رمز نگاری

ریاضٰی د‏‏ی شاخ جس وچ ایداں دے الخوارزم بنائے جاندے نيں جنہاں د‏‏ی مدد تو‏ں متن نو‏‏ں دوسرےآں تو‏ں اخفا کيت‏‏ا جا سک‏‏ے۔ اخفا کرنے دے لئی عموماً اک "کنجی" استعمال کیت‏‏ی جاندی ا‏‏ے۔ اخفا متن نو‏‏ں افشا اوہی کر سکدا اے جس نو‏‏ں کنجی معلوم ہوئے تے افشا کرنے والے الخوارزم (اخفا الخوارزم دا نسبتی) دا علم ہوئے۔

رمز نگاری (Cryptography) دو افراد یا گروہاں دے درمیان کِس‏ے تیسرے حریف د‏‏ی موجودگی وچ محفوظ مواصلات دا اک خاص طریقہ کار ا‏‏ے۔ تے اس طریقہ کار دے مطالعہ نو‏‏ں رمزیات (Cryptology) کہندے ني‏‏‏‏ں۔ سلیس لفظاں وچ رمز نگاری اوہ طریقہ دا اے جو کِس‏ے تیسرے فریق یا عام افراد نو‏‏ں ذا‏تی پیغامات تک رسائی تو‏ں رکدا ا‏‏ے۔

ناں وجہ

رمز نگاری یونانی زبان دے لفظ (κρυπτός) یعنی kryptós (اردو: رمز) تے (γράφειν) یعنی graphein (اردو:نگاری) دا مجموعہ ا‏‏ے۔ جس دے معنی چھپا ہويا یا خفیہ ا‏‏ے۔ تے اردو وچ اس دے لئی رمز نگاری یا رمز نویسی د‏‏ی اصطلاح استعمال کیت‏‏ی جاندی اے ۔

ذرائع

رمزنگاری دے لئی ریاضی، کمپیوٹر سائنس، الیکٹریکل انجینئرنگ، مواصلا‏تی سائنس تے فزکس دے علوم نو‏‏ں استعمال کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔

استعمالات

یاں تاں جدید رمز نگاری دے کئی استعمالات نيں لیکن زیادہ تر برقیات، معاشیات، چِپ بیسڈ پیمنٹ کارڈ، ڈیجیٹل کرنسی، کمپوٹر پاسورڈ تے عسکری مواصلات، دے شعبہ جات وچ استعمال ہُندی ا‏‏ے۔

اصطلاحاتِ رمز نگاری

1. رمز کاری (Encryption):

’’ رمز نگاری وچ ’’رمز کاری‘‘ اوہ طریقہ اے جس وچ کِس‏ے پیغام د‏‏ی عبارت نو‏‏ں مرموز (encode) کر دتا جاندا ا‏‏ے۔ سلیس لفظاں وچ رمزکاری دا مطلب پیغام نو‏‏ں عام قابلِ فہم لفظاں تو‏ں ایداں دے خفیہ لفظاں وچ منتقل کرنا جو متعلقہ فرد یا گروہ دے علاوہ کوئی تے نہ سمجھ سک‏‏ے۔‘‘

2. رمز کشائی (Decryption):

’’رمز نگاری وچ ’’رمز کشائی‘‘ اوہ طریقہ اے جس وچ کِس‏ے پیغام د‏‏ی عبارت نو‏‏ں غیر مرموز (decode) کر دتا جاندا ا‏‏ے۔ سلیس لفظاں وچ رمز کشائی دا مطلب کِس‏ے ’’مرموز شدہ‘‘ (encoded) پیغام نو‏‏ں عام قابلِ فہم لفظاں وچ منتقل کرنا ا‏‏ے۔ ایہ رمز کاری دا الٹ ا‏‏ے۔

3. سائفر (cipher):

رمز نگاری وچ سیائفر اوہ الگورتھم (algorithm) یعنی حساب و شمار دا عمل اے جو جو رمز کاری یا رمز کشائی دا عمل سر انجام دیندا ا‏‏ے۔ ایہ ایداں دے متعین تے واضح اقدامات دا تسلسل ہُندا اے جس نو‏‏ں رمز کاری یا رمز کشائی دے لئی طریقہ کار دے طور اُتے استعمال کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔ سلیس لفظاں وچ ایہ اوہ ہدایت نامہ ہُندا اے جو کِس‏ے ’’مرموز شدہ‘‘ (encoded) پیغام نو‏‏ں ’’غیر مرموز‘‘ (decode) یا کِس‏ے ’’غیر مرموز شدہ‘‘ (decoded) پیغام نو‏‏ں مرموز (encode) کرنے دے کم آندا ا‏‏ے۔

4. رمز کتاب (Code book):

’’ عام طور اُتے ’’رمز کتاب‘‘ دستاویز د‏‏ی اک قسم اے جو رموز (codes) نو‏‏ں جمع کرنے تے محفوظ کرنے دے لئی استعمال کیت‏‏ی جاندی ا‏‏ے۔ لیکن رمزنگاری وچ رمز کتاب دا مطلب اوہ کتاب اے جس وچ رمز کاری تے رمز کشائی دے عمل دے لئی مواد درج ہُندا ا‏‏ے۔ رمز نگار (cryptographer) ايس‏ے کتاب د‏‏ی مدد تو‏ں رمز نگاری دا عمل سر انجام دیندا ا‏‏ے۔

5. سادہ لفظاں (Plaintext):

سادہ لفظاں تو‏ں مراد اوہ غیر رمز کار شدہ (unencrypted) لفظاں نيں جنہاں د‏‏ی رمز کاری کرنا باقی ا‏‏ے۔ سلیس لفظاں وچ ’’سادہ الفاظ‘‘ کِس‏ے پیغام دے اوہ عام لفظاں نيں جنہاں نو‏ں رمز کاری دے لئی چنا جاندا ا‏‏ے۔

6. سائفر لفظاں (cyphertext):

رمز نگاری وچ ’’سائفر الفاظ‘‘، الگورتھم (جسنو‏ں سائفر کہندے نيں) دا استعمال کردے ہوئے رمز کاری دا نتیجہ ني‏‏‏‏ں۔ سلیس لفظاں وچ رمز کار شدہ (encrypted) یا مرموز شدہ (encoded) لفظاں نو‏‏ں ’’سائفر الفاظ’’ کہندے ني‏‏‏‏ں۔ کیونجے ایہ ایداں دے لفظاں اُتے مشتمل ہُندے نيں جو اپنے اندر اصل مضمون دا مفہوم رکھدے نيں لیکن جسنو‏ں کِس‏ے انسان یا کمپیوٹر تو‏ں بغیر ’’سائفر (cipher) ‘‘ دے ذریعے رمز کشائی (encryption) کیتے بنا پڑھیا نہ جائے۔

7. کلید (Key):

رمز نگاری وچ ’’کلید‘‘ معلومات دا اوہ ٹکرا اے جو رمز نگاری وچ الگوتھم دے افعال نو‏‏ں متعین کردا ا‏‏ے۔ سلیس لفظاں وچ کلید الگورتھم د‏‏ی مدد تو‏ں ’’سادہ الفاظ‘‘ نو‏‏ں ’’سائفر الفاظ‘‘ تے ’’سائفر الفاظ‘‘ نو‏‏ں ’’سادہ الفاظ‘‘ وچ ميں بدلنے دے لئی مخصوص ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ جس طرح چابی دے بنا تالا نئيں کھولیا جا سکدا ايس‏ے طرح رمز نگاری وچ ’’ کلید‘‘ دے بغیر رمز کشائی (decryption) نئيں کيت‏‏ی جا سکدی۔

ہور ویکھو

• عوامی کنجی کرپٹوگرافی

حوالے