Fungi

Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Su trèmene Fungi (plurale latinu de fungus, in sardu lit. «fungos, ungos»), fintzas Mycota o mitzetos (dae su gregu μύκης, mykes)​ s'usat in biologia pro designare a unu taxon o grupu de organismos eucariotas intre is cales s'agatant is mucores, is framentos e sos organismos produtores de cordolinos. Sunt classificados in unu regnu diferente a su de is prantas, animales e protistas. Si distinghent de is prantas ca sunt eteròtrofos; e de sos animales ca giughent muros tzellulares comente is prantas, cumpostas dae chitina, antimes de tzellulosa. Est su regnu de sa natura prus pròssimu filogenéticamente a sos animales (Animalia). Sa sièntzia chi istudiat is fungos est denumenada micologia, in ue si impreat su sufissu -mycota pro is divisiones e -mycetes pro is classes.​

Fungos
Genias vàrias de fungos
Classificatzione sientìfica
Domìniu	Eukaryota
Regnu	Fungi
Phyla
Basidiomycota - Chytridiomycota - Zygomycota - Glomeromycota - Cryptomycota

Illustratzione de sa reprodutzione sessuada de unu corodlinu

Mancari custu taxon siat dislindadu bene de su puntu de vista evolutivu, galu si sunt istudiende is relatos filogenèticos de is grupos prus pagu connotos, e sa lista issoro de sub-taxones at cambiadu meda cun su tempus. Classificados sientìficamente dae Linnaeus Prantas, is fungos sunt istados a fatu artziados a su rangu de regnu de Nees in su 1817 e torra dae Whittaker in su 1968. Unos àteros organismos in istoricamente classificados fungos sunt totora de classificatzione dudosa. Is istudos modernos ant contribuidu a prodùere un'ordinamentu sistemàticu prus obietivu, basadu subra sa filogènesi, chi promitet unu gradu majore de istabilidade. In die de oe, is tècnicas de biologia moleculare ant permìtidu s'istabilimentu de una tassonomia moleculare fundada subra de secuèntzias de àtzidu desossiribonuclèicu (ADN) e àtzidu ribonuclèicu (ARN) chi partzit in su regnu in unu nùmeru determinadu de divisiones.

Is fungos s'agatant in hàbitats diversos meda: podent èssere piròfitos (Pholiota carbonària) o copròfilos (Psilocybe coprophila). Segundu s'ecologia issoro, si podent classificare in bator grupos: saprofitos, lichenes, micorrizas e parassitos. Is fungos saprofitos podent èssere sostratu ispetzìficos. In sa majoria de is casos, is rapresentantes de custu regnu sunt de mannària mionre; bivent de costùmene in terrinos impare a materiales in decumpositzione e comente simbiontes de prantas, animales o àteros fungos. Cando frutìficant produint isporoforos caraterìsticos (is cordolinos nde sunt un'esempru). Realizant una digestione esterna de sos alimentos, sumende enzimas, e chi surbint a pustis is molèculas isòlvidas chi resultant de sa digestione. A custa forma de alimentatzione si ddi narat osmotrofia, sa cale est simbigiante a sa de is prantas, però, a diferèntzia de cussas, is nudrimentos chi pigant sunt orgànicos. Is fungos sunt is iscumponidores primàrios de sa matèria morta de prantas e de animales in medas ecosistemas, e duncas possedent unu rolu ecològicu de importu mannu meda in is tziclos biogeochìmicos.

Is fungos tenent un'importu econòmicu mannu: is framentos sunt is responsàbiles de sa fermentatzione de sa birra e de su pane, e si dat sa boddidura e su cultivu de cordolinos comente is tùvaras. Dae su 1940 sunt impreadas pro produire industrialmentee antibiòticos, gasi comente enzimas (mescamente proteasis). Unas àteras produint micotossinas, cumpostos bioativos (comente sos alcaloides) chi sunt tòssicos pro umanos e àteros animales. Is maladias micòticas atacant a is umanos, àteros animales e prantas; in custas ùrtimas, apòntziat sa seguresa alimentare e su rendimentu de is cultivos.