منار جام
منار جام د غور ولايت په غرنيو سيمو کې د شهرک له سيمې څخه په ٦٢ کيلومترۍ کې د جام په نوم کلي کې موقعيت لري، هغه ځای چې د جام سيند له جنوب څخه شمال ته د هريرود سيند په څنډه کې تيريږي او د دغو منارونو په تقاطع کې موقعيت لري. دوه سیندونه
| ټوليز مالومات | |
|---|---|
| ځای | |
| اداري سیمه | |
| هېواد |
| مهمې پیښې |
|---|
| د ميراث ډول | |
|---|---|
| د ميراثېدو کال |
۲۰۰۲  |
| د پېژندنې شمیره | |
| لوړوالۍ |
۶۵ متر[۱] |
|---|---|
| د ځای کچه |
۶۰۰ هکټره (د یونيسکو نړیوال میراث ځای بفر زون) |
| برخه د | |
|---|---|
| ساختماني توکي |
| کورډينېشن |
|---|
دا منار په دولسمه پېړۍ کې جوړ شوی او ۶۵ متره لوړوالی لري، په ۲۰۰۲ کال کې د یونسکو نړیوال میراث مرکز د نړۍ د کلتوري میراثونو په لیست کې د دې منار د ثبتولو غوښتنه وکړه. دا ودانۍ د هند په نوي ډیلي کې له قطب منار وروسته په نړۍ کې د خټو تر ټولو لوړ منار دی.
د منار جام پخوانۍ او تاریخي منار د له منځه تلو په حال کې دي. د دې مرکز مشر فرانسیسکو باندرین د جام منار په اړه وویل چې دا منار "شاید یو له غیر معمولي معماري جوړښتونو څخه وي او په نړۍ کې د خښتو ترټولو زوړ پاتې برج دی. »
یونسکو وايي، دغه ستر منار د جام منار ته څېرمه په سیند کې د اوبو د جریان له امله له منځه ځي.
ځای
سمولد جام منار د غوریانو د سلطنت په مرکز فیروزکوه کې موقعیت لري. [۲]
دا سرکلر منار په اقټاګونال بنسټ کې ایښودل شوی دی. چې دوې د لرګي بالکوني لري او په سر کې یې یو لالټین دی. بڼه یې د غزني منارونو ته نږدې ده چې د دریم مسعود له خوا جوړه شوې ده. [۳] د هند په ډيلي کې قطب منار داسې انګیرل کیږي چې له دې منار څخه الهام اخیستل شوی دی.
منار جام کې ۶۰ منارونه او برجونه شامل دي چې په منځنۍ اسیا ، ایران او افغانستان کې د ۱۱مې او ۱۳مې پېړۍ تر منځ جوړ شوي دي. د هغو له جملې څخه په زاړه ارزګان کې د تیمور د قتل منار هم دی چې تر منار جام لوړ نه دی. [۲] داسې انګیرل کیږي چې دا منارونه د اسلامي بریا د سمبول په توګه جوړ شوي، پداسې حال کې چې نور برجونه یوازې نظامي یا د څار برجونه وو.
د جام سیمې شاوخوا لرغونې منظرې، چې په کې د ماڼۍ کنډوالې، یوه کلا، د لوښو بټۍ او د یهودانو هدیرې شاملې دي، کیدای شي د فیروزکوه د ورک شوي ښار د پاتې شونو استازیتوب وکړي. د سیمې په شاوخوا کې د چور سوراخونو تحلیل، د لوړ کیفیت سپوږمکۍ انځورونه او د ګوګل نقشه معلوماتو د جام منار په شاوخوا کې د غوریانو د دوبي پلازمینې اندازه کشف کړې، چې شاوخوا ۵ هکټاره او ۱۹ دي. [۲]
د منار جام لرغونی ځای په ۲۰۰۲ کال کې د افغانستان د لومړي نړیوال میراث ځای په توګه وپېژندل شو. همدارنګه د منار د ساتنې د نامناسب حالت او د لوټ کیدو د پایلو له امله د یونیسکو د نړیوال میراث په لیست کې ثبت شو. [۴]
د لرغونپوهانو په وینا، د یهودانو هدیره هم له منار څخه په لس کیلومترۍ کې د یوې پوځي کلا، ماڼۍ او د خټو د جارو د پاتې شونو ترڅنګ موندل شوې ده.
مخینه
سمول د یونسکو د اسنادو له مخې دغه منار په ۱۱۹۴ کال کې د سلطان غیاث الدین غوري د واکمنۍ پر مهال جوړ شوی و. د افغانستان د کلتوري ميراثونو د ساتنې د ټولنې (سيپک) د چاپ په شپږمه ګڼه کې راغلي چې د دې منار جوړوونکی د علي په نوم يو معمار و چې نوم يې په دوو ټکو کې ليدل کېږي. دا منار او د شاه غیاث الدین غوري نوم هم د منار جام په څنډه کې لیدل کیږي.
معمارۍ
سمولد جام لوړ منار سلنډر ډول دی او د ۹ مترو په قطر او ۶۳.۳ متره لوړوالی سره په اتوګون اساس جوړ شوی. د دې منار بنسټ له ځمکې څخه شاوخوا دوه متره لوړ دی او منار ته د ننوتلو لپاره یوه کوچنۍ دروازه ده.
د منار جام د جوړولو طريقه او بڼه د هغه منار په شان ګڼل کېږي چې د غزنوي درېيم مسعود په غزنيښار کې جوړه کړې وه. د هند په ډیلي ښار کې د قطب منار په نوم یوه منار هم شته چې بې له شکه د منار جام څخه الهام اخیستی. د لرغون پېژندنې څېړنو ښودلې چې د منار په شاوخوا کې د پوځي کلا د اثارو پاتې شوني او کنډوالې، یوه ماڼۍ، د تیراکوټا جار او د یهودانو هدیره موندل شوې ده او په دې توګه دوی شاید د منارجام د کتنې لپاره کارولی دی.
ځینې لرغون پوهان په دې باور دي چې په هند کې د قطب منار د دیارلسمې پیړۍ په لومړیو کې د منار جام په الهام سره جوړ شوی چې لوړوالی یې ۷۳ متره دی.
زیانونه
سمولیو له خطرونو څخه چې د منار جام ګواښي د سیند په غاړه موقعیت دی. د وخت په تیریدو سره د هریرود سیند په تدریج سره خپل سویلي څنډه ویجاړه کړه او د دې منار په لور یې بستر پراخ کړ. د هر کال په څیر، د باران په موسم کې، د سیلابونو په ډیریدو او د سیند د اوبو د کچې لوړیدو سره، دا طبیعي خطر څو چنده کیږي. په ۱۹۷۱ کې د متخصصینو لخوا ترسره شوي لومړنۍ ازموینې وښودله چې منار جام شمال او هريرود ته ۲ درجې متوجه دی.
لیکنې
سمولمنار جام اته اړخونه لري، دواړه غاړې یې په ګډه یوه پاڼه جوړوي چې لیکنې لري. د مثال په توګه، د منار په ښکته اتو اړخونو کې یو اوږده لیکنه لیدل کیدی شي، کوم چې په سرکلر شکل کې د ټیلونو سره پیل کیږي. دا متن د قرآن کریمد سورت مریم له نولسم سورت څخه اخستل شوی او ټولټال ۹۷۶ کلمې لري.
- لومړی لیکنه: د دې لیکنې متن له پورته څخه تر پایه پورې د طیبه او شهادتین په الفاظو پیل کیږي: "د خدای شاهدان، خدای، محمد، د خدای رسول او ..."
- دویمه لیکنه: په دې لیکنه کې د قران کریم یو آیت دی: "د خدای له خوا فتح او بریا نږدې ده ... »
- دریمه لیکنه: د کوفي لیکنه په پورتنۍ برخه کې ثبت شوې ده:
لاندې متن دومره خراب شوی چې یوازې دوه کلمې لوستل کیدی شي، دا متن د کوفي خطاطۍ په ښکلي انداز لیکل شوی دی.
د نړیوال میراث په لیست کې ثبتیدل
سمولمنار جام د ۲۰۰۲ کال د جون په ۲۷ مه د « بوداپست » په ښار کې د یونسکو د نړیوال میراث د کمیټې په ۲۶مه غونډه کې چې د یونسکو د تعلیمي، علمي او کلتوري سازمان له خوا جوړه شوې وه، د نړۍ د کلتوري میراثونو په لیست کې شامل شو.
ګالری
سمول-
منار جام -
منار جام -
زرافشان ماڼۍ -
-
-
-
-
د منار دننه -
منار جام د هریرود په څنډه کې
یاداښتونه او سرچینې
سمول- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ سرچينې تړی: https://whc.unesco.org/uploads/nominations/211rev.pdf.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ توماس, دیوید (٢۰١٨). ظهور و زوال سلسله غوریان. [سیدنی]: انتشارات دانشگاه سیدنی. ISBN 9781743325414. OCLC 1003642529.
{{cite book}}: Check date values in:|year=(help) - ↑ منار های غزنویان و غوریان, رالف پیندر-ویلسون, ایران, جلد.
- ↑ "منار و منطقه باستانی جام". مرکز میراث های جهانی یونسکو. یونسکو. بياځلي په ١٩ فوریه ٢۰١١.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(help)