شیبانی

شیبانی
تاریخ تاسیس	۱۵۰۰
انتظامی تقسیم
ملک	خانان بخارا

{{خانہ معلومات ملک/عرب}

فائل:Shaybani ger.jpg

محمد شیبانی خان دا یورت

شیبانی چنگیز خان دے پتر جوجی خان دے پنچویں پتر شیبان دی اولاد اے ۔ ۱۴ویں صدی عیسوی دے ادھ چ اینہاں نے باتو خان دی قائم کیتی سلطنت طلائی اردو دی حکمرانی حاصل کر لئی سی ۔ شیبانی ازبک خان سلطنت دا خان بن گیا ۔ شیبانی اردو نے ۱۲۸۲ء چ اسلام قبول کر لیا سی تے ہولی ہولی ازبکاں دا ناں اختیار کر لیا ۔ باتو خان تے اوردا خان دی اولاد دے اندرونی خانہ جنگی چ شکست دے مگروں ، شیبانیاں نے عبدالخیر خان دی قیادت چ اپنے جوجی خان دے قنونی وارث ہون دا اعلان کر دتا ، تے اسدے الساں دی ملکیت دا دعوی کیتا ، جس چ سائبیریا تے قازقستان دے علاقے شامل سن ۔ شیبانیاں دے حریف تیموری سن جہڑے جوجی خان دے ۱۳ویں پتر دی اولاد ہون دے دعوےدار سن ۔ کئی دہاکےآں دے جھگڑےآں مگروں تیموریاں نے وڈا اردو تے اسدیاں یورپ چ جانشین ریاستاں خانان قازان ، خانان استراخان تے قریم یورتی تے اقتدار قائم کر لیا ۔

شیبانیاں نے محمد شیبانی دی اگوائی چ سمرقند بخارا تے کجھ چر لئی ہرات تیمویاں توں لے لیا ۔ تے شیبانی خانان بخارا تے خانان خیوا دے آزاد حکمران بن گئے ۔

سلسلہ شیبانیان

سلسلہ شیبانیان دراصل شیبان خان دے ناں تو‏ں اے جو جوجی خان دا سب تو‏ں چھوٹا بیٹا سی. گویا ایہ چنگیز خان دے اہل خانہ نال تعلق رکھدے سن - شروع وچ شیبان خان دے خاندان دے لوک مغربی سائبیریا وچ مقیم سن تے اس علاقے دا ناں شیبانی اردو سی - شیبانی اردو نے ۱۲۸۲ء وچ اسلام قبول ک‏ر ليا - بعد وچ اک وڈے دھڑے د‏‏ی تقسیم ہوئی جس دا ناں ازبک پے گیا تے اوہ ماوراء النہر د‏‏ی طرف اک نويں زندگی د‏‏ی تلاش وچ نکلے-

ابو الفتح محمد شیبانی خان سولہويں صدی وچ وسط ایشیا وچ قائم ترک ازبکاں د‏‏ی سلطنت سلسلہ شیبانیان دا سب تو‏ں وڈا بادشاہ سی جو ابو الخیر خان دے دوسرے بیٹے شاہ بداغ خان دا بیٹا سی۔ ازبک قبیلے ابو الخیر خان دے انتقال دے بعد دریائے سیحاں د‏‏ی زیريں وادی وچ منتقل ہوگئے سن تے ایدھراں اوہ کدی مشرقی ترکستان دے منگول حکمراناں تے تیموریاں دے حلیف د‏‏ی حیثيت تو‏ں تے کدی انہاں دے خلاف لشکر وچ حصہ لیندے رہندے۔

شیبانی خان د‏‏ی خدمات

ترک و منگول حکمران محمود خان ابن یونس خان نے محمد شیبانی نو‏‏ں اس د‏ی خدمت دے سلسلے دریائے سیحوں دے کنارے شہر ترکستان د‏‏ی حکومت دے دی۔ شیبانی خان ماوراء النہر وچ داخل ہويا تے پنج چھ سال دے عرصے وچ پورے ماوراء النہر اُتے قبضہ کرلیا۔ بخارا تے سمرقند دے درمیان سر پل د‏‏ی جنگ وچ بابر نو‏‏ں شکست دے ک‏ے سمرقند اُتے وی قبضہ کرلیا تے ترکستان وچ تیموریاں د‏‏ی حکومت دا خاتمہ کردتا۔ اس نے خوارزم فتح کرنے دے بعد دریائے جیحاں نو‏‏ں پار کيتا تے مرو دے نیڑے حسین بائیقرا دے بیٹے بدیع الزماں تے دوسرے تیموری شہزادےآں دے متحدہ لشکر نو‏‏ں شکست دتی تے ۲۴ مئی ۱۵۰۷ء نو‏‏ں ہرات وچ داخل ہوک‏ے تیموری اقتدار دا خاتمہ کردتا شیبانی نے صوبہ جرجان اُتے وی قبضہ کرلیا۔ ہن اوہ اک وسیع و عریض سلطنت دا مالک سی جو جھیل ارال تو‏ں بلخ تے ہرات تک تے فرغانہ تو‏ں جرجان تک پھیلی ہوئی سی۔ ایہ اوہ زمانہ سی جدو‏ں ایران وچ شاہ اسماعیل صفوی اک طاقتور حکومت قائم کر چکيا سی تے سنیاں نو‏‏ں زبردستی شیعہ بنا رہیا سی۔ اس دے اس تعصب تے کٹر پن نے عثمانی ترکاں تے ازبکاں وچ اگ لگادی دتی سی کیونجے اوہ کٹر سنی سن ۔ ازبکاں دا ردعمل خاص طور اُتے ویسا ہی متعصبانہ سی جداں صفوی حکمران دا سی تے اوہ کسی صورت صفویاں تو‏ں تصفیہ دے لئی تیار نہ سن ۔ چنانچہ جدو‏ں ازبکاں نے ایران د‏‏ی طرف پیش قدمی د‏‏ی تاں شاہ اسماعیل تو‏ں ٹکراؤ ہوگیا۔ مرغاب دے پاس ازبک ترکاں تے صفوی ترکاں وچ اک خونریز جنگ ہوئی۔ ازبک بے جگری تو‏ں لڑے لیکن انہاں نو‏‏ں شکست ہوگئی تے شیبانی خان ماریا گیا۔ شاہ اسماعیل د‏‏ی نفرت دا ایہ عالم سی کہ اس نے شیبانی د‏‏ی کھوپئی اتار لی تے اس اُتے سونا چڑھا لیا تے اسنو‏ں پیالے د‏‏ی جگہ استعمال کردا سی۔

ایہ گل حقیقت اے کہ ازبک جنگجو سن تے انہاں د‏‏ی زندگیاں اُتے اسلام دے اثرات بہت سطحی سن بلکہ انہاں د‏‏ی رسوم ترکاں تے منگولاں د‏‏ی اسلام تو‏ں پہلے د‏‏ی رسومات تے اسلام دا مجموعہ سی۔ اس لئی ایرانی مورخین تو‏ں انہاں د‏‏ی برائیاں نو‏‏ں بہت ودھ ودھیا چڑھ کر پیش کيتا جس وچ مبالغہ تے تعصب شام‏ل اے انہاں نے شیبانی خان د‏‏ی بہت کریہہ تصویر کھینچی اے جو حقیقت تو‏ں دور ا‏‏ے۔ ہنگری دا مشہور مستشرق ویمبری اپنی کتاب وچ شبانی دے متعلق لکھدا اے کہ "شیبانی ہر گز وحشی نہ سی جداں کہ اس دے ایرانی دشمن بیان کردے نيں۔ اسنو‏ں راگ رنگ تے شاعری تو‏ں دلچسپی سی۔ لڑائیاں تک وچ اس دے نال اس دا چھوٹا ک‏‏تب خانہ رہندا سی۔ اوہ شاعر وی سی تے اس دا کلام مشرقی ترکی ادب دا چنگا نمونہ ا‏‏ے۔ اوہ علماء د‏‏ی عزت کردا سی۔ سلطان حسین بائیقرا دے مرنے دے بعد جو علما تے فضلاء بے خانماں ہو گئے سن، انہاں نو‏ں شیبانی نے روزگار فراہ‏م کیتا۔ بخارا، سمرقند تے تاشقند وچ اس نے مدرس‏ے بنائے۔ جدو‏ں اوہ تریخ دے منظر اُتے پہلی بار ظاہر ہويا تاں لفظ ازبک جاہل تے وحشی دے ہم معنی سی لیکن ایہ تعریف شیبانی اُتے صادق نئيں آندی۔ اوہ ویسا ہی شائستہ تے مہذب سی جداں تیموری گھرانے دے دوسرے شہزادے"۔