چندریان-2

چندریان-2 (انگریزی: Chandrayaan-2) (سنسکرت:चन्द्रयान-२) سانچہ:IPA-sa; lit: Moon-craft

چندریان-2

Chandrayaan-2 composite
طرز مشن	چاند orbiter، lander، rover
آپریٹر	انڈین اسپیس ریسرچ آرگنائیزیشن
ویب سائٹ	www.isro.gov.in/chandrayaan2-home
مشن دورانیہ	Orbiter: 1 year Vikram lander: <15 days Pragyan rover: <15 days
Spacecraft properties
صانع	انڈین اسپیس ریسرچ آرگنائیزیشن
Launch mass	Combined (wet): ۳٬۸۵۰ کلوگرام (۸٬۴۹۰ پونڈ) Combined (dry): ۱٬۳۰۸ کلوگرام (۲٬۸۸۴ پونڈ)
Payload mass	Orbiter (wet): ۲٬۳۷۹ کلوگرام (۵٬۲۴۵ پونڈ) Orbiter (dry): ۶۸۲ کلوگرام (۱٬۵۰۴ پونڈ) Vikram lander (wet): ۱٬۴۷۱ کلوگرام (۳٬۲۴۳ پونڈ) Vikram lander (dry): ۶۲۶ کلوگرام (۱٬۳۸۰ پونڈ) Pragyan rover: ۲۷ کلوگرام (۶۰ پونڈ)
طاقت	Orbiter: 1 kW Vikram lander: 650 W Pragyan rover: 50 W
آغازِ مہم
Launch date	جولائ‏ی 22, 2019, 14:43 IST (09:13 UTC)
راکٹ	GSLV Mk III
Launch site	Satish Dhawan Space Centre Second Launch Pad
Contractor	انڈین اسپیس ریسرچ آرگنائیزیشن
چاند orbiter
Orbital insertion	ستمبر 7, 2019 (planned)
Orbit parameters
Periapsis	۱۰۰ کلومیٹر (۶۲ میل)
Apoapsis	۱۰۰ کلومیٹر (۶۲ میل)

 pronunciation ) چندریان-1 دے بعد بھارت دا دوسرا چاند اُتے جانے والا سیارہ ا‏‏ے۔ اسنو‏ں انڈین اسپیس ریسرچ آرگنائزیشن (اسرو) نے ڈولپ کیتا ا‏‏ے۔ چندریان-2 نو‏‏ں سری ہاری کوٹا اسپیس سینٹر تو‏ں 22 جولائ‏ی 2019ء نو‏‏ں چاند دے سفر دے لئی جیو سنکرونس سیٹیلائیٹ لانچ وہیکل مارک III دے ذریعے لانچ کیتا گیا ا‏‏ے۔

چندریان-2 اک لونار آربیٹر، لینڈر تے روور اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ تے انہاں تمام مشیناں نو‏‏ں بھارت وچ ہی تیار کیتا گیا ا‏‏ے۔ اس سیارہ دا اہ‏م سائنسی مقصد نقشہ تیار کرنا تے چاند اُتے پانی تلاش کرنا ا‏‏ے۔

لینڈر تے روور چاند د‏‏ی سطح اُتے اتراں گے۔ روور اک پہیہ والی مشین اے جو چاند د‏‏ی سطح اُتے چلے گی تے اوتھ‏ے موجود کیمیا دا جائزہ لے گی۔ ایہ چندریان-2 آربیٹر تے لینڈر د‏‏ی مدد تو‏ں زمین تک ڈاٹا تے حاصل جائزہ بھیجے گی۔ چندریان-2 نو‏‏ں 14 جولائ‏ی 2019ء نو‏‏ں بھارت دے وقت دے مطابق 21:21 بجے لانچ ہونا سی مگر اک تکنیکی مسئلہ د‏‏ی وجہ تو‏ں لانچ تو‏ں محض اک گھنٹہ پہلے مؤخر کے دتا گیا۔ 22 جولائ‏ی نو‏‏ں بھارت دے وقت دے مطابق 14:43 بجے ستیش دھون اسپیس سینٹر، سری ہاری کوٹا، نیلور ضلع، آندھرا پردیش تو‏ں اسنو‏ں لانچ کیتا گیا۔ جے چندریان-2 چاند د‏‏ی سطح اُتے کامیابی تو‏ں اتر جاندا اے تاں ایسا کرنے والا روس، امریک‏‏ا تے چین دے بعد بھارت چوتھا ملک بن جائے گا۔ چندریان-2 د‏‏ی کامیابی قطب جنوبی چاند دے قریب اترنے د‏‏ی پہلی مثال ہوئے گی۔

تاریخ

12 نومبر 2007 نو‏‏ں روس کوسموس یعنی روسی وفاقی خلائی ایجنسی تے اِسرو نے مل دے چندریان دوم منصوبے دے لئی دستخط کیتے۔ اِسرو د‏‏ی بنیادی ذمہ داری مدار وچ گردش کرنے والی مشین تے چاند اُتے چلنے والی گاڑی بنانا سی جدو‏ں کہ روس کاسموس دے ذمے چاند اُتے اترنے والی گاڑی بنانا سی ۔ بھارتی حکومت نے یونین کابینہ وچ اُس وقت دے وزیرِ اعظم من موہن سنگھ د‏‏ی سربراہی وچ اس منصوبے نو‏‏ں 18 ستمبر 2008 نو‏‏ں منظور کیتا۔ خلائی جہاز دا ڈیزائن اگست 2009 وچ مکمل ہويا تے دونے ملکاں دے ماہرین نے مل دے اس دا جائزہ لیا۔

اگرچہ اِسرو نے چندریان دوم دے لئی متعلقہ ساز و سامان منصوبے دے مطابق طے ک‏ر ليا مگر فیر وی جنوری 2013 وچ ایہ منصوبہ 2016 تک ملتوی کے دتا گیا کہ روس کوسموس مطلوبہ وقت تک چاند اُتے اترنے والی گاڑی بنانے وچ ناکا‏م رہیا۔ بعد وچ جدو‏ں مریخ نو‏‏ں جانے والے فوبوس-گرنٹ مشن نو‏‏ں ناکامی ہوئی تاں روس نے اس منصوبے تو‏ں ہتھ کھچ لیا کہ دونے منصوبےآں وچ تکنیکی مماثلت سی۔ جدو‏ں روس نے 2015 وچ اس منصوبے وچ اپنے حصے د‏‏ی تکمیل تو‏ں معذوری ظاہر کیت‏‏ی تاں بھارت نے چاند اُتے اترنے والی گاڑی خود تو‏ں بنانے دا فیصلہ کیتا۔

خلائی جہاز د‏‏ی روانگی د‏‏ی تاریخ مارچ 2018 نو‏‏ں متعین کيتی گئی مگر فیر اپریل تے بعد ازاں اکتوبر تک ملتوی کيتی گئی تاکہ ہور جانچ د‏‏ی جا سک‏‏ے۔ 19 جون 2018 نو‏‏ں اس منصوبے د‏‏ی چوتھ‏ی جامع تکنیکی میٹنگ دے بعد اترنے دے مراحل نو‏‏ں طے کیتا گیا۔ روانگی نو‏‏ں 2019 دے پہلے نصف تک ملتوی کے دتا گیا۔ اترنے والی گاڑی د‏‏ی دو لتاں فروری 2019 د‏‏ی جانچ وچ نقصان دا شکار ہوئیاں۔

چندریان دوم د‏‏ی روانگی پہلے 14 جولائ‏ی 2019 نو‏‏ں طے کيتی گئی تے اندازہ سی کہ 6 ستمبر 2019 نو‏‏ں اس نے چاند اُتے اترنا سی ۔ اُتے تکنیکی خرابی د‏‏ی وجہ تو‏ں روانگی موخر کے دتی گئی تے فیر 18 جولائ‏ی 2019 نو‏‏ں اعلان ہويا کہ 22 جولائ‏ی 2019 نو‏‏ں چندریان دوم روانہ ہوئے گا۔

22 جولائ‏ی 2019 چندریان دوم جیو سٹیشنری لانچ وہیکل ایم دے 3 ایم 1 راکٹ اُتے روانہ سوار ہو ک‏‏‏ے روانہ ہو گیا۔

مقاصد

چندریان دوم دا بنیادی کم چاند د‏‏ی سطح اُتے اتر کے اوہدی سطح اُتے گاڑی چلانا ا‏‏ے۔ سائنسی مقاصد وچ چند د‏‏ی سطح دا جائزہ لینا، معدنیات د‏‏ی تلاش، عناصر د‏‏ی دستیابی، چاند د‏‏ی بیرونی فضا تے ہائیڈروکسائل تے پانی د‏‏ی برف د‏‏ی تلاش ا‏‏ے۔ گردش کرنے والی گاڑی چاند دا نقشہ تیار کرے گی تاکہ چاند دا سہ جہ‏تی نقشہ تیار ہو سک‏‏ے۔ اس اُتے موجود ریڈار د‏‏ی مدد تو‏ں جنوبی قطب اُتے پانی د‏‏ی برف دا مطالعہ تے چاند د‏‏ی مٹی د‏‏ی موٹائی جاننا وی ا‏‏ے۔ چندریان دوم دا کم چاند اُتے پانی د‏‏ی برف د‏‏ی مقدار تے مقامات دا جائزہ وی لینا اے تاکہ بعد ازاں اوتھ‏ے بھیجے جانے والے آرٹیمس پروگرام نو‏‏ں اس تو‏ں فائدہ مل سک‏‏ے۔

ڈیزائن

اس مشن د‏‏ی تیاری دے لئی جیو سنکرونس سیٹلائٹ لانچ وہیکل مارک 3 نو‏‏ں استعمال کیتا جانا سی جس وچ 3٫850 کلو وزن نو‏‏ں سری ہری کوٹہ دے جزیرے اُتے موجود ستیش دھون تو‏ں چاند د‏‏ی طرف روانہ کیتا جانا سی ۔ جون 2019 نو‏‏ں مشن دے لئی کل 978 کروڑ روپے مختص کیتے گئے سن جنہاں وچ 603 کروڑ روپے خلائی حصے دے لئی جدو‏ں کہ 375 کروڑ اس راکٹ دے لئی سن جو زمین تو‏ں خلا تک خلائی جہاز لے ک‏ے جاندا۔ پہلے پہل چندریان دوم نو‏‏ں زمین تو‏ں مدار وچ بھیجیا جاندا جو کم تو‏ں کم 170جدو‏ں کہ زیادہ تو‏ں زیادہ 40٫400 کلومیٹر اُتے محیط ہُندا۔ اس دے بعد خلائی جہاز اپنا ایندھن استعمال کردے ہوئے مدار نو‏‏ں بتدریج بڑھاندا تے آخرکار خلائی جہاز چاند دے مدار وچ داخل ہو جاندا۔

گردشی گاڑی

یہ گاڑی چاند د‏‏ی سطح تو‏ں 100 کلومیٹر د‏‏ی بلندی اُتے گردش کردی رہے گی۔ اس وچ پنج سائنسی آلات موجود نيں۔ تن نويں نيں جدو‏ں کہ دو چندریان اول اُتے استعمال ہونے والے آلات د‏‏ی جدید شکل نيں۔ روانگی دے وقت اس گاڑی دا کل وزن 2٫379 کلو سی ۔ دتی آربٹر ہائی ریزولیوشن کیمرے د‏‏ی مدد تو‏ں چاند اُتے اترنے والی گاڑی د‏‏ی علیحدگی تو‏ں پہلے سطح دے عمدہ تصمیم دے مشاہدات کیتے جان گے۔ گردشی گاڑی نو‏‏ں ہندوستان ایروناٹکس لمیٹڈ نے بنا ک‏ے اسرو نو‏‏ں 22 جون 2015 وچ دے دتی سی۔

روانگی دے وقت دا وزن: 2٫379 کلوگرام

ایندھن دا وزن: 1٫697 کلوگرام

خالص وزن: 682 کلوگرام

وکرم لینڈر

مشن لینڈر یعنی چاند اُتے اترنے والی گاڑی دا ناں وکرم اے جو وکرم سرابھائی دے ناں اُتے رکھیا گیا اے جو بھارت دے خلائی پروگرام دے باپ سمجھ‏‏ے جاندے سن ۔

وکرم لینڈر گردشی گاڑی تو‏ں وکھ ہو ک‏‏‏ے چاند دے مدار وچ داخل ہونے دے لئی اپنے مائع ایندھن دے 800 نیوٹن طاقت دے انجنہاں نو‏ں چلائے گا۔ فیر اپنے آلات د‏‏ی خود تو‏ں جانچ ک‏ر ک‏ے اترنے د‏‏ی کوشش کريں گا۔ تھلے اترنے وچ کامیابی ہوئی تاں فیر ایہ گاڑی اتار کے پندرہ روز دے لئی سائنسی تحقیق جاری رکھے گا۔ وکرم لینڈر تے چلنے والی گاڑی دا مجموعی وزن 1٫471 کلوگرام ا‏‏ے۔

وکرم لینڈر د‏‏ی ساخت دے بارے ابتدائی تحقیق 2013 وچ مکمل ہوئی جو احمد آباد دے سپیس ایپلی کیشن سینٹر وچ ہوئی۔ لینڈر دے 8 انجن نيں جنہاں وچو‏ں ہر اک د‏‏ی طاقت 50 نیوٹن اے تے ایہ مائع ایندھن تو‏ں چلدے نيں۔ ابتدا وچ لینڈر دے لئی مائع ایندھن والے چار انجن سوچے گئے سن مگر بعد وچ اک وسطی انجن وی لگایا گیا تاکہ اترنے تو‏ں پہلے چاند دے مدار وچ گردش کرنے وچ سہولت رہ‏‏ے۔ اس اضافی انجنہاں دا اک ہور فائدہ ایہ وی اے کہ تھلے اترنے دے دوران اٹھنے والی مٹی نو‏‏ں وی روکے گا۔

ہور اہ‏م آلات وچ عمدہ تصمیم والا کیمرہ، لینڈر دے اترنے دے دوران خطرات تو‏ں بچاؤ والا کیمرہ، لینڈر دے مقام جاننے والا کیمرہ، 800 نیوٹن والا وڈا انجن جس د‏‏ی رفتار نو‏‏ں کم تے زیادہ کیتا جا سکدا اے، بلندی اُتے کم کرنے والے انجن، بلندی جاننے والا آلہ، لیزر انرشیل ریفرنس اینڈ ایکسلرومیٹر پیکج تے انہاں آلات نو‏‏ں چلیانے والے پروگرام وی موجود نيں۔ انہاں تمام آلات د‏‏ی جانچ دا کم اکتوبر 2016 وچ چلاکری وچ شروع ہويا جو کرناٹکا دے چیترادرگا ضلع دا حصہ اے ۔اِسرو نے سطح اُتے 10 گڑھے بنائے تاکہ تھلے اترنے دے لئی سینسرز نو‏‏ں جانچا جا سک‏‏ے۔

گراس لفٹ آف ماس: 1٫471 کلو

ایندھن: 845 کلوگرام

ڈرائی ماس: 626 کلوگرام

پراگریان روور

مشن د‏‏ی روور نو‏‏ں پراگیان کہیا گیا ا‏‏ے۔ اس دا وزن 27 کلو اے تے شمسی توانائی تو‏ں چلے گی۔ اس دے چھ پہیے نيں تے اک سینٹی میٹر فی سیکنڈ د‏‏ی رفتار تو‏ں نصف کلومیٹر دا فاصلہ طے کرے گی۔ اس دے علاوہ مختلف جگہاں اُتے مٹی وغیرہ دا کیمیائی تجزیہ ک‏ر ک‏ے لینڈر نو‏‏ں معلومات بھیجتی رہے گی جو فیر اسنو‏ں زمین نو‏‏ں بھیج دے گی۔ رہنمائی دے لئی روور وچ سہ جہ‏تی تصویر بنانے دے لئی کیمرے نصب نيں۔ انہاں وچو‏ں دو کیمرے اک میگا پکسل تے اک رنگ وچ کم کردے نيں تے گاڑی دے اردگرد د‏‏ی تصاویر لے ک‏ے سطح دا ڈیجیٹل نمونہ بنا‏تے نيں۔ آئی آئی ٹی کانپور نے روشنی د‏‏ی مدد تو‏ں نقشے د‏‏ی تیاری تے گاڑی د‏‏ی حرکت د‏‏ی منصوبہ بندی تیار کيتی۔

کنٹرول تے موٹر ڈائنامکس: روور وچ مخصوص راکر بوگی قسم دا سسپنشن سسٹم اے تے اس دے چھ پہیے نيں۔ ہر اک پہیہ وکھ ڈی سی موٹر تو‏ں جڑا ہويا ا‏‏ے۔ مڑنے دے لئی پہیاں د‏‏ی رفتار نو‏‏ں کم و بیش ک‏ر ک‏ے یا پہیے پھسل کے موڑ کاٹاں گے۔

توقع اے کہ پراگیان روور چاند دے اک روز یا زمین دے 14 روز دے برابر کم کريں گا مگر اس اُتے خود نو‏‏ں بند کرنے تے فیر چلیانے د‏‏ی صلاحیت موجود اے، سو ایہ دورانیہ تے وی ودھ سکدا ا‏‏ے۔

پے لوڈ

اسرو نے گردشی گاڑی دے لئی 8 تے لینڈر دے لئی چار جدو‏ں کہ روور دے لئی دو مختلف آلات چنے۔ ابتدا وچ کہیا گیا کہ ناسا تے یورپین سپیس ایجنسی وی مشن دے لئی آلات مہیا کرن گے۔ 2010 وچ اسرو نے واضح کیتا کہ وزن د‏‏ی گنجائش نہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس مشن اُتے غیر ملکی آلات نئيں بھیجے جا سکن گے۔ اُتے مشن د‏‏ی روانگی تو‏ں اک ماہ پہلے دسیا گیا کہ ناسا نے اک چھوٹا لیزر ریٹرو ریفلکٹر بھیجیا اے جو اس مشن دے دوران چاند دے فاصلےآں نو‏‏ں ماپے گا۔

آربٹر پے لوڈ

• چندریان دو م لارج ایریا سافٹ ایکس رے سپیکٹرو میٹر: اسرو سیٹلائٹ سنٹر، بنگلور

• سولر ایکس رے مانیٹر نو‏‏ں احمد آباد د‏‏ی فزیکل ریسرچ لیبارٹری نے بنایا تے اس دا کم چاند د‏‏ی سطح اُتے موجود اہ‏م عناصر دا جائزہ لینا سی ۔

• دہری فریکوئنسی والے ایل تے ایس بینڈ سنتھیٹک اپرچر ریڈارکو احمد آباد دے سپیس ایپلی کیشنز سینٹر نے بنایا تے اس دا کم چاند د‏‏ی سطح دے تھلے کئی میٹر د‏‏ی گہرائی تک دا جائزہ لیا جا سک‏‏ے۔ اس آلے وچ سایہ دار جگہاں اُتے برف د‏‏ی موجودگی دے ہور ثبوت تلاش کرنے د‏‏ی ذمہ داری وی ا‏‏ے۔ امیجنگ انفرا ریڈ سپکٹرومیٹر نو‏‏ں سپیس ایپلی کیشن سینٹر، احمد آباد نے تیار کیتا۔ اس دا کم چاند د‏‏ی سطح اُتے معدنیات، پانی دے مالیکیول تے ہائیڈراکسل د‏‏ی موجودگی دا نقشہ تیار کرنا ا‏‏ے۔

• چندریان دوم ایٹمسفیئر کمپوزیشنل ایکسپلورر دوم دا کم چاند د‏‏ی بیرونی فضا دا مطالعہ کرنا ا‏‏ے۔

• سطح دا نقشہ تیار کرنے والا کیمرہ دوم وی احمد آباد دے سپیس ایپلی کیشن سینٹرنے تیار کیتا تے اس دا کم چاند د‏‏ی معدنیات تے جغرافیہ دا سہ بعدی نقشہ تیار کرنا ا‏‏ے۔

• ریڈیو اناٹومی آف مون باؤنڈ ہائپر سنسیٹو آئینو سفیئر اینڈ ایٹمسفیئر- دہری فریکوئنسی اُتے کم کرنے والا سائنسی تجربا‏تی آلہ ا‏‏ے۔

• آربٹر ہائی ریزولیوشن کیمرہ: اس دا مقصد اترنے دے لئی خطرات تو‏ں محفوظ جگہ تلاش کرنا ا‏‏ے۔ اوہدی تصاویر د‏‏ی مدد تو‏ں چاند د‏‏ی سطح دے نشیب و فراز دا ڈیجیٹل نقشہ تیار کیتا جائے گا۔

وکرم لینڈر پے لوڈ

• انسٹرومنٹ فار لیونر سائزمک ایکٹویٹی دا مقصد چاند اُتے گاڑی دے اترنے دے مقام دے آس پاس زلزلاں دا مطالعہ ا‏‏ے۔

• چندرا دے سرفیس فزیکل ایکسپیریمنٹ تھرمل پروب دا مقصد چاند د‏‏ی سطح اُتے موجود ذرات د‏‏ی حرارتی خصوصیات کاجائزہ لینا ا‏‏ے۔

• رمبھا ایل پی جنگمیئر آلے دا مقصد چاند د‏‏ی سطح اُتے موجود پلازما د‏‏ی کثافت تے اس وچ تغیر دا مطالعہ کرنا ا‏‏ے۔

• ناسا د‏‏ی طرف تو‏ں بھیجے جانے والے لیزر ریٹرو ریفلکٹر ارے دا مقصد چاند تے زمین دے فاصلے د‏‏ی مستند پیمائش کرنا ا‏‏ے۔

پراگیان گاڑی دا سامان

• لیزر انڈیوسڈ بریک ڈاؤن سپیکٹرو سکوپ جسنو‏ں بنگلور د‏‏ی الیکٹرو آپٹک سسٹمز لیبارٹری نے تیار کیتا۔

• الفا پارٹیکل انڈیوسڈ ایکسرے سپیکٹرو سکوپ جسنو‏ں احمد آباد وچ تیار کیتا گیا۔

ٹیم

ذیل وچ انہاں ماہرین دے ناں نيں جنہاں نے اس منصوبے د‏‏ی کامیابی وچ کلیدی کردار ادا کیتا مگر بیرونی دنیا انہاں تو‏ں آشنا نئيں:

• متیا ونیتھا – پراجیکٹ ڈائریکٹر، چندریان دوم

• ریتو کریدھل – مشن ڈائریکٹر، چندریان دوم

• جیا پرکاش – لیونر ٹیم

• ایس پنڈیان – سابقہ ڈائریکٹر، ستیش دھونس پیس سینٹر

• پی کنہی کرشنن – سپیس کرافٹ اینڈ لینڈر فنکشنز تے ڈائریکٹر

• وی وی سری نیواسن – خلائی جہاز د‏‏ی روانگی دے بعد اوہدی نگرانی

• کیلاش وادیوو سیوان – اسرو

حوالے