Admiral Graf Spee
Admiral Graf Špe (nem. Admiral Graf Spee) je bila teška krstarica klase Dojčland koja se nalazila u naoružanju nemačke ratne mornarice tokom Drugog svetskog rata. Prvobitno klasifikovana kao oklopnjača kasnije je reklasifikovana kao teška krstarica iako su je britanci klasifikovali kao džepni bojni brod.
| Admiral Graf von Spee | |
|---|---|
 Admiral Graf Spee u plamenu prije potonuća 1939. | |
| Državna pripadnost: Njemačka |
 
|
| Klasa i vrsta | džepni bojni brod (njemački Panzerschiff) |
| Kobilica položena | 1. 10. 1932. |
| Porinuće | 30. lipnja 1934. |
| Stavljen u službu | 6. 1. 1936. |
| Status | uništila ga vlastita posade 17. 12. 1939. |
| Karakteristike | |
| Istisnina | standardna 12.100 t; maksimalna 16.200 t |
| Dužina | 186 m |
| Širina | 21,6 m |
| Gaz | 7,4 m |
| Pogon | osam 9-cilindrenih dvotaktnih MAN diezelskih motora, dva vijka, 52.050 KS (40 MW) |
| Brzina | 28,5 čvorova (53 km/h) |
| Doplov | 8.900 nautičkih milja pri 20 čv |
| Posada | 1.150 |
| Radari i sonari | rana verzija Seetakt radara |
| Naoružanje | 6 x 280 mm 8 x 150 mm 6 x 105 mm 8 x 37 mm 8 x 20 mm |
| Oklop | glavne kupole 140 mm, bočni oklop 58 mm, palubni oklop 41 mm |
Admiral Graf Špe je porinut 1934. godine u Nemačkoj i nazvan je po nemačkom admiralu iz Prvog svetskog rata admiralu grofu Maksimilijanu fon Špeu koji je zajedno sa svoja tri sina poginuo u prvoj bici kod Folklandskih ostrva, 8. decembra 1914. godine. Bio je to drugi brod koji je nosio njegovo ime. Prvi brod sa njegovim imenom bio je nezavršeni borbeni krstaš iz Prvog svetskog rata SMS Graf Špe.
Opis
urediPosle Prvog svetskog rata Nemačka je prema Versajskom sporazumu mogla da gradi bojne brodove čiji deplasman nije prelazio 10.000 t i čije topovsko naoružanje nije smelo da bude kalibra većeg od 280 mm. Pre nego što je teška krstarica Admiral Graf Špe dobila ime, imala je naziv Panceršif C i Erzac Braunšvajg, zato što je trebalo da zameni stari nemački bojni brod Braunšvajg. Izgradnja broda koštala je 82 miliona rajhsmaraka. Tokom izgradnje broda, značajna ušteda na težini postignuta je upotrebom zavarivanja umesto zakivanja.
Tehnološki, Admiral Graf Špe je bio ispred svog vremena, naročito po svojoj brzini. U jednom trenutku saveznici su bili ubeđeni da postoje dva ovakva broda jer je to bio jedini način da se objasni njeno iznenadno pojavljivanje u različitim delovima zemaljske kugle koje je s ozbirom na tadašnju brzinu plovidbe bilo jedino logično objašnjenje.
Istorija
uredi
Nakon što je primljena u aktivnu službu 1936. godine, teška krstarica Admiral Graf Špe je do 1938. godine služila kao zastavni brod i vršila je dužnosti internacionalne pomorske kontrole duž obale Španije, tokom Španskog građanskog rata. Pre početka nemačkog napada na Poljsku planirano je da se nemačke oklopnjače angažuju za gusarske zadatke u Atlantiku. Admiral Graf Špe je 21. avgusta 1939. godine isplovio iz nemačke luke Vilhelmshafen sa zadatkom da presreće i uništava savezničke trgovačke brodove u Južnom Atlantiku. Uz pratnju broda za snabdevanje, tankera Altmark, Admiral Graf Špe se uputio u Južni Atlantik gde je trebalo da uništava britanske trgovačke brodove ali je imao naređenje da izbegava sukob sa britanskim ratnim brodovima.
U periodu od septembra do decembra 1939. godine. Admiral Graf Špe je potopio devet trgovačkih brodova u Južnom Atlantiku i Indijskom okeanu. Kapetan broda strogo se pridržavao međunarodnih pomorskih pravila o trgovačkom ratu tako da su svi ovi brodovi potopljeni bez ijedne ljudske žrtve. Članovi posade sa ovih brodova prebačeni su na nemački tenker Altmark. Kasnije je zarobljene članove posade, njih 299, oslobodio u teritorijalnim vodama neutralne Norveške britanski razarač HMS Kozak (tzv. Altmarški incident).
Bitka kod La Plate
urediBritanski admiralitet, koji je bio zabrinut zbog nemačke pomorske aktivnosti u Južnom Atlantiku, formirao je sedam pomorskih grupa u Južnom Atlantiku i jednu u Indijskom okeanu, sastavljenih od ukupno tri bojna broda, dva bojna krstaša, četiri nosača aviona i šesnest krstarica (uključujući i francuske ratne brodove) sa zadatkom da lociraju nemačku tešku krstaricu Admiral Graf Špe i da je unište. Tokom lova su formirane dodatne pomorske grupe.
13. decembra 1939. god. Admiral Graf Špe, locirala je britanska pomorska grupa G sastavljena od krstarice HMS Ekseter, naoružane topovima kalibra 203 mm i krstarica HMS Ajaks i HMS Ahiles, naoružanih topovima kalibra 152 mm; usledila je Bitka kod River Plate. Nakon što je pretrpeo naizgled teško ali površno oštećenje Admiral Graf Špe je potražio utočište u neutralnoj luci Montevideo u Urugvaju.
Tokom boravka u luci, poginuli članovi nemačke posade sahranjeni su na groblju u Montevideu. Za vreme ceremonije pogreba kapetan Admirala Graf Špea Hans Langsdorf oprostio se od svojih poginulih mornara vojničkim pozdravom dok su se svi ostali članovi posade oprostili od svojih saboraca nacističkim pozdravom.
Britanska obaveštajna aktivnost stvorila je privid da će se britanskim krstaricama koje su blokirale izlaz iz luke Montevideo ubrzo pridružiti novi britanski ratni brodovi. Takođe, intenzivna britanska diplomatska aktivnost dovela je do toga da je Urugvaj uskratio dalje gostoprimstvo nemačkom brodu. Suočen sa naizgled bezizlaznom situacijom kapetan Langsdorf doneo je odluku da uništi brod. 17. decembra 1939. godine pod budnim okom britanskih krstarica Ajaks, Ahiles i Kamberlend, Admiral Graf Špe je potopljen na ušću reke Rio de la Plata.
Eksploziv na brodu je aktivirao lično kapetan Langsdorf želeći na ovaj način da izbegne moguće gubitke među članovima posade. Tri dana kasnije, izvršio je samoubistvo ogrnut zastavom nemačke carske mornarice iz I svetskog rata, iskazujući tako po poslednji put svoj prezir prema nacistima.
Interniranje posade
urediNeki od ranjenih članova posade su zadržani u Montevideu, pa su posle nekog vremena zajedno sa internircima sa nemačkog trgovačkog broda Takoma, premešteni Cuartel Paso del Rey (Kasarna Kraljevog prolaza) u Sarandi del Ji u Duraznu gde ih je čuvala pešadija II Vojne oblasti. Ostali su tamo sve do 1946, kada su prebačeni nazad u Montevideo i vraćeni u Nemačku. Brojni predmeti vezani za brod Admiral Graf Špe mogu se naći u muzuju Cuartel Paso del Rey u Sarandi del Ji.
Operacija vađenja olupine
urediTokom 1997. godine jedan od topova kalibra 150 mm sa Admirala Graf Špea je izvađen, restauriran i izložen ispred ulaza u pomorski muzej u Montevideu.
U februaru 2004. godine započela je operacija vađenja olupine nemačke teške krstarice. Operaciju je delimično finansirala vlada Urugvaja, a delimično privatni sektor, zato što olupina broda predstavlja rizik za brodove koji uplovljavaju u luku Montevideo. Prvi deo olupine, odeljak za kontrolu i upravljanje vatrom, težak 27 t, izvađen je 25. februara 2004. godine. Očekuje se da će vađenje ostatka olupine potrajati nekoliko godina. Poznati filmski režisre Džejms Kameron snima operaciju spasavanja. Nakon što olupina bude izvađena planira se da bude restaurirana i izložena ispred nacionalnog pomorskog muzeja u Montevideu.
Mnogi nemački veterani ne odobravaju akciju vađenja olupine zato što smatraju da ona predstavlja ne samo istorijski spomenik već i podvodnu grobnicu koju treba poštovati. Jedan od njih, osamdesetsedmogodišnji Hans Eupel, bivši torpedni mehaničar izjavio je 2005. godine da je operacija vađenja „ludost, preskupa i besmislena. Vađenje olupine je takođe i opasno zato što jedno od tri postavljena eksplozivna punjenja nije eksplodiralo.“
10. februara 2006. godine izvađena je figura orla sa krme broda ali je zbog straha da ovaj čin ne bude pogrešno shvaćen, svastika na figuri bila pokrivena.
Kapetani
uredi- Pomorski kapetan Konrad Pacig (Konrad Patzig): januar 1936 – oktobar 1937
- Pomorski kapetan Valter Varžeka (Walter Warzecha): oktobar 1937 – oktobar 1938
- Pomorski kapetan Hans Langsdorf (Hans Langsdorff): oktobar 1938 – 17. decembar 1939
Izvori
uredi- Siegfried Breyer, Battleships and Battlecruisers 1905-1970 (Doubleday and Company; Garden City, New York, 1973) (originally published in German as Schlachtschiffe und Schlachtkreuzer 1905-1970, J.F. Lehmanns, Verlag, Munchen, 1970). Contains various line drawings of the ship as designed and as built.
- Jak P. Malmann Showell, The German Navy in World War Two (Naval Institute Press, Annapolis, 1979), ISBN 0-87021-933-2
- Dudley Pope, The Battle of the River Plate (William Kimber & Co, 1956; Republished Pan Books 1974), ISBN 0 330 24020 Uneseni ISBN nije važeći.
