Tailandia

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

O Reino de Tailandia (ราชอาณาจักรไทย en tailandés) ye un país y estau d'o sudeste d'Asia, que muga con Laos y Cambocha a l'este, con o golfo de Tailandia y Malaisia a lo sud, y con a mar d'Andaman y Birmania a l'ueste.

Reino de Tailandia ราชอาณาจักรไทย Ratcha Anachak Thai
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional:
Himno nacional: Phleng Chat
Situación de Tailandia
Capital  • Población	Bangkok¹ 5.716.248 (2007)
Mayor ciudat	Bangkok
Idiomas oficials	Tailandés
Forma de gubierno Rei Primer Ministro	Monarquía Constitucional Rama X Prayut Chan-o-cha
Establimiento • Calendata	1238
Superficie  • Total  • % augua Mugas	Posición 49º 514.000 km² 0,4% 3.402
Población  • Total  • Densidat	Posición 19º 64.631.595 126 hab/km²
PIB (PPA)  • Total (2006)  • PIB per capita	Posición 22º US$ 597.380 millons 9.084
Moneda	Baht
Chentilicio	Tailandés/a u siamés/a
Zona horaria	UTC+7
Dominio d'Internet	.th
Codigo telefonico	+66
Prefixo radiofonico	HSA-HSZ / E2A-E2Z
Codigo ISO	764 / THA / TH
Miembro de: ASEAN, APEC, ONU

Tailandia ye tamién conoixita como Siam, que estió lo nombre oficial d'o país dica l'11 de mayo de 1949.

A suya población ye de 64.430.000 habitants, en una superficie de 514.000 km², con una densidat de población de 125,35 hab/km².

A capital d'o país ye a ciudat de Bangkok, estando a suya luenga oficial o tailandés u "thai" y a moneda nacional o baht. Politicament, o país ye una monarquía constitucional dende 1932, estando l'actual rei Bhumibol Adulyadej (Rama IX) y l'actual Primer ministro Abhisit Vejjajiva.

A tribu que fuyindo d'os chineses y d'os mongols trobó en ista rechión a suya libertat, la clamó Maung Thai u tierra d'os libres, dimpués, os angleses la clamoron Thai Land conservando lo termin thai u libertat. Asinas o “thai” ye a luenga d'os tailandeses. Manimenos, nomás fa alto u baixo 1.000 anyadas que os thai plegoron en a zona, establindo cuantos reinos en o territorio, unificatos dimpués en l'actual estau muderno que en ye o suyo succesor, definindo-se una historia prou rica y variata.

Historia

Ta más detalles, veyer l'articlo Historia de Tailandiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Tailandia no ye o "país d'os thai" so que dende fa alto u baixo 1.000 anyadas. Cuan os thais plegoron en o territorio, ya i viviban pueblos como os mons, os khmers u os malayos, que i heban establito cuantos reinos, succesivament u concurrent, que gosaban estar dirichitos por una clase muit indianizata.

En plegar-ie os thais, establioron sobre o país reinos diferents, en primeras o reino de Sukhothai y o reino de Lanna y dimpués o reino d'Ayutthaya, que luitoron entre éls gosando asinas trobar-se baixo a menaza d'os suyos vecins, l'Imperio khmer, os reinos de Birmania y o Vietnam. Antiparte, en plegar a expansión d'o colonialismo que proveniba d'Europa en o sieglo XIX, o reino thai perdió cuantos territorios adhibitos a os imperios colonials europeus, encara que continó con a suya existencia como estau independient, estando asinas o solo país d'o Sudeste d'Asia en no estar mai colonizato.

En 1932 s'establió en o país una monarquía constitucional, encara que no una democracia, estando o Gubierno d'o país controlato por os militars, que facioron una alianza con Chapón mientres a Segunda Guerra Mundial, y no convertindo-se en un país democratico dica os anyos 1990, encara que con un sistema politico amplament cosirato por os militars.

Prehistoria

O chacimiento de Ban Chiang, declarato Patrimonio d'a Humanidat por a UNESCO.

En a provincia de Lampang ye a on s'han trobato os mas antigos repuis d'a presencia de l'hombre en o país, repuis atribuitos a l'Homo erectus, con una antigüidat de mas de 700.000 anyadas.

Antiparte, en o chacimiento arqueolochico de Ban Chiang (situato a o nord-este de Tailandia, amán d'Udon Thani) se troboron en 1967 bels repuis d'una antiga civilización d'a Edat de Bronce (alto u baixo de 4000-2500 aC), a on se constató que os suyos habitants ya heban desembolicato l'agricultura d'o roz (o cerial basico d'a cocina asiatica) en cautivos intensivos (o que ye una preba de que teneban una sociedat organizata, que yera menester t'as obras que cal ta ixas trazas de cautivos), tenendo amás constancia de que tamién feban servir ferramientas de bronce. Tamién se troboron cuantas tumbas, estando o lugar declarato Patrimonio d'a Humanidat por a UNESCO en l'anyo 1992.

Periodo anterior a os thais

Mientres o sieglo III bi heba en o territorio un reino, dito reino de Funan en as fuents historiograficas chinesas (no se conoix o suyo nombre real) controlaba a mayor parte de l'actual territorio tailandés, plegando enta l'este a controlar o sud Vietnam, amás de Cambocha, y plegando enta o sud dica o norte d'a peninsula malaya. Por a descripción que fa una misión diplomatica chinesa que plegó en o reino entre 245 y 250 se creye que se trataba d'un reino d'etnia khmer.

En o sieglo V amanixió una nueva potencia, basata mas que mas en o suyo potencial agricola, que ye tamién conoixita nomás que por o suyo nombre chinés, o reino de Chenla. Encara que os inicios d'o reino se trobaban en l'actual Laos, a escape s'estendilló por o norte de l'actual Cambocha y por o nord-este de l'actual Tailandia, plegando dimpués a anexionar-se tot o reino de Funan. Iste nuevo reino tamién yera formato por una clase dirichent khmer y se considera que ye l'antecedent dreito de l'actual Cambocha.

Os mons

Entre os sieglos VI y IX, a dita civilización dvaravati amanixió en o centro de l'actual Tailandia, relacionata con a indianización d'a peninsula indochina. Ista civilización se relacionaba con un pueblo, os mons, que viviba dende a Baixa Birmania dica o norte d'a peninsula malaya. A dispersión d'os chacimientos que s'atribuyen a la cultura dvaravati mos fa pensar que a suya prosperidat proveniba mas que mas d'o comercio.

Mientres o sieglo VII, os mons establioron a on hue se troba Lopburi o reino de Lavo (desapareixito en 1388), y en os sieglos VIII u IX, o reino d'Haripunjaya (que desapareixió en o sieglo XIII) en l'actual Lamphun.

A peninsula malaya

Dende muit tempranament, a peninsula malaya s'integró en un rete comercial que uniba a China con a India, una rota comercial que ye conoixita de vegatas como a rota maritima d'a seda. As ciudaz-estau portuarias d'a peninsula adoptoron modelos cultural y politicos indios (en a dita indianización d'Indonesia). Textos chineses d'o sieglo III charran d'una ciudat clamata Dun-sun, situata en o norte d'a peninsula, que controlaba as dos costas peninsulars.

Mas enta o sud, amán de l'actual ciudat de Chaiya, se troban repuis que han estau datatos en primerías d'o sieglo V, perteneixents a una ciudat que ye mencionata en as fuents chinesas como Pan-pan.

En a mesma Chaiya, s'ha trobato una inscripción de 697 d'a era Saka (ye decir, de 775 dC), que proclama que un rei de Sriwijaya, ciudat-estau que se trobaba en l'actual ciudat de Palembang a o sud d'a isla de Sumatra, en Indonesia, bi erichió una stupa.

Os khmers

Dende o sieglo IX, os khmers, que heban establito a suya capital en Angkor, prenioron progresivament o control d'o conchunto d'o sudeste d'Asia continental, imposando o suyo dominio a os suyos primos os mons.

Antiparte, tamién en ixe inte ye cuan os primers grupos de thais, procedents d'o sud de China, s'establioron en as marcas septentrionals de l'Imperio khmer, a o norte d'os monts Dangrek. Mientres os sieglos XI y XII, o elemento etnico thai se convertió en predominant en a población d'ixa zona.

Os reinos de Sukhothai y Lannathai

Seguntes diz a tradición tailandesa, os chefes de clan thais d'o reino de Sukhothai se liberoron d'a sobiranía d'os khmers en 1238 y esleyoron un rei. O fillo d'iste rei, Ramkhamhaeng (ye decir, «Rama l'Atrevito»), ye conoixito por una inscripción de 1292, inscripción que os thais consideran como l'acta fundacional d'a suya nación. Dimpués d'a suya muerte, o poder d'o reino de Sukhothai decayó, quedando baixo o control d'o reino d'Ayutthaya en 1365, estando iste reino qui dominó Tailandia meridional y central dica 1700.

Muitos atros estaus thais coexistioron con o reino de Sukhothai, como o reino de Lannathai u o reino de Lanna en o norte. Iste zaguer estau amanixió simultaniament con o reino de Sukhothai, pero sobrevivió mientres una durada de tiempo superior. Asinas, a suya historia como estau independient no remató dica 1558, cuan fue conquiesto por os birmans, estando dominato dende ixe inte alternativament por Birmania y por o reino d'Ayutthaya antis d'estar conquiesto ya ta cutio por as tropas d'o rei siamés Taksin en 1775.

O reino d'Ayutthaya

Runas d'o palacio reyal d'Ayutthaya.

Ta más detalles, veyer l'articlo Reino d'Ayutthayaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

O primer sobirán d'Ayutthaya, o rei Ramathibodi I, aportó dos contribucions importants a la historia de Tailandia: l'establimiento y a promoción d'o budismo theravāda come relichión oficial, ta diferenciar o suyo reino d'o vecín reino hindú d'Angkor, y a compilación d'o Dharmashastra, un codigo legal basato en as fuents hindús y en as costumbres thais tradicionals. O Dharmashastra se convertió en un instrumento d'o Dreito de Tailandia dica finals d'o sieglo XIX.

O reino d'Ayutthaya teneba contactos con os países occidentals, en primeras con o reino de Portugal dende o sieglo XVI. Sindembargo, dende primerías d'o sieglo XIX as suyas prioridaz estioron as relacions con as nacions vecinas, como a India y China. O reino d'Ayutthaya contralaba un territorio considerable, qu s'estendillaba dende os reinos malayos d'o norte d'a peninsula malaya dica os estaus d'o norte de Tailandia. Manimenos, os birmans, que controlaban o reino de Lanna y tamién heban unificato o suyo reino a traviés d'una dinastía poderosa, facioron cuantas prebatinas d'invasión mientres os anyos 1750 y os anyos 1760. Finalment, en 1767 os birmans atacoron a ciudat d'Ayutthaya y la conquirioron. A familia reyal marchó d' ciudat a on o rei i morió de gana diez días dimpués, con a cual cosa remataba a linia reyal d'Ayutthaya.

O periodo de Bangkok, Thonburi (1768-1932)

Dimpués de mas de 400 anyadas d'existencia, en 1767 o reino d'Ayutthaya fue conquiesto por os exercitos birmans, estando a suya capital cremata y o suyo territorio desmembrato. O cheneral Taksin logró reunificar o Siam partindo d'a suya nueva capital de Thonburi y se fació proclamar rei en 1769.

Sindembargo, o rei Taksin fue declarato loco, desposeito d'o uyo títol, engarcholato y executato en 1782. Lo succedió o cheneral Chakri en 1782 con o nombre de Rama I, convertindo-se en o primer rei d'a nueva dinastía Chakri. Ixa mesma anyada, fundó una nueva capital, Bangkok, a o canto d'o río Chao Phraya, frent de Thonburi.

En os anyos 1790, os birmans fouron redotatos y feitos fuera de Siam. En reino thai de Lanna, que tamién heba forachitato a los birmans, s'instaló un ri d'una nueva dinastía, encara que en realidat iste rei no yera mas que una simpla titella d'o rei Chakri.

As relacions con os europeus en o sieglo XIX

Territorios perditos por Siam, 1867-1909.

Dimpués d'a victoria d'os britnicos sobre o reino birmano d'Ava en 1826, os hereus de Rama I s'inquietoron por l'amenaza d'o colonialismo europeu. O primer reconoiximiento d'os thai d'una potencia colonial en a redolada se produció a traviés d'a sinyatura d'un tractau d'amistat y comercio con o Reino Uniu en 1826, o Tractau Burney.

En 1833, os Estaus Unius inauguroron os suyos intercambios diplomaticos con Siam. Sindembargo, estió mientres os reinatos de Mongkut (Rama IV) y d'o syo fillo o rei Chulalongkorn (Rama V) cuan Tailandia s'amanó fermament a las potencias occidentals. Os thai atribuyen a las cualidaz diplomaticas d'istos monarcas y a las reformas modernistas d'os suyos gubiernos o feito de que Siam sía o solo país d'o sudeste d'Asia en haber fuyito d'a colonización europea.

Sindembargo, poquet a poquet mientres o sieglo XIX Siam rebló frent a dos potncias europeas: o Reino Uniu y Francia. Istas dos potencias d'una man limaban territorialment as marguins d'o Siam y d'atra reduciban a suya mesma sobiranía.

Asinas, Francia i intervinió dos vegatas, en 1873 y en 1883, ta rematar con a piratería d'os Pabellons negros en o Tonkín, que teoricament yera un protectorau siamés. Como reacción, Siam ocupó Luang Prabang en 1883, pero no podió evitar que s'instalase un vice-consulato francés en ista ciudat en 1886, ni tampoco l'anexión en 1888 de 72 cantons por Francia.

En 1893 se producioron cuantos incidents entre Siam y Francia, u bin provocatos por os franceses u bien apoderando istos a suya importancia, incrementando asinas a presión, plegando dica a ninviar ilegalment dos canyonerass a la desembocadura d'o río Chao Phraya, decindo os suyos capitans que suya intención yera de puyar o río dica Bangkok. Siam s'entivocó en fer uso d'a fuerza, porque iste incident u casus belli fue a excusa que prenió o vice-cónsul francés, qui desichió l'albandono d'a marguin oriental d'o río Mekong; antiparte, os franceses facioron un bloqueyo en a desembocadura d'o río Chao Phraya. Siam rebló, y Francia encara adhibió a las suyas desichencias a creyación d'una zona desmilitarizata de 25 km de longaria en a marguin occidental d'o Mekong, amás d'as provincias de Battambang y Siam Reap. A ciudat de Chanthaburi fue ocupata por l'Exercito francés seguntes un tractau sinyato o 3 d'octubre de 1893.

O 13 de febrero de 1904, Francia s'anexionó Luang Prabang y Champassak.

Respective d'o Reino Uniu, iste país adhibió bellas provincias tailandesas a Birmania. Se concedió en exclusividat a una companyía britanica o ferrocarril enta Singapur. Os britanicos obtenioron amás garantías de que no se construiría garra canal en o istmo de Kra.

O anglo-siamés de 1909 establió a muga moderna entre Siam y os dominios britanicos de Malasia. Siam cedeba a os britanicos os estaus malayos de Kedah, Kelantan, Perlis y Terengganu, que dica l'int yeran os suyos vasallo y que alavez se convertioron en protectoraus britanicos. Consinó sindembargo a sobiranía tailandesa sobre o reino de Patani (que dimpués se trastalló formando as provincias de Pattani, Yala y Narathiwat) y o districto de Setul, escindito de Kedah (y que dimpués se convertió en a provincia de Satun).

Una serie de tractaus con Francia fixoron a muga oriental d'o país (que ye l'actual muga con Laos y Cambocha), encara que d'antis mas n'heba feito bellas reclamacions y parcialment controlaba ixos territorios.

En total, Siam perdió 456.000 km² mientres o reinato de Chulalongkorn.

Primera Guerra Mundial

Tropas siamesas en desfilando en París o 14 de chulio de 1919.

Ta más detalles, veyer l'articlo Siam mientres a Primera Guerra Mundialveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Encara que o Siam no se trobaba afectato por a Primera Guerra Mundial, que esclató en Europa, o rei Rama VI decidió que Tailandia en prenese part, asperando asinas poder rematar con a existencia d'os tractaus desiguals que li heban feito sinyar as potencias occidentals. Asinas, Tailandia declaró a guerra a l'Imperio Alemán y a l'Imperio Austrohongaro o 22 de chulio de 1917, dentrando a fer parte d'os Aliaus. O suyo exercito s'apropió de cuantos vaixiellos alemans y mesmo se ninvió a os campos de batalla d'o Frent Occidental un chicot cuerpo expedicionario. Asinas Tailandia podió estar present entre os países vencedors en a sinyatura d'o Tractau de Versailles, convertindo-se amás en uno d'os miembros fundadors d'a Sociedat de Nacions.

Gubierno y politica

Ta más detalles, veyer l'articlo Politica de Tailandiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

O 19 de setiembre de 2006, mientres l'alavez Primer ministro Thaksin Shinawatra yera en Nueva York, con ocasión de l'Asamblea Cheneral d'a Nacions Unidas, l'exercito prenió o poder. Menos d'una semana dimpués d'a presa d'o poder, l'exercito declaró o estau d'emerchencia cheneral. Por lo tanto iste s'aplicó a tot o país, y no nomas a las tres provincias musulmanas d'o sud.

Os tanques rodioron as oficinas d'o gubierno en Bangkok y os militars prenioron o control d'a cadenas de televisión, antes d'anunciar a instauración d'una autoridat provisional fidel a o rei de Tailandia. O primer ministro Thaksin Shinawatra fuyó a refuchiar-se ta Londres, a on teneba una segunda residencia. Surayud Chulanont, antigo comandante en chefe de l'exercito, fue investito en calidat de primer ministro por o rei de Tailandia. O gubierno provisional fació un referendum ta aprebar un prochecto de Constitución antidemocratica mirando de limitar o poder d'os cargos electos en favor de l'exercito. A propuesta s'aprebó con un 56,69% de votos a favor. En as posteriors eleccions lechislativas d'o 23 d'aviento de 2007, plego ta o poder o Partiu d'o Poder d'o Pueblo (PPP), con 232 escanyos de 480, ta decepción d'os golpistas.

Samak Sundaravej, chefe d'o PPP, fue trigato Primer ministro por os deputatos (en contra d'Abhisit Vejjajiva líder d'o Partiu Democrata que yera refirmato por os chenerals) ta formar un gubierno.

Dende o 18 d'aviento de 2008, un gubierno dominato por o Partiu Democrata y con o refirme d'os chenerals ha estau designato por o Parlamento con Abhisit Vejjajiva como Primer ministro.

Organización territorial

Mapa con as 76 provincias de Tailandia.

Tailandia se divide en 76 provincias (en tailandés: จังหวัด, changwat, singular y plural) que s'agrupan en 5 grupos – en bels casos as provincias de l'este y de l'ueste tamién se gosan agrupar. O nombre de cada provincia ye o d'a suya capital, a vegatas con o prefixo Mueang (u Muang) ta evitar confusión con a provincia. Fueras d'a provincia de Songkhla, a capital ye siempre a ciudat mas gran d'a provincia.

Bangkok ye a la vegata a provincia mas poblata y a de mayor densidat de población. A provincia de mayor aria ye Nakhon Ratchasima, a mas chicota ye Samut Songkhram. A Provincia de Mae Hong Son tien a menor densidat de población, y Ranong tien a menor población absoluta (cifras presas d'o censo de 2000).

Cada provincia ye administrata por un gubernador, nombrato por o ministro d'o Interior. A unica excepción ye Bangkok, a on s'esliche a o gubernador.

As provincias son dividitas en 877 districtos (amphoe, อำเภอ). Os cincuenta districtos de Bangkok son ditos khet (เขต), pero por un regular en bels documentos oficials se dicen amphoe. Os districtos se dividen a la vegata en tambon (comunas u sub-districtos) y mubaan (lugars).

Cheografía

Ta más detalles, veyer l'articlo Cheografía de Tailandiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Relieve

Doi Inthanon, o punto mas alto de Tailandia.

A serie de cordeleras que van de norte ta sud, ocupa a parti septentrional y occidental d'o país. As mayors altarias se troban en os sistemas montanyosos que s'estendillan enta l'ueste, a o largo d'a muga birmana, y que se plega dica os 2.595 m d'o Doi Inthanon que ye, d'atra man, o punto mas altero de Tailandia. A zona que perteneixe a la peninsula de Malaca ye rodiata por estreitas mesetas costeras y tien a suya tuca mas alta en o Jao Luang (1.790 m). En o centro de Tailandia apareixe atro sistema montanyoso que s'estendilla en dirección norte-sud, encara que o suyo extremo meridional chira enta l'ueste; o Doi Pia Fai (1.270 m) ye o mont mas alto. En l'este d'o territorio continental se troba a meseta de Khorat, una zona estéril con pocas tucas y que suposa alto u baixo un tercio d'o país, quedando amugata por a val d'o río Mekong.

Clima

As temperaturas en Tailandia son por un regular altas y fa calor, mas que mas mientres os meses de marzo, abril y mayo. A temporada de plevias va dende chunio dica octubre, cuan as temperaturas son altas y se producen grans precipitacions.

Flora y fauna

Tarsiger rufilatus.

As selvas tropicals y zonas pantanosas se trobar por todas as arias costeras de Tailandia y tienen grans zonas d'árbols tropicales, entre os que se troban mangles, chuncos d'Indias, ébano y cuantas especies de fusta de gran resistencia, como o mezquite, o palosanto y o palo de rosa. As zonas d'as tierras altas y d'as mesetas tienen tamién una gran cantidat d'especies d'árbols, destacando-ie a teca (un tipo d'árbol resinoso), l'agalloch y o caixico, chunto con una gran variedat de plantas y árbols fruitals tropicals como orquidias, gardenias, hibiscos, plataners, mangos y cocos. Entre as especies animals ye l'elefant, que se fa servir como animal de carga, amás de cuadrupedos como rinoceronts, tigres, leopardos, bueis salvaches, chibons y brúfols. O gato siamés ye, como diz o suyo nombre, orichinario de Tailandia. En o país bi ha mas de cincuanta clases de serpients, entre as que se troba una gran variedat de especies verenosas.

Economía

Dimpués de tener a mayor tasa de creiximiento economico mundial dende 1985 dica 1995 -con una meyana d'o 9% anyal- s'incrementó a presión especulativa sobre a moneda tailandesa, o baht, que en 1997 levó a una crisi que deixó a o descubierto debilidaz d'o sector financiero y forzó a o gubierno a vender moneda. Dimpués de muito tiempo estancato en 25 debant d'o dólar estausunidense, o baht plegó a la suya cota mas baixa (56 baths o dólar) en chinero de 1998, y a economía se contrayó alto u baixo un 10,2% en aquel mesmo anyo. A crisi se estendilló dica convertir-se en una crisi financera d'o sudeste asiatico.

Tailandia dentró en una fase de recuperación a l'anyo siguient, expandindo-se un 4,2% y creixendo un 4,4% en 2000, debito en gran parti a que as fuertes exportacions s'incrementoron arredol d'un 20% aquel mesmo anyo. O creiximiento se suavizó por a desaceleración d'a economía global mientres l'anyo 2001, pero se recuperó en os anyos sigüients debito a o gran creiximiento d'a China, y gracias a cuantos programas d'estimulación interna adintro d'as politicas "Dual-Track" promovitas por o Primer ministro Thaksin Shinawatra. O creiximiento en 2003 s'estimó en un 6,3% y s'incrementó dica un 8% y un 10% os anyos 2004 y 2005 respectivament. Tailandia ye en camín de convertir-se en o estau economicament mas poderoso d'o sudeste asiatico y en un d'os estaus mas poderosos d'Asia, entrando a competir con países mas abanzatos d'occident.

Rankings internacionals

Organización	Enquesta	Ranking
Heritage Foundation/The Wall Street Journal	Index de libertat economica	50 de 157
A. T. Kearney/Revista Foreign Policy	Global Services Location Index 200	4 de 50
Reporters Sin de Mugas	Index de libertat de prensa mundial	134 de 169
Transparencia International	Index de Percepción de Corrupción	84 de 179
Programa d'as Nacions Unidas ta o Desembolique	Index de desembolique humán	78 de 177
Foro economico mundial	Index de Competitividat Global (2008)	34 de 125

Cheografía humana y sociedat

Etnografía

Casamiento tradicional en Tailandia.

A población tailandesa ye dominata por as etnias thai y lao , que conforman as tres cuatrenas partis d'a población d'o país. Existe tamién una ampla comunidat chinesa que historicament ha chugato un papel desproporcionadament significativo en a economía.

Atros grupos etnicos encluyen a os malayos a o sud, os mon, os khmer y cuantas tribus indichenas en as montanyas.

Luengas

L'idioma oficial de Tailandia ye o tailandès, siamés u "thai" que ye una d'as numerosas luengas d'o tronco tai, subgrupo d'a familia de luengas tai-kadai. Fueras d'o tai, dengún atro idioma d'o territorio d'o estau tien estatus oficial en Tailandia.

Atras luengas parlatas en Tailandia son o isaan y o phu thai en a rechión d'Isaan, o yawi en as zonas mugants con Malaisia y o thai yuan u tai septentrional, conoixito tamién con os nombres de lanna y de kam mueang. Tamién cal nombrar a o khmer, que se parla entre as minorías cambodianas d'o sud d'Isaan, mas que mas en a zona de Surin y Si Saket.

L'anglés ye amplament amostrato en as escuelas.

Relichión

Wat Phra Kaew.

Cuasi un 95% d'os tailandeses son budistas d'a tradición theravada. Os musulmans son o segundo grupo relichioso mas gran de Tailandia con un 4,6% d'a población. En as provincias meridionals de Tailandia - Pattani, Yala, Narathiwat y parti de Songkhla Chumphon domina a población musulmana, formata por tailandeses y malayos etnicos. Muit a sobén os musulmans viven en comunidaz deseparatas d'os no-musulmans. L'extremo sud de Tailandia ye en a suya mayoría etnicament malayo, y a mayoría d'os malayos son sunnitas. Os cristianos representan o 0,5% d'a población. Una comunidat chicota pero influyent de sikhs y bels hindús tamién viven en as ciudaz d'o país, y son prou embrecatos en o comercio a o por menor. Bi ha tamién una chicota comunidat chodiga, con presencia dende o sieglo XVII. Dende 2001, os activistas musulmans s'han manifestau contra o gubierno central a causa d'a supuesta corrupción y os prechuicios etnicos por parti d'os funcionarios.

Educación

Estudiants d'una escuela primaria en Tailandia.

Tailandia tien un alto ran d'alfabetización y l'amostranza ye proporcionata por un sistema bien organizato de d'escuelas dende infantil y primaria dica segundaria inferior y superior, numerosos centros de formación profesional y universidaz. O sector privau d'a educación ye bien desembolicau y contribuye significativament a la disposición cheneral d'a educación que o gubierno no puet cumplir a traviés d'os centros publicos. A educación ye obligatoria dica o 9^eno grau, y o gubierno ofreixe educación gratuita dica o 12^eno grau.

Tailandia nunca no ha estau colonizada, y a suya amostranza se basa en gran mida en a memoria en puesto d'a metodolochía centrata en o estudiant. A educación, en un sentito moderno, ye relativament recient, y encara ha de superar bels obstaclos culturals prou importants, ta guaranciar o desembolique y a millora d'as suyas reglas.

A Universidat de Chulalongkorn, estableixita en 1917, ye a mas antiga de Tailandia.

A creyación de plans d'estudios fiables y coderents ta l'amostranza primaria y segundaria ye subchecta a cambeos tan rapedos que as escuelas y os suyos mayestros no siempre son seguros d'o que se suposa que significan ta l'amostranza, y os autors y editors de libros de texto no son capables d'escribir y imprentar nuevas edicions con a rapideza suficient ta mantener-se a o día con a situación d'inestabilidat. A cuestión relativa a l'acceso a la universidat, por tanto tamién ha estau en debate constant mientres un important numero d'anyos. Manimenos, a educación ha vivito un gran progreso dende 2001. A mayor parti de l'actual cheneración d'estudiants tiene conoiximientos informaticos, y os conoiximientos d'anglés van en augmento, a o menos en cantidat, si no en calidat.

Bi ha habito preocupación en os zaguers anyos en relación con as baixas puntuacions de coeficient intelectual de muitos d'os chóvens tailandeses. Un estudio realizato por un diario nacional informó que o Departamento de Salut y o Departamento de Salut Mental ferían un poder por luitar contra a baixa intelichencia, dimpués de que se comprobase que o ran meyano de CI entre muitos chóvens yera menor de 80. En 2006, o viceministro d'Educación Watcher Phanchet informó que o cocient d'intelichencia meyano (CI) d'os ninos tailandeses, que yera entre 87 y 88 punts, se trobaba en a "categoría baixa" aintro d'os rankings internacionals. Amás, con a excepción d'as clases mas altas, o ran d'anglés contina estando prou baixo.

Cultura

Esporte

• Ta más detalles, veyer l'articlo Esporte en Tailandiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Luitadors de Muay Thai.

O Muay Thai u boxeyo tailandés, ye un esporte de luita considerato o esporte nacional de Tailandia. Iste esporte ye orichinal de Tailandia y estió muit popular en os anyos 1990, influyó fuertement en a creyación y a difusión d'o Kick Boxing.

En atletismo destaca o relevo de 4x100 metros lisos que estió campión en os Campionatos d'Asia de Atletismo de 2000, 2002, 2007 y medalla d'archent en o 1973, 1979, 1981, 1983, 1991, 1995, 2003 y 2007. Tamién estió campión en os Chuegos Asiaticos de 2010. En a categoria femenina, estió campión en os relevos 4x100 en 2003, 2005 y 2007 amás amás de medallas d'archent en 1979, 1981, 1985, 1991, 2009 y medalla de bronce en 1989, 1983, 1995, 1998, 2002, tamién estió campión en o anyo 1983 en relevos 4x400 metros lisos. Individualment Anat Ratanapol ha ganato 4 medallas d'oro en os Campionatos d'Asia d'Atletismo de 1973 y 1975, dos en 100 metros lisos y dos en 200. Suchart Chairsuvaparb estió tamién campión d'Asia de 100 metros lisos en os anyos 1981 y 1983 y Sumet Promna estió campión d'os 200 metros lisos en 1983 y subcampión en 1981 de 200, amás amás de medalla d'archent en os 100.

Competicions esportivas

Tailandia ha organizato os Chuegos Asiaticos en os anyos 1966, 1970, 1978, y 1998 en Bangkok.

Chuegos Olimpicos

• Tailandia en os Chuegos Olimpicos.

Tailandia participa en os Chuegos Olimpicos dende l'anyo 1952 ande dica os Chuegos de 2008 ha ganato 7 medallas d'oro, 4 d'archent y 10 de bronce nomás en 3 esportes (boxeyo, taekwondo y halterofilia).

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Tailandia.
• (en) Pachina web oficial d'o Comité Olimpico de Tailandia.

Referencias

• Datos: Q869
• Multimedia: Thailand / Q869