Утигурдар

Утигурдар (сороҕор утригурдар, утургурдар эбэтэр оногурдар диэн аатынан биллэллэр) — урууларын кутригурдардары (ардыгар -- кутургурдар) кытта булҕардар бөлөхтөрүгэр киирсэр, түүр омук биис уустара. Кинилэр V - VIII үйэлэргэ Дон уонна Кубань өрүстэр икки ардыларыгар көһө, кэлэ бара сылдьан олорбуттара. VI үйэҕэ Утигурдары Сандилх ыраахтааҕы салайар кэмигэр урууларын, чугас аймахтарын кутригурдары (биир киһиттэн сыдьааннанан төрөөбүт, ол эрээри былаас былдьаһыытыгар арахсан тус туспа биис ууһа буолбут, салайааччыларын Утигур уонна Кутригур ааттарын ылыммыт омук) кытта сэриилэһэр сэриилэспэт икки ардынан балаһыанньаҕа бэр өр устата сылдьыбыттара. Утигурдар кэлин, 568 сыллаахха түүр хаҕанатын састаабыгар киирбиттэрэ. 633 сыллаахха уруутары кутригурдары кытта холбоспуттара уонна Улуу Болҕар сирин тэрийбиттэрэ. 670 сыллаахха булҕардар хааннара Кубрат өлбүтүн кэннэ хазардартан сэриилэһэн кыайтарбыттара. Ол кэнниттэн утигурдар Аспарух салайааччылаах Дунай аллараа өттүгэр киирбиттэрэ уонна Византияттан (Мезия уонна Фракия) былдьаан ылбыт сирдэригэр Булҕар Бастакы саарыстыбатын төрүттээбиттэрэ. Утигурдар кутригурдартан биир сүрүн уратылара диэн, кинилэр киһини арҕаа диэки бастаан, илини хайыһыннара көмөллөрө. Кутригурдарга оннук биирдиилээн эмэ көстөр.

Үөрэхтээх Алексей Комар сухановтыы тииптээхтэри утигурдарга киллэрэри туруорсар. Сухановолыы тииртээх пааматынньыктар Хотугу Причерноморьеҕа баар Лихачевка пааматынньыктарыгар ханыылыылар -- Пруто - Днестровскайтан Аллараа Волгаҕа диэри.

Литэрэтиирэ

• Златарски, Васил. История на Българската държава през Средните векове, т.1, ч.1. Второ фототипно издание. София, Академично издателство «Марин Дринов», 1994. (Болгарский язык).
• Артамонов М. И. История хазар. // Под редакцией и с примечаниями Л. Н. Гумилёва. — Л.: Изд-во Гос. Эрмитажа, 1962. 523 с.