1689

**1689. po kalendarima**
Gregorijanski	1689. (MDCLXXXIX)
Ab urbe condita	2442.
Islamski	1100–1101.
Iranski	1067–1068.
Hebrejski	5449–5450.
Bizantski	7197–7198.
Koptski	1405–1406.
	Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1744–1745.
• Shaka Samvat	1611–1612.
• Kali Yuga	4790–4791.
	Kineski
• Kontinualno	4325–4326.
• 60 godina	Yin Zemlja Zmija; (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11689.
	p • r • u
	Podrobnije: Kalendarska era

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	16. vijek – 17. vijek – 18. vijek
Decenija:	1650-e 1660-e 1670-e – 1680-e – 1690-e 1700-e 1710-e
Godine:	1686 1687 1688 – 1689 – 1690 1691 1692

Ovo je članak o godini 1689.

Godina 1689 (MDCLXXXIX) bila je redovna godina koja počinje u subotu po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u utorak po 10 dana zaostajućem julijanskom kalendaru.

Događaji

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

januar - Rat Velike Alijanse: Francuzi spaljuju gradove južno od Neckara.

Mary II i William III, zajednički vladari Engleske

8. 2. - U Beč stigli osmanski pregovarači, Zulfikar-efendi i Aleksandar Mavrokordato - bez rezultata. Mletački predstavnici krajem marta tražili, između ostalog, svu teritoriju između Obrovca i reke Bojane^[1].
14. 2. - Luj XIV objavio rat Austriji^[2] (od jesenas ratuje na Rajni), Car Leopold I. će objaviti Reichskrieg protiv Francuske.
februar - Moguli zarobili Sambhajija, vladara Marati - sledećeg meseca pogubljen.
februar - U Dubrovnik stiglo 60 austrijskih vojnika, Hrvata iz Bakra^[3].
23. 2. (13. 2. po j.k.) - Slavna revolucija: nakon što je engleski parlament našao da je presto upražnjen Jamesovim odlaskom iz zemlje, kruna je data zajedničkim vladarima, holandskom stadtholderu Vilimu III (do 1702) i Mary II (do 1694); krunisani su 11/21. aprila.
2. 3. - Francuzi (de Tessé) zapalili Heidelberg, četiri dana kasnije Montclar srušio Mannheim.
12. 3. - Turci napadali Požegu, Luka Ibrišimović spasao grad^[4].
22. 3. (12. 3. po j.k.) - Zbačeni James II se iskrcao u Irskoj uz francusku pomoć - počinje Williamov rat u Irskoj.
mart-april - Pobuna Srba u Starom Vlahu (knezovi Raškovići) - Mojsije Rašković potukao Turke kod Sjenice, napadnut Novi Pazar, ubijeno "nekoliko stotina" Turaka, grad spaljen. Turci kasnije razbili Srbe, ali ovi spalili kopaoničko rudište Lisina^[5].

April/Travanj – Jun/Lipanj

18. 4. - Bostonska pobuna protiv nepopularnog guvernera Edmunda Androsa.
18. 4. - 28. 7. - Opsada Derryja - James II i jakobiti neuspešno opsedaju grad u Irskoj.
19. 4. - Tokom pozorišne predstave u danskom dvorcu Amalienborg izbio požar - oko 180 mrtvih.
21. 4. - Veliki požar u Brašovu.
9. 5. - Engleska objavljuje rat Francuskoj. To u Severnoj Americi znači Rat kralja Williama (neprijateljstva već traju).
11. 5. - Bitka u zalivu Bantry: francuska flota uspešnija od engleske, istovaren materijal za Jamesovu irsku kampanju.
12. 5. - Augsburška liga protiv Luja XIV postaje Velika alijansa: savez Svetog Rimsko Carstva i Holandije protiv Francuske čemu se pridružuju Brandenburg, Bavarska, Engleska, Hanover, Savoja, Saksonija i Španija.
20. 5. - Krimske bitke: ruska vojska stigla do Perekopa ali ubrzo se povlači zbog nedostatka trave i vode.
22. 5. - Rat Velike alijanse u Kataloniji: francuski vojvoda de Noailles zauzeo Camprodon ali potisnut u avgustu.
24. 5. - Akt Tolerancije u Engleskoj daje slobodu vere protestantskim nekonformistima, osim unitaraca.
31. 5. - Leislerova pobuna u Provinciji New York, Jacob Leisler upravlja dve godine.

Speyerska katedrala 1650.

31. 5. - 4. 6. - Francuzi uništili Oppenheim, Worms, Speyer i Bingen (uništeno preko 20 gradova i brojna sela u Palatinatu). Opljačkani carski grobovi u Speyerskoj katedrali.
9. 6. - Ludvig Badenski stigao u Beograd, naređuje da se prebeglice od Turaka u Srbiji šalju u Slavoniju^[6].
12. 6. - Grof Đorđe Branković uputio iz Oršave proglas zemljama da se dižu protiv Turaka. Ima 800 ustanika i namerava stvoriti nezavisnu državu, Austrijanci ga uhapsili u Kladovu^[7].
jun? - Serasker Redžep-paša se zaleteo iz Kruševca do Avale, gde su ga odbili srpski konjanici^[8].
jun - Ugarski odmetnik Imre Tekeli zauzeo Kladovo, zarobljen Stefan Prodan Šteta sa 1.000 Srba.
29. 6. - Banska vojska Petra Draškovića potukla Turke na Zrinskom polju kod Novoga, Turci izgubili 7.000 od 12.000 ljudi^[9].
jun-jul - Krajiška vojska i Marko Mesić oslobođaju Liku i Krbavu (Novi 15. 6., Udbina 21. 7.), doći će mnogi Srbi iz Bosne u mesta koja su Turci napustili^[10]. Muslimani u Perušiću se pokrstili.
Pošto su na žito u Bosni pali sneg i mraz, dolazi do velike gladi 1689-90. Valija Husein-paša kuje bakarni novac, mangure, kako bi se mogla opremiti vojska.^[11]

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

11. 7. - Proglas cara Leopolda obećava neometan posed pokretnih i nepokretnih imanja onima koji se nastane u virovitičkoj i požeškoj županiji i stupe u četu župana grofa Franje Ivanovića^[6]. Oslobađa na tri godine od daća "Rašane, Hrvate i Vlahe" koji bi tamo prešli^[12].
27. 7. - Prvi Jakobitski ustanak u Škotskoj: Bitka kod Killiecrankie je ubedljiva pobeda jakobita nad williamovcima, ali izgubili su lidera, vikonta Dundeeja.
leto - Patrijarh Arsenije III u vizitaciji Požarevcu i Beogradu.
1. 8. - Bosanski Turci povratili Zvornik, nemački garnizon se povukao u Raču pa u Šabac^[13].
25. 8. - Bitka kod Walcourta: uspeh Velike alijanse u Nizozemskoj.
29. 8. - Bitka kod Batočine: Ludvig Badenski i Pavle Nestorović Deak porazili Turke. Nakon ovoga grof Šijak zauzeo Kruševac^[13].
6. 9. - Badenski iz Batočine ultimativno poziva patrijarha Arsenija na vojnu saradnju, šalje proglas za "Albaniju", Bosnu i Hercegovinu^[13].
6. 9. (27. 8. po j.k.) - Nerčinski ugovor: Rusi se odrekli područja između Amura i Stanovojskih planina (traje do Ajgunskog ugovora 1858).
8. 9. - Francuski general Nicolas Chalon du Blé predao Mainz nakon tromesečne opsade.
septembar - Car Petar zbacio regentkinju Sofiju Aleksejevnu i započinje faktički samostalnu vladavinu (do 1725), pod uticajem majke Natalije Nariškine do 1694.
septembar? - Srpski ustanici zauzeli tvrđave Koznik i Maglič^[13].
24. 9. - Bitka kod Niša: Ludvig Vilhelm Badenski porazio Osmanlije i zauzeo grad. Zatim, Badenski odlazi prema Kladovu a Pikolomini sa Srbima i Nemcima progoni Turke prema Sofiji - zauzeti Pirot (Šarkoj), Bela Palanka (Musa-pašina Palanka) i Dragoman (krajnja tačka u carigradskom pravcu). Turci i Imre Tekeli spalili Kladovo i Oršavu i povukli se u Vidin odn. Nikopolj ^[14]. Nakon niškog poraza je zadavljen serasker Arap Redžep-paša^[15], a veliki vezir raspustio većinu vojske kod Sofije, plašeći se pobune^[16].

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

4. 10. - Po carevim uputstvima Ludvig Badenski izdao naređenje o ustrojstvu Srpske milicije, na čelu pukovnik Pavle Nestorović Deak^[17].
6. 10. - Kardinal Pietro Vito Ottoboni je novi papa Aleksandar VIII. (do 1690).
12. 10. - Brandenburški elektor osvojio Bonn nakon tromesečne opsade.
14. 10. - Ludvig Badenski osvojio Vidin na juriš; oslobođeni srpski zarobljenici iz Kladova, poslati u Belogradčik^[18].
oktobar - Patrijarh Arsenije III pobegao iz Peći u Nikšić - Mahmud-paša Begović mu je iznuđavao novac i pretio ubistvom^[19]. Patrijarh je bliži Mlecima, ali nakon što mu Pikolomini zapreti da će postaviti drugog patrijarha, vraća se u Peć.
14. 10. - Pikolomini krenuo iz Prokuplja na Kosovo - Turci beže a Srbi dižu ustanak, kod Peći poražen dukađinski sandžak-beg Mahmud-paša Begović^[17].
oktobar-novembar - Neuspešni Karpošev ustanak u Makedoniji; takođe i slabo poznata buna u Morihovskoj nahiji^[20]. Karpoš držao Kratovo, Kumanovo, Krivu Palanku, car Leopold ga je diplomom priznao za kneza.
22. 10. - Baron Štraser osvojio Kačanik^[17].

Skoplje 1594.

26. 10. - Spaljivanje Skoplja nakon što ga je osvojio Pikolomini - veliki grad, zaražen kugom.
29. 10. - Carske i srpske snage poražene kod Dragomana^[21].
6. 11. - Pikolominijev sastanak sa patrijarhom Arsenijem^[22] i nadbiskupom Bogdanijem, tumač Toma Raspasani (Raspasanović)^[23].
9. 11. - General Piccolomini umro u Prizrenu od kuge, patrijarh Arsenije odlazi u Komoran^[22] (da li?). Austrijanci kasnije otimaju hranu od stanovništva^[24].
10. 11. - Mustafa Ćuprilić postaje veliki vezir (do 1691) - sprovodi čistku korumpiranih službenika i mobilizaciju vojske. Ovih dana ratno savetovanje u Jedrenu - odlučeno da se povrati Skoplje i porazi Karpoš^[25].
13. 11. - Carevci i Srbi porazili Turke kod Prizrena, ovi uzvratili tri dana kasnije a hercog Holštajn (Georg Christian von Schleswig-Holstein-Sonderburg) zapalio Štip^[24].
22. 11. (12. 11. po j.k.) - Petrov carski ukaz o gradnji Sibirske ceste.
2. 12. - Holštajn krenuo na Ljumu, pokušao da razoruža tamošnje Srbe i Albance - kada su ovi pružili otpor, zapalio im sela^[24].
16. 12. - U Engleskoj stupa na snagu Povelja o pravima - definitivno ustavna monarhija.
decembar? - Isusovci preveli orahovičkog "vladiku" Jovana Rajića sa 16 parohija na uniju (potvrđeno 18. januara)^[26].
20. 12. - Kapetan Sasnoski zauzeo Veles^[24].
novembar-decembar? - Halil-paša napada dolinom Vardara (uzima Veles i Štip) a Mustafa Ćuprilić preko Sofije i Ćustendila zauzima Krivu Palanku - Karpoš zarobljen u Kumanovu i nabijen na kolac u Skoplju. Turci zatim zauzeli Tetovo i Kačanik^[27].
27. 12. - Vojno savetovanje u Prištini (prisutan i patrijarh?), dogovoreno da se pozove u pomoć albanska milicija^[24].
27. 12. - Tatarski han Selim I Geraj pljačka okolinu Prištine, ali ga oterao baron Štraser, koji se odmah uputio ka Kačaniku - držali su ga Karpoševi ustanici ali su ga Turci zauzeli pre Štraserovog dolaska^[24].

Kroz godinu

Manastir Đurđevi stupovi

Stradanja SPC 1688-89: paljenje četiri velike lavre: Hopovo, Mileševa, Rača i Ravanica. Đurđevi stupovi zapaljeni, odnesen olovni krov. Sa Studenice skinut olovni krov. Razoreni Sopoćani. Mahmud-paša Begović opljačkao Pećku patrijaršiju, patrijarh pobegao u Crnu Goru^[28]. "Mađari poharali" manastir Temska kod Pirota, "proliveno mnogo hrišćanske krvi"^[29].
1689-99 - Unijatski vladika Isaija Popović u Marči^[30].
Iz Hercegovine se preseljava 360 porodica u mletačku Boku^[8].
Pesnik Matsuo Bashō putuje Japanom iz čega nastaje klasično delo Oku no Hosomichi.
Pirat William Kidd započinje karijeru.

Fikcija

Događanje dela romana "Hazarski rečnik" Milorada Pavića.

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1689.

18. 1. - Montesquieu, politički filozof († 1755)
4. 6. - Ali-paša Hekimoglu, osmanski vojskovođa i državnik († 1758)
22. 10. - João V Veličanstveni, kralj Portugala († 1750)
23. 10. - Johann Christoph von Bartenstein, habsburški diplomat († 1767)
? - Vićentije Jovanović, mitropolit beogradsko-karlovački († 1737)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1689.

12. 2. - Marie-Louise d'Orléans, španska kraljica (* 1662)
11. 3. - Sambhaji, vladar Marati (* 1657)
16. 4. - Aphra Behn, književnica (* 1640)
19. 4. - Kristina, bivša švedska kraljica (* 1626)
12. 8. - Inocent XI., papa (* 1611)
9. 11. - Enea Silvio Piccolomini, habsburški general (* ca. 1640)
30. 11. - Johann Joseph Graf von Herberstein, zapovjednik hrvatske granice (* ca. 1630)
4. 12. - Saliha Dilaşub Sultan, majka Sulejmana II
6. 12. - Petar Bogdani, nadbiskup, književnik (* ca. 1630)
? - Karpoš, makedonski ustanik

Reference

↑ Setton, 367-8
↑ Istorija s. n., 508
↑ Ćorović, Vladimir. Велика сеоба Срба у Аустрију. rastko.rs
↑ Historija n. J., 816
↑ Istorija s. n., 509-10
↑ ^6,0 ^6,1 Istorija s. n., 510
↑ Istorija s. n., 515
↑ ^8,0 ^8,1 Istorija s. n., 511
↑ Historija n. J., 1001
↑ Istorija s. n., 510-1
↑ "Politika", 17. mart 1940
↑ Historija n. J., 1002
↑ ^13,0 ^13,1 ^13,2 ^13,3 Istorija s. n., 512
↑ Istorija s. n., 513-4
↑ Setton, 365
↑ Setton, 370
↑ ^17,0 ^17,1 ^17,2 Istorija s. n., 516
↑ Istorija s. n., 514
↑ Istorija s. n., 517
↑ Historija n. J., 817
↑ Istorija s. n., 520
↑ ^22,0 ^22,1 Cerović, Ljubivoje. Srbi u Slovačkoj. rastko.rs
↑ Istorija s. n., 519
↑ ^24,0 ^24,1 ^24,2 ^24,3 ^24,4 ^24,5 Istorija s. n., 521
↑ Istorija s. n., 520-1
↑ Ćorović, Vladimir. Velika seoba Srba u Austriju. rastko.rs
↑ Historija n. J., 818
↑ Istorija s. n., 545
↑ Istorija s. n., 546
↑ Istorija s. n., 469

Literatura

Kenneth Meyer Setton. Venice, Austria, and the Turks in the Seventeenth Century. American Philosophical Society; 1991. ISBN 978-0-87169-192-7.
Spencer C. Tucker. A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East: From the Ancient World to the Modern Middle East. ABC-CLIO; 23 December 2009. ISBN 978-1-85109-672-5.
Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
Istorija srpskog naroda, Treća knjiga, prvi tom, Srbi pod tuđinskom vlašću 1537-1699, SKZ Beograd 1993, ISBN 86-379-0383-5

[1] Setton, 367-8

[2] Istorija s. n., 508

[vcvscir-3] Ćorović, Vladimir. Велика сеоба Срба у Аустрију. rastko.rs

[4] Historija n. J., 816

[5] Istorija s. n., 509-10

[isn510-6] 6,0 ^6,1 Istorija s. n., 510

[isn515-7] Istorija s. n., 515

[isn511-8] 8,0 ^8,1 Istorija s. n., 511

[9] Historija n. J., 1001

[10] Istorija s. n., 510-1

[11] "Politika", 17. mart 1940

[12] Historija n. J., 1002

[isn512-13] 13,0 ^13,1 ^13,2 ^13,3 Istorija s. n., 512

[14] Istorija s. n., 513-4

[15] Setton, 365

[16] Setton, 370

[isn516-17] 17,0 ^17,1 ^17,2 Istorija s. n., 516

[18] Istorija s. n., 514

[19] Istorija s. n., 517

[20] Historija n. J., 817

[21] Istorija s. n., 520

[lcsus-22] 22,0 ^22,1 Cerović, Ljubivoje. Srbi u Slovačkoj. rastko.rs

[23] Istorija s. n., 519

[isn521-24] 24,0 ^24,1 ^24,2 ^24,3 ^24,4 ^24,5 Istorija s. n., 521

[25] Istorija s. n., 520-1

[vcvssua-26] Ćorović, Vladimir. Velika seoba Srba u Austriju. rastko.rs

[27] Historija n. J., 818

[28] Istorija s. n., 545

[29] Istorija s. n., 546

[30] Istorija s. n., 469

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]