1872
godina
(Preusmjereno sa stranice 1872.)
- Ovo je članak o godini 1872.
Godina 1872 bila je prijestupna godina koja počinje u ponedjeljak po gregorijanskom odn. prijestupna godina koja počinje u subotu po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (link pokazuje kalendar).
| Milenijum: | 2. milenijum |
|---|---|
| Vjekovi: | 18. vijek – 19. vijek – 20. vijek |
| Decenija: | 1840-e 1850-e 1860-e – 1870-e – 1880-e 1890-e 1900-e |
| Godine: | 1869 1870 1871 – 1872 – 1873 1874 1875 |
| Gregorijanski | 1872. (MDCCCLXXII) |
| Ab urbe condita | 2625. |
| Islamski | 1288–1289. |
| Iranski | 1250–1251. |
| Hebrejski | 5632–5633. |
| Bizantski | 7380–7381. |
| Koptski | 1588–1589. |
| Hindu kalendari | |
| • Vikram Samvat | 1927–1928. |
| • Shaka Samvat | 1794–1795. |
| • Kali Yuga | 4973–4974. |
| Kineski | |
| • Kontinualno | 4508–4509. |
| • 60 godina | Yang Voda Majmun (od kineske Ng.) |
| Holocenski kalendar | 11872. |
| Podrobnije: Kalendarska era | |
Događaji
urediJanuar/Siječanj
uredi- 6. 1. - Prekinuti pregovori hrvatske Narodne stranke i ugarske vlade u Beču - Mađari su davali tek minimalne ustupke.
- 7. 1. - U Novom Sadu štampan prvi broj časopisa "Pozorište", prvi pozorišni list u Srba.
- 9. 1. - Paragvajski rat: mirovni ugovor sa Brazilom.
- 15. 1. - Otvoren Hrvatski sabor sa većinom iz Narodne stranke.
- 19. 1. - Konstituiran Hrvatski sabor, za predsjednika izabran Ivan Mažuranić - ban Bedeković zatim čita kraljevski reskript kojim je sabor raspušten zbog izjave od prošlog rujna[1].
- januar-februar - Johanes IV Etiopski krunisan u Aksumu.
Februar/Veljača
uredi- februar - Uzdajući se u podršku ruskog generala i poslanika u Carigradu Ignjatijeva, Jovan Ristić bezuspešno pokreće na Porti pitanje Malog Zvornika i Sakara, kao i buduće železničke veze kod Aleksinca[2] (Turci bi kod Novog Pazara).
- februar - Omladina i vojvođanski liberali su za ovaj mesec planirali ustanak u Bosni, ali ih je srpska vlada odgovorila i o svemu obaveštavala ugarsku vladu[3][4].
- 17. 2. - Antun Vakanović namjesnik hrvatske banske časti nakon bana Kolomana Bedekovića (do rujna 1873).
- 17. 2. - Gomburza: nakon neuspele pobune na Filipinima protiv španske vlasti, pogubljena trojica katoličkih sveštenika.
- 20. 2. - U Njujorku otvoren muzej umetnosti Metropolitan.
- 23. 2. - Proizvedena puška Mauser Model 1871, ulazi u službu nemačke vojske, osim Bavarske.
- 25. 2. - Anglo-holandski ugovori 1870-71. - nizozemska Zlatna Obala pripada V. Britaniji u zamenu za priznanje holandske kontrole na Sumatri.
- 28. 2. (16. 2. po j.k.) - Antim Čalkov izabran za prvog poglavara Bugarske egzarhije (jednostrano proglašena sledećeg maja).
Mart/Ožujak
uredi- 1. 3. - Predsednik SAD Ulysses S. Grant proglasio Yellowstone za nacionalni park, prvi na svetu.
- 5. 3.? - George Westinghouse dobio patent (?) za železničku kočnicu sa komprimovanim vazduhom.
- 11. 3. - Zakon o školskom nadzoru daje državi kontrolu nad školama u Pruskoj.
- mart - Svetozar Marković beži iz Srbije, obavešten da će biti uhapšen.
- mart - Namesnici Srbije tajno uputili memoar Rusiji o planu da se prilikom proglašenja Milanovog punoletstva proglasi i nezavisnost Srbije, ali Rusija zabranjuje[5].
- 26. 3. - Presuda u Lajpciškom veleizdajničkom procesu: August Bebel i Wilhelm Liebknecht osuđeni jer su tokom Francusko-pruskog rata zagovarali mir.
April/Travanj
uredi- mart/april - Marksov "Kapital" objavljen u Rusiji, odlično se prodaje.
- 3. 4. - Zemljotres kod Antakije u Osmanskom carstvu, 1.800 mrtvih.
- 21. 4. (9. 4. po j.k.) - Druga bečkerečka konferencija Srpske narodne slobodoumne stranke - izmene programa, popustljivije nego 1869[6].
- 21. 4. - Nakon optužbi za lažiranje izbora, u Španiji izbija Treći karlistički rat - pristalice "Carlosa VII" protiv liberala, odn. kralja Amadea I.
- 25. 4. - Nakon što su Osmanlije uspostavile kontrolu u Sani, osnovan Jemenski vilajet (u Adenu su Britanci).
- 26. 4. - Jaka erupcija Vezuva.
- proleće - Svetozar Miletić posećuje Pančevo, mladi Mihailo Pupin javno izgovara "Nikada mi nećemo služiti u vojsci Franje Josifa" a okupljeni skandiraju "Živeo Knez Srbije"[7].
Maj/Svibanj
uredi- 4. 5. (22. 4. po j.k.) - U Beogradu osnovano Srpsko lekarsko društvo.
- 5. 5. - Na sastanku u Bukureštu se ujedinili Bugarski revolucionarni centralni komitet Ljubena Karavelova (baziran u Rumuniji, daje ime novoj organizaciji) i Unutrašnja revolucionarna organizacija Vasila Levskog iz same Bugarske.
- svibanj - Izbori u Hrvatskoj, povećan broj unionista: 47 narodnjaka, 28 unionista, ali Vakanović pozvao u sabor 47 virilista, mahom unionista[8].
- maj - Austrougarski car Franjo Josip I u poseti Banatu (u Velikoj Kikindi 6. 5.).
- maj - Srbijanski list "Radenik" biva zabranjen jer je Isusa opisao kao komunistu.
- maj - Omladina srpska štampala u Novom Sadu ustaničke proklamacije, ugarska vlada ih odmah zaplenjuje - politički kraj Ujedinjene omladine srpske[3].
- 15. 5. - Posle 17 godina se završavaju Novozelandski ratovi: Maori ostaju bez 16.000 km2 zemlje.
- 22. 5. - Zakon o amnestiji u SAD vraća pravo glasa i obavljanja funkcije bivšim konfederalcima, izuzev oko 500 vojnih lidera.
- 23. 5. (11. 5. po j.k.) - U Carigradu jednostrano proglašena Bugarska egzarhija (bez blagoslova Vaseljenske patrijaršije). Pošto se njeno područje prema fermanu iz 1870. proteže i na Nišku i Pirotsku eparhiju, kao i na Makedoniju, dolazi do dugog rivalstva sa Srbijom i Grčkom (vidi sliku fermana i kartu egzarhije [obojeno crveno]).
Jun/Juni/Lipanj
uredi- 12. 6. - 9. 7. - Izbori za Ugarski sabor, pobeda Deákove partije.
- jun - Iz Sirijskog vilajeta i formalno izdvojen Jerusalimski mutesarifluk (sandžak), pod direktnom upravom Visoke porte.
- jun - Svetozar Marković objavio u Novom Sadu svoje analitičko delo "Srbija na istoku" (mladi Milovan Glišić donosi iz Zemuna sa drugovima nekoliko primeraka knjige, zbog čega biva uhapšen[9]).
- 16. 6. - Početak suđenja hajduku Andrijici Šimiću - prvo suđenje na hrvatskom jeziku u Dalmaciji (osuđen na 33 godine).
Jul/Juli/Srpanj
uredi- 4. 7. - Kulturkampf: u Nemačkom carstvu zabranjeni isusovci.
- 6. 7. - Indijanski ratovi: počinje Modočki rat u Kaliforniji i Oregonu.
- srpanj - Austrougarska ekspedicija na Sjeverni pol krenula iz norveške luke Tromsø.
- 18. 7. - U Velikoj Britaniji uvedeno tajno glasanje.
Avgust/August/Kolovoz
uredi
- 1. 8. (20. 7. po j.k.) - Osvećena Saborna crkva u Sarajevu, red je održavao Hamdi-paša, poslat od sultana naročito radi toga, nakon prošlogodišnjeg ispada Hadži Loje i ruske intervencije[10]. Ruski konzul pozvan u Sarajevo na otvaranje crkve napisao oporuku pre odlaska[11].
- avgust - U Ugarskoj sazvan srpski Crkveno-narodni sabor, ali raspušten još pre otvaranja[12].
- 20. 8. - Prestao da izlazi srpski književni list "Danica" (pokrenut 1860).
- 22. 8. (10. 8. po j.k.) - Knez Milan Obrenović postaje punoletan, preuzima vladarske dužnosti od Namesništva (→ faksimil proklamacije). Milivoje Petrović Blaznavac novi predsednik vlade, Jovan Ristić ministar spoljnih poslova. Tokom trodnevne[13] svečanosti punoletstva prikazan je Đorđevićev komad "Markova sablja" sa pesmom "Bože pravde" u završnici - budućom srpskom himnom.
- avgust - Ugarske vlasti uhapsile mnoge vojvođanske Srbe koji su išli na proslavu Milanovog punoletstva (npr. pesnik Laza Kostić i urednik "Pančevca" Jovan Pavlović); kasnije austrougarski parobrodi prestaju pristajati na beogradskoj strani[5].
Septembar/Rujan
uredi- 1. 9. - Grupa Maja na čelu sa Marcosom Canulom napala kasarnu u Britanskom Hondurasu (Belize) - napad odbijen, Canul poginuo.
- 2 - 7. 9. - Haški kongres Prve Internacionale: sukob Karla Marxa i Mihaila Bakunjina oko odnosa prema državi i politici - Bakunjin je izbačen, anarhisti prave sopstvenu internacionalu.
- 7. 9. - Sastanak careva Nemačke, Austrougarske i Rusije u Berlinu, početak neformalnog Trojecarskog saveza.
- 10. 9. - Pravoslavni sabor u Carigradu osudio filetizam, „jeres koja stavlja nacionalnu ideju iznad jedinstva vere“ (odgovor na Bugarsku egzarhiju).
- 18. 9. - Oscar II postaje kralj Švedske i Norveške (do 1907, od 1905 samo Švedske).
- 26. 9. - Thomas Cook & Son organizovao prvo putovanje oko sveta, traje 222 dana, košta 200 gvineja.
Oktobar/Listopad
uredi- 1. 10. - U Torontu zabeležen prvi slučaj konjskog gripa koji će se ubrzo proširiti Severnom Amerikom.
- oktobar - Posle pogibije jednog trgovačkog agenta u Banjoj Luci, uzbunili se trgovci; vlasti zatvorile jednu srpsku čitaonicu u Brčkom[14].
- oktobar - Velika epidemija konjskog gripa u Severnoj Americi teško pogađa saobraćaj.
- jesen - Grupa hrišćanskih trgovaca u Banjoj Luci se obraća za zaštitu bečkoj vladi, ubrzo nakon ovoga počinje prebegavanje ljudi iz Bosanske krajine u Hrvatsku[15].
Novembar/Studeni
uredi- 5. 11. - Ulysses S. Grant ubedljivo reizabran za predsednika SAD; protivkandidat bio liberalni republikanac Horace Greeley koji je umro pre sastanka elektorskog koledža. Glasala je i Susan B. Anthony, zbog čega je uhapšena - žene nemaju pravo glasa.
- 9 - 10. 11. - Veliki požar u Bostonu uništio 776 zgrada.
- 11. 11. - Vladin geolog Clarence King razotkrio dijamantsku podvalu u Koloradu.
- 11. 11. - Započeo s radom "Univerzitet mađarskog kralja Franca Jozefa" u Koložvaru/Klužu (od 1921. Segedinski univerzitet).
- 12/13. 11. - Stoletna poplava usled oluje na baltičkoj obali Danske i Pomeranije, 271 žrtva.
- 13. 11. - Mogući datum nastanka Moneove slike "Impresija, izlazak sunca", po kojoj će biti nazvan impresionizam (izložena 1874).
- 20. 11. -
Budim i Pešta postali jedan grad - Budimpešta. - 27. 11. - Spektakularan meteorski pljusak Andromedida (ostaci Bielinog kometa).
- 30. 11. - Odigrana prva zvanična međunarodna nogometna utakmica (po retrospektivnom FIFA-inom priznanju), između Engleske i Škotske. Završila je rezultatom 0:0 (Engleska i Škotska su se prvi put sastali 1870).
Decembar/Prosinac
uredi- 3. 12. - George Smith pročitao prevod Epa o Gilgamešu (opis Potopa) pred Društvom biblijske arheologije u Londonu.
- 4. 12. - Između Azora i Portugala pronađen napušten američki brigantin Mary Celeste, devet dana nakon poslednjeg unosa u brodski dnevnik.
- 4. 12. - József Szlávy je novi ministar-predsednik Ugarske (do 1874), nakon što je Menyhért Lónyay odstupio zbog optužbi za korupciju.
- 11. 12. - Umro kralj Havaja Kamehameha V, poslednji iz loze - za naslednika će u januaru biti izabran njegov rođak Lunalilo.
- 21. 12. - Iz Engleske kreće četvorogodišnja Challengerova ekspedicija, koja će postaviti osnove okeanografije.
- 24. 12. - Prva pruga u Bosni povezuje Banju Luku i Dobrljin, na Uni (normalni kolosijek).
- 27. 12. - Osmanlije uhvatile bugarskog revolucionara Vasila Levskog.
Kroz godinu
uredi- Završen Saborni hram u Nišu (osvećen 1878).
- Crnogorska prestonica Cetinje ima 115 kuća sa oko 500 stanovnika, Rijeka Crnojevića 331 stanovnik[16].
- U Novom Sadu započela rad Bačko-bodroška štedionica, osnovana Somborska trgovačka i zanatlijska banka[17].
- Opća ekonomska kriza zahvatila i Hrvatsku, zajedno sa nerodicom i marvinskom kugom[18].
- Pod pritiskom stranaca iz sindikata posednika obveznica, u Turskoj uvedena desetinska četvrtina, čime je povećano opterećenje seljaka[19]. Ekonomsko raspadanje obuhvata sve krajeve Turske[14].
- Kraljevina Ryukyu postaje vazal Japana, kao Domen Ryukyu (od 1879. Prefektura Okinava).
- U Milanu osnovana fabrika gume Pirelli.
- Felix Klein objavio Erlangenski program karakterisanja geometrija.
Rođenja
urediJanuar/Siječanj – Jun/Lipanj
uredi- 6. 1. - Aleksandar Skrjabin, ruski kompozitor († 1915)
- 22. 1. - Nikola od Grčke i Danske, otac kneginje Olge Karađorđević († 1938)
- 23. 1. - Jože Plečnik, arhitekta († 1957)
- 28. 1. - Andrija Radović, predsjednik crnogorske vlade († 1947)
- 31. 1. - Zane Grey, pisac westerna († 1939)
- 31. 1. - Jane Sandanski, makedonski/bugarski revolucionar († 1915)
- 4. 2. - Goce Delčev, lider VMRO († 1903)
- 6. 2. - Robert Maillart, švajcarski građevinski inženjer († 1940)
- 8. 2. - Theodor Lessing, filozof, publicista († 1933)
- 7. 3. - Piet Mondrian, slikar († 1944)
- 31. 3. - Sergej Djagiljev, ruski baletski impresario († 1929)
- 31. 3. - Aleksandra Kolontaj, revolucionarka, sovjetska diplomatkinja († 1952)
- 9. 4. - Léon Blum, premijer Francuske († 1950)
- 16. 4. - Beta Vukanović, srpska slikarka († 1972)
- 19. 4. - Georgije Letić, episkop temišvarski, banatski († 1935)
- 6. 5. - Đoko Pavićević, narodni heroj Jugoslavije († 1970)
- 12. 5. - Anton Korošec, svećenik, političar († 1940)
- 18. 5. - Bertrand Russell, engleski filozof, matematičar i društveni reformator († 1970.)
- 3. 6. - Habibullah Khan, emir Afganistana († 1919)
- 6. 6. - Aleksandra Fjodorovna, poslednja ruska carica († 1918)
- 21. 6. - Muhamed Ali-šah Kadžar, šah Persije († 1925)
Jul/Srpanj – Decembar/Prosinac
uredi- 1. 7. - Louis Blériot, francuski inženjer i letač († 1936.)
- 4. 7. - Calvin Coolidge, predsednik SAD († 1933)
- 12. 7. - Emil Hácha, predsednik Čehoslovačke odn. Protektorata Bohemije i Moravske († 1945
- 16. 7. - Roald Amundsen, norveški istraživač († 1928.)
- 27. 7. - Stanislav Binički, srpski kompozitor i dirigent († 1942)
- 3. 8. - Haakon VII, kralj Norveške († 1957)
- 9. 8. - Joseph August, austrijski nadvojvoda († 1962)
- 13. 8. - Richard Willstätter, hemičar, nobelovac († 1942)
- 13. 8. - Vjekoslav Bastl, arhitekt († 1947)
- 15. 8. - Sri Aurobindo, mistik, jogin, pesnik († 1950)
- 21. 8. - Aubrey Beardsley, ilustrator, pisac († 1898)
- 20. 9. - Maurice Gamelin, francuski general († 1958)
- 23. 9. - Carlo Sforza, italijanski političar († 1952)
- 26. 9. - Ottokar Czernin, austrougarski diplomata i ministar († 1932)
- 2. 10. - Robert Frangeš-Mihanović, kipar († 1940)
- 14. 10. - Momčilo Tapavica, učesnik prvih Olimpijskih igara († 1949)
- 5. 11. - Domentijan Popović, episkop niški († 1913)
- 24. 11. - Georgij Čičerin, sovjetski političar († 1936)
- 11. 12. - René Bull, ilustrator, fotograf († 1942)
- 16. 12. - Anton Denjikin, ruski general († 1947)
- 28. 12. - Nikola Dobrečić, barski nadbiskup († 1955)
Smrti
urediJanuar/Siječanj – Jun/Lipanj
uredi- 7. 1. - James Fisk, finansijer, "pljačkaški baron" (* 1835)
- 9. 1. - Henry Halleck, američki general (* 1815)
- 18. 1. - Aleksandar Brdarić, hrvatski graditelj (* 1813/14)
- 17. 2. - Aleksa Simić, bivši predsednik srpske vlade (* 1800)
- 5. 3. - Angel Kančev, bugarski revolucionar (* 1850)
- 10. 3. - Giuseppe Mazzini, osnivač Mlade Italije (* 1805)
- 12. 3. - Zeng Guofan, zvaničnik, general, učenjak (* 1811)
- 2. 4. - Samuel Morse, američki izumitelj i slikar (* 1791.)
- 20. 4. - Ljudevit Gaj, hrvatski političar, jezikoslovac, ideolog, novinar i književnik (* 1809.)
- 28. 5. - Sophie Friederike von Bayern, majka Franje Josipa I. (* 1805)
- 4. 6. - Johan Rudolph Thorbecke, holandski državnik (* 1798)
- 14. 6. - Dimitrije Crnobarac, srpski političar (* 1818)
- 22. 6. - James Black, tvorac Bowie noža (* 1800)
- 24. 6. - Dimitrije Demeter, hrvatski književni i kazališni djelatnik (* 1811.)
Jul/Srpanj – Decembar/Prosinac
uredi- 2. 7. - Aleksandar Fjodorovič Giljferding, slavista (* 1831)
- 18. 7. - Benito Juárez, predsednik Meksika (* 1806)
- 18. 8. - Petar Preradović, hrvatski književnik srpskog porekla (* 1818.)
- 10. 9. - Avram Iancu, revolucionar iz '48. (* 1824)
- 13. 9. - Ludwig Feuerbach, filozof, antropolog (* 1804)
- 16. 9. - Lukijan Nikolajević, episkop gornjokarlovački (* 1817)
- 18. 9. - Karl XV, kralj Švedske i Norveške (* 1826)
- 22. 9. - Vladimir Dalj, ruski leksikograf, turkolog (* 1801)
- 3. 10. - Mihailo Rašković, srpski hemičar, profesor (* 1827)
- 10. 10. - William H. Seward, bivši državni sekretar SAD (* 1801)
- 23. 10. - Théophile Gautier, književnik (* 1811)
- 6. 11. - George Meade, američki general (* 1815)
- 19. 11. - Sava Vuković (Sebő Vukovics), mađarski političar (* 1811)
- 29. 11. - Horace Greeley, novinski izdavač i urednik (* 1811)
- 11. 12. - Kamehameha V, kralj Havaja (* 1830)
- 24. 12. - William John Macquorn Rankine, inženjer, fizičar (* 1820)
Reference
uredi- ↑ Šišić, Povijest 1526-1918, 472
- ↑ Istorija s. n. V-1, 362
- ↑ 3,0 3,1 Istorija s. n. V-1, 348
- ↑ Istorija s. n. V-2, 213-4
- ↑ 5,0 5,1 Istorija s. n. V-1, 363
- ↑ Istorija s. n. V-2, 178
- ↑ Sofronijević, Mira (1995). Darivali su svome otečestvu, Mihailo Idvorski Pupin. rastko.rs
- ↑ Šišić, Povijest 1526-1918, 473
- ↑ Novaković, Boško. Milovan Glišić (1847-1908). rastko.rs
- ↑ Budimlić, Petar. Како је освештена нова српска црква у Cарајеву. sabornacrkva-sarajevo.org
- ↑ Istorija s. n. V-1, 458
- ↑ Istorija s. n. V-2, 206
- ↑ "Srpske novine", 15. avgust 1872, str. 1[mrtav link]. digitalna.nb.rs (pristup. 25.10.2015.)
- ↑ 14,0 14,1 Istorija s. n. V-1, 510
- ↑ Ćorović, Vladimir. Istorija srpskog naroda, Put na Berlinski kongres. rastko.rs
- ↑ Istorija s. n. V-1, 441
- ↑ Istorija s. n. V-2, 154
- ↑ Gross, Mirjana. Propast starounionističke stranke u svijetlu izvještaja Mirka Bogovića, str. 226, PDF str. 4 (pristup. 30.9.2015.)
- ↑ Istorija s. n. V-1, 459
- Literatura
- Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
- Peta knjiga prvi tom (V-1)
- Peta knjiga drugi tom (V-2)
- Šišić, Ferdo. Povijest Hrvata Pregled povijesti hrvatskoga naroda 1526.-1918. drugi dio. Marjan tisak 2004.
