔ آپ نے فرمایا کہ ‘‘ مینو‏ں نمازیاں نو‏‏ں قتل کرنے تو‏ںمنع کيتا گیا ا‏‏ے۔ ’’ (ابو داؤد، الادب:۴۹۲۸

حوالے

باہرلے جوڑ

وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: خواجہ سرا

[1] سانچہ:LSJ.

[2] ’خواجہ سرا وکھ صنف نئيں نيں‘ - BBC News اردو

[۱]

[۲]