جابر بن حيان
ابو موسى جابر بن حيان (عربي: أَبو موسى جابِر بِن حَيّان)، مختلف طرح سان الزدي، الڪوفي، يا الطوسي سڏيو ويندو آهي)، عربي ۾ وڏي تعداد ۾ ڪم جو مصنف آهي. تقریبن 215 مسودہ جيڪي اڄ به بچيل آهن انهن ۾ خاص طور تي ڪيميا ۽ مذهبي فلسفي سان واسطو رکي ٿو. تنهن هوندي به، مسودن جو اصل دائرو وسيع هو، جنهن ۾ ڪائنات جي علم، فلڪيات ۽ علم نجوم کان وٺي، طب، دواسازي، حياتيات ۽ نباتاتيات، مابعد الطبعيات، منطق ۽ گرامر تائين مختلف موضوعن تي مشتمل آهي.
| جابر ابن حيان Jābir ibn Ḥayyān مسلمان ڪيميا دان | |
|---|---|
 15 صدي عيسوي جابر جو خاڪو | |
| وفات | 816ع |
| عهد | اسلامي سنھرو دور |
| علائقو | ڪوفہ، عراق |
شعبه عمل |
ڪيميا ۽ مذهبي فلسفو |
اهم نظريا |
ڪيميا ۾ نامياتي مواد جو استعمال، ڌاتن جي سلفر۔پاري جو نظريو، توازن جي سائنس، تڪوین (مصنوعي افزائش جي سائنس) |
جابر سان منسوب ڪيل ڪم، انهن ۾ ڪيميائي مادن جي سڀ کان پراڻي ڄاڻايل منظم درجه بندي شامل آهي ۽ نامياتي مواد (جهڙوڪ ٻوٽن) مان غير نامياتي مرڪب (سال امونيم يا امونيم ڪلورائڊ) حاصل ڪرڻ لاء سڀ کان پراڻي ڄاڻايل هدايتون شامل آهن.[1] هن جي ڪمن ۾ دھات جي سلفر جي نظريي جي ابتدائي سڃاتل نسخن مان هڪ پڻ شامل آهي، هڪ معدني نظريو جيڪو 18ھین صدي عيسويء تائين غالب رهیو.[2] جابر جي لکڻين جو هڪ اهم حصو هڪ فلسفياتي نظريي سان واسطو رکي ٿو، جنهن کي "توازن جي سائنس" (عربي: علم الميزان) جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو، جنهن جو مقصد سڀني واقعن (بشمول مادي شين ۽ انهن جي عناصر) کي هڪ نظام، مقداري تناسب ۾ آڻڻ هو.
عباسي خلافت (Abbasid Caliphate) جي ڏينهن ۾ جابر بن حيان (Jabir ibn Hayyan) نالي هڪ شخص هوندو هو جيڪو حران نالي هڪ مدرسي ۾ ڪيميا ۽ طبیعیات پڙهائيندو هو. هڪ ڀيري هن ٻاهران آيل شاگردن کي ليڪچر ڏيندي چيو هو “مادو هڪ ڪل قوت آهي ۽ يوناني طبیعیات جي ماهرن جي اها راءِ غلط آهي ته مادو هڪ مختصر حصي تائين ورهائجي سگهجي ٿو. ان جي مختصر حصي (ائٽم) کي به ورهائي سگهجي ٿو.[3]
ڪتاب
سنواريوابن حيان جي مدرسي ۾ رياضي، فزڪس، ڪيمسٽري ۽ نيچرل سائنس پڙهائي ويندي هئي. جابر بن حيان کي تڏهوڪي خليفي هارون الرشيد ان مدرسي جو سربراهه مقرر ڪيو هو. جابر بن حيان ڪل 826 ڪتاب لکيا. جن مان 112 اپلائيڊ فزڪس، 70 ٿيوريٽيڪل ڪيمسٽري ۽ 144 معدنيات ۽ اهڙين قوتن بابت هئا جن جي فزڪس يا ڪيمسٽري ۾ وضاحت ڪرڻ ممڪن نه هئي. ان کان سواءِ 500 ڪتاب ٿيوريٽيڪل فزڪس، ڪيمسٽري، فلڪيات، فلسفي ۽ مذهبن جي تاريخ بابت هئا.[3]
ڪم
سنواريوجابر بن حيان ان جي به سڃاڻپ ڪئي هئي ته ائٽمي قدر ۾ تبديليءَ سان مادي جي گهاڙيٽي ۾ تبديلي اچي سگهي ٿي. هُن ان تي به دليل ڏنا ته ڌاتو جي ائٽمي قدر ۾ تبديليءَ سان اهو ٻي ڌاتوءَ ۾ تبديل ٿي سگهي ٿو. هُن آپٽڪس جا قاعدا به ترتيب ڏنا ۽ لينس جي ٿيوري به جوڙي هئي. هُن سج جي روشنيءَ کي قوت ۾ تبديل ڪرڻ لاءِ آرسين جو به سهارو ورتو.[3]
اولهه جي سائنسدانن جابر بن حيان کي هن وقت تائين جي 12 ذهين سائنسدانن ۾ شامل ڪيو آهي. جابر بن حيان آلجبرا جو به بنياد وجهندڙ هو ۽ الجابر جي نالي جي حوالي سان ان کي الجبرا چيو وڃي ٿو.[3]
حوالا
سنواريو- ↑ Kraus 1942–1943, vol. II, pp. 41–42 (referring to Stapleton 1905; Ruska 1923a; Ruska 1928). See also Stapleton, Azo & Hidayat Husain 1927, pp. 338–340.
- ↑ Norris 2006.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 ڪتاب: تخليق خالق کانسواءِ، ليکڪ: عمر عطيلا ايرگي آرڪائيو ڪيا ويا 2017-09-12 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين. سنڌ سلامت ڪتاب گھر (آنلائين)