Bela Crkva (Vojvodina)

Za ostale upotrebe, v. Bela Crkva (razvrstavanje).

Bela Crkva (Bela Crkva, rumunjski: Biserica Albă, njemački: Weißkirchen, madarski: Fehértemplom) je grad i opština u Južnom banatskom okrugu Vojvodine, Srbija. Grad ima 10.638 stanovnika, dok opština ima 20.275 stanovnika. U neposrednoj blizini Bele Crkve nalazi se sedam jezera stvorenih eksploatacijom šljunka. Ova jezera su u letnjim mesecima posećena kako od meštana tako i od mnogobrojnih turista.

Bela Crkva
Glavna ulica u Beloj Crkvi
Osnovni podaci
Država	Srbija
Pokrajina	Vojvodina
Upravni okrug	Južnobanatski
Opština	Bela Crkva
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	9080
Gustina stanovništva	272 st./km²
Geografija
Koordinate
Nadmorska visina	343 m
Površina	39,2 km²
Bela Crkva Bela Crkva (Srbije)
Ostali podaci
Poštanski kod	26340
Pozivni broj	013
Registarska oznaka	VŠ

Nazivi

Bela Crkva je poznata po još nekim nazivima na drugim jezicima: mađ. Fehértemplom, nem. Weisskirchen, češ. Bilo Čerkva, rum. Biserica Alba.

Istorija

Jezero Šljunkara

Bela Crkva, gradić sa četiri imena i nemačkim nasleđem Tragovi baroknog sjaja provincijalne panonske varoši Bela Crkva, gradić na samom jugoistoku Vojvodine, poput mnogih drugih vojvođanskih gradova, svojevremeno se dičila sa čak četiri imena - osim srpskog naziva, u zvaničnim dokumentima stajalo je i Fehertemplom -1355-1459. g, Weisskirchen -1717-1872. g i Biserica Alba , Bela Crkva od 1918. g što su imena grada na mađarskom, nemačkom, rumunskom i Srpskom jeziku.

Osnivanje

Osnivanje Bele Crkve se pripisuje grofu Mersiju, prvom guverneru Banata, posle proterivanja Turaka. On je naredio kolonizaciju, tako da je u periodu od 1725. do 1727. naseljeno prvih 200-300 Nemaca iz Franačke i Hesena.

Atar grada Bele Crkve bio je naseljen još u praistorijsko doba kod Siglove ciglane iskopani su ostaci nekadašnjeg naselja, a kod dudare grob urni iz bronzanog doba. Sadašnja Bela Crkva javlja se u XIV veku, 7. novembra 1355. godine pominje se prvi put u predikatu njenog vlasnika.

Prvi nemački doseljenici u Belu Crkvu stižu još početkom 18-og veka, tačnije 1717. godine, zahvaljujući Klaudiju Florimundu Mersiju, austrijskom vojskovođi i guverneru koji je prvi otkrio lepotu ove austrougarske provincije, i otvorio put svojim vojnicima. Oni su tako na obalama Nere i Karaša udarili temelje ove varošice, a posle njih počele su da se doseljavaju i čitave porodice, sve do 1737. godine. No, i pored lepote novog zavičaja, o uslovima u kojima su živeli ti prvi stanovnici Bele Crkve i stvarali novu civilizaciju. Ubrzo potom, 1742. godine Belu Crkvu naseljavaju Srbi, zatim Rumuni, Jevreji i drugi narodi.

NJihova upornost i hrabrost nije, međutim, ostala bez rezultata, te u vreme vladavine Marije Terezije Bela Crkva doživljava pravi procvat, iza kojeg stoji preduzimljivost i marljivost nemačkih trgovaca, zanatlija i vinogradara. Grad izrastao na obroncima Karpata, na blago zatalasanoj ravnici, već svojim geografskim položajem u stvari je bio predodređen za uzgoj vinove loze, što su maksimalno iskoristili nemački doseljenici i izgradili imidž vinogradarskog kraja u kojem uspevaju dobro grožđe i isto tako dobro vino.

Period do Prvog svetskog rata

Prva železnička pruga na teritoriji današnje Srbije je upravo nastala u opštini Bela Crkva i puštena je u rad 1856. godine. Trasa kojom se kretali prvi vozovi je bila: Oravica-Rakaždija-Jam-Jasenovo-Bela Crkva-Bazijaš.

Područje Bele Crkve je bilo politički odvojeno od ostatka vojvodine. Vršac, Zrenjanin i druga mesta bili su u sastavu Srpske Vojvodine, i kasnije priključeni Mađarskom kraljevstvu (deo Austrougarske) dok je područje Bele Crkve bilo u sastavu Vojne krajine, nominalno sa svojim zakonima ali pod krunom Austrijskog Cara. Tek po ukidanju Vojne Krejine 1872. godine, Bela crkva postaje integralni deo Mađarskog kraljevstva sve do 1918. godine kada postaje deo Srbije.

Međuratni period

Posle raspada Austrougarske monarhije većina Nemaca, čiji je maternji jezik bio nemački, postali su jugoslovenski državljani, uglavnom protiv svoje volje. Sa dolaskom Hitlera na vlast njihov položaj se posebno pogrošao. Za vreme drugogog svetskog rata većina Nemaca u Beloj Crkvi bila je politički pasivna. Podelom Banata između Srbije i Rumunije došlo je do velikog sakaćenja opštine Bela Crkva, čiji naj prosperitetniji deo, sa obradivim zemljištem i voćnjacima ostaje u Rumuniji. Tada počinje i ekonomska stagnacija grada i opštine, a primat u Južnom Banatu preuzima Vršac.

U Belu crkvu dolazi veliki broj belih emigranata nakon povede Oktobarske Revolucije u Rusiji. Oni bivaju prihvaćeni kao državljani kraljevine SHS, i dobijaju smeštaj. Čitave Ruske škoel su prebačene na ova područja, posebno kadetski Ruski korpus koji je tu imao školu sve do Drugog svetskog rata.

Drugi svetski rat i zločini Nemaca nad Srbima i Jevrejima Bele crkve

Dolaskom Adolfa Hitlera na vlast u Nemačkoj budi se nemački nacionalizam u Kraljevini Jugoslaviji, najveći deo nemačkog naroda pristaje na stranu nacizma dok manjina ostaje pasivna i neopredeljena dok je manji deo pomagao NOB. Aprilski rat je bio izuzetno kratak, i Nemci su okupirali Belu crkvu, koja je nominalno bila deo Banata priključenog Nedićevoj Srbiji, ali svu vlast je imala nemačka nacionalna manjina. Odmah po dolasku u Belu crkvu, Nemački okupatori potpomognuti domaćim nemačkim stanovništvom izvršili su genocid nad Belocrkvanima Jevrejskog porekla, od kojih skoro niko nije preživeo rat. Nemački okupator, potpomognut zdušno domaćim Nemcima iz Bele crkve činio je razne zločine nad Srbima i Jevrejima. Tako, jedno vreme Srbima i Jevrejima čak nije bilo dozvoljeno da šetaju gradskim šetalištem,http://elmundosefarad.wikidot.com/banatski-nemci-i-jevreji koje je bilo rezervisano samo za Nemce. Pljačke i otimačina jevrejske imovine u Beloj crkvi od strane Nemaca bile su izuzetno česte U Beloj Crkvi je marta 1942. godine osnovana nemačka 7. SS dobrovoljačka brdska divizija Princ Eugen, zloglasna po zlodelima nad Srpskim narodom u Jugoslaviji. Tokom samog rata, Nemački okupatori počinili su zločine i nad Srpskim narodom, posebno masovnim streljanjima širom Banata pa i Beloj crkvi. Godine 1943. izvršeno je tako masovno streljanje srpskog stanovništva.http://www.belacrkva.co.rs/istorija.php Dolaskom oslobođenja, Nemačko stanovništvo u strahu od odmazde uglavnom beži. Mnogi od njih su nastradali u vozu koji je dignut u vazduh, a oni koji su uspeli da pobegnu, nastanili su se u Austriji i Nemačkoj. Oni, koji iz određenih razloga nisu uspeli da odu iz Bele Crkve, poslati su u koncentracione i radne logore u južnom i srednjem Banatu, gde je mnogo njih izgubilo život. NJihova imovina je podeljena pobednicima, najvećim delom kolonistima pristiglim iz Crne Trave, Crne Gore, BiH, Like i Kordun.

Kultura

Najznačajniji objekti nastali su krajem XVIII veka, a sagrađeni su u baroknom stilu. Od baroknih zgrada najznačajnije su rimokatolička i pravoslavna crkva, zgrada opštine, dom vojske, vatrogasni dom i ostale zgrade. Glavnu fizionomiju grada daju objekti sazidani i rekonstruisani u stilu bečke secesije, tako da je Bela Crkva po tome karakteristična.

U ovoj varošici nekada je živelo znatno više nacija i govorilo znatno više jezika, tako da i danas možete sresti prezimena koja nedvosmislen kazuju da su ona u panonsku nizinu stigla iz različitih krajeva Evrope - nemačkih, francuskih, mađarskih, italijanskih, jevrejskih, rumunskih, romskih, čeških, slovačkih, ukrajinskih, ruskih oblasti... Ipak, veliki broj tih prezimena danas samo po svom poreklu i morfologiji pripada drugim nacijama, dok njihovi vlasnici nose najčešće drugu nacionalnost. Sticajem istorijskih prilika, je ovde učinila svoje te je od mnogonacionalnog gradića, sa nekoliko vera i još više jezika.

Bela Crkva postala većinski srpski grad, sa mnogo nacionalnih manjina, ali uglavnom malobrojnih. Ako se pogleda popis stanovništva obavljen 1910. i 2002. godine, odnos je vrlo očigledan. Početkom 20-og veka u gradu sa 11.524 stanovnika, Nemaca je bilo 6.062, Srba 1.994, Rumuna 1.806, Mađara 1.203 uz neznatan broj Čeha, Slovaka, itd. popis 2002 je pokazao da od 23.707 stanovnika, oko 19 hiljada čine Srbi, dok se ostali izjašnjavaju kao Rumuni, Mađari, Slovaci, Česi. Među njima je tek 10 Nemaca. Doduše, Nemaca koji se mogu prepoznati po nemačkim imenima i prezimanima, jer mnogi od građana sa ortodoksnim nemačkim imenima i prezimenima, u stvari, i ne govore nemački jezik te se više i ne osećaju Nemcima.

U tradiciji i svakodnevnom životu grada i okolnih sela stanovnici, danas nažalost mnogo siromašniji i nerazvijeniji od svojih stvarnih mogućnosti, ovaj grad još čuva ostatke urbane lepote sređoevropskih varoši i mnoge kulturne navike Evropljana, kao što je recimo tradicija uređivanja kuća, ili kuhinja sa primetnim uticajem švapskih jela. Jedna od atraktivnijih manifestacija koju Bela Crkva i dan-danas neguje je nadaleko poznati karneval cveća datira iz 1852, tradicija stara150 godina, čiji su počeci vezani upravo za vreme nemačke dominacije. O nekadašnjem ekonomskom i kulturnom procvatu Bele Crkve donekle govori i nemačko groblje, sa prekrasnim mermernim spomenicima. Bela Crkva spada u red vojvođanskih gradova u kome je do današnjih dana sačuvan veliki broj objekata kulturno-istorijskih vrednosti.

Privreda

Grad Bela Crkva kao kulturni, privredni i politički centar ovog područja osnovan je Weisskirchen 1717. godine. Pre svega, bio je kuturni centar predodređen za razvoj vinogradarstva. 1926. godine 70% stanovništva Južnog Banata bavilo se vinogradarstvom. Voćarstvo i zemljoradnja bili su intenzivno razvijani. Vino, rakija, liker i konjak bili su proizvodi koji su se izvozili po celoj Evropi. Upravo je struktura podneblja stvorila uslove da Banat u XX-veku postane najveći proizvođač svilenih buba.

Početkom XX veka pored grada je bilo zasađeno preko deset hiljada lanaca vinograda, a proizvodilo se 50 do 60 hiljada hektolitara vina. Većina tih vinograda je iskrčena posle 1945. godine, sa dolaskom novih stanovnika, te je danas vinogradarstvo tek sporedna privredna grana.

U Beloj Crkvi je 1876. godine bilo pet fabrika svile, uspešno su radile i fabrike cigle i crepa, konjaka i likera, parna strugara, fabrika prehrambenih proizvoda, kože, mlinska industrija, majdana za bagerovanje šljunka, tri fabrike sodne vode, štamparije i veštačko gradinarstvo. Razvijalo se cvećarstvo, a već 1931. godine u Beloj Crkvi je radilo 349 zanatskih udruženja, a bilo je i 392 radnje.

Geografija

Belocrkvanska kotlina spuštena je između Vršačkih planina na severu, do Dunava na jugu i Karpatskih planina na istoku. Ona je otvorena prema zapadu - Panonskoj niziji, zbog čega u odnosu na nju predstavlja njen poveći zaliv. Vetrovi su u kotlini navejali les i pesak. Les pokriva sve niže predele kotline, dok je pesak navejan na zapadnoj strani u obliku dugačkih dina u pravcu jugoistok-severozapad. Ovaj pesak odvaja Belu Crkvu od Deliblatske peščare. Bela Crkva se nalazi u centralnom delu proširenja reke Nere naslanjajući se na njen severni, viši obod, a južnije spušta se u vlažnu i barovitu Nerinu dolinu. Ovo više zemljište vrlo je pogodno za vinogradarske kulture, a ostalo zemljište za zemljoradnju. Kao tle nekadašnjeg Panonskog mora, ovo zemljište ima veliki privredni značaj. Zemljište oko Bele Crkve pruža povoljne uslove za razvoj vinogradarstva i voćarstva. Zbog tako pogodnih uslova, kotlina je gusto naseljena. Bela Crkva leži u toj plodnoj i vinorodnoj kotlini na nadmorskoj visini od 89.5 m.

Belocrkvanska opština prostire se na 353 km² površine. Ima oko 21.500 hektara oranice. Ostali deo zemljišta čine: livade, pašnjaci, vinogradi, voćnjaci, šume i drugo.

Kroz belocrkvansku kotlinu protiču reke Karaš i Nera a preseca je i kanal Dunav—Tisa—Dunav. Nera je leva i najmanja pritoka Dunava. Ona izvire u Rumuniji a u našu zemlju ulazi kod sela Kusića. Od tog mesta pa do ušća u Dunav, Nera predstavlja graničnu reku prema Rumuniji u dužini od 27 km.

Opština, pored Bele Crkve, obuhvata i sledeća naselja i sela:

1. Banatska Palanka
2. Stara Palanka
3. Banatska Subotica
4. Vračev Gaj
5. Grebenac
6. Dobričevo
7. Dupljaja
8. Jasenovo
9. Kajtasovo
10. Kaluđerovo
11. Kruščica
12. Kusić
13. Crvena Crkva
14. Češko Selo

Klima

Bela Crkva i okolina imaju umereno kontinentalnu klimu koju karakterišu duga i topla leta, nešto hladnija, a ponekad hladna i snegovita zima, kraća proleća i toplija jesen. Klimi ovog kraja posebnu specifičnost daje košava. To je jak, suv i slapovit vetar koji duva i do tri nedelje. Košava je jugoistočni vetar koji duva u pravcu severozapada. Osim košave dosta često duva severac i severozapadni vetar. Severac je hladan vetar i najčešće duva zimi, a severozapadni vetar donosi kišu.

Turizam

U okolini Bele Crkve postoji šest većih i više manjih veštačkih jezera, nastalih ekcploatacijom šljunka. Jezera su različite veličine i dubine a iz najvećeg se još uvek vadi šljunak, tako da se njegova površina povećava. Jezera čine dobru osnovu za razvoj letnjeg kupališnog i sportsko-rekreativnog turizma, kao i sportskog ribolova. U samom gradu nalazi se „Gradsko jezero“ koje ima uređenu plažu, auto-kamp, restoran, bungalove... U blizini Vračev Gaja nalazi se „Vračevgajsko jezero“ koje je ambijentalno lepo uređeno i pogodno je za kampovanje.

Osim Karnevala cveća u Beloj Crkvi se organizuju još dve kulturne manifestacije, „Lov na Besija“ (lov na soma kapitalca) i „Bela Crkva u jabukama“.

• 
  Ruska crkva
• 
  Rumunska crkva
• 
  Rimokatolička crkva Svete Ane

Demografija

U naselju Bela Crkva živi 8500 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,1 godina (36,9 kod muškaraca i 41,0 kod žena). U naselju ima 3899 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,71.

Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 9428 1953. 9803 1961. 10722 1971. 11084 1981. 12317 1991. 11634 11014 2002. 11718 10675

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			8222	77.02%
Česi			511	4.78%
Jugosloveni			267	2.50%
Romi			266	2.49%
Rumuni			188	1.76%
Mađari			180	1.68%
Crnogorci			131	1.22%
Makedonci			64	0.59%
Hrvati			59	0.55%
Muslimani			30	0.28%
Nemci			29	0.27%
Slovaci			18	0.16%
Rusi			14	0.13%
Slovenci			11	0.10%
Albanci			11	0.10%
Bugari			8	0.07%
Bošnjaci			4	0.03%
Rusini			3	0.02%
Vlasi			3	0.02%
Ukrajinci			1	0.00%
Goranci			1	0.00%
Bunjevci			1	0.00%
nepoznato			335	3.13%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	45			46
80+	60			147
75-79	107			209
70-74	154			277
65-69	236			338
60-64	254			285
55-59	250			269
50-54	472			472
45-49	430			498
40-44	381			404
35-39	289			314
30-34	336			325
25-29	417			404
20-24	390			389
15-19	382			329
10-14	354			325
5-9	327			269
0-4	258			233
prosek	36.9			41.0

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 2733 2801 3156 3392 3949 3842 3899

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 934 985 766 864 242 76 19 8 3 2 2.71

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 4203 1287 2555 187 149 25 4706

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 953 2561 883 287 22

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	1980	355	6	21	299	26	171	209	67	107
Ženski	1461	193	-	7	248	19	19	263	54	31
Oba	3441	548	6	28	547	45	190	472	121	138
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	18	20	342	68	73	50	2	-	146
Ženski	35	19	93	113	229	45	2	-	91
Oba	53	39	435	181	302	95	4	-	237

Povezano

• Belocrkvanska jezera
• Karneval cveća
• Lov na Besija
• Bela Crkva u jabukama
• Lovište Deliblatska peščara
• Rakijada

Spoljašnje veze

Bela Crkva (Vojvodina) na Wikimedijinoj ostavi

• Zvanična prezentacija
• Prezentacija na EU Arhivirano 2009-04-19 na Wayback Machine-u
• I kineski trgovci beže iz Bele Crkve („Politika“, 28. novembar 2010)