5. vijek pne.

5. vijek pne. je započeo na prvi dan 500. pne. a završio na posljednji dan 401. pne.

Milenijum:	1. milenijum pne.
Vjekovi:	6. vijek pne. • 5. vijek pne. • 4. vijek pne.
Decenije:	490-e pne. 480-e pne. 470-e pne. 460-e pne. 450-e pne. 440-e pne. 430-e pne. 420-e pne. 410-e pne. 400-e pne.
Kategorije:	Rođenja – Smrti Nastanci – Prestanci

Pregled

Partenon u Ateni

5. vijek pne. je karakterističan po tome što ga je na području Grčke i Mediterana došlo do procvata helenske civilizacije, odnosno brojnih novih dostignuća na polju kulture, umjetnosti, književnosti i filozofije na kojima se temelji današnja zapadna civilizacija.

Vijek je započeo kada se Perzijsko Carstvo u svom širenju na zapad sukobilo s grčkim polisima. Sukob je započeo kao jonski ustanak a potom prerastao u duge grčko-perzijske ratove u kojima je Grčka uspjela očuvati svoju nezavisnost. Među grčkim polisima je najveće bogatstvo i politički uticaj stekla Atena koja postaje glavno kulturno središte antičkog svijeta, u kojem u to vrijeme počinje tzv. klasični period. Atenska politička hegemonija je, s druge strane, izazvala reakciju drugih polisa kao što su Korint i Sparta, te je druga polovica vijeka obilježena dugotrajnim peloponeskim ratom koji je završio atenskim porazom, odnosno završetkom zlatnog doba Atene.

Srbija

U periodu 525 - 480. pne. kod Dardanaca i Tribala se prvi put javljaju proizvodi iz grčkog sveta što vodi helenizaciji elite. U isto vreme je uspostavljena i veza Tribala i Skita. Tribali su u naglom usponu od kraja 6. veka, o čemu svedoči nakit i grčki luksuz. Zanemaruju zemljoradnju i bave se pljačkaškim ratovanjem (najpoznatiji je upad u Trakiju oko 424. pne. kada je poginuo i tamošnji kralj Sitalk).

Na prelazu 6. u 5. vek nastala je dardanska (glasinačka?) kneževska humka ispod dan. Petrove crkve u Novom Pazaru

Nasuprot tome Glasinačka kultura (Autarijati, zahvata i jugozapadnu Srbiju) je konzervativna, kao i ona Ilira u užem smislu u jugozapadnoj Metohiji. Zajednice u dan. Vojvodini su nerazvijene i slične posavskoj kulturi Donja Dolina i oltenijskoj Feriđile.

Događaji

• 499. pne. - Počinje jonski ustanak, a s njim i grčko-perzijski ratovi.
• 494. pne. - Bitka kod Lade i gušenje jonskog ustanka.
• 492. pne. - Prva neuspjela invazija Perzijanaca na Grčku.
• 490. pne. - Maratonska bitka kojim je zaustavljena druga perzijska invazija Grčke.
• 480. pne. - Perzijski kralj Kserkso prodire u Grčku, ali je zaustavljen u bitci kod Salamine.
• 479. pne. - Bitka kod Plateje kojom je slomljena perzijska invazija Grčke.
• 477. pne. - Osnovan Delski savez.
• 449. pne. - Kalijin mir.
• 432. pne. - Počinje peloponeski rat.
• 430. pne. - Atenska kuga.
• 424. pne. (pribl.) - Tribali upali u Trakiju, u okršaju s njima poginuo kralj Sitalk.
• 413. pne. - Propast sicilijanske ekspedicije.
• 404. pne. - Završava peloponeski rat.
• 400. pne. - Pohod Deset hiljada.

Izumi, pronalasci i otkrića

• Lijevano željezo se prvi put koristi u kineskom Kraljevstvu Wu zahvaljujući pronalasku visokih peći, te se počinje širiti za izradu oružja i poljoprivrednih alata u Zaraćenim državama.
• Sljedbenici kineskog filozofa Mozija prvi koriste trebuše.
• Grci pronalaze sidro.
• Grci počinju koristiti čekrke za izradu i tovarenje brodova.
• Grci pronalaze linearnu perepsektivu.
• Grci usavršavaju metode lijevanja bronce.
• Kineski hidralički inženjer Ximen Bao (西門豹) uvodi veliki sistem irigacijskih kanala koje je dao napraviti za Markiza Wena od Weija (文侯) (445. pne.–396. pne.).
• Kineski filozof Li Kui piše Knjigu Zakona (Fajing, 法经) 407. pne., koji je poslužio kao osnova zakonodavstva dinastije Qin i dinastije Han.

Decenije i godine

500-e pne.	509. pne.	508. pne.	507. pne.	506. pne.	505. pne.	504. pne.	503. pne.	502. pne.	501. pne.	500. pne.
490-e pne.	499. pne.	498. pne.	497. pne.	496. pne.	495. pne.	494. pne.	493. pne.	492. pne.	491. pne.	490. pne.
480-e pne.	489. pne.	488. pne.	487. pne.	486. pne.	485. pne.	484. pne.	483. pne.	482. pne.	481. pne.	480. pne.
470-e pne.	479. pne.	478. pne.	477. pne.	476. pne.	475. pne.	474. pne.	473. pne.	472. pne.	471. pne.	470. pne.
460-e pne.	469. pne.	468. pne.	467. pne.	466. pne.	465. pne.	464. pne.	463. pne.	462. pne.	461. pne.	460. pne.
450-e pne.	459. pne.	458. pne.	457. pne.	456. pne.	455. pne.	454. pne.	453. pne.	452. pne.	451. pne.	450. pne.
440-e pne.	449. pne.	448. pne.	447. pne.	446. pne.	445. pne.	444. pne.	443. pne.	442. pne.	441. pne.	440. pne.
430-e pne.	439. pne.	438. pne.	437. pne.	436. pne.	435. pne.	434. pne.	433. pne.	432. pne.	431. pne.	430. pne.
420-e pne.	429. pne.	428. pne.	427. pne.	426. pne.	425. pne.	424. pne.	423. pne.	422. pne.	421. pne.	420. pne.
410-e pne.	419. pne.	418. pne.	417. pne.	416. pne.	415. pne.	414. pne.	413. pne.	412. pne.	411. pne.	410. pne.
400-e pne.	409. pne.	408. pne.	407. pne.	406. pne.	405. pne.	404. pne.	403. pne.	402. pne.	401. pne.	400. pne.
390-e pne.	399. pne.	398. pne.	397. pne.	396. pne.	395. pne.	394. pne.	393. pne.	392. pne.	391. pne.	390. pne.

Milenijum	Vijek
4. pne.:	40. pne.	39. pne.	38. pne.	37. pne.	36. pne.	35. pne.	34. pne.	33. pne.	32. pne.	31. pne.
3. pne.:	30. pne.	29. pne.	28. pne.	27. pne.	26. pne.	25. pne.	24. pne.	23. pne.	22. pne.	21. pne.
2. pne.:	20. pne.	19. pne.	18. pne.	17. pne.	16. pne.	15. pne.	14. pne.	13. pne.	12. pne.	11. pne.
1. pne.:	10. pne.	9. pne.	8. pne.	7. pne.	6. pne.	5. pne.	4. pne.	3. pne.	2. pne.	1. pne.
1.:	1.	2.	3.	4.	5.	6.	7.	8.	9.	10.
2.:	11.	12.	13.	14.	15.	16.	17.	18.	19.	20.
3.:	21.	22.	23.	24.	25.	26.	27.	28.	29.	30.
4.:	31.	32.	33.	34.	35.	36.	37.	38.	39.	40.