برھم گپت

برهم گپت (598ع – 668ع تقريباً) ھڪ ھندستاني رياضي دان ۽ فلڪيات دان ھو. ھن رياضي ۽ فلڪيات تي ٻہ اھم ڪتاب لکيا: برهمسفٽ سڌانت (BSS، "برهم جو صحيح طور تي قائم ڪيل نظريو"، جيڪو 628ع ۾ لکيو ويو)، جيڪو ھڪ نظرياتي ڪتاب آھي، ۽ خندا خاديڪا ("کائڻ لائق ٽڪرو"، جيڪو 665ع ۾ لکيو ويو)، جيڪو وڌيڪ عملي نوعيت جو ڪتاب آھي.

628ع ۾ برهم گپت پھرين ڀيرو ڪشش ثقل کي ھڪ ڇڪڻ واري قوت طور بيان ڪيو ۽ ان کي سنسڪرت ۾ "گروتواڪرشڻم (गुरुत्वाकर्षणम्)" جو نالو ڏنو. ھن کي پھرين ڀيرو چوڪور مساوات (quadratic equation) جي واضع وضاحت ڪرڻ جو بہ شرف حاصل آھي، جيڪو سندس اھم ڪتاب برهم سفٽ سڌانت ۾ شامل آھي.

زندگي ۽ ڪيريئر

برهم گپت، سندس پنھنجي بيان مطابق، 598ع ۾ پيدا ٿيو. ھو ڀيلمالا (ھاڻوڪي ڀنمال، راجسٿان، ھندستان) ۾، گجراديش جي چاواڙا حڪمران ویاگرمک جي دور حڪومت ۾ پيدا ٿيو. ھن جو والد جِشنگوپت ھو ۽ ھو مذھباً ھندو ھو، خاص طور تي ھڪ شايويت. ھن پنھنجي زندگي جو وڏو حصو ڀيلمالا ۾ گذاريو. بعد ۾ تبصرا ڪندڙ پرٿوڏڪ سوامين کيس "ڀيلملاچاريہ" يعني "ڀيلمالا جو استاد" چيو.

ڀيلمالا گجراديش جي گاديءَ جو هنڌ ھو، جيڪو اولھ ھندستان جي ٻئي نمبر وڏي رياست ھئي ۽ ان ۾ اڄوڪي ڏکڻ راجسٿان ۽ اتر گجرات شامل ھئا. اھو رياضي ۽ فلڪيات لاءِ سکيا جو ھڪ مرڪز پڻ ھو. برهم گپت برھما پکش اسڪول جو فلڪيات دان بڻيو، جيڪو ان وقت ھندستاني فلڪيات جي چئن وڏا اسڪولن مان ھڪ ھو. ھن پنج روايتي سڌانتن تي فلڪيات جا مطالعہ ڪيا ۽ ٻين فلڪيات دانن، جھڙوڪ آريڀٽ اول، لتاديوا، پرديومنا، ورھميھير، سمھا، سريسينھا، وجينندن ۽ وشنوچندر جي ڪم جو پڻ جائزو ورتو.

628ع ۾، 30 سالن جي عمر ۾، ھن برهم سفٽ سڌانت ("برهم جو بھتر نظريو") لکيو، جيڪو برھماپکش اسڪول جي وصول ڪيل سڌانت جو ھڪ نظر ثاني ٿيل نسخو سمجهيو وڃي ٿو. عالمن جو چوڻ آھي تہ ھن پنھنجي نظر ثاني ۾ ڪافي جدت شامل ڪئي ۽ نوان موضوع پيش ڪيا. ھي ڪتاب 24 بابن تي مشتمل آھي، جن ۾ 1008 شعر آريا بحر ۾ لکيا ويا آھن. ان ۾ گهڻو حصو فلڪيات تي آھي، پر ان ۾ رياضيءَ جا اھم باب، جھڙوڪ الجبرا، جاگرافي، ٽرگنوميٽري ۽ خوارزميات شامل آھن، جيڪي برهم گپت جي تخليقي سوچ جو نتيجو سمجهيا وڃن ٿا.

بعد ۾، برهم گوپت اوجين، اوَنتي منتقل ٿيو، جيڪو مرڪزي ھندستان ۾ فلڪيات جو اھم مرڪز ھو. 67 سالن جي عمر ۾، ھن پنھنجو ٻيو مشھور ڪتاب خندا خاديڪا تيار ڪيو، جيڪو ھڪ عملي ھدايت نامو ھو ۽ شاگردن جي استعمال لاءِ ٺاھيو ويو.

برهم گپت 668ع ۾ وفات ڪئي، ۽ اھو سمجهيو وڃي ٿو ته ھو اوجين ۾ ئي فوت ٿيو.