^*viv/i ^UV

(ntr)

1.

Posedi la kapablojn sin nutri kaj reprodukti, percepti sian ĉirkaŭaĵon kaj ― koncerne bestojn ― ankaŭ sin movi: vivanta organismo ^Lanti ; vivanta verdaĵo [1]; (figure) la vivanta Dio ^Iŝtar ; (figure) vivanta ekzemplo ^Lanti .

a)

Uzi tiujn kapablojn dum la tempo inter naskiĝo kaj morto: tre longe vivu li! [2]; kio vivas, necese devas iam morti ^Hamlet ; ĉu la maljunulo ankoraŭ vivas ^BdV ? [la] generacio vivanta ^ViV ; vivu, progresu, sed lerni ne ĉesu ^PrV ; nek vivi nek morti [3]; li ne vivos pli, ol unu tagon [4]; (frazaĵo) kiu vivos, tiu vidos (tion oni scios nur post kelka tempo) ^PrV .

b)

Uzi tiujn kapablojn laŭ iaj kondiĉoj, ia maniero: mi vivas kun li en granda amikeco [5]; ili ambaŭ estis tiel malagrablaj […], ke oni ne povis vivi kun ili [6]; ni vivis kelkajn semajnojn en la domo de ŝiaj gepatroj ^FK ; homoj ja ne povas vivi en la akvo ^FK ; vivi en la lando kiel fremdulo [7]; nur por vi mi vivas ^Ifigenio ; [ĉu] ili vivas feliĉe unu kun la alia ^BdV ? li vivas kiel urso, ne vizitante iun ajn homon ^ChL ; mi estis feliĉa, vivis en la nuno kaj ne pensis pri estonteco ^Tor ; li vivas en siaj libroj (ignorante ĉion alian) per sia tuta animo ^HsT ; vivi sendependan vivon ^Ĉukĉoj ; vivi en ĝojo kaj plezuro ^PrV ; li vivas en ĝuo kaj bruo ^PrV . konduti, loĝi

vegeti¹

2.

Havigi al si la rimedojn por sin nutri: la grandaj blankaj limakoj […] vivis de folioj de lapoj [8]; la avo de la kapitano vivis per ofico nur servista ^KPr ; ili vivis nur per lia stipendio ^Metrop ; [ŝi] vivas el la maro ^VRA ; tute sen rimedoj por vivi ^Marta ; finance UEA vivas ĉefe el la kotizoj de la individuaj membroj ^EeP ; vivi per sistemo de el mano al buŝo ^PrV ; pastro vivas de preĝoj, advokato de leĝoj ^PrV ; fastas sufiĉe, kiu vivas malriĉe (fasto ne taŭgas por tiuj, kiuj ofte malsatas).

3.

(figure) Daŭre resti vigla, bonstata, memorata: la bonaĵo kaj belaĵo ne forgesiĝas, ĝi vivas en legendoj kaj kantoj [9]; ŝi sola vivis en liaj pensoj ^FK ; vivu la frateco de l’ popoloj ^DL ; vivanta sento ^Ret ; vivanta lingvo ^DL ; vivanta internacia kolektivo ^EeP ; la Internacia Lingvo estas vivanta realaĵo ^EfI ; vivanta instruo ^FSp ; la rivero, enforĝita en ŝtono, vivas ^Metrop ; la vivantaj zorgoj penetris en la hejmon ^KKr ; Ordono via vivos tute sola / De nun en mia cerbo, ne miksita / Kun io malpli inda ^Hamlet ; lia nomo […] vivis en la buŝo de la popolo [10].

ekzisti, esti.

1.

Spontanea aktiveco propra al organizitaj estaĵoj: al lia vivo estis farita fino ^DL ; li forkuris de la batalo, ĉar li domaĝis sian vivon [11]; mia malfeliĉa patro finis la vivon per memmortigo ^FK ; posttomba vivo ^Hamlet ; ŝi savis al li la vivon, kiam li preskaŭ sen vivo estis pelata de la ondoj [12]; unu horo povas decidi inter vivo kaj morto ^FK ; perdi la vivon [13]; (figure) saĝo estas fonto de vivo por sia posedanto [14].

2.

Sinsekvo de la agoj, per kiuj evidentiĝas tiu aktiveco: ni uzu bone la vivon, ĉar la vivo ne estas longa [15]; la kutimo ofte ludas gravan rolon en la vivo [16]; la ĉiutaga vivo [17]; li ankoraŭ neniam en sia vivo estis serioza ^BdV ; per floroj kaj baloj mi plenigos vian tutan vivon ^FK ; mia tuta pasinta vivo, al mi ŝajnas, estis nur ia mirinda sonĝaĵo ^FK ; [li] oferis sian tutan vivon al granda afero ^FK ; vivo glate ne fluas, ĉiam batas kaj skuas ^PrV ; (frazaĵo) homo lernas la tutan vivon ^PrV .

3.

Uzado de tiu aktiveco laŭ iaj kondiĉoj, ia maniero: ordinara, diboĉa, societa, malfeliĉa, honesta vivo ^FK ; la antikva greka vivo ^FK ; privata vivo ^VojaĝImp .

4.

(figure) Vigleco, viveco: li eksentis novan vivon ^DL ; vivo kaj movado reĝis malsupre sur la strato ^DL ; lingvo ne povas esti simpla kolekto da vortoj, sed devas havi cementon kaj vivon [18]; la ruĝaj radioj de l’ vespera suno [brilas] kontraŭ la malgrandaj ondetoj, donante koloron, brilon, vivon al ĉio ^VojaĝImp ; jam vekiĝis la grandurba vivo ^VojaĝImp ; la vangoj de la reĝido ricevis vivon, tamen liaj okulaj restis fermitaj ^FK .

1.

Vivanta: viva kankro ^FK ; ĉiu viva estaĵo, de la plej malgranda fungo ĝis la plej disvolvita besto ^FK ; vivaj floroj [19]; mi englutos ilin vivaj [20]; vivan aŭ malvivan mi vin havos! ^KPr ! li estis la viva portreto de sia patrino ^KPr .

2.

(figure) Karakterizata per rapida kaj arda vivo, vigla²: vivaj esprimaj okuloj ^FK ; viva gaja parolado ^FK ; kun viva malpacienco interrompis lin sinjorino Anneto ^FK ; mi estas ankaŭ iafoje iom viva kaj ĵaluza ^FK ; la dancoj iris [jam] en pli viva takto ^BdV ; plej viva simpatio [21]; la viva kiel fajrero knabino amis la solecon ^IK ; ŝi lin vive interrompis ^BdV ; ŝi prezentis al si tute vive liajn saĝajn okulojn [22]. energia, vigla²

3.

(evitinde) (pri artaĵo, spektaĵo...) Okazanta kun ĉeestaj homoj, sen perado per telekomuniko aŭ registraĵo: viva muziko (farata de surlokaj muzikistoj) [23]; viva intervjuo (kun rekta renkontiĝo de intervjuanto kaj intervjuato).

Rim.: Tio aperas kiel mallerta traduko de la angla esprimo „live (music)“ kc, kiun oni tiulingve ne konfuzus kun „lively/living music“. En Esperanto oni, por eviti konfuzon, prefere uzu unu el „ĉeesta“, „rekta“ „aktuala“, „senpera“ por ĉi tiu signifo.

Io vivanta, viva estaĵo, kontraste al la senvivaĵo: fenologio [estas] scienco pri sezonaj influoj je vivaĵoj [24]; el ĉiuj vivaĵoj [...] enkonduku po unu paro [...] en la arkeon, ke ili restu vivaj kun vi [25]; la animo […] kondutas kiel vivaĵo, mi atribuas al ĝi nutradon kaj digeston, sed tamen mi ne povas priskribi ĝian formon ^VaK ; la genetika informo en ĉiuj vivaĵoj estas kodita […] en molekulo de DNA (desoksiribonukleata acido) [26]; oni nomas mutacio la fenomenon, ke jen aperas nova speco de vivaĵoj kapabla teni sin viva kaj disflori kiel speco ^BonaLingvo ; Deinococcus radiodurans […] vivas sub ekstremaj cirkonstancoj […], krom malvarmego la bakterio eltenas acidon, malsekecon kaj varmegon, ― eĉ tre forta radiado […] ne mortigas tiujn vivaĵojn [27]. arĥeo, bakterio, eŭkariotokreaĵo, kreskaĵo, naturaĵo, organismovivulo

Rapidageco, rapidmoveco, vivardeco: kun eksterordinara viveco, kiun eble envius eĉ dekkvinjara knabino, ŝi elsaltis el la vagono ^FK ; ĝi ĉiam ekzistis – interrompis kun viveco Mario Gavrilovna ^NeĝaBlovado . lerteco, vervo², vigleco

1.

Montranta instinkton, volon konservi sian vivon: tiu etulo, kiun ŝi sentas en sia internaĵo tiel moviĝantan kaj tiel viveman, estos forlasita de sia naskiĝo ^KPr ; subite vekiĝis en li la instinkto de la vivemo, tio tamen ne estis volo […], sed ia instinkta […] reago ^LGA . persistema, rezistema, tenaca

2.

Kiu volas ĝui, elĉerpi la eblecojn de la vivo; vivama: meze sur la muro pendis portreto de bela juna kaj vivema virino [28]; [li estis] kiel juna birdo, ĉiam vigla kaj kun vivema brilo en la okuloj ^HsT .

(tr)

Doni vivon aŭ vivecon al: eble mi povos lin iomete rekonsciigi, kaj lin vivigi sufiĉe da tempo, por ke li povu doni […] klarigojn ^ChL ; multaj foiranoj […] vivigis la ordinaran senhoman landvojon [29]; feliĉa mi estus tiam, se amika anĝelo volus vivigi mian malplenan hejmon kaj flegi min ^FK ; dum lia foresto ŝi ne enuis, […] sed lia apero tuj vivigis ŝin ^PatrojFiloj ; viviga fajro ^BdV .

Sufiĉe forta ĉe la naskiĝo por vivi plue: ni deziras krei vivpovan organizon ^Lanti ; taŭga kaj vivipova lingvo ^EE . enradikiĝinta

Krio por deziresprimi al iu longan vivon: la homoj […] ĝuste nun ili leviĝis kun plenaj glasoj kaj toastis vivuon al la nova jaro [30]; Jern signe levis la manon, kaj kvar potencaj vivukrioj eksonis ^InfanTorent2 ; la ceterajn vortojn sufokis […] la tondra vivukrio de miaj kamaradoj ^VaK . hurao, tosto

1.

Vivanto, iu kiu ankoraŭ ne mortis: kiu troviĝas inter la vivuloj, tiu havas ankoraŭ esperon, ĉar eĉ al hundo vivanta estas pli bone, ol al leono mortinta [31]; la ŝipo kuradas senhalte tra ondoj, […] vivuloj malestas sur ĝi ^FK ; la vivulo estis rozkolora kiel ... vivulo, dum la malvivulo estis pala kiel ... malvivulo, kaj tio sufiĉis por plene ilin diferencigi ^ChL ; la nombro de vivuloj malkreskis, kaj iliaj loĝejoj estis forlasitaj ^Kiso ; elpeli iun el la mondo de la vivuloj (mortigi) ^PrV . malvivulo

2.

Vivaĵo, precipe animalo: sed estas ja la ombroj de la arboj kaj de la vivuloj [32]; la zoologo […] zorgas pri akvariaj vivuloj […] en la litova urbo Kaunas [33]; N.B.N. ne nur aplikeblas al la vegetala kaj animala regnoj, sed ankaŭ al ĉiuj vivuloj, inkluzive bakteriojn [34].

Homo kiu volonte ĝuas la plezurojn de vivo: nek Merchant, nek Klem, kutimiĝis al la ĝojoj de la bonvivantoj [35]; li estis sufiĉe grasa, kaj se li nur aspektus pli gaja, li estus bonega specimeno de bonvivanto ^HsT . epikurano², ĝuemulo, hedonisto, sibarito

Farita, okazinta en la vivotempo de koncerna persono, kontraste al postmorta: deviva portreto de Petro la 1ª; nun la francoj plejparte sekvas la devivan eldonon (de Moliera komedio) [36].

Daŭronta dum la tuta vivo: la junulino estis enskribita por dumviva rento da dek mil frankoj ^KPr ; virgulinoj, sin dediĉinte al dumviva servo al Iŝtar ^Iŝtar ; kiel li puniĝas? – per dumviva mallibero ^SatirRak ; dumvivaj membroj ^EeP .

(tr)

Vivi ĝis iu momento; atingi per sia vivo: ni ne scias, ĉu ni ĝisvivos la morgaŭon [37]! la plimulto de ni ne ĝisvivos tiun momenton, kiam montriĝos la fruktoj de nia agado ^EE ; iliaj ombroj staru nun antaŭ niaj okuloj, kvazaŭ partoprenante en tiu granda festo, kiun ili preparis, sed ne ĝisvivis [38].

Vivi kun, komune kun, en grupo, en komunumo, en familio...: tiel kunvivos kun vi viaj filoj [39]; edzoj, kunvivadu kun viaj edzinoj laŭscie, donante honoron al la virino [40]; mi tiel kunviviĝis kun mia situacio, ke mia tuta pasinta vivo, al mi ŝajnas, estis nur ia mirinda sonĝaĵo ^FK ; ĉiu rakontos, kion li travivis, ĉe tio oni povas tre bone ĉion kunvivi spirite [41]; inter homoj ĉiugentaj frate kunvivantaj sur neŭtrala bazo ^VivZam ; ili […] geedziĝis kaj feliĉe kunvivis havante multajn idojn [42].

Vivado en komuna loko, loĝejo, establo: junulo prenas por kunvivado junulinon [43]; ili ne postulis grandajn spacojn, sed nur socian kunvivadon [44]; ni kunvenas ĉiujare […], por varmigi en ni per reciproka renkontiĝo kaj kunvivo la amon kaj entuziasmon por la ideo, kiun la Esperantismo en si enhavas [45]; post ok tagoj nia geedza kunvivo estos konita de ĉiuj homoj ^ChL ; Johano komencis rakonti pri siaj gekamaradoj kaj la kunvivo kun ili ^InfanTorent2 .

Tiu, kiu vivas kutime kaj daŭre kun alia: vi estis la ĉiutaga kunvivantino de homo klera, tio signifas multe ^Marta ; kamarado, kunulo, kuniranto, kunvojaĝanto, vojkunulo, samsortulo, kunvivulo, kunvivanto ^BonaLingvo ; ŝi povus eventuale edziniĝi al sia kunvivanto [46]; onklino de Orwell estis kunvivantino de Lanti, la fondinto de SAT [47]. kamarado, kolego, kunulo

Kiu longe vivis (rilate al sia speco): Shigechiyo Izumi, la plej longviva viro en la historio, vivis 120 jarojn [48]; ili harmonie vivis laŭ la principo de modereco kaj ĝenerale estis longvivuloj [49]; mi estas pesimisto kaj dubas, ke prognozoj de statistikaj oficejoj pri la longviveco de la loĝantaro sur nia terglobo estas pravaj [50].

Ne posedanta vivon:

a)

Ne apartenanta al la mondo de la vivaĵoj, senviva, en kiu malestas kaj neniam estis vivo: malviva substanco (ekz-e metalo, vitro); la malviva naturo (kontraste al la organika mondo de biologiaj estaĵoj); la Malviva Maro^K ; la suno leviĝis el la maro, kviete kaj varme falis ĝiaj radioj sur la malvarman malvivan ŝaŭmon de la maro [51].

b)

Mortinta: lia filo mortis kaj estas nun malviva [52]; malvive naskita¹ infano; „La malvivaj animoj“ (romano de Gogolo);

c)

(figure) Senefika, malvigla, nekapabla funkcii, senti: lia koro, rilate al amo, jam estis malviva [53]; fido, ne havanta farojn, estas en si mem malviva [54]; la butono estis malviva, la sonorilo estis difektita [55]; malviva litero^2Z ; afero malvive naskita^Z ; (figure) malviva sezono (kiam la turisma vivo malestas); Pilato rigardis la ĉefpastron per malvivaj okuloj (senesprimaj, en kiun ne videblis vivo) kaj nudigis la dentojn por esprimi rideton [56]; ŝiaj okuloj estis ĉirkaŭitaj de malhelaj rondoj, la pupiloj estis kvazaŭ malvivaj ^Marta .

Mortinto aŭ senviva estaĵo perceptata kvazaŭ ulo (kiel Golemo aŭ Terminator): Ĉu malvivuloj leviĝos kaj gloros Vin? [57].

La stato de ĉio kio ne estas viva ‐ ĉu mortinta, ĉu neniam vivinta: la morto estas transiro el la vivo en la malvivon; Bonan matenon, Majstro! Sidiĝu, mi petas. || Kiel vi fartas post kvindekjara malvivo? [58].

Rimedoj por sin nutri, vivpano: ili ekstermadis la produktojn de la tero kaj ne restigadis porvivaĵon ĉe la Izraelidoj^Z ; la malriĉulo devas klopodi per ungoj kaj dentoj por gajni sian porvivon [59]. vivteni

(tr)

1.

Plu vivi, ekzisti post io okazo aŭ tempo: Jen ni ĝin festis, kaj la nepo — sola postvivanto de la familio, viro, kiu portas la gloran nomon de sia avo – ne ĉeestis la solenan kunvenon [60]; aliaj postvivintoj de tiu masakro estis transportitaj al Babelo, kie ili estis sklavoj [61]

a)

Vivi ankoraŭ post ies morto: ŝi je dek jaroj postvivi sian edzon; (figure) postvivi sin mem (ankoraŭ vivi perdinte siajn intelektajn fortojn, sian gloron aŭ aŭtoritaton; cetere, kp la rimarkon ĉe transvivi²).

b)

(io) Ekzisti ankoraŭ post ies morto, post la fino de io: tiel kantis la brava Eunana, kaj lia kanto, plena de larmoj, postvivis la egiptan regnon [62]; La sunradio postvivos ja nin ĉiujn! [63].

2.

Transvivi¹: la maljuna aveto disrompiĝis en pecojn, kaj ni estas kulpaj pri tio: tion mi ne povas postvivi [64].

Fari, ke iu jam mortinta vivu denove: revivigi droninton; Jesuo revivigis Lazaron; jen estas tiu virino, kaj jen estas ŝia filo, kiun Eliŝa revivigis [65]; Ĉiuj rimedoj vane estis uzitaj por revivigi Klaron; ŝi mortis kaj restis mortinta. [66].

Reveni en la vivon, ekvivi denove; releviĝi: ili mortis kaj ne reviviĝos, ili estas malvivuloj kaj ne releviĝos [67]; kredi je la reviviĝo de la mortintoj; (figure) ĉi tiu sceno reviviĝis en lia memoro;

Reveno al vivo, releviĝo: se vi estas en dubo pri la reviviĝo, pensu, ke Ni kreis vin el polvo [68].

Perdinta la vivon: senviva korpo; estas feliĉo, ke la maljuna avino jam ne vivis, alie li senvivigus ŝin^Z . malviva, mortinta

Objekto senviva, kontraste al la vivaĵoj: eĉ la senvivaĵoj, kiuj produktas sonon, ĉu fluto, ĉu harpo, se ili ne donas diferencon en la sonoj, kiel oni scios, kio estas flutata aŭ harpata [69]? la vorto „ĝi“ (uzata speciale por „bestoj“ aŭ „senvivaĵoj“) enhavas en si ion malaltigan [70]; ŝi antaŭvidis la momenton en kiu ŝi falos kiel senvivaĵo en la brakojn de sia malamiko ^KPr .

Seniĝi je vivo, morti: en tiu tago […] senviviĝos la koro de la reĝo [71]; kial mi ne mortis tuj el la utero, ne senviviĝis post la eliro el la ventro [72]? antaŭ ol ŝiaj okuloj senviviĝos [73]; vidante ke ŝia filino iom post iom senviviĝas, sinjorino de Prelongo elpensis ĉiutage iajn distraĵojn ^KPr .

(tr)

1.

Transvivi¹: la maljunulo kulpigos sin pri la morto de sia filo, kaj — li estas malsana, (...) — li ne supervivos la (funebran) sciigon [74]

2.

Postvivi¹: kiam la homo, kiun mi amis, estis mortanta, mi pensis, ke mi lin ne supervivos... mi supervivis... ^Marta ; oni povas esperi, ke la memoro de granda homo per duonjaro supervivos lian morton [75].

(tr)

1.

Pasi vivante: (frazaĵo) vivon travivi estas art' malfacila ^PrV ; travivi teruran minuton, grandan epokon, la junecon en malliberejo^B ; la travivita tempo reaperis antaŭ liaj okuloj.

2.

Ekkoni, senti, sperti dum sia vivo: travivi gravan okazon, malfeliĉojn, sukceson, belajn festojn; mi estis juna kaj ne multon travivis^B ; mi estos travivinta feliĉegan tempon, kiu kompensos ĉiujn postajn dolorojn [76]; dum tiuj travivaĵoj.

3.

Elteni (malfacilaĵon), ne morti (dum iu periodo): lingvo, kiu eltenis la provon dum dudek kvin jaroj, kiu en plej bona kaj ĉiam pli floranta stato travivis jam tutan homan generacion;

4.

(evitinde) Transvivi¹: se li travivos, li eble fariĝos ankaŭ prudenta; malgraŭ mia momento de paniko la antaŭan tagon, mi ne dubis, ke li travivis la brulegon.

Okazaĵo, kiun iu travivas, vive spertas: [ŝi] rakontis al ili ĉiujn travivaĵojn de sia juneco [77]; mi ne ĉeestis ludon ekde la Hampden-tumulto antaŭ kvar jaroj, tio estis timiga travivo! [78]. evento

(tr)

1.

Travivi² kaj postvivi^1.b gravan (kaj, plejparte, malfeliĉan) okazaĵon: Patrino lia amas lin varmege Kaj certe ne transvivus lian punon [79]; Bulgario ja transvivis la preskaŭ 200-jaran bizancian jugon (1018–1186) kaj la preskaŭ 500-jaran otomanan jugon (1396–1878) [80]; Kompreneble, la plimulto de poloj — samkiel ĉiuj, kiuj transvivis la holokaŭston - konis la veron [81]; la slovena ŝtato esploris diplomatiajn eblojn por lin liberigi, sciante, ke Križnar verŝajne ne transvivos du jarojn en sudanaj malliberejoj [82].

2.

Postvivi¹: Transvivu min! [83].

Rim.: PV kaj la PIV-oj ilustras tiun signifon per neatribuita ekzemplo: „(figure) transvivi sin mem (vivi post sia morto en la memoro de la homoj). “ La panegira interpreto de tiuj vortaroj estas tute ebla situacie; tamen egale eblas interpreto kompata aŭ moka, ke temas pri politika kadavro, perdinta sian gloron kaj aŭtoritaton, aŭ pri demenciulo perdinta siajn mensajn kapablojn. Malpli ambigua laŭdo estus „lia nomo, lia afero plu vivas (en niaj koroj, en niaj faroj ktp)“. Cetere, tiel la vorto estas uzita de Zamenhofo: mi estas pli ol maljuna, ĉar mi transvivis min mem ^Marta ; vd postvivi¹. [Sergio Pokrovskij]