صحاح ستہ

صحاح دی تحقیق

”صحاح“ صحیح دی جمع اے۔ محسوست تے معنویات وچ استعمال ہوندا اے جے محسوست وچ استعمال ہوتو لغتاً اس دا معنی ہوئے گا ”الشیء السلیم من الأمراض والعیوب“ یعنی اوہ چیز جو امراض وعیوب تو‏ں صحیح سالم ہو، اس تو‏ں معلوم ہويا کہ واضعِ لغت نے اس لفظ نو‏ں سلامت من العیوب ہی دے لئی وضع کیتا اے؛ لہٰذا ایہی اس دا معنی حقیقی اے تے معنویات وچ ایہ جس معنی دے لئی مستعمل اے، اوہ اس دا معنی مجازی اے۔ مثلاً قول وحدیث دی صفت صحیح آندی اے تواس وقت ترجمہ ہوئے گا ”مَا اعتُمد علیہ“ یعنی قول صحیح اوہ اے جس اُتے اعتماد کیتا جائے۔ تے اصطلاح وچ صحیح خبرواحد دی اک قسم اے۔ صحاحِ ستہ دے معنی “مستند چھ“ یعنی کہ چھ مستند کتاباں نيں، کیمبرج دی تاریخِ ایران دے مطابق:

صحاحِ ستہ تو‏ں مراد

صحاحِ ستہ تو‏ں مراد حدیث پاک دی چھ مشہور و معروف مستندکتاباں نيں: انہاں چھ کتاباں نو‏ں ”اصولِ ستہ، صحاحِ ستہ، کتبِ ستہ تے امہاتِ ست“ وی کہندے نيں حدیث دے 6 مستند تے مشہور مجموعےآں نو‏ں صحاح ستہ کہیا جاندا اے۔ انہاں کتاباں نو‏ں اسلامی تعلیم سمجھنے وچ بنیادی اہمیت حاصل اے۔ ایہ کتاباں مندرجہ ذیل نيں:
1۔ صحیح بخاری (امام بخاری)
محمد بن اسماعیل البخاری جنہاں نے حدیث دی مستند ترین کتاب صحیح بخاری مرتب کیتی، اس کتاب نو‏ں مرتب کرنے وچ اُنہاں نوں سولہ (16) سال دا عرصہ لگیا۔ روایتاں تو‏ں پتہ چلدا اے کہ امام بخاری کسی وی حدیث نو‏ں محفوظ کرنے تو‏ں پہلے غسل کرکے نوافل پڑھدے تے پھر حدیث نو‏ں محفوظ فرماندے۔ امام بخاری دا انتقال 256ھ/70-869ء نو‏ں سمرقند وچ ہويا۔
2۔ صحیح مسلم (امام مسلم)
مسلم بن حجاج النیشاپوری: جنہاں دا انتقال 261ھ/5-874 نو‏ں نیشاپور وچ ہويا۔ انہاں نے حدیث دی دوسری مستند ترین کتاب صحیح مسلم مرتب کیتی۔
3۔ جامع ترمذی (امام ترمذی)
ابو عیسٰی محمد بن ترمذی: جنہاں نے مشہور ترمذی شریف مرتب کیتی۔ آپ امام بخاری دے شاگرد سن ۔ آپ دا انتقال 279ھ/3-892ء وچ ہويا۔
4۔ سنن ابی داؤد (امام ابو داؤد)
أبو داود سليمان بن الأشعث بن إسحاق بن بشير الأزدی السجستانی: اک عرب نژاد فارسی جنہاں دا اانتقال 275ھ/9-888ء وچ ہويا۔
5۔ سنن نسائی (امام نسائی)
احمد بن شعيب النسائی جو خراسان تو‏ں سن تے 303ھ/16-915ء وچ انتقال کرگئے۔ اُنہاں نے حدیث دی معروف کتاب سنن نسائی ترتیب دتی۔
6۔ سنن ابنِ ماجہ (امام ابنِ ماجہ)
محمد بن يزيد ابن ماجہ: انہاں دا انتقال 273ھ/87-886ء وچ ہويا۔

صحاح ستہ دا حقیقی مطلب

صحاح ستہ دا ایہ مطلب ہرگز نئيں اے کہ انہاں چھ کتاباں وچ جتنی روایات نيں، سب صحیح نيں تے نہ ایہ نظریہ درست اے کہ صرف انہاں ہی کتبِ ستہ دی روایات صحیح نيں۔ باقی کتب حدیث دی روایات درجہ صحت تک نئيں پہنچدیاں نيں۔ واقعہ ایہ اے کہ نہ صحاح ستہ دی ہر حدیث صحیح اے تے نہ اُنہاں تو‏ں باہر دی ہر حدیث ضعیف اے حقیقت ایہ اے کہ انہاں کتاباں دی روایات زیادہ تر صحیح نيں، اس لئی انہاں نو‏ں صحاح ستہ کہیا جاندا اے۔ شیخ عبد الحق محدث دہلوی فرماندے نيں:

”کتب ستہ کہ مشہور اند دراسلام گفتہ اند صحیح بخاری وصحیح مسلم وجامع ترمذی وسنن ابی داؤد وسنن نسائی وسنن ابن ماجہ است۔ ودراں کتب آنچہ اقسامِ حدیث است از صحاح وحِسان وضِعاف ہمہ موجود است، وتسمیہ آں بصحاح بطریقِ تغلیب است“ ”چھ کتاباں جو اسلام وچ مشہور نيں، محدثین دے مطابق اوہ صحیح بخاری، صحیح مسلم، جامع ترمذی، سنن ابی داؤد، سنن نسائی، سنن ابن ماجہ نيں۔ انہاں کتاباں وچ حدیث دی جتنی قسماں نيں صحیح، حسن تے ضعیف، سب موجود نيں تے انہاں نو‏ں صحاح کہنا تغلیب دے طور اُتے اے۔“ محدثین دی انہاں کتاباں وچ اک طرف دینی معلومات جمع کیتیاں گئياں تے دوسری طرف انہاں وچ [[رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] تے صحابہ رضوان اللہ علیہم اجمعین دے زمانے دے صحیح تاریخی واقعات جمع کیتے گئے نيں۔ اس طرح احادیث دیاں ایہ کتاباں دینی و تاریخی دونے اعتبار تو‏ں قابل بھروسا نيں۔