Leopard

Leopard
Leopard (Panthera pardus)
Classificaziun
Urden	Carnivora
Superfamiglia	Feloidea
Famiglia	Felidae
Sutfamiglia	Pantherinae
Gener	Panthera
Spezia	Liun
Num scientific
Panthera pardus (Linnaeus, 1758)

Il leopard (Panthera pardus) è ina spezia or da la famiglia dals giats ch’è derasada en l’Africa ed en l’Asia. Suenter il tigher, il liun ed il jaguar è il leopard il giat grond selvadi il quart grond. En la Glista cotschna da las spezias periclitadas figurescha il leopard sco ‹Near Threatened› (‹pauc smanatschà›).

Caracteristicas

Chavazza d’in leopard da l’Indochina

Leopard persian

Panter nair

Las mesiras ed il pais dals leopards varieschan fermamain entaifer il vast territori da derasaziun. En general èn leopards che vivan en guauds pli pitschens e bratgs, quels che vivan en spazis da viver averts pli satigls e gronds. Il leopard cuntanscha ina lunghezza tranter 90–190 cm, senza la cua da 60–110 cm. Leopards masculins paisan ca. 40–90 kg ed han in’autezza da la spatla da 70–80 cm. Femellas èn ca. mez uschè grondas e paisan ca. 30–60 kg. Femellas pitschnas mesiran be 45 cm vi da las spatlas. En la regiun dal cap en l’Africa dal Sid paisan leopards savens be 20–30 kg.

Dissegn dal pail

Il dissegn dal pail è, tut tenor la sutspezia, savens fitg different, ma er entaifer in territori sa mussan differenzas individualas. Quasi adina mussa il pail rosettas, las qualas èn surtut ordinadas per lung dal dies en retschas. Vi dal pèz e la part inferiura dal culiez chatt’ins savens enstagl rosettas ‹flatgs da frajas› ch’èn ordinads en ina direcziun e che paran sco cularins. Sin la vart sura da la lunga cua cuntinueschan las rosettas per lung da la lingia centrala. Vers la fin da la cua èn las rosettas adina main marcantas, ma pon magari anc sa colliar a plirs rintgs traversals. La vart sut da la cua è percunter vers la fin fitg clera fin alva. Il venter e la vart interna da las chommas èn medemamain libers da rosettas e colurads alv, alv melnent u grischent. Vers las tschattas cumparan flatgs emplenids che daventan plinengiu adina pli pitschens. Vi dal chau e la part superiura dal culiez e la tatona èn medemamain da chattar be flatgs emplenids nairs. Leopards che vivan en guauds èn en general colurads a moda pli intensiva che tals che vivan en cuntradas avertas.

Panters nairs

En grondas autezzas ed en il guaud tropic chattan ins magari individis da colur naira che vegnan numnads panters nairs. La colur naira è ertaivla e vegn dada vinavant sur in sulet gen a moda recessiva. Uschia po la disposiziun ereditara er esser avant maun tar in leopard cun coluraziun normala ubain ch’in letg po sa cumponer da giattels nairs sper tals cun flatgs. Croda la glisch a moda inclinada sin in leopard nair, pon ins però er vesair tar quel las rosettas tipicas. En intgins territoris, per exempel sin la Peninsla Malaica, èn fin a 50 % da tut ils leopards da colur naira. En l’Africa cumparan panters nairs il pli savens en il territori muntagnard da l’Etiopia.

Organs sensitivs

Las ureglias èn da furma radunda. L’udida è sa sviluppada a moda excellenta. Ils leopards èn abels d’udir frequenzas fitg autas che n’èn betg pli perceptiblas per l’uman (fin a 45 000 hertz). Ils egls èn drizzads enavant ed ils champs visivs sa cruschan fitg ferm. Quai als pussibilitescha ina vesida spaziala ordvart buna. Da di vesa in leopard pli u main tuttina bain sco l’uman, da notg percunter tschintg fin sis giadas meglier: Leopards èn abels d’avrir fitg ferm la pupilla radunda, uschia che dapli glisch po entrar en l’egl; en pli disponan leopards sco tut ils giats d’ina stresa reflectanta davos la retina, la quala pussibilitescha da trair a niz meglier la glisch. Er l’odurat è sviluppà fitg bain.

Territori da derasaziun, spazi da viver e situaziun dals effectivs

Territori da derasaziun approximativ (cotschen: extirpà; mellen: intschert; verd cler: fermamain sparpaglià; verd: stabil)

En temp istoric era il leopard derasà en tut l’Africa dad omaduas varts da la Sahara sco er en vastas parts da l’Asia. En l’Africa viva el tant en ils guauds tropics centrals sco er en las muntognas, savannas e semideserts che tanschan dal Maroc fin al Cap da la Buna Speranza. Sulettamain ils gronds deserts senz’aua guntgescha il leopard, uschia ch’el manca en la Sahara ed en las regiuns las pli sitgas dal Namib. En l’Asia viva el en ils guauds da guglias a l’Amur sco er en las tropas da l’India e da l’Asia dal Sidost. En il sidvest dal continent cumpiglia ses territori da derasaziun la Peninsla Araba, l’Israel e l’Anatolia ed en il sidost tanscha quel fin sin l’insla Java. La spezia manca però a Sumatra e Borneo sco er en ils deserts da l’Asia Centrala. Percunter mussan chats da fossils ch’il leopard era pli baud er derasà a Sumatra. Vers nord tanscha il cunfin da derasaziun asiatic nà dal Caucasus sur la Persia dal Nord, l’Afganistan ed il Kashmir, per lung dal Himalaia fin al flum Amur en la Sibiria da l’Ost. En temp preistoric devi er leopards en l’Europa Centrala. Qua èn els però gia morts ora a la fin dal temp da glatsch. Da tut ils set giats gronds selvadis enconuscha il leopard il pli grond territori da derasaziun.

En bleras da las regiuns numnadas èn ils leopards percunter svanids oz. Latiers tutgan il Maroc, la Peninsla dal Sinai e l’insla Sansibar. En autras regiuns sco il Caucasus e la regiun dad Amur na sa lascha l’extincziun probablamain strusch pli evitar. Sin la Peninsla Araba vivan en libertad damain che 250 individis creschids en populaziuns sparpagliadas, da quai 50–100 en l’Oman (2013). Anc pli stgars èn ils effectivs en l’Anatolia ed en la Palestina.

En l’Iran e Turkmenistan vivan be paucs tschient exemplars dal leopard persic, en il Pakistan e Bangladesch èn leopards oz medemamain fitg rars. En China vivan leopards quasi be pli en furma da pitschnas populaziuns isoladas. En l’India percunter vivan tenor stimaziun anc 14 000 leopards.

Il pli grond dumber da leopards viva en l’Africa en il sid da la Sahara. Qua vegn il dumber stimà sin ca. 700 000, da quai radund 226 000 en la Republica dal Congo. Intginas persunas dal fatg mettan percunter en dumonda questas cifras ordvart autas; ina stimaziun pli bassa parta da radund 233 000 leopards en l’Africa.

Cumportament

Nutriment

Da tge che leopards sa nutreschan dependa en emprima lingia da la purschida da nutriment dal spazi da viver respectiv. Uschia han leopards in spectrum da preda ordvart vast che tanscha da baus e reptils fin ad utschels e mammals gronds. Sche pussaivel, emprovan leopards però da tschiffar mammals d’in pais da 30 fin 50 kilos. Per il pli sa tracti qua d’animals ad ungla da grondezza mesauna. Tut tenor regiun furman ils animals da preda principals tschiervs sco tschiervs axis e tschiervs sika u diversas spezias d’antilopas. Ina cumpart relativamain gronda da ses nutriment cumpiglian predaturs pli pitschens sco mangustas u schacals. Il leopard ristga però er d’attatgar animals ch’èn enconuschents per lur gronda prontezza da sa defender sco portgs u pavians, ils quals el attatga per ordinari en la protecziun da la notg. Zebras èn sco preda gia memia gronds, sulettamain animals giuvens malprecauts pon magari vegnir tschiffads.

Moda d’ir a chatscha

Leopard ch’ha tschiffà in’antilopa

Preda deponida sin ina planta

Per il pli vegnan leopards considerads sco chatschaders nocturns, ma fin uss n’han ins betg pudì chattar ina preferenza generala per tscherts temps da chatscha. Il temp d’ir a chatscha è probablamain collià cun la disponibilitad d’animals da preda en ses revier da chatscha.

Da princip sa laschan observar tar il leopard duas differentas modas d’ir a chatscha: la chatscha da sa schluitar natiers e la chatscha da star a lajetg plitost passiva. La varianta la pli frequenta è da s’avischinar a moda activa a la preda. Leopards èn bain buns da far ina svelta partenza e surmuntan cun paucs sigls varsaquants meters, ma gia a mesa distanza sviluppa la gronda part dals animals da preda ina pli gronda sveltezza che l’attatgader. Il giat emprova perquai da s’avischinar uschè fitg sco pussaivel senza vegnir observà da la preda, per pudair reducir uschia la distanza avant che lantschar l’attatga. En la cuntrada averta ston leopards savens s’avischinar sur fitg lungas distanzas a lur preda e dovran per quai in’immens inschign e pazienza, damai ch’i na sa porscha ad els nagina pussaivladad da pudair sa zuppar. Ma er il star a lajetg, pia la varianta tar la quala il chatschader spetga sin sia preda, sa lascha observar stediamain. Leopards che passentan il di sin plantas sa servan savens da quellas sco lieu per far chatscha sin il post. Er qua spetgan els cun pazienza surprendenta fin che s’avischinan scossas d’animals da grondezza adattada. Sch’il rom sin il qual il leopard ruaussa n’è betg memia aut, po el siglir direct da surengiu sin sia preda. Per il pli banduna el però la planta avant l’attatga. Per quest intent raiva el bufatg giu dal bist da la vart che n’è betg visibla a l’unfrenda. Schebain leopards tschernan gia baud entaifer la gruppa l’animal ch’els vulan attatgar ubain sch’els surlaschan quai a la casualitad n’è betg enconuschent.

Magari frunta il chatschader er sin sia preda cun girar en ses revier, per exempel ansiels da bovids che giaschan dapersai ubain lieurs che stattan a granugl. Ultra da quai sa cuntentan leopards er cun capiergnas u ch’els stgatschan carnivors pli flaivels, sco gepards, da lur preda.

Moda da segirar la preda

Magari capiti er al leopard che liuns u hienas tacladas emprovan d’al prender davent la preda suenter esser vegnids attents a quella tras tschess. Perquai emprova il leopard per ordinari da trair sia preda en la protecziun dal spessom ubain sin ina planta.

La preda vegn mangiada da sutensi, fin ch’èn be pli avant maun chau, culiez e dies. Sche la preda giascha per terra, cuvra il leopard suenter la tschavera las restanzas da quella cun pastg, roma u feglia.

Moda da sa mover

Leopard african (Africa dal Sid)

La moda da sa mover usitada è il pass a crusch tipic. Tar quest pass vegnan auzadas e puspè sbassadas a medem temp las chommas che sa chattan en posiziun diagonala. En questa moda da sa mover èn leopards abels da surmuntar grondas distanzas.

Pli svelt è il trot, il qual serva savens a schluitar natiers a la preda ils emprims 10 fin 30 meters. Pli datiers cumenza il leopard alura a sa ruschnar be plaunsieu e sa ferma mintgamai cur che la preda en vista guarda enturn attent.

Durant il sprint, per il pli en la fasa finala da la chatscha, po il leopard cuntanscher sur curtas distanzas sveltezzas da dapli che 60 km/h. Ils ultims meters suenter esser s’avischinà a la preda u faschond chatscha sin il post èn savens d’observar sigls fitg lungs, tar ils quals il leopard schlantscha per ordinari omaduas chommas davos a medem temp.

Ina moda da sa mover in pau speziala è il fatg ch’ils leopards raivan sin plantas e sa movan là sin roma da differenta grossezza. Per raiver dal bist si lascha l’animal sortir las griflas, las qualas èn normalmain tratgas en, uschia che quellas entran profund en la scorsa. Quai lubescha al leopard cun ses corp vaira grev da raiver er sin bists glischs e dal tuttafatg verticals. Sin ina planta stippa raiva el cun dar sigls; in sigl spezialmain grond nà dal fund furnescha gist il schlantsch er per ils ulteriurs sigls. Las chommas davant vegnan sbrajattadas, uschia che quellas pon quasi embratschar in bist pli gross.

Cun descender d’ina planta sa mova il leopard enavant da la roma u dal bist giu, uscheditg che quel n’è betg dal tuttafatg vertical. Tar plantas propi fitg stippas che na porschan nagin tegn sa volva el alura enavos e descenda en questa posiziun fin ch’el po, puspè enavant, dar giun plaun l’ultim sigl da dus fin quatter meters.

Leopards san er nudar bain. Ins ha gia observà leopards ch’han passentà il di sin in’insla en in flum e ch’èn alura turnads enavos a la riva per ir a chatscha.

Cumportament territorial

Leopards vivan a moda solitaria. Ils territoris da femellas vischinas sa cuvran per part considerablamain. Ils territoris bundant pli gronds dals mastgels pon sa cruschar cun quels da pliras femellas. Tenor in studi fatg dal Parc naziunal Kruger basegnan mastgels, tut tenor la spessezza dals animals da preda, radund 16–96 kilometers quadrat e femellas 5–30 kilometers quadrat. En regiuns fitg crivas, cun paucs animals da preda, po questa cifra anc esser bundant pli gronda. Il territori vegn marcà e defendì cunter auters leopards da la medema schlattaina; quai succeda cun gests da smanatscha e sche necessari en furma da cumbats. Entaifer ses territori po il leopard sa segirar il privilegi da l’access a partenaris sexuals, ma er a funtaunas da nutriment, plazzas d’aua, da sumbriva e da camuflagi.

En emprima lingia marcheschan leopards lur revier tras urin ed excrements, daspera però er a moda acustica en furma da lur resgiar caracteristic – in tun che regorda al resgiar laina. Ultra da quai marcheschan els ils cunfins dal revier a moda optica cun sgriflar vi da plantas u per terra. Las marcaziuns servan per l’ina a tegnair sin distanza auters animals da la medema spezia e d’infurmar auters animals davart la preschientscha dal proprietari dal territori; per l’autra però er a structurar il territori tras il qual l’animal gira. Marcaziuns olfactoricas gidan là a s’orientar.

Multiplicaziun

La paregliaziun è savens colliada cun in cumportament plitost agressiv

Leopard cun animal giuven

Durant paucs dis tolerescha in leopard feminin in mastgel en sia vischinanza, numnadamain cur ch’ella è 6–7 dis pronta da sa paregliar. Alura sa mova ella en grond malruaus surtut tras la part centrala da ses territori da girar e marchescha numerus lieus sco plantas, grips, crappa, chaglias u tschofs cun urin e sgara cun sias chommas davos per terra. Cun questas marcaziuns d’odur ed indizis visuals carmala ella il leopard masculin en ses territori. Betg darar sa zullan las femellas prontas da sa paregliar en las marcaziuns d’urin dals leopards masculins. Ils dus partenaris restan ensemen durant 8–9 dis e sa pareglian repetidamain. Durant quest temp van els ensemen a chatscha e partan per part er la preda.

Na vegn la femella en quest temp betg purtanta, sa repeta la fasa da chalur suenter 25–28 dis. Suenter in temp da purtanza da 90 fin 105 dis parturescha ella dus fin quatter pitschens, ils quals paisan mintgin radund 500 g.

Ins stagiun da naschientscha fixa n’è betg enconuschenta tar ils leopards da l’Africa da l’Ost e dals territoris da guaud. En il Parc naziunal Krüger crodan las naschientschas dals leopards per ordinari ensemen cun las naschientschas da las antilopas impala, las qualas furman là la pli impurtanta preda dals leopards. Sco lieus da naschientscha servan zups nunaccessibels. En vastas parts da l’Africa èn quai taunas en grippa u tranter la crappa e fops circumdads da chagliom. Talas plazzas e lur conturn servan alura pli tard er a trair si ils giuvens. Leopards che vivan en il guaud sa servan savens per trair si ils pitschens da bists chavortgs.

Tgira dals pitschens

Mintgatant han ins pudì observar che leopards masculins èn restads er suenter la paregliaziun tar lur partenaria ed èn schizunt sa participads a la tgira dals pitschens. Ma per ordinari s’occupan be las mammas dals animals giuvens. Quels cumenzan a magliar charn suenter 2 fin 3 mais. En questa vegliadetgna èn els tuttavia gia abels da currer suenter a la mamma intgins tschient meters, ma magari porta quella er anc la preda tar ils pitschens.

Leopards giuvens bandunan lur mammas ca. en la vegliadetgna tranter 13 e 18 mais, giuvens mastgels per regla pli baud che giuvnas femellas. La relaziun tranter mamma ed uffant vegn pir schliada cur ch’ils animals giuvens èn abels da sa proveder cun nutriment a moda dal tuttafatg independenta. Per ordinari restan quests animals anc per in temp pli curt u pli lung en il territori da la mamma. Giuvnas femellas pon schizunt etablir per vita duranta l’agen territori en proxima vischinanza da quel da la mamma, cun secturs da surposiziun pli pitschens u pli gronds. Tar giuvens mastgels èsi percunter er usità ch’els emigreschan en lieus fitg allontanads.

Sistematica

Il leopard tutga tar il gener Panthera. Tenor retschertgas geneticas èn ses proxims parents il jaguar ed il liun. Avant ca. 1,9 milliuns onns è la lingia dal jaguar sa spartida da quella da liun e leopard; quests ultims èn pir sa spartids in da l’auter avant 1 fin 1,25 milliuns onns. Dal leopard da naiv han ins pli baud pensà che quel saja situà entaifer il svilup evolutiv a la basa dal gener Panthera. Retschertgas pli novas da la genetica moleculara laschan però schizunt supponer ch’el pudess esser la spezia schumellina dal leopard.

Oriundamain han ins, surtut a basa da la coluraziun dal pail, descrit 27 sutspezias dal leopard. Studis genetics mussan però che tut ils leopards asiatics sa laschan manar enavos sin otg sutspezias. Ils leopards africans sa laschan probablamain subsummar sut ina suletta sutspezia recenta (Panthera pardus pardus).

Actualmain renconuscha l’UICN las suandantas nov sutspezias (successiun tenor l’onn da l’emprima descripziun):

• Leopard african (P. p. pardus (Linné, 1758))
• Leopard indic (P. p. fusca (Meyer, 1794))
• Leopard da Java (P. p. melas (Cuvier, 1809))
• Leopard arab (P. p. nimr (Hemprich & Ehrenberg, 1833))
• Leopard d’Amur (P. p. orientalis (Schlegel, 1857))
• Leopard chinais (P. p. japonensis (Gray, 1862))
• Leopard persian (P. p. ciscaucasica (Satunin, 1914), pli tard descrit sco P. p. saxicolor Pocock, 1927))
• Leopard da l’Indochina (P. p. delacouri (Pocock, 1930))
• Leopard da Sri Lanka (P. p. kotiya (Deraniyagala, 1956))

Tenor in’analisa morfologica da la chavazza da leopards pudess ins distinguer trais ulteriuras sutspezias (leopard d’Anatolia, leopard da Balutschistan e leopard da Sansibar; quest ultim è probablamain mort or ils onns 1990). Ultra da quai sa laschan enumerar diversas ulteriuras sutspezias africanas en il cas ch’ins limitescha il territori da derasaziun da la sutspezia P. p. pardus sin las populaziuns che vivan en il Sudan ed en il nordost da la Republica dal Congo. E per finir saja menziunada sco sutspezia fossila Panthera pardus spelaea (Bächler, 1936), la quala era derasada en l’Europa en il pleistocen tardiv ed è morta or avant ca. 24 000 onns.

Il leopard e l’uman

Leopards sco animals da chasa (15avel tschientaner)

Contacts tranter leopards ed umans sa laschan gia cumprovar a l’entschatta dal svilup da quest ultim. En la Tansania dal Nord han ins chattà skelets da leopards sper tals dals emprims umans. Tenor retschertgas antropologicas èsi tuttavia probabel che quests perdavant dals umans odierns cuvrivan lur basegn da charn sco magliacadavers marginals. Els sa nutrivan da las restanzas da las predas da tut ils animals da rapina sco er d’animals crappads che vegnivan chattads. Damai ch’il leopard va a chatscha sulet, vegni ad esser stà bler pli simpel da stgatschar quel da sia preda ch’in triep da liuns.

Dapi l’onn 186 a.C. èn leopards, per il pli da l’Africa e da l’Asia Minura, vegnids manads a Roma per chatschas e cumbats d’animals. La chatscha sin leopards ha gia Homer descrit. A tschiffar quels servivan traplas e frizzas da tissi. Leopards dumestitgads enconuschev’ins en l’India, en ils stadis dals Diadocs ed a la curt imperiala romana.

Ils ultims tschientaners è la relaziun tranter il leopard e l’uman surtut stada segnada dals interess economics da quest ultim. D’ina vart periclitava l’animal da rapina ils animals da chasa ed ins al considerava sco privel per l’uman; da l’autra vart ha ses pail furmà in object da commerzi custaivel per producir vestgadira luxuriusa. E la finala purscheva la chatscha sco passatemp e sport da chatschaders da selvaschina gronda d’ultramar ina funtauna d’entrada als possessurs da terren en il territori da derasaziun dals leopards. Pir ils ultims decennis dal 20avel tschientaner han ins cumenzà ad appreziar l’estetica extraordinaria da quests giats gronds selvadis elegants ed agils. A l’entschatta dal 21avel tschientaner s’interesseschan blers umans dapli per la moda da viver fascinanta da l’animal che per far chatscha sin quel ord motivs da moda u da status. Uschia tutga il leopard tar ils ‹big five›, las tschintg attracziuns principalas d’in safari african.

Suenter ch’igl è, grazia a la cunvegna per la protecziun da las spezias, reussì da dumagnar sut controlla il commerzi cun pellitschas e che la schientscha da moda è sa midada, ha er il fraud sin leopards en l’Africa pudì vegnir reducì considerablamain. Blers pajais africans han introducì mesiras per cumbatter il fraud ch’han tuttavia success. Percunter è creschì il squitsch sin ils leopards pervi da la colonisaziun e destrucziun dals spazis da viver tras l’uman.

Il leopard sco privel per l’uman

Normalmain van leopards ord via a l’uman, ma mintgatant poi dar che singuls leopards attatgan umans e maglian er quels. Savens sa tracti tar quests leopards d’animals malsauns u vegls, dals quals las abilitads d’ir a chatscha èn reducidas.

Enconuschent è daventà il leopard da Rudraprayag en l’India che duai avair mazzà tranter il 1916 ed il 1925 125 umans che pelegrinavan tras ses revier. Il famus chatschader da selvaschina gronda Jim Corbett al ha sajettà il 1925. En il lieu Punani a Sri Lanka ha in leopard mazzà il 1924 12 umans.

Leopards en mitologia e cultura

Dionis va a chaval sin in leopard (Italia dal Sid, ca. 370 a.C.)

Tant en numerusas regiuns da ses territori da derasaziun sco er lunsch sur quel ora ha il leopard sveglià l’imaginaziun da l’uman – baud sco simbol per eleganza e forza, baus sco simbol per putgà e voluptad.

Tras si’expressiun da forza, malizia e curaschi è el daventà en bleras culturas in simbol per guerriers e regents – anc oz vala per exempel a Benin il pail da leopard en blers lieus sco segn dal chau da la stirpa. Ina colliaziun spezialmain stretga tar il leopard avevan ils Dahomey, dals quals ils retgs duevan derivar da l’uniun tranter in uman ed in leopard (femella); il pievel discurriva da sasez magari sco «uffants da leopard». Ils Igbo crajevan ch’ils megliers da la societad vegnian a renascher sco elefants u leopards.

La mitologia egipziana represchenta il dieu Osiris vestgì cun in pail da leopard; il leopard era attribuì a quel ed a ses sacerdots sco attribut. Ina posiziun prominenta ha il leopard er en il giudaissem – tenor ina legenda han ils dus emprims umans Adam ed Eva survegnì suenter il fal in cuvracoissas da pail da leopard, il qual è pli tard vegnì en ils mauns dal chatschader Nimrod. Da quel è el sa profità per clamar en agid en cas da privel animals selvadis; perquai valeva el er sco dumestitgader da leopards (il num nimr sa lascha translatar cun ‹taclà›). En il Vegl Testament cumpara il leopard uschiglio savens sco animal da rapina privlus (p.ex. Jeremia 5,6 e Jesaja 11,6).

En fablas e paraulas chinaisas vegn il leopard percunter caracterisà a moda positiva sco curaschus e guerril. Quest’imaginaziun sa repeta er en l’eraldica medievala, nua ch’il leopard vegn represchentà sco animal da vopna che va sin trais tschattas, cun stendì enavant las tschattas davant. Che la simbolica guerrila è sa mantegnida fin en il temp preschent sa mussa tranter auter en quai che divers tips da chars armads da cumbat èn vegnids numnads leopard. Sulettamain il filosof grec Aristoteles na para betg dad ir d’accord cun questa eroisaziun generala: En si’ovra ‹De partibus animalium› tschenta el il leopard en retscha cun lieur, mieur, hiena u asen – tenor ses avis tut animals segnads da timiditad.

In motiv ch’ha sveglià a moda tut speziala la fantasia da l’uman furman ils flatgs dal pail dal leopard. Quels han manà en la flora e fauna a nums sco squagl-leopard, rauna-leopard u gilgia-leopard. Medemamain è l’uman adina puspè s’occupà cun la dumonda suenter l’origin u la muntada da la coluraziun dal pail. Per part eran ins er da l’avis ch’il leopard saja abel d’adattar ses flatgs a ses ambient u schizunt ch’el possia midar sia statura tenor plaschair. Collià cun quai era savens l’imaginaziun che l’animal emprovia da surmanar l’uman u da manar quel en errur.

La colliaziun dal leopard cun il nausch, monstrus cumpara medemamain diversas giadas en il Vegl e Nov Testament (t.a. Jeremia 13,23, Daniel 7,6, Palentada da son Gion 13,1–2).

Danunder che quest’aversiun cunter il leopard deriva na sa lascha betg eruir a moda precisa. La persecuziun dals emprims cristians, ils quals stuevan cumbatter en l’arena cun animals da rapina, pudess avair contribuì al maletg negativ. Daspera po er avair giugà ina rolla la simbolica sexuala, la quala furma sper il curaschi e la malizia ina terza constanta en l’imaginaziun umana da quest animal. Uschia attribuescha il pail da leopard a ses purtader fin oz il nimbus da potenza masculina – gia per ils Grecs era Dionis, lur Dieu da la fritgaivladad e da l’excess sexual, vestgì en questa moda. I na fa perquai betg surstar ch’il leopard aveva in nausch num en societads cun ina tenuta restrictiva envers la sexualitad. Ses flatgs èn daventads qua in simbol per il putgà.

En quest connex stat er l’origin dal num ‹leopard›, il qual deriva da grec leon per liun e pardos (probablamain) per panter. Quel renviescha al fatg ch’ins considerava il leopard sco bastard d’ina cruschada illegitima tranter ils dus animals numnads. Quest puntg da vista cumpara per exempel en la ‹Naturalis historia› (tom 8, 17) da Plinius il Vegl. Er en questa moda sa laschava pia explitgar il dissegn dal pail, quai ch’ha be anc dà al leopard supplementarmain la reputaziun dubiusa da derivar d’ina colliaziun moralmain dispitaivla.

En la litteratura mundiala cumpara il leopard tranter auter a moda prominenta en la ‹Divina Commedia› da Dante Alighieri ed en il raquint ‹The Snows of Kilimanjaro› dad Ernest Hemingway. En il film plinavant en la scena d’avertura dal film ‹2001: A Space Odyssey› da Stanley Kubrick.

Litteratura

• Wally Hagen, Horst Hagen, Fritz Pölking: Der Leopard. Einblicke in das Leben der großen gefleckten Katze Afrikas. Tecklenborg, Steinfurt 1995, ISBN 3-924044-21-X.
• D. Hancock: A Time with Leopards. Swan Hill Press, Shrewsbury 2000, ISBN 1-84037-194-3.
• G. Mills, M. Harvey: African Predators. Struik Publishers, Cape Town 2001, ISBN 1-86872-569-3.
• Ronald M. Nowak: Walker’s Mammals of the World. Tom 1, 6. ed., Johns Hopkins University Press, Baltimore 1999, ISBN 0-8018-5789-9, p. 828.
• J. Scott, A. Scott: Big Cat Diary Leopard. HarperCollins, Londra 2003, ISBN 0-00-714667-1.
• R.D. Estes: The Behavior Guide to African Mammals. University of California Press, Berkeley 1991, ISBN 0-520-08085-8, p. 366.

Colliaziuns

 Commons: Leopard – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Leoparden, sin: wild-katze.org – antologia davart la perscrutaziun e la protecziun dals leopards
• Leoparden (Panthera pardus), en: WWF-Artenlexikon