Poraimos

O Samudaripen (prinʒardo vi sar o Poraymos, Porrajmos, Bibaxtale Berśa vaj Kali Traś) si o zumavipen le Nacisturengo te mudaren sa le Sinte, Romane manusha thai Evrejură andar i Evropa. O gin le Rromenqo so mule vai mudarděsas śai ʒal ël ginavnǎθar 200.000 ʒi ka-i ginavnǎθe 2.000.000 (na-i ʒanglo miśto), vai—pala avere estimaturǎ—ʒal maśkar 500.000 thai 7.500.000 (dikh e Gila-Kochanowski). O Samudaripen sas iekh genocìdo. Ël dośale pal-o bibaxtalo vaxt sas ël Nacisturǎ thai mai alosardes ël bare śere ël nacisturǎ sar kamas-avel o Adolf Hitler, o Heinrich Himmler ama vi ël doktorurǎ sar o Josef Mengele, o Robert Ritter thaj i Eva Justin, thaj e manuśa kaθar avere thema sar o diktatòro o Jon Antonesko thai ël avere fǎśisturǎ sar kamas aven o Horia Sima thai o Kornelio Zelǎ Kodreano anθ-i Rumunia, kai o Durărimos e Rromenqo anθ-i Transnistria sas aver episòdo anθ-o Samudaripen, paśal so nakhlo anθ-i Auschwitz thai avere samudaripnasqe lagare.

Anava ël Genoćidŏsqe

Varesave manuśa labăren ël vorbe Samudariben, Samudaripe, Samudarimos vaj Samudaribe te akharen o genocìdo protiv ël Rromenθe kaj kerdo ël Nacionalne Socialìstură anθ-o Nămco thaj avere phuvă kaj kerdĭne len marimata kana sas o Dùjto Mariben ël Lumăqo.

Avere manuśa haznisaren maj feder o anav „Porrajmos” te akharen o Rromano Holokaùsto, ama phenel pes inke anθar o berś 2019 ke kodo bi-vorta si anθar jekh bi-xatǎripen anθa so mangel te phenel i vorba „porrajmos” vaj poravipen. P-i jekh rig sas o Ian Hancock kaj phendǎs ke vov aśundǎs anθar jekh Rrom anθa Rumunia ke sas les o gïndo te labǎrel i vorba „porrajmos” te akharel o Rromano Holokaùsto, te avel les jekh anav te liparel maj alosardes e Rromane manuśen, sar si e Evrejurǎ o anav Shoah vaś o Holokaùsto e Evrejenqo, thaj maj dur vi phendăs ke mangel te phenel vareso miazutno sar „xal”. Ama maj palorral varesave manuśa śirde te phenen ke na-i lenqe śukar i vorba poravipe vaj Porrajmos sosqe kadi vorba kamas mangel te phenel „te del pes bulǎθe p-i sïla vaj zorǎça”. Ama maj palorral o Marcel Kourthiade avlǎs thaj phendǎs ke ni mangel te phenel i vorba porrajmos vaj poravipen nić kodo nići kada, thaj ke o alav poravel śaj mangel te phenel kana jekh grast perel pesqe punre gelindos and-e maj bute direkciji vaj kana jekh manuś lel i mortji anda jekh ʒivutrosθe.

Kotora ël Samudaribnasqe

O Samudariben azbăs maj but themen, sar o Nămco tha vi i Rumunia, kaj sas k-i śerutni zor o diktatòro Antonesku, kaj zumavlăs te kerel jekh rasiàlno xalaviben ël themesqo kana bićhalel ël Rroma te meren anθ-i Transnìstria.

Ande majo 1942 sas ek zakono kai phendia sas te mekel avri andai Xoraxane Roma kai beshenas ande Bosnia ai Herzegovina te aterdiaren.

Avrutne phandimata

• te na bistras
• sar sas (anglezikanes)

Kadava lekh si bibarilo, akana si numa ekh kotor. Kana janes buteder, shai te lachhares les.