1850
godina
- Ovo je članak o godini 1850.
Godina 1850 (MDCCCL) bila je redovna godina koja počinje u utorak po gregorijanskom, odn. redovna godina koja počinje u nedjelju po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju godišnje kalendare).
| Milenijum: | 2. milenijum |
|---|---|
| Vjekovi: | 18. vijek – 19. vijek – 20. vijek |
| Decenija: | 1820-e 1830-e 1840-e – 1850-e – 1860-e 1870-e 1880-e |
| Godine: | 1847 1848 1849 – 1850 – 1851 1852 1853 |
| Gregorijanski | 1850. (MDCCCL) |
| Ab urbe condita | 2603. |
| Islamski | 1266–1267. |
| Iranski | 1228–1229. |
| Hebrejski | 5610–5611. |
| Bizantski | 7358–7359. |
| Koptski | 1566–1567. |
| Hindu kalendari | |
| • Vikram Samvat | 1905–1906. |
| • Shaka Samvat | 1772–1773. |
| • Kali Yuga | 4951–4952. |
| Kineski | |
| • Kontinualno | 4486–4487. |
| • 60 godina | Yang Metal Pas (od kineske Ng.) |
| Holocenski kalendar | 11850. |
| Podrobnije: Kalendarska era | |
Događaji
urediJanuar/Siječanj – Mart/Ožujak
uredi- zima 1849/50 - Njegošu se pogoršalo zdravlje ("veoma stradam od prsah")[1].
- 17. 1. - Prvi broj književno-zabavnog lista "Šumadinka", pokretač Ljubomir Nenadović.
- 18. 1. - Odlučeno da se u Austrijskom carstvu organizuje 16 regimenata žandarmerije sa po 1000 pripadnika[2], jedna od njih i u Hrvatskoj.
- 18. 1. - Don Pacificova afera: Britanci poslali flotu da blokira Pirej (blokada okončana u martu nakon postignutog kompromisa).
- 20. 1. - Iz Engleske krenula McClureova arktička ekspedicija u potragu za Franklinovom izgubljenom ekspedicijom iz 1845.
- 31. 1. - Oktroiran Pruski ustav: dvodomnim parlamentom upravljaju bogataši (troklasno biračko pravo) i junkeri a krajnju vlast ima monarh.
- 12. 2. - Ban Jelačić po nalogu Beča zabranjuje Šulekove novine "Slavenski jug" koje su kritikovale uvođenje žandarmerije; Šulekov novi list "Jugoslavenske novine" će takođe biti zabranjen[2].
- februar - Njegoš protestuje jer su austrijske vlasti sprečile prodaju topovskih zrna i šalitre[1].
- 1. 3. - Naredba o novom sudbenom ustrojstvu u Hrvatskoj - kotarski i županijski sudovi, banski stol u Zagrebu i vrhovno sudište u Beču[2].
- 9. 3. - Xianfeng ("Univerzalni Prosperitet") je novi ćingovski car Kine; vlada do 1861 u senci Tajpinške, Nianske i drugih pobuna.
- 12. 3. - Pobunjeni muslimanski Krajišnici zauzeli Bihać.
- 16. 3. - Objavljen Hawthorneov roman The Scarlet Letter.
- 18. 3. - Knez Aleksandar Karađorđević odobrio Projekat ustrojenija Artiljerijske škole (danas Dan vojnog školstva Srbije).
- 19. 3. - Osnovana firma za ekspresnu poštu American Express koja je kasnije ušla i u finansijske usluge.
- 20. 3. - 29. 4. - U Erfurtu po pruskoj inicijativi zaseda parlament za nemačku federaciju (Erfurtska unija).
- 28. 3. - Bečki književni dogovor o zajedničkom jeziku Srba i Hrvata.
- 31. 3. - U La Manšu potonuo parobrod RMS Royal Adelaide sa 250-300 ljudi.
April/Travanj – Jun/Lipanj
uredi- 4. 4. - Los Angeles inkorporiran kao grad (inače je osnovan 1781), 11 dana kasnije i San Francisco (osn. 1776).
- 7. 4. - Car Franjo Josip potvrđuje zaključke hrvatskog sabora iz 1848. ali prema oktroiranom ustavu iz 1849; sabor raspušten a banska vlada potčinjena centralnoj bečkoj.
- 12. 4. - Vuk Karadžić izabran za dopisnog člana Berlinske akademije nauka.
- 12. 4. - Papa Pio IX. se vratio u Rim (od studenog 1848. bio u izbjeglištvu u Napuljskoj kraljevini); francuski garnizom mu čuva svetovnu vlast do 1870.
- 16. 4. - Poginulo preko 200 vojnika koji su marširali preko visećeg Angerskog mosta u Francuskoj.
- 19. 4. - Clayton–Bulwerov ugovor između SAD i V. Britanije o neutralnosti predloženog Nikaragvanskog kanala.
- proleće - Vlada Srbije misli da bi knez Miloš mogao upasti sa oružanim odredom u Srbiju[3].
- 7. 5. - Zakonom o saveznom novcu uveden švicarski franak (ranije je uglavnom korišćen strani novac, uz kantonalni i banknote privatnih banaka).
- maj - Parisko inostrano ministarstvo naložilo svom ambasadoru u Carigradu da istakne francuska prava na odbranu privilegija "Latina" (katolika) u Svetoj zemlji, žaleći se da ih "Grci" (pravoslavni monasi s ruskom zaštitom) istiskuju iz svetih mesta[4].
- 25. 5. - U Londonski Zoo vrt stigao nilski konj Obaysch, prvi u Evropi od starorimskih vremena.
- 1. 6. - Povijest pošte i markica u Austriji: izdate prve poštanske markice.
- 12. 6. - Naredbom ministra unutarnjih poslova von Bacha Hrvatska dobija novu političku upravu, Hrvatska i Slavonija podjeljene na šest županija: riječku, zagrebačku, varaždinsku, križevačku, požešku i osječku; raspušteni županijski odbori[2].
- jun - Ustanak u severozapadnoj Bugarskoj oko Vidina[5]; neki učesnici žele priključenje Srbiji[6].
- Ove godine izbija i ustanak u nekim selima oko Niša, Leskovca, Vranja i Kule; u gušenju pobuna Omer-paša Latas zapalio 200 sela.
Jul/Srpanj – Septembar/Rujan
uredi- 2. 7. - Prvi rat za Šlezvig: mirovni ugovor Danske i Pruske.
- 9. 7. - Báb pogubljen u Tabrizu jer je tvrdio da je prorok (→ Bahaizam).
- 9. 7. - Umro predsednik SAD Zachary Taylor, nasleđuje ga potpredsednik Millard Fillmore (do 1853), whigovac i poslednji koji nije demokrata ili republikanac.
- jul - Hong Xiuquan naređuje opštu mobilizaciju pobunjenika.
- 16/17. 7. - William Cranch Bond i John Adams Whipple snimili u Harvardu prvu dagerotipiju zvezde (Vege).
- 25. 7. - Bitka za Isted je odlučujuća danska pobeda nad Schleswig-Holsteinom.
- 4. 8. - Omer-paša Latas stigao sa carskim fermanom u Sarajevo, od bosanskih prvaka traži bezuslovno provođenje Portinih zahtjeva.
- Sarajevo postaje središte ejaleta umjesto Travnika, Hercegovina vraćena u cjelinu Bosne.
- 14. 8. - U Ujedinjenom kraljevstvu donesen Zakon o javnim bibliotekama - opštine dobile pravo da ih osnivaju.
- avgust - John Watkins Brett položio prvi podmorski komunikacioni kabl ispod La Manša, ali neuspešan.
- 28. 8. - Praizvedba Wagnerove opere Lohengrin u Weimaru.
- 7. 9. - Carskim patentom se spajaju Gradec, Kaptol i drugi dijelovi u jedinstvenu gradsku općinu Zagreb; prvi gradonačelnik Janko Kamauf.
- 9. 9. - Kalifornija postaje 31. i slobodna država SAD. Ovo je deo Kompromisa iz 1850. između severnih i južnih interesa.
- 9. 9. - Organizovane teritorije SAD Novi Meksiko (do 1912) i Utah (do 1896).
- 9. 9. - Matica ilirska počinje raditi samostalno (narodna čitaonica u Zagrebu zatvorena u lipnju)[2].
- 18. 9. - Kompromis iz 1850.: Kongres SAD doneo Zakon o odbeglim robovima koji moraju poštovati i građani slobodnih država SAD.
- 28. 9. - Jenny Lind održala u Njujorku prvi koncert svoje američke turneje.
- 29. 9. - Josip Juraj Štrosmajer instaliran u Đakovu za srijemsko-bosanskog biskupa.
- 29. 9. - Papskom bulom Universalis Ecclesiae je obnovljena katolička crkvena hijerarhija u Engleskoj i Velsu.
Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac
uredi- 27. 10. - U odronu na gradilištu Semmerinške železnice poginulo 14 radnika.
- jesen - Njegoš u Beču: pregleda ga čuveni lekar Škoda; razrešio sa austrijskim vlastima pitanje uvoza oružja, car Nikolaj I ga nije želeo primiti; posreduje u sporu između patrijarha Rajačića i episkopa Atanackovića[7].
- 29. 11. - Olmützke punktacije: Pruska odustaje od Erfurtske unije i prihvata obnovu Nemačke Konfederacije pod austrijskim vođstvom.
- decembar? - Glasine o mogućem turskom napadu iz Bosne na Crnu Goru[8].
- 3 - 23. 12. - Prva runda Drezdenske konferencije o obnovi nemačke savezne vlade.
- 24. 12. - U Južnoj Africi počinje Osmi Xhosa rat, poznat i kao Mlanjenijev; Hotentoti sutradan masakrirali naseljenike koji su ih pozvali na proslavu Božića.
- decembar, krajem - Tajpinški ustanak počinje manjim okršajem u kome su pobunjenici odneli pobedu - pobuna će trajati do 1864, prouzročiće 20-30 miliona mrtvih, uglavnom od kuge i gladi.
Kroz godinu
uredi- "Mala srpska gramatika" Đure Daničića - prva naučna gramatika srpskohrvatskog jezika[9].
- Tiskan Pravopis jezika ilirskoga Josipa Partaša.
- Ivan Kukuljević Sakcinski utemeljio Družtvo za pověstnicu jugoslavensku.
- U Zagrebu tiskan prvi broj časopisa "Bosanski prijatelj".
- Jak potres pogodio Ston.
- Srbija dobila "Policajni" zakonik - policija i lokalni činovnici dobili pravo kažnjavanja (batine i zatvor) za manja dela.
- Bosanski franjevci pokušali da osnuju svoju bogosloviju u Beogradu[10].
- Osnovana trgovačka firma Lehman Brothers koja će se kasnije baviti i finansijskim uslugama (bankrotirala 2008).
- Allan Pinkerton otvorio detektivsku agenciju.
- Carigradska patrijaršija uslovno priznala autokefalnost Grčke pravoslavne crkve proglašene 1833.
- U Osmanskom carstvu osnovan protestantski milet (→ Armenska evangelička crkva).
- Emir Afganistana Dost Mohammad Khan zauzeo Balkh.
- El Hadj Umar Tall započinje džihad protiv okolnih neislamskih Afrikanaca u današnjoj Gvineji.
- Alfred Tennyson proizveden u pesnika-laureata Velike Britanije.
- c. - Austen Henry Layard otkrio Ašurbanipalovu biblioteku.
- Nauka i tehnika:
- Clausiusova knjiga Über die bewegende Kraft der Wärme ("O pokretačkoj snazi toplote"), reformulirao dva zakona termodinamike.
- Nakon zimske oluje otkriveno neolitsko naselje Skara Brae na Orkneyskim otocima.
Karte
uredi-
Austrijsko carstvo -
Evropa -
Gorica, Gradiška, Istra, Trst (52.36 MB)
Rođenja
uredi- 6. 1. - Eduard Bernstein, političar, teoretičar († 1932)
- 11. 1. - Eugen Kumičić, književnik († 1904)
- 15. 1. - Mihai Eminescu, pesnik († 1889)
- 27. 1. - Edward John Smith, kapetan Titanika († 1912)
- 27. 1. - Samuel Gompers, američki sindikalista († 1924)
- 29. 1. - Ebenezer Howard, urbanista "vrtnih gradova" († 1928)
- 23. 2. - César Ritz, "kralj hotelijera" († 1918)
- 6. 3. - Adolf Martens, metalurg († 1914)
- 7. 3. - Tomáš Garrigue Masaryk, prvi predsednik Čehoslovačke († 1937)
- 12. 4. - Nikolaj Golicin, poslednji premijer carske Rusije († 1925)
- 10. 5. - Vukoman Aračić, srpski general († 1915)
- 12. 5. - Henry Cabot Lodge, američki državnik († 1924)
- 18. 5. - Oliver Heaviside, elektro-inženjer, matematičar, fizičar († 1925)
- 21. 5. - Giuseppe Mercalli, vulkanolog († 1914)
- 24. 5. - Afanasije Stojanović, učesnik Pariske komune
- 1. 6. - Sami Frašeri, književnik († 1904)
- 2. 6. - Edward Albert Sharpey-Schafer, osnivač endokrinologije († 1935)
- 5. 6. - Pat Garrett, šerif na Divljem zapadu († 1908)
- 6. 6. - Karl Ferdinand Braun, fizičar, nobelovac († 1918)
- 15. 6. - Đorđe Vajfert, industrijalac i filantrop († 1937)
- 24. 6. - Horatio Herbert Kitchener, britanski feldmaršal († 1916)
- 27. 6. - Lafcadio Hearn, književnik († 1904)
- 9. 7. - Ivan Vazov, književnik († 1921)
- 14. 7. - Josip Kašman, operski bariton († 1925)
- 3. 8. - Marija Ružička Strozzi, glumica († 1937)
- 5. 8. - Guy de Maupassant, književnik († 1893)
- 14. 8. - Ljudevit Rossi, botaničar, planinar († 1932)
- 8. 10. - Henry Louis Le Châtelier, hemičar († 1936)
- 15. 10. - Sava Bjelanović, političar u Dalmaciji († 1897)
- 6. 11. - Ernest von Koerber, premijer Austrije tj. Cislajtanije († 1919)
- 13. 11. - Robert Luis Stivenson, književnik († 1894)
- 22. 12. - Victoriano Huerta, general i predsednik Meksika († 1916)
- ? - Abdul Rahman bin Faisal, saudijski vladar († 1927)
- ? - Dimitrije Mita Teokarević, začetnik tekstilne industrije u Leskovcu († 1931)
Smrti
uredi- 20. 1. - Lorenzo Bartolini, skulptor (* 1777)
- 27. 1. - Johann Gottfried Schadow, skulptor (* 1764)
- 3. 2. - Jovan Obrenović, knez čačanske nahije, brat kneza Miloša (* ca. 1787)
- 25. 2. - Daoguang, car Kine (* 1782)
- 20. 3. - Ivan Antun Kaznačić, kartograf i pomorski kapetan (* 1758)
- 2. 4. - Miklós Wesselényi, mađarski političar (* 1796)
- 16. 4. - Marie Tussaud, skulptorka u vosku (* 1761)
- 23. 4. - William Wordsworth, engleski pesnik (* 1770)
- 9. 5. - Joseph Louis Gay-Lussac, hemičar, fizičar (* 1778)
- 15. 6. - Lazar Zuban, srpski književnik i političar (* 1795)
- 2. 7. - Robert Peel, bivši britanski premijer (* 1788)
- 9. 7. - Báb, prorok bahajaca (* 1819)
- 9. 7. - Zachary Taylor, predsednik SAD (* 1784)
- 9. 7. - Jean-Pierre Boyer, bivši predsednik Haitija (* 1776)
- 12. 7. - Robert Stevenson (građevinar) (* 1772)
- 17. 8. - José de San Martín, oslobodilac juga Južne Amerike (* 1778)
- 18. 8. - Honoré de Balzac, književnik (* 1799)
- 26. 8. - Louis Philippe I. od Francuske bivši kralj (* 1773)
- 22. 9. - Johann Heinrich von Thünen, ekonomista (* 1783)
- 23. 9. - José Gervasio Artigas, urugvajski heroj (* 1764)
- 22. 11. - Lin Zexu, kineski zvaničnik (* 1785)
- 10. 12. - Józef Bem, poljski i mađarski general, guverner Alepa (* 1794)
- 24. 12. - Frédéric Bastiat, književnik, ekonomista (* 1801)
- ? - Mojsije Zečević, svetovni i duhovni poglavar Vasojevića (* 1780)
- ? - Nićifor Ninković, berberin kneza Miloša, pisac memoara (* 1788)
Reference
uredi- ↑ 1,0 1,1 Njegoš - Izabrana pisma, rastko.rs
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Horvat, Prelom s Ugarskom
- ↑ Istorija s. n. V-1, 279
- ↑ Alan Palmer (19 May 2011). The Decline and Fall of the Ottoman Empire. Faber & Faber. str. 1834–. ISBN 978-0-571-27908-1.
- ↑ Bulgarian uprising (1850). ohio.edu
- ↑ Istorija s. n. V-1, 474
- ↑ Istorija s. n. V-1, 203
- ↑ Ćorović, Vladimir. Crna Gora kao svetovna država. rastko.rs
- ↑ Istorija s. n. V-2, 364
- ↑ Istorija s. n. V-1, 276
- Literatura
- Rudolf Horvat (hr Wikisource): Najnovije doba hrvatske povjesti/Prelom s Ugarskom
- Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
- Peta knjiga prvi tom (V-1)
- Peta knjiga drugi tom (V-2)
