Бэс ыйын 3

Бэс ыйын 3 диэн Григориан халандаарыгар сыл 154-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 155-c күнэ). Сыл бүтүө 211 күн баар.

Бэлиэ күннэр

• ХНТ ХНТ — Бэлисипиэт аан дойдутааҕы күнэ
• Австралия Австралия — Мабо күнэ (1992)
• Намибия Намибия — Экономист күнэ
• Намибия Намибия — Сэбилэниилээх күүстэр күннэрэ
• АХШ АХШ, Кентукки, Луизиана уонна Теннеси — Конфедераттары ахтан ааһар күн
• Кытай Өрөспүүбүлүкэтэ Кытай Өрөспүүбүлүкэтэ, Тайвань — Опиуму утары хамсааһын күнэ
• Уганда Уганда — Уганда эрэйдэнэн өлбүт дьонун күнэ (1964)
• Черногория Черногория — Тутулуга суох буолуу күнэ (2006)

Түбэлтэлэр

• 1098 — Биэс ый төгүрүктээн олорон баран крестоноцестар Антиохия куораты ылбыттар. Антиохия түҥ былыр эллиннэр куораттара этэ, кэлин Рим импиэрийэтин куората буолбута, онтон араабтар баһылаан олорбуттара. Билигин Туурсуйа соҕуруу өттүгэр Сиирийэни кытта кыраныыссатыгар баар.
• 1326 — Новгород өрөспүүбүлүкэтэ Норвегиялыын сөбүлэҥ түһэрсэн, хоту Финнмарк диэн сир олохтоох омуктара (саамнар) түһээни кимиэхэ төлүөхтээхтэрин быһаарбыттар. Бу дуогабар 10 сылга түһэрсиллибитэ эрээри, усторуктар суруйалларынан, XIX үйэҕэ диэри сүнньүнэн тутуһуллубута. Бу сирдэр билигин Норвегияҕа, Финляндияҕа уонна Арассыыйа Мурманскай уобалаһыгар киирэллэр.
• 1571 — Кырыым хаана Девлет I Гирей оччотооҕу кэминэн кыра ахсаннаах (40-ча тыһыынча киһилээх) сэриитэ Москубаны уоттаабыт. Сылтаҕа — Москуба уонна Вильно өр кэмҥэ түһээн төлөөбөтөхтөрө. Ыраахтааҕы Уордаах Уйбаан Ростовка күрээбитэ. Москубаны уоттаан баран хаан сэриилэрэ Рязань сирдэринэн төннүбүттэрэ. Араас сыанабылынан бу бохуот түмүгэр 60 — 150 тыһыынча киһи кулут буолбута, 10 — 120 тыһыынча нуучча өлбүтэ.
• 1830 — Севастополь куоратыгар холера эпидемиятыттан сылтаан олохтоммут карантины утаран улахан буун буолбут, карантин көтүрүллүбүт. Ол эрээри 5 хонугунан бу куоракка аармыйа кэлэн бэрээдэги төттөрү олохтообут. Маннык бууннар Арассыыйа атын да куораттарыгар буолуталаабыттар.
• 1839 — Кытайга Улуу Британия атыыһыттарыттан былдьаммыт 1,2 мөлүйүөн киилэ опиуму суох гыммыттар. Онтон сылтаан Улуу Британия Кытайга сэрии биллэрбит, устуоруйаҕа бы сэрии Опиум Бастакы сэриитэ диэн ааттаммыта. Бу сэриигэ Кытай кыайтарбыт, атын сайдыылаах дойдулартан "атаҕастаныы үйэтэ" саҕаламмыт.
• 1896 — Москубаҕа Кытай уонна Арассыыйа импиэрийэтин бырабыыталыстыбалара кистэлэҥ дуогабар түһэрсибиттэр. Ол дуогабарынан Арассыыйа Кытайы Япония сэриилээтэҕинэ көмүскүөх буолбут уонна КВЖД диэн ааттаммыт тимир суолу Манчжурияҕа тутар быраабы ылбыт.
• 1917 — Санкт-Петербурга Сэбиэттэр I Сийиэстэрэ буолбут. Манна 1090 дэлэгээт Арассыыйа араас муннуктарыттан кыттыбыта, хомуньуус-меньшевиктэр уонна эсердэр баһыйаллара. Сэрииттэн тахсар туһунан уонна 50-100 миллионеры тутан хаайар туһунан бассабыыктар этиилэрин ылымматахтара. Владимир Ленин бу балысхан хаамыылары салайар баартыйа биһиги бассабыыктар буолабыт диэбитин күлүү-элэк оҥостубуттара.
• 1920 сыл бэс ыйын 3 күнүгэр Саха сиригэр Советскай былааһы олохтуурга Сибревком боломуочунайынан анаммыт Максим Аммосов Саха сириттэн көскө ыытыллыбыт дьону түмэн, Исидор Ивановы (Бараховы), Степан Васильевы, о.д.а. кытта Дьокуускайга кэлбитэ. Бу үөрэхтээх уонна эрчимнээх дьон этилэр. Холобур, Ньурбаттан төрүттээх Степан Васильев Иркутскайга хомсомуолу тэрийсибит дьонтон биирдэстэрэ, Саха сиригэр хомсомуол бастакы тэрийэр мунньаҕын эмиэ кини оҥорбута.
• 1940 — Иккис аан дойду сэриитэ: Люфтваффе Париж куораты буомбалаабыт.
• 1940 — Иккис аан дойду сэриитэ: Дюнкерк аттынааҕы кыргыһыыга Германия кыайар.
• 1940 — Иккис аан дойду сэриитэ: Япония Алеут арыыларын ылаары Уналаска арыыны буомбалаабыт.
• 1943 — Зут-дьалхаан: Лос-Анжелеска үрүҥ тириилээх байыаннай моряктар олохтоох мексиканецтарга саба түспүттэр. Полиция моряктар диэкки буолбут. Ол саҕана олохтоох мексиканецтар үгэс буолбут киэҥ-куоҥ, уһун таҥаһы кэтэллэрэ (ону атыттар зут-көстүүм диэн ааттыыллара, "сэрии кырыымчык кэмигэр ордугу-хоһу кэтэллэр" диэн сөбүлээбэттэрэ). Бастаан 11 моряк икки киһини, онтон 200 тахса моряк анаан-минээн мексиканецтар олорор оруйуоннарыгар тиийэн, оннук таҥастаах дьону күүстэринэн сыгынньахтаабыттара, таҥастарын умаппыттара, үрдүгэр ииктэбиттэрэ, дьону бэйэлэрин үлтү кырбаабыттара. Бу "рейдэни" бэчээт өйөөбүтэ, уулусса күлүгээннэрин, ыччат баандаларын уодьуганнааһын курдук көрбүтэ, онон "зут-дьалхаан" уонтан тахса АХШ куоратыгар тарҕаммыта, 500-чэ мексиканец хаайыыга быраҕыллыбыта, ол эрээри биир да моряк тутуллубатаҕа. Бу дьалхаан АХШ-ка раасанан утары турууну сытыырхаппыта. 80 сыл буолан баран, 2023 сыллаахха Лос-Анжелес уокурук салалтата буруйун билиммитэ, олохтоох мексиканецтартан алы буоларга көрдөспүтэ.
• 1984 — Амритсарга баар сикхтар Көмүс храмнарын аттыгар Ииндийэ бырабыыталыстыбата «Күөх сулус» диэн ааттаах байыаннай эпэрээһийэ ыыппыт, ол түмүгэр 5000 кэриҥэ киһи өлбүт.
• 1989 — Тяньаньмэнь болуоссакка сэттэ нэдиэлэ тухары барбыт бырачыаһы тохтотор соруктаах Кытай бырабыыталыстыбата сэбилэниилээх күүстэрин ыыппыт.
• 1991 — Москубаҕа Михаил Горбачев салалталаах, 40-ча өрөспүүбүлүкэ салайааччылара кыттыылаах Федерация Сэбиэтин мунньаҕа буолбут. Уустук кэпсэтиигэ сойуус өрөспүүбүлүкэлэрэ уонна автономиялаах өрөспүүбүлүкэлэр боломуочуйаларын ырытыспыттар.
• 1992 — Австралияҕа суут төрүт омуктар сиргэ бырааптарын бигэргэтэр быһаарыы ылбыт. Сууту Эдди Мабо диэн киһи кыайбыт.
• 2006 — Сербия уонна Черногория сойууһа Черногория тутулуга суох барыытынан суох буолбут.

Төрөөбүттэр

• 1879 — "Абый улуу кырдьаҕаһа", "Эһэккэ" диэн ааттаабыт киһилэрэ ойуун Константин Чирков (1974 өлб.)
• 1899 — Константин Воробьёв (1988 с. өлб.), орнитолог, фаунист, зоогеограф, биология билимин дуоктара, Саха АССР билимин үтүөлээх дьайыксыта. Учуонай 1955 сыллаахтан 1965 сыллаахха диэри ЯФАН-ҥа үлэлээбитэ.
• 1915 — Аммаҕа Константин Дьячковскай — Туйаарыскай (03.06.1915—20.03.1976) — оҕолорго анаан суруйбут бэйиэт, суруналыыс.
• 1924 — Лазарь Минкин (2003 өлб.), геолог, Нүөрүҥгүрү таас чоҕун арыйбыт киһи, ССРС Государственнай бириэмийэтин лауреата, Нүөрүҥгүрү оройуонун ытык киһитэ.
• 1967 — Игорь Мясоедов — Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыһа.

Өлбүттэр

• 1924 — XX үйэ сүрүн уус-уран суруйааччыларыттан биирдэстэрэ Франц Кафка (1883 с.т.).
• 1967 — Алексей Федоров (13.03.1902 төр.) — саха норуодунай худуоһунньуга, "Наполеону үүрүү", "Ленин Разливка" хартыыналары, артыыс Ходулов мэтириэтин суруйбут Тыыллыма нэһилиэгиттэн төрүттээх киһи.