Galizzia (Europa cintrali)
La Galizzia è na riggiuni stòrica di l'Europa cintrali spartuta ntra la Pulonia e l'Ucraina. Lu Regnu di Galizzia e Lodomeria, oppuru simpricimenti Galicia, fu la cchiù pupulata e la cchiù a nord dê pruvinci dû Mpiru Austru Ungàricu dû 1772 ô 1918, cu Liòpuli comu capitali. Vinni criata dê tirritori pigghiata â Cunfidirazzioni Pulaccu-Lituana nnô mentri dâ Spartuta dâ Pulonia e durò nzinu ô rumpimentu dû Mpiru Austru Ungàricu, â fini dâ Prima Guerra Munniali.
Urìggini e evuluzzioni dû nomu
cancia
Lu nomu Galicia et Lodomeria vinni addupiratu pâ prima vota ntô XIII sèculu dû reghi Antrea II di Ungarìa. Si trattava di na virsiuni latinizzata dê nomi slavi Halych e Volodymyr, li dui cchiù granni citati dû principatu ucrainu di Halych-Volhynia, ca a l'èbbica era sutta lu duminiu ungarisi.
L'urìggini dû nomu Halych (Halicz n pulaccu, Galich n russu, Galic n latinu) nun è sicura. Certiduni stòrici crìdinu ca lu nomu havi a chi fari cu li pupulazzioni di urìggini cèltica ca si nni jeru a stari ntê vicinanzi, datu ca è sumigghianti a assai nomi di lochi diversi di l'Europa, comu Galazzia n Turchìa, Gaul n Francia e Galizzia n Spagna. Àutri sustèninu ca lu nomu havi urìggini slava - di halytsagalitsa ca veni a significari timpa spogghia, oppuru di halkagalka significanti curvacchiu. Lu curvacchiu vinni addupiratu ntô stemma citatinu e n sècutu macari ntî chiddu dâ Galizzia. Lu nomu cumunqui nasci prima dû stemma, ca putissi ripprisintari na farsa etimomoluggìa.
Macari ca l'ungarisi vìnniru abbiati fora dâ Halych-Volhynia ntô 1221, li re ungarisi cuntìnuanu a jùnciri Galicia et Lodomeria ô sò tìtulu ufficiali. Ntô XVI sèculu sti tìtuli vìnniru eriditati, nzemi â curuna ungarisa, dê Asburgu (1527). Ntô 1772, la mpiratrici Maria Tiresa, arciduchissa d'Austria e Riggìna d'Ungarìa, addicidìu d'addupirari sti pritesi stòrichi pi giustificari lu fattu dâ sò participazzioni â Spartuta dâ Pulonia. Li tirritori pigghiati di l'Austria nun currispunnìanu esattamenti a chiddi di la vecchia Halych-Volhynia. La Volhynia, cumprisa la cità di Włodzimierz Wołyński (Volodymyr Volyns'kyi) - di unni pigghia lu nomu la Lodomeria - vinni pigghiata dâ Russia e nun di l'Austria. Daltrunni, granni banna dâ Pulonia nfiriuri - ca era sturicamenti e etnicamenti pulacca, nun ucraina - addivinìu banna di la Galizzia. Nunustanti lu fattu ca la scusa discinnìa dâ curuna ungarisa stòrica, Galizzia e Lodomeria nun vìnniru assignati ufficiarmenti a l'Ungarìa, e doppu l'Ausgleich dû 1867, s'attruvaru ntâ Cisleitania, la banna austrìaca di lu Mpiru Austru Ungàricu.
Lu nomu ufficiali cumpletu dê novi pruvincia austrìachi era:
Regnu di Galizzia e Lodomeria chê Ducati di Auschwitz e Zator.
Doppu la junta dâ Lìbbira Cità di Cracovia, ntô 1846, vinni canciatu comu:
Regnu di Galizzia e Lodomeria, e Granducatu di Cracovia, chê Ducati di Auschwitz e Zator.
Ogniduna di sti unitati era furmarmenti siparata; èranu alincati ntî stu sistema ntê tìtuli dû mpiraturi d'Austria, ogniduna avìa la sò bannera e lu sò stemma. Pi causi amministrativi, comugghiè, furmàvanu na sula pruvincia. Li Ducati di Auschwitz (Oświęcim) e Zator èranu nichi principati stòrichi a est di Cracovia, ntô cunfini cu la Slesia prussiana. La Lodomeria esistìa sulu ncapu ê carti; nun avìa tirritoriu e nun putìa èssiri attruvata ntî nudda mappa.
Galizzia e Lodomeria ntî diversi lingui
canciaLatinu Galicia et Lodomeria Talianu Galizia e Lodomeria Ungarisi Gácsország (o Halics) és Lodoméria Tidescu Galizien und Lodomerien Pulaccu Galicja i Lodomeria Sluvaccu Halič a Vladimírsko o Galícia a Lodoméria Ucrainu Halychyna i Volodymyria (Галичина і Володимирія) Rumenu Galiţia şi Lodomeria
Storia
canciaPrima dê spartuti pulacchi
canciaLa riggiuni ca currispunni a chidda ca avissi addivintatu pupulari comu Galizzia cumpari èssiri stata ncurpurata, ntâ granni banna, ntô Mpiru dâ Granni Muravia. Chistu vinni attistatu pâ prima vota ntô Manuscrittu Nisturianu, ntâ parti ca riguarda lu 981, quannu Vuludimiru lu Granni dû Rus di Kiev si pigghiò li citati dâ Rutenia Russa ntâ sò spidizzioni militari ntô cunfini dâ Pulonia.
Ntô sèculu appressu, la zona passò pi picca tempu â Pulonia (dû 1018 ô 1031) e dû novu ô Rus di Kiev. Pô fattu ca era unu dê succissura dû Rus di Kiev, lu Principatu di Halych esistìu dû 1087 ô 1200, quannu Roman lu Granni arriniscìu â fini a ncucchiàrilu â Volhynia ntô statu di Halych-Volhynia.
Nunustanti li campagni cuntra ê mònguli di Danieli di Halych, ca vinni ncurunatu primu reghi di Galizzia, lu sò statu pajava occarsiunarmenti tribbutu â Orda d'Auru. Lu figghiu di Danieli, Lev, spustau la capitali di Halych a Lvov. La dinastìa di Danieli pruvò macari a uttiniri lu supportu papali e nu cchiù granni sustegnu n Europa, pi n'allianza contru ê Mònguli, ma prestu s'arrivilò ncapaci di tiniri la testa chê putiri criscenti dû Granducatu di Lituania e Pulonia. Ntî l'anni 1240ini, la dinastìa Rurikide si dipessi, e la zona passò ô Re Casimiru III di Pulonia. Ma lu statu giameddu di Volhynia, nzèmmula a Kiev, passaru sutta lu cuntrollu lituanu.
Succissivamenti, la riggiuni cumprinnìu nu pussidimentu pulaccu spartutu ntî diversi voivodati. Chistu desi ncuminciu di n'etati di nu forti nzidiamentu pulaccu ntra la pupulazzioni ucraina. Macari la migrazzioni armena e abbràica ntâ riggiuni happi cifri cunzistenti. Nummirusi casteddi vìnniru custruiuti ntô mentri di chistu pirìudu e vìnniru funnati certiduni novi cità Stanisławów (oi Ivano-Frankivsk) e Krystynopol (oi Chervonohrad).
La Galizzia vinni pigghiata dui voti dê Turchi ntî l'anni 1490ini e 1520ini, dipridata dê pogrom dê Cusacchi ucraini e dê mmasioni russi e svidisi ntî nu pirìudu chiamatu Lu Diluviu. Li svidisi turnaru quannu ci fu la Granni guerra dû nord a li nizzi dû XVII sèculu.
Dâ spartuta ô Cungressu di Vienna
canciaNtô 1772, la Galizzia custituìa la parti principali dâ zona agghiunciuta a l'Austria ntâ prima spartuta. Comu tali, la riggiuni austrìaca dâ Pulonia, e chidda ca appoi avissi addivintatu l'Ucraina, èranu canusciuti comu Regnu di Galizzia e Lodomeria, pi fari capiri li pritesi ungarisi ntâ riggiuni. Cumunqui, na granni purzioni di terri unni stàvanu genti pulacchi vinni junciuta â pruvincia, stu fattu canciau lu rifirimentu giogràficu dû nomu Galizzia. Lvov (Lemberg) fu addupirata comu capitali dâ Galizzia Austrìaca, ca era cumannata dê nòbbili pulacchi, nunustanti lu fattu ca la pupulazzioni era furmata ca la mità orientali dâ pruvincia era furmata 'n megghia parti di ucraini. Comu junta â nubbirtà e macari ê latifunnisti pulacchi, ca stàvanu ntî quasi tutti li zoni dâ Galizzia, e l'ucraini a est, esistìa na nummirusa pupulazzioni abbràica, macari chista assai cuncintrata a bbêri lu est.
Ntô mentri dê primi dicenni dû duminiu austrìacu, la Galizzia vinni cuvirnata di Vienna, e assai mpurtanti rifurmi foru fatti di na burucrazzìa furmata suprattuttu di tidischi e cechi girmanizzati. Ê nòbbili vìnniru mantinuti li sò diritti, ma chisti vìnniru fissati pricisamenti. Li vecchi servi nun èranu cchiù na semprici pruprità, ma addivineru suggetti di liggi e ci foru dati ditirminati libbirtà pirsunali, comu lu dirittu di spusàrisi senza lu pirmissu dû patruni. Li sò òbbrichi di travagghiu vìnniru difinuti e alliggiruti e putìanu jiri 'n capu ô patruni e jiri ntê corti mpiriali p'aviri justizzia. La Cresia Uniata di cultu orientali, vinni rinuminata comu Cresia Greca Cattòlica pi circari di purtàrila a nu liveddu di valenza pari a chiddu dâ Cresia Cattòlica Rumana; uttinìu siminari e 'n sècutu macari nu mitrupulita. Macari si chisti foru mpupulari ntra li nòbbili, ntra li pirsuni cumuni, sia pulacchi ca ucraini, sti rifurmi criaru na bona vuluntà pi lu mpiraturi, ca durau nzinu â fini dû duminiu austrìacu. Ô stissu macari l'Austria pigghiau dâ Galizzia na mpurtanti ricchizza e nu granni nùmmiru di pirsuni ntî l'esèrciti.
Dû 1815 ô 1860
cancia
Ntô 1815, comu risurtatu dê dicisioni dû Cungressu di Vienna, la zona di Lublinu e li riggiuni a furriari tunnu vìnniru ciduti di l'Austria ô Regnu dû Cungressu di Pulonia, ca era cuvirnatu dû Zar, ntô mentri la riggiuni di Ternopil, cumprisa la riggiuni stòrica dâ Pudolia miridiunali, vinni data dû novu a l'Austria dâ Russia, ca l'avìa dû 1809.
L'anni 1820ini e 1830ini foru nu pirìudu di cuverna assulutista di parti di Vienna, cu la lucali burucrazzìa galizziana ancora china di tidischi e cechi girmanizzati, macari si certiduni dê sò figghi si stàvanu già pulacchizzannu. Doppu la falluta dâ nzurrizzioni di nuvèmmiru ntâ Pulonia russa ntô 1830-1831, unni participàvanu picca migghiara di vuluntari galizziani, assai rifuggiati dâ Pulonia vìnniru 'n Galizzia. L'ùrtima parti di l'anni 1830ini foru chini d'organizzazzioni cuspiratrici pulacchi, lu travagghiu di chisti finìu ntâ sfurtunata nzurrizzioni galizziana dû 1846, facirmenti firmata di l'austrìachi cu l'aiutu dê viddani galizziani, ca arristaru fideli ô Mpiraturi. Sta nzurrizzioni si happi sulu ntâ parti occidintali dâ Galizzia, pupulata di pulacchi, e lu cunflittu fu ntra patrioti, nòbbili e ribbelli di na latata e dê nniffirenti viddani di l'àutra. Ntô 1846, comu unu dê risurtati dâ falluta rivota, la vecchia capitali pulacca Cracovia, ca avìa statu Cità Lìbbira e na ripùbbrica, addivinìu parti dâ Galizzia, amministrata di Liòpuli.
Ntî l'anni 1830ini si hàppiru mpurtanti rivuluzzioni a Vienna e ntî l'àutri parti dû Mpiru Austrìacu. A Liòpuli si furmau nu Cunzigghiu Nazziunali Pulaccu e, succissivamenti, nu Cunzigghiu Supremu Ucrainu. Prima ca Vienna aggissi, chiddu ca arristava dâ sirvitù fu luvatu dû Cuvirnaturi, Franz Stadion, ntâ prova d'ustaculari li rivuluzziunari. Oltri a chistu, li richiesti pulacchi pi l'autunumìa galizziana vìnniru ustaculati dê dumanni ucraini d'uguagghianza nazziunali e pi na spartuta di pruvincia ntî na parti occidintali pulacca e ntî una orientali ucraina. Â fini Liòpuli vinni bummardata dê truppi mpiriali e la rivota vinni firmata.
Appressu vinni nu dicenniu di rinnuvatu assulutismu, pi carmari li pulacchi, lu Conti Agenor Goluchowski, nu rapprisintanti cunzirvaturi dâ nubbirtà galizziana orientali, li accussì diciuti Puduliani, vinni numinatu Vicirè. Chistu accuminciau a pulacchizzari l'amministrazzioni lucali e arriniscìu a fari scurdari l'idei ucraini di spartuta dâ pruvincia. Nun happi cumunqui successu ntô cummìnciri la Cresia Greca Cattòlica a passari ô usu dû calinnariu grigurianu, oppuru, a fari sustituiri l'alfabbetu cirìddicu ntra l'ucraini cu chiddu latinu.
Espirimenti custituzziunali
canciaNtô 1859, doppu dâ scunfitta militari austrìaca n Italia, lu Mpiru jìu contru nu pirìudu di spirimintazzioni custituzziunali. Ntô 1860, lu cuvernu di Vienna, nfruinzatu di Agenor Goluchowski, prucramau lu sò Dipluma d'uttùviru, ca prividìa na fidirazzioni cunzirvatrici dû Mpiru. Ma na riazzioni tinta di parti dê tirritori di lingua tudisca purtau a canciamenti ntô cuvernu e â prucrama dû Brivettu di frivaru ca alliggirìu sta dicintralizzazzioni. Nunustanti chissu, ntô 1861 â Galizzia vinni garantita n'Assimblea Liggislativa, o Sejm. Macari si ntô cuminciari la rapprisintanza di viddani pulacchi e ucraini pro-Ausburgu era cunzidirèvuli ntî st'òrganu (quasi mità di l'Assimblea), vìnniru discurruti li prissanti quistioni suciali e ucraini, li prissioni amministrativi tagghiaru li jammi a li rapprisintanti cuntadini ucraini e la Sejm vinni duminata dâ nubbirtà e dê latifunnisti pulacchi, ca èranu a favuri di na cchiù avanzata autonumìa. Ntô stissu annu, scuppiaru rivolti ntâ Pulonia russa e certiduni arrìvanu nzinu ntâ Galizzia e pi chistu la Sejm accapau di cugghìrisi.
Ntô 1863 la rivolta aperta scuppiau ntâ Pulonia russa e, dû 1864 ô 1865, lu cuvernu austrìacu addichiarau lu statu d'assediu 'n Galizzia, suspinnennu timpuraniamenti li libbirtà civili.
Lu 1865 purtau nu ritornu a idei fidirali, ca jàvanu appressu li lìnii di chiddu ca avìa suggiurutu Agenor Goluchowski, e niguzzazzioni supra l'autonumìa accuminciaru dû novu ntra la nubbirtà pulacca e Vienna.
Ntô cuntempu, l'ucraini si sintìanu sempri cchiù abbannunati di Vienna e dê "Vecchi Ucraini" ca si ricugghieru ntâ Cattidrali Grecu-Cattòlica di San Giorgiu, si happi nu vurgìrisi a bbêri la Russia. Li sustinitura cchiù strimisti di stu urintamentu vìnniru a èssiri canusciuti comu "Russufili". Ô stissu tempu, nfruinzati dâ puisìa 'n lingua ucraina dû pueta ucrainu orientali, Taras Shevchenko, surgìu nu muvimentu ucrainòfilu ca pubblicau òpiri littirari e funnau na riti di stanzi di liggiuta. Li sustinitura di stu muvimentu addivìnniru canusciuti comu "Pupulisti" e, appoi, simpricimenti comu "Ucraini". Quasi tutti spiràvanu ancora ntî l'uguagghianza nazziunali e ntâ spartuta dâ Galizzia secunnu criteri ètnichi.
Autonumìa galizziana
canciaNtô 1866, doppu la Battagghia di Sadowa e dâ scunfitta austrìaca ntâ Guerra Austru Prussiana, lu Mpiru Austrìacu accuminciau a sèntiri granni prubbremi nterni. Ntâ prova di cògghiri sustegnu pâ munarchìa, lu mpiraturi Francescu Giuseppi d'Austria accuminciau li niguzziati pi jùnciri ôn cumprumissu câ nubbirtà ungarisa, p'assicurarisinni lu sustegnu. Certiduni membra dû cuvernu, comu lu primu ministru austrìacu Conti Richard von Belcredi, cunzigghiaru lu mpiraturi di fari nu cchiù cumpletu accordu custituzziunali cu tutti li nazziunalità, ca avìssiru criatu na struttura di tipu fidiralista. Belcredi era proccupata ca na accumitata sulu pê ntiressi ungarisi avissi alluntanatu l'àutri paisi. Franciscu Giuseppi, cumunqui, nun fu capaci di gnurari lu putiri dâ nubbirtà ungarisa, e chista nun avissi mai accittatu nenti di cchiù picca dû dualismu ntra idda e la tradizziunali éliti austrìaca.
 fini, doppu lu accussì diciutu Ausgleich dû frivaru 1867, lu Mpiru Austrìacu vinni rifurmatu ntâ dualista Austria-Ungarìa. Macari si li chiani cechi e pulacchi di fari ca li sò parti dâ munarchia vinìssiru nclusi ntâ struttura fidirali falleru, pigghiau strata nu lentu ma stàbbili prucessu di libbiralizzazzioni dû duminiu austrìacu 'n Galizzia. Li rapprisintanti dâ nubbirtà pulacca e di l'intellighentsia si vutaru ô mpiraturi dumannannu na megghia autonumìa pâ Galizzia. Li sò dumanni nun vìnniru attintati tutarmenti, ma ntô cursu di l'anni appressu vìnniru fatti diversi significativi cuncissioni a bbêri la stituazzioni dâ autonumìa galizziana.
Dû 1873, la Galizzia divinni de facto na pruvincia autònuma di l'Austria-Ungarìa, cu lu pulaccu e a liveddi assai minuri l'ucrainu comu lingui ufficiali. La girmanizzazzioni avìa statu firmata e la cinzura acchianata. La Galizzia fu suggetta â parti austrìaca dâ munarchìa duali, ma la Sejm galizziana e l'amministrazzioni pruvinciali hàppuru privileggi e granni prirugativi, 'n particulari ntô campu di l'istruzzioni, cultura e affari nterni.
Sti canciamenti vìnniru pigghiati ntê spaddi dê granni littirati pulacchi. Ntô 1869 nu gruppu di picciotti pubbricisti cunzirvaturi di Cracovia, ntra cui Józef Szujski, Stanisław Tarnowski, Stanisław Koźmian e Ludwik Wodzicki, pubbricau na seria di pamphlet satìrichi chiamati Teka Stańczyka (Lu portafogghiu di Stańczyka). Sulu cinqu anni appressu â tràggica fini dâ Rivolta di jinnaru, li pamphlet babbiàvanu l'idea dê rivolti nazziunali armati e jeru cunzigghiannu nu cumprumissu cu li nimici dâ Pulonia, 'n particulari lu Mpiru Austrìacu, cuncintrazzioni supra la crisciuta ecunòmica e accitazzioni dê cuncissioni pulìtichi offruti di Vienna. Stu gruppu pulìticu addivinni canusciutu comu li Stanczyks o Cunzirvatura di Cracovia. Nzemi ê latifunnisti cunzirvaturi dâ Galizzia pulacca e li nòbbili chiamati Puduliani, hàppiru n'ascinnenza pulìtica 'n Galizzia ca durau nzinu a lu 1914.
Sta passata di putiri di Vienna â classi latifunnista pulacca nun vinni pigghiatu bonu di l'ucraini, ca addivineru cchiù assai spartuti comu Russufili, ca taliàvanu â Russia comu sarvizza, e Ucraini ca mittìanu davanzi li sò liami chê pirsuni cumuni.
Sia Vienna ca li pulacchi vistutu lu tradimentu dê Russufili na seria di prucessi pulìtichi li jeru diffamannu. Ntô cuntempu vinni travagghiatu n'accordu, ntô 1890, ntra li pulacchi e li Pupulisti ucraini, ca visti l'ucrainizzazzioni dê scoli ntâ Galizzia orientali e àutri cuncissioni â cultura ucraina. 'N sècutu, lu muvimentu nazziunali ucrainu si spargìu rapidamenti ntra li viddani ucraini e, nunustanti cuntìnui cuntrattempi, ntê primi anni dû XX sèculu avìa quasi luvatu cumpletamenti l'àutri bànni ucraini comu principipali rivali pô putiri chê pulacchi. Ntô mentri di chistu pirìudu, li ucraini nun si scurdaru mai li tradizziunali dumanni d'uguagghianza nazziunali e pâ spartuta dâ pruvincia ntî dui parti, pulacca e ucraina.
La granni migrazzioni ecunòmica
cancia pàrtiri di l'anni 1880ini, s'happi na migrazzioni di massa dê cuntatìni galizziani. La migrazzioni accuminciau cu caràttiri stajunali a bbêri la Girmania (di picca unificata e cu n'econumìa dinàmica) e addivinìu 'n sècutu tranzatlàntica, carattirizzata di spustamenti ntî granni nùmmiru a bbêri Stati Uniti, Brasili e Canadà.
Pi càusa dê scarsi cunnizzioni ecunòmichi dâ Galizzia, unni la puvirtà ntê campagni era spargiuta, la migrazzioni accuminciau prima ntâ latata pulacca e appoi si jìu spustannu ntî chidda ucraina. Pulacchi, ucraini, abbrei e tidischi participaru a massa a stu spustamentu dâ pupulazzioni campagnola. Li pulacchi jeru principarmenti a bbêri lu New England e li stati dû Midwest dê Stati Uniti, ma macari ntô Brasili e pi àutri banni; li ucraini partìanu pô Brasili, Canadà e Stati Uniti, cu nu pisanti flussu dâ Pudolia miridiunali pô Canadà occidintali; e l'abbrei jeru pô Novu Munnu direttamenti, oppuru ndirettamenti attraversu l'àutri parti di l'Austria-Ungarìa.
Diversi cintinara di pirsuni foru cuinvurgiuti ntî sta "granni migrazzioni ecunòmica", ca criscìu stabbirmenti di ntinzità nzinu ô scuppiari dâ Prima Guerra Munniali ntô 1914. La guerra firmau timpuraniamenti la migrazzioni, ca nun pigghiau cchiù la grannizza dû passatu.
La "granni migrazzioni ecunòmica", 'n particulari chidda pô Brasili, la "frevi brasiliana" comu vinni chiamata a l'èbbica, vinni discrivuta ntê òpiri littirari dâ puitissa pulacca Maria Konopnicka, dû scritturi ucrainu Ivan Franko, e di assai àutri.
Prima Guerra Munniali e cunflittu pulaccu-ucrainu
canciaQuannu scuppiau la Prima Guerra Munniali, la Galizzia addivinni tiatru di pisanti cummattimenti ntra li forzi russi e chiddi dê Putenzi Cintrali. Li russi mmàsiru granni parti dâ riggiuni ntô 1914, doppu avìri scunfittu l'esèrcitu dû Mpiru Austru Ungàricu ntî na cunfunnusa battagghia ntê misi ô cuminciari dâ guerra. Chisti vìnnuru a sò vota alluntanati nn'arreri ntâ primavera/stati dû 1915, di n'uffinziva cumminata di tidischi e austru-ungàrici.
Ntô 1918, la Galizzia Occidintali addivinìu parti dâ Secunna Ripùbbrica Pulacca, mentri lu lucali pupulazzioni ucraina addichiarau la nnipinnenza comu Ripùbbrica Ucraina Orientali. Ntô mentri dâ Guerra Pulaccu-Suviètica esistìu pi picca tempu na Ripùbbrica Sucialista Suviètica Galizziana. Â fini dû cunflittu, la sana pruvincia vinni ripigghiata dê pulacchi. La junciuta pulacca dâ Galizzia Orientali, ca nun vinni mai accittata liggìttima di l'ucraini, vinni ricanusciuta ufficiarmenti ntô 1923.
L'ucraini dâ vecchia Galizzia Orientali e dâ cunfinanti pruvincia di Volhynia, cunzistìanu ntô 15% dâ pupulazzioni dâ Secunna Ripùbbrica Pulacca, addivinennu accussì la minuranza cchiù nummirusa. Essennu li pulìtichi dû cuvernu pulaccu picca amichèvuli ntê cunfronti dê minuranzi, la tinzioni ntra cuvernu pulaccu e pupulazzioni ucraina criscìu, purtannu â fini â nasciuta di l'organizzazzioni suttirània militanti dê Nazziunalisti Ucraini.
La Secunna Guerra Munniali e lu Distrikt Galizien
canciaNtô priludiu dâ Secunna Guerra Munniali, lu Pattu Ribbentrop-Molotov spartìu la Pulonia apprussimativamenti loncu la Lìnia di Curzon, quinni tutti li tirritori a est dû ciumi San, Bug e Neman foru junciuti a l'URSS, e ntra chisti c'era la megghiu parti dâ Galizzia. Lu tirritoriu vinni spartutu ntî quattru distretti amministrativi: Lvov, Stanislav, Drogobych e Tarnopol (nti chist'ùrtima c'era macari parti dâ Volhynia) appartinenti â Ripùbbrica Sucialista Suviètica Ucraina. Lu pirìudu 1939-1941 è cuntruversu quantu li basi dâ liggittimazzioni suviètica pô juncimentu dâ riggiuni. Mentri assai ucraini giuiru, armenu nizziarmenti, p'èssiri parti di na nazzioni ca rispittava la sò idindità nazziunali, la riprissioni suviètica fici sèntiri diversamenti l'intellighentsia (principarmenti pulacca). Lu pirìudu di suvietizzazzioni vinni firmatu quannu la Girmania, cu l'Opirazzioni Varvarussa occupau la Galizzia ntô 1941 e la juncìu ntô Cuvirnaturatu ginirali comu Distrikt Galizien (Distrettu di Galizzi). Ntâ visioni tidisca la Galizzia era già arianizzata e civilizzata, ê galizziani ca nun èranu ebbrei sfuggìu la vera natura dê ntinzioni ca assai àutri ucraini avìanu duvutu suppurtari, mentri l'ebbrei galizziani vìnnuru stirminati comu a ogni banna 'n Ucraina. Macari li cunflitti ntra pulacchi e ucraini si nfurzaru ntî ddu pirìudu, cu scontri ntra l'Armia Krajowa di na latata e l'Esèrcitu Nzurrizziunali Ucrainu e li partiggiani suviètichi di l'àutra, lu massacru dê pulacchi 'n Volhynia, e 'n cchiù picca diminzioni 'n Galizzia, e l'attacchi di rapprisagghia contru a li ucraini.
Eridità
canciaLu cunfini vinni 'n sècutu ricanusciutu di l'Alliati nzinu ô 1944-1947, e la riggiuni etnicamenti pulizziata dê suvietichi e dû cuvernu cumunista pulaccu (Operazzioni Wisla). La vecchia pruvincia, ntâ forma ca ci dèsi l'Austria ntô 1800, oi è ancora spartuta, cu la parti occidintali ca apparteni â Pulonia e la parti orintali ca appartèni â Ucraina.
Econumìa
canciaMacari ca è una dê riggiuni cchiù pupulusi di l'Europa, la Galizzia fu una dê cchiù picca sviluppati ecunomicamenti. La prima discrizzioni dâ situazzioni ecunòmica dâ riggiuni vinni fatta di Stanislaw Szczepanowski (1846-1900), nu avvucatu, econumista e chìmicu pulaccu, ca ntô 1873 pubbricau la prima virsioni dû sò rapportu ntitulatu Nędza galicyjska w cyfrach (La puvirtà galizziana 'n cifri). Jittànnusi 'n capu la sò espirienza comu travagghiaturi ntî India Office, oltri ô sò travagghiu supra lu sviluppu di l'attività pitrulìfira ntâ riggiuni di Borysław e supra li dati dû cinzimentu ufficiali pubbricatu dû cuvernu austru-ungàricu, iddu discrissi la Galizzia comu una dê riggiuni cchiù pòviri di l'Europa.
Ntô 1888 la Galizzia avìa na supirfici di 785.500 km² e vinìa abbitata di quasi 6,4 miliuna di pirsuni, di chisti 4,8 miliuna èranu cuntadini (75% dâ pupulazzioni tutali). La dinzità di pupulazzioni era di 81 abbitanti pi chilòmitru quatratu, supiriuri a chidda dâ Francia (71 ab./km²) oppuru dâ Girmania.
La spittativa media dâ vita era di 27 anni pi l'òmini e di 28,5 pê fìmmini, 'n cunfrontu ê 33 e 37 anni 'n Buemia, 39 e 41 'n Francia e 40 e 42 ntâ Nghirterra. Macari li qualità dâ vita èranu assai cchiù vasci. Lu cunzumu annuali pi pirsuna di carni nun supirava li 10 kg, 'n cunfrontu ê 24 di l'Ungarìa, ê 33 dâ Girmania. Chistu era causatu suprattuttu di nu rèdditu mediu assai cchiù vasciu.
Lu rèdditu mediu pi pirsuna nun supirava li 53 fiurini, 'n cunfrontu ê 91 fiurini dû Regnu dû Cungressu, ê 100 di l'Ungarìa e macari ê cchiù assai di 450 di la Nghirterra. Macari li tassi èranu rilitivamenti àuti e jeru a 9 fiurini l'annu (quasi lu 17% dû rèdditu), 'n cunfrontu ô 5% dâ Prussia e ô 10% dâ Nghirterra. Puru la pircintuali di pirsuni cu n'àutu rèdditu era cchiù vascia di chidda d'àutri parti dû Mpiru e d'Europa: la tassa supra lu lussu, pajata di pirsuni ca avìanu nu rèdditu annuali ca supirava li 600 fiurini, era pajata di 8 pirsuni supra 1000, 'n cunfrontu ê 28 dâ Buemia, ê 99 di l'Austria Nfiriuri. Nunustanti la àuta tassazzioni, lu dèbbitu nazziunali dû cuvernu galizzianu supirau sempri li 300 miliuna di fiurini, quasi 60 fiurini pi pirsuna.
Cumprissavemnti, la riggiuni vinìa addupirata dû Mpiru Austru Ungàricu comu riserva di forza travagghiu a vasciu costu e di recluti pi l'esèrcitu, oltri ca comu zona cuscinettu contru la Russia. Nun fu ca sulu ô cuminciari dû XX sèculu ca la nnustria pisanti accuminciau a sviluppàrisi e macari allura era attaccata â pruduzzioni pâ guerra. Li principali nvistimenti statali ntâ riggiuni foru pi li firruvìi e pi li furtizzi di Przemyśl, Cracovia e àutri cità. Lu sviluppu nnustriali fu liatu principarmenti a la nnustria pitrulìfira privata fatta pàrtiri di Ignacy Łukasiewicz e macari supra li mineri di sali di Wieliczka, funziunanti armenu nzinu dû Mediuevu.
Principali citati
cancia- Belz ('n pulaccu: Bełz)
- Bochnia ('n tudiscu: Salzberg)
- Brody
- Cracovia ('n pulaccu: Kraków)
- Drohobych ('n pulaccu: Drohobycz)
- Dukla
- Halych ('n pulaccu: Halicz, 'n tudiscu: Halitsch)
- Husiatyn
- Jarosław ('n tudiscu: Jaroslau)
- Kolomyia ('n tudiscu: Kolomea, 'n ucrainu Kolomyya, 'n pulaccu: Kolomyja)
- Krosno
- Lesko (Lisko)
- Liòpuli ('n pulaccu: Lwów, 'n ucrainu: Lviv, 'n tudiscu: Lemberg)
- Machliniec
- Myślenice
- Nowy Sącz ('n tudiscu: Neu Sandez, 'n yiddish: Zanz)
- Oświęcim ('n tudiscu: Auschwitz)
- Przemyśl ('n ucrainu: Peremyshl', 'n tudiscu: Prömsel)
- Rzeszów ('n yiddish: Rejsza, 1939-45 Reichshof)
- Sambor
- Sanok ('n tudiscu: Saanig, 'n yiddish: Sonik, 'n ungarisi: Sánók)
- Stanyslaviv ('n pulaccu: Stanisławów, 'n tudiscu: Stanislau, 'n yiddish: Stanislev, oi: Ivano-Frankivsk)
- Ternopil' ('n pulaccu: Tarnopol, 'n russu: Ternopol)
- Tarnów ('n tudiscu: Tarnau)
- Tomaszów Lubelski ('n ucrainu Tomashiv Lyublins'kyi)
- Zalishchyky ('n polaccu: Zaleszczyki)
- Zamość
- Zator
- Zolochiv ('n pulaccu: Złoczów, 'n yiddish: Zlotshev)
Pirsunaggi pupulari dâ Galizzia
cancia- Meletius Smotrytsky, riliggiusu, attivista e scritturi ucrainu, nasciutu ntô 1577. La sò òpira cchiù mpurtanti è la Grammàtica dâ Cresia Slavònica.
- Oswald Balzer
- Leopold Ritter von Sacher-Masoch
- Ivan Franko
- Carl Menger, funnaturi dâ Scola Austrìaca d'Econumìa.
- Richard von Mises, fìsicu, matimàticu e statìsticu.
- Ludwig von Mises, frati cchiù nicu di Richard, principali rapprisintanti dâ Scola Austrìaca d'Econumìa.
- Omeljan Pritsak
- Jaroslav Rudnyckyj
- Stanislaw Wyspianski
- Jan Matejko
- Aleksander Bruckner, pupulari slavista e stòricu dâ littiratura pulacca, nascìu a Ternopil (1856), aducatu a Lvov, Vienna, Birlinu e àutri banni. Pi loncu tempu prufissuri di Slavìstica a l'Univirsitati di Birlinu.
- Lewis Namier
- Henry Roth
- Martin Buber