اردو ژبه

اردو ژبه د هند و آریایي ژبو له ډلې نه ده چې په پراخه کچه په جنوبي اسیا کې پرې تکلم  کېږي. دا ژبه د پاکستان ملي ژبه او منځګړې ژبه ده. په هند کې، اردو د قانون تر ملاتړ لاندې اتمه ژبه ده، چې حیثیت، فعالیت او کلتوري میراث یې د هند د اساسي قانون له لوري په رسمیت پېژندل شوی او هم د هند په څو ایالتونو کې رسمي ژبه ده. په نیپال کې، اردو یوه رسمي سیمه يیزه لهجه ګڼل کېږي.  

اوردو ژبه

اردو (اوردو)

ټوليز مالومات

عمومي مالومات	راجستر طبيعي ژبه ژوندۍ ژبه معیاري ژبه
ځانګړې وېشنيزه	لرغونې هندي
سیمييزتوب د	مهاجر هندوستانيان هند جمو او کشمير مهاراشترا پاکستان ډېلي جارکنډ بهار حيدراباد، هند
ليکدود	اردو اورتوګرافي کايتي دېوناگري
ويونکو شمېر	۶۸٬۶۰۰٬۰۰۰ (۲۰۱۹) ۶۸٬۶۱۹٬۸۳۰ (۱۹۹۹) ۹۴٬۰۲۲٬۹۰۰ (۱۹۹۹)
د توکمپوهنې ژبې حالت	۱ ملي
آيسو ۶۳۹-۱ کوډ	ur
د ژبې کوډ	ur
هېواد	هند پاکستان فيجي برېتانيا کاناډا د امریکا متحده ایالات ناروې

اردو زبان اردو ژبه
ویل کېږی په	پاکستان هند
ټول وییونکی	۶۶ میلیونه
د ژبې کورنی	د هند-اروپایی ژبې هند-ایرانی ژبې اردو ژبه
د لیکلو بڼه	د اردو الفبا
د ژبې د پرمختگ اداره	مقتدرہ قومی زبان
رسمي ژبه په	پاکستان

اردو د هندوستاني ژبې پارسي شوې معیاري او راجستر (تنوع لرونکې) ژبې په توګه تعریف شوې ده. اردو او هندي چې د هندوآریایي ژبو له ډلې دي، د سانسکرت او پراکریت څخه اخیستل شوې، د لغتونو ګډه ټولګه، ورته آوازپوهنه (فونولوژي)، نحوه او ګرامر لري، چې دواړه ژبې د عامیانه تکلم پرمهال یو له بل سره د پوهېدو وړ دي. لکه څنګه چې رسمي اردو ادبي، سیاسي او تخنیکي لغتونه له پارسي څخه اخلي، رسمي هندي، دا اړخونه له سنسکرت څخه اخلی، چې په پایله کې، د رسمیت د لاملونو د زیاتېدو له امله د دواړو ژبو پوهاوی له یوې او بلې سره په پراخه کچه کمېږي.

په ۱۸۳۸ ز کال کې د ختیځ هند د بریتانوي کمپنۍ د واکمنۍ پرمهال، اردو د دې کمپنۍ له لوري په شمالي هند کې د پارسي ځایناستې وټاکل شوه. پارسي تر دې مهاله د هندي- اسلامي سترواکیو د درباري ژبې په توګه کارول کېده. د اروپا د استعمار په دوره کې دیني، ټولنیز او سیاسي لاملونه را منځته شول چې د اردو او هندي تر منځ د توپیر ملاتړ یې کاوه او د هندي-اردو ژبو تر منځ د بحث د راپورته کېدو لامل شوه.  

په اتلسمه پېړۍ کې اردو یوه ادبي ژبه شوه او دوه ورته معیاري بڼې یې په ډیلي او لکنهو کې رامنځته شوې. په ۱۹۴۷ ز کال کې د هند له تجزیې څخه وروسته، درېیمه بڼه یې د پاکستان په کراچۍ ښار کې را څرګنده شوه. دکني، چې په سویلي هند کې یوه کارېدونکې پخوانۍ بڼه وه، په ۱۶مه پېړۍ کې د دکني سلطنتونو د دربار ژبه شوه.

له ۲۰۲۱ ز کال را په دې خوا، په نړۍ کې اردو یووېشتمه لویه تکلمي ژبه ده چې نږدې ۱۶.۹ میلیونه مورني تکلم کوونکي لري. د ایتنولوګ د ۲۰۱۸ ز کال د اټکلونو پر بنسټ: اردو په نړۍ کې لسمه پراخه تکلمي ژبه ده، چې د دویمي ژبې په توګه د تکلم کوونکو په ګډون یې ټول تکلم کوونکي ۲۳۰ میلیونه وګړي دي.  

تاریخچه

د هندي په څېر، اردو هم د هندوستاني ژبې یوه بڼه ده. ځیني ژبپوهان وړاندیز کوي چې د اردو لومړنۍ بڼې د منځنیو پېړیو (له شپږمې پېړۍ څخه تر دیارلسمې پېړۍ پورې) د مخکینۍ شاراسیني ژبې د اپبرمشا له بڼې  څخه تکامل وکړ. شاراسیني د هند و آریایي له منځنیو ژبو نه ده چې د نورو عصري هند آریایي ژبو مور هم ده.  

سرچینې

کارويبولي د هند د ډیلي په سیمه کې بومي ژبه وه، چې د هغې لومړنۍ بڼه د زړې هندي (یا هنداوی) په نوم یادېږي. دا ژبه د هند و آریایي د مرکزي ژبو د لویدیځ هندي له ډلې ده. د اسلامي فتوحاتو په اوږدو کې او د هند په نیمه وچه کې د هندوانو او مسلمانو د دودونو تر منځ اړیکو (له ۱۲ پېړۍ څخه تر ۱۶ مې پېړۍ پورې) د دې لامل شوه، چې د ګنگا-جمونو تهذیب د ګډ حاصل په بڼه د هندوستاني ژبې د رامنځته کېدو لامل شول.  

د هندي ژبې زړې هندي د ډیلي په څېر ښارونو کې، له پارسي څخه د لغاتو پور پیل کړ او د "هندي" او وروسته بیا "هندوستاني" په نوم یاده شوه. په سویلي هند کې (په ځانګړې توګه په ګولکونډا او بیجاپور کې)، د منځنیو پېړیو په هند کې د دکني ژبې په نوم د ژبې یوې بڼې وده وکړه، چې له تلوګو او مراهټي څخه یې پور کلیمات درلودل. د هنداوی یو لومړنی ادبي دود، د دیارلسمې پېړۍ په وروستیو کې د امیر خسرو له لوري را منځته شو.  

هغه ژبه  چې اوس د اردو په نوم یادېږي، له دیارلسمې پېړۍ څخه د اتلسمې پېړۍ تر پایه پورې د هندي، هنداوی، هندوستاني، دهلوي، لاهوري او لشکري په نامه یادېده. د اتلسمې پېړۍ په لومړیو کې د اورنګزېب د واکمنۍ په پای کې، یوه عامه ژبه د ډیلي په شاوخوا کې په خپرېدو شوه چې د (زبان اردو) په نامه یادېده اونوم یې د ترکي کلیمې اوردو (پوځ) یا اوردا څخه اخیستل شوی و، ویل کېږي چې د "کمپ ژبې"، یا "زباناردو" یا په بومي توګه "لشکري زبان" په توګه رامنځته شوه. په هند کې د ترک-افغان ډیلي سلطنت، پارسي د خپلې رسمي ژبې په توګه وټاکله چې دې سیاست، د مغولي سترواکۍ له لوري دوام و موند، چې له ۱۶ مې پېړۍ څخه تر ۱۸ مې پېړۍ پورې د سویلي آسیا په ډېرو شمالي برخو کې خپره شوه او په هندوستاني ژبه یې د پارسي نفوذ را منځته کړ.

په لومړي ځل د اردو ژبې نوم، د ۱۷۸۰ ز کال په شاوخوا کې د شاعر غلام همداني مصحفي له خوا وړاندې شو. د ادبي ژبې په توګه، اردو درباري او اشرافي بڼه خپله کړه. په داسې حال کې چې اردو د هندو-آريايي د ځايي هندي ژبي کارېدلی ګرامر او اساسي لغتونه وساتل، د نستعليق د لیک سيسټم يې خپل کړ، چې د پارسي خطاطۍ په توګه را منځ ته شوی و.  

نور تاریخي نومونه

د دې ژبې د تاریخ په اوږدو کې، اردو ته څو نورو نومونه، لکه: هندي، هنداوی، ریخته، اردو مولا، دکني، لاهوري، ګوجري، مورس او دهلوي هم کارول شوي دي.

د صوفی لیکوالانو لکه اشرف جهانګیر سمناني څو آثارو د اردو ژبې لپاره ورته نومونه کارولي. شاه عبدالقادر رایي پوري، لومړی کس و چې قرآنکریم یې اردو ته وژباړه.

د شاه جهان په وخت کې پلازمېنه ډهلي ته ولېږدول شوه او د شاه جهان آباد په نوم ونومول شوه او د ښار بازار د اردو مولا په نوم ونومول شو.

د لومړي ځل لپاره اردو ته د ریخته کلیمه د اکبر پاچا په دوره کې وکارول شوه. دا په اصل کې پارسي کلیمه وه چې د " مخلوط جوړولو" په معنا وه. خسرو لومړنی کس و چې د شعر لپاره یې ورته کلیمه وکاروله.