Tacit
 Ovo je glavno značenje pojma Tacit. Za druga značenja, v. Tacit (razvrstavanje). |
Publije ili Gaj Kornelije Tacit (lat. Publius ili Gaius Cornellus Tacitus) (56-117), bio je rimski govornik, pravnik i senator i jedan od najvećih antičkih istoričara.
| Tacitus | |
|---|---|
 | |
| Biografske informacije | |
| Rođenje | cca. 56 |
| Smrt | cca. 117 |
| Obrazovanje | |
| Zanimanje | Senator, konzul, guvernor, historičar |
| Opus | |
| Književne vrste | Historija |
| Teme | Historija, biografija, retorika |
| Jezik | klasični latinski |
Njegovi glavni radovi Anali i Istorije su za predmet imali istoriju Rimskog carstva prvog veka od smrti cara Avgusta 14. godine do smrti Domicijana u 96.
Biografija
urediTacitovi radovi sadrže vredne informacije o njegovom svetu ali nedostaju detalji iz njegovog života. Čak i njegovo ime nije pouzdano utvrđeno. Ono malo što znamo dolazi iz rasutih detalja iz njegovog rada, pisama njegovog prijatelja i obožavaoca Plinija Mlađeg, natpisa nađenih u Milasi i Kariji i naučničkih nagađanja.
Tacit je rođen u 56. ili 57. u viteškoj porodici kao i mnogi drugi latinski autori Zlatnog i Srebrnog doba, bio je iz provincije, verovatno iz Galije Naarbonensis sa severa Italije ili Hispanije. Tačan datum i mesto rođenja nigde nisu izričito navedeni. Isto je i sa njegovim imenom. U nekim pismima Sidonija Apolinarisa i u nekim starim i nevažnim natpisima njegovo ime je Gaj ali u velikom preživelom rukopisu njegovog rada njegovo ime je Publije.
Nasleđe i mesto rođenja
urediNjegovo nipodaštavanje zbog socijalnog penjanja je dovelo do hipoteze da je njegova familija vodila poreklo od nepoznate grane patricijskog roda Kornelijevaca, ali nijedan Kornelijevac nikada nije imao deo imena Tacit. Starije aristokratske familije su u velikoj meri bile uništene u haosu koji je pratio kraj republike i Tacit je lično smatrao da za svoj rang duguje carevima iz dinastije Flavijevaca. Hipoteza da je vodio poreklo od oslobođenog roba nije potvrđena u bilo kojoj njegovoj izjavi, govorima koje bi senatori i vitezovi izgovarali kada govore o oslobođenicima i stoga je lako odbačena.
Njegov otac je verovatno bio Kornelije Tacit. On je bio prokurator Belgike i Germanije. Sin ovog Kornelija Tacita je pominjan od strane Plinija Mlađeg kao primer neverovatnog rasta i starenja uključujući i brzu smrt. Ovo znači da ovaj sin nije istoričar ali senior Kornelije Tacit bi mogao da bude njegov ujak. Iz ove veze i prijateljstva između Plinija Mlađeg i mladog Tacita izvlači se zaključak da su dve familije iz iste klase, načina života, da su bili ekviti iz provincijskih familija sa značajnim bogatstvom.
Tačna provincija iz koje je poticao je nepoznata. Njegova ženidba sa ćerkom senatora Narbonensisa Gneja Julija Agrikole može da se tumači kao da je i on iz Galije Narbonensis. Možda je španskog porekla od Fabija Justusa kojem je Tacit posvetio Dijalog što po nekima sugeriše familijarnu vezu sa Hispanijom. Njegovo prijateljstvo sa Plinijem pokazuje na severnu Italiju kao na njegov dom. Nijedan dokaz nije konačan. Gnej Julije Agrikola je mogao znati Tacita sa druge strane. Martial posvećuje poemu Pliniju a ne izvrsnom Tacitu što ne bi bio slučaj da je Tacit bio iz Hispanije. Martijalov često podrugljiv stil nije odgovarao Tacitovom dostojanstvenom i ozbiljnom maniru. Ne postoje dokazi da su Plinijevi prijatelji iz severne Italije poznavali Tacita niti Plinijeva pisma nagoveštavaju da su dva prijatelja delila istu provinciju. Suprotno najsnažniji dokaz koji je u knjizi 9 Slovo 23 kaže kako je Tacit pitan da li je iz Italije ili provincije i pošto je usledio nejasan odgovor bio je pitan kasnije da li je on Tacit ili Plinije. Budući da je Plinije bio iz Italije, Tacit mora da je bio iz druge provincije pa je Galija Narbonensis najbliža istini.
Njegovo poreklo umeće i govorništvo i njegove povremene simpatije za varvare koji su se odupirali rimskoj vlasti je navelo neke da pomisle da je keltskog porekla. Kelti koji su zauzeli Galiju pre Rimljana bili su poznati po svom umeću u govorništvu ali su u to vreme bili podjarmljeni od Rimljana.
Javni život, brak i književna karijera
urediKao mladić je studirao retoriku u Rimu kao pripremu za karijeru u zakonodavstvu i politici a možda je studirao kao Plinije kod Kvintilijana. 77. ili 78. se oženio Julijom Agrikolom ćerkom čuvenog generala Agrikole. Ne znamo ništa o njihovom braku ili kućnom životu osim da je Tacit voleo lov i čist vazduh. Početak svoje karjere duguje Vespazijanu kao što nam i sam kaže u Istoriji, ali je pod Titusom ušao u politički život kao kvestor 81. ili 82. Napredovao je u počasnim službama da bi postao pretor u 88. godini i držao je poziciju u religioznom veću petnaestorice, sveštenika koji su se starali o Sibilinim knjigama i Sekularnim Igrama. Bio je izvikan kao pravnik i govornik, njegovo umeće u javnom nastupu tumačeno je ironično u svetlu njegovog imena jer Tacit na latinskom znači tih.
Služio je u provinciji od 89. do 93, možda kao komandant legije možda kao civil. Njegova ličnost i imovina su preživele Domicijanovu vlast i teror (93-96) ali iskustvo ga je učinilo iznurenim i ljutim. Možda se stideo zbog sopstvenog saučesništva. U svakom slučaju posle toga je u njegovim radovima evidentna mržnja prema tiraniji. Prvi od svoje familije je postao konzul 97. za vreme vladavine Nerve. Za to vreme je dostigao vrhunac svoje slave kao govornik kada je održao posmtrni govor slavnom starom vojniku Verginiju Rufusu.
U sledećoj godini napisao je i objavio dela Agrikola i Germanija i time nagovestio svoja literarna nastojanja koje će ga pratiti do smrti. Posle nestaje sa javne scene na koju se vratio za vreme vladavine Trajana. 100. zajedno sa svojim prijateljem Plinijem Mlađim optužuje Marija Priska prokonzula Afrike zbog korupcije. Prisk je osuđen i poslat u egzil i Plinije je napisao nekoliko dana kasnije da je Tacit govorio „sa uzvišenošću koja je bila karakteristika njegovog stila govorništva“.
Sledio je dug period odsustvovanja sa političkog i javnog života za vreme kojeg je napisao nekoliko svojih velikih radova. Prvo je napisao Istorije pa zatim Anale. Državo je najvipu civilnu vlast u rimskoj provinciji Aziji u današnjoj zapadnoj Anatoliji 112. ili 113. kako je zabelženo u natpisu nađenom u Malasi. Događaj u Analima fiksira 116. kao godinu pre koje nije nastupila njegova smrt a mogla se dogoditi sve do 125. Nepoznato je da li je imao dece iako je u Augustijnovoj Istoriji pomenuto da je car Markus Klodijus Tacit izjavljivao da je naslednik i obezbedio čuvanje njegovih radova ali kao i sve drugo u pomenutoj Istoriji i ovo je verovatno pogrešno.
Dela
urediPet dela koje se pripisuju Tacitu su sačuvana (ili bar veliki delovi ovih dela). Godine su približne a poslednje dve (njegovi glavni radovi) su verovatno zahtevale nekoliko godina da bi se napisle.
Veliki radovi
urediDva velika rada koja su originalno objavljena odvojeno zamišljena su tako da sačinjavaju jednu ediciju od trideset knjiga sa Analima vremenski ispred Istorije . Iako nisu pisana tim redosledom dela redom izlažu period od smrti Avgusta (14) do smrti Domicijana (96).
Istorije
urediU jednom od prvih poglavlja Agrikole Tacit je rekao da je želeo da priča o godinama vladavine Domicijana, Nerve i Trajana. U Istoriji je projekat modifikovan: U uvodu Tacit kaže da će se vladavinom Nerve i Trajana baviti kasnije. Umesto toga on će pokriti period koji je počeo sa građanskim ratovima godinom četvorice careva koja se završava despotizmom Flavija. Samo prve četiri knjige i 26 poglavlja pete knjige su sačuvane i pokrivaju 69. godinu i početak 70. Veruje se da je rad nastavljen do smrti Domicijana 18 Septembra 96. Peta knjiga sadrži kao uvod u Titusovo suzbijanje velike jevrejske pobune kratak etnografski izveštaj o antičkim Jevrejima i neprocenjiv zapis o gledištu učenih Rimljana na ove ljude.
Anali
urediAnali su Tacitov poslednji rad koji pokrivaju period od smrti Avgusta Cezara 14. godine. Napisao je bar 16 knjiga ali one od 7. do 10. i delovi 5, 6, 11. i 16. nedostaju. Knjiga 6 se završava smrđu Tiberija i knjige 7-12 sadrže vladavine Kaligule i Klaudija. Ostatle knjige sadrže vladavinu Nerona možda do njegove smrti u junu 68. ili do kraja te godine da bi se povezale sa Istorijom. Druga polovina knjige 16 nedostaje (završava se sa događajima iz godine 66). Ne znamo da li je Tacit kompletirao rad kao ni da li je završio druge radove koje je planirao da uradi. Umro je pre nego što je mogao da završi planirane istorije Nerve i Trajana i nije sačuvan nijedan zapis o radu na Avgustu Cezaru i početku Carstva sa kojim je nameravao da završi svoj prvi rad kao istoričar.
Manji radovi
urediTacit je napisao i tri manja rada sa različitim temama:Agrikola biografija Gneja Julija Agrikole, Germanija monografija o zemljama i plemenima varvarskih Germana i dijalozi o umetnosti retorike.
Germanija
urediGermanija (lat. De Originae et situ Germanorum) je etnografski rad o različitim germanskim plemenima izvan Rimskog carstva. Germanija se izdvaja u tradiciji koju su postgavili autori od Herodota do Julija Cezara. Knjiga počinje opisom zemlje, zakona i običaja kod Germana (poglavlja 1-27), zatim opisuje pojedinačna plemena počevši od onih koja su živela bliže rimskim zemljama i završava se sa onim plemenima koja su živela na krajnjim obalama Baltičkog mora sa opisom primitivnih i divljih Fena i nepoznatim plemenima iza njih.
Agrikola
urediAgrikola (lat. De vita et moribus Iulii Agricolae je napisan 98. i govori nam o životu Gneja Julija Agrikole, čuvenog rimskog generala i Tacitovog rođaka. On takođe pokriva sažeto geografiju i etnografiju antičke Britanije. Kao u Germaniji Tacit suprotstavlja slobodu domorodaca Brita tiraniji i korupciji Carstva. Knjiga takođe sadrži rečitu i oštru polemiku protiv gramežljivosti i pohlepe Rima.
Dijalog
urediNije pouzdano utvrđeno kada je Dilajog (lat. Dialogus de oratoribus nastao ali je verovatno napisan posle Agrikole i Germanije. Mnoge karakteristike su uzete iz drugih Tacitovih dela i to ide toliko daleko da se čak osporava da je Tacit to napisao iako je uvek u rukopisnoj tradiciji grupisano sa Agrikolom i Germanijom. Način pisanja u Dijalozima više je blizak Ciceronovim naučnim radovima - otmen ali ne i dosadan stil što je inspirisano učenjem Kvintilijana. Nedostaje neslaganje koje je tipično za Tacitove velike istorijske radove. Možda je napisan kada je Tacit bio mlad. Posveta Fabiju Justu daje datum objavljivanja ali ne i datum pisanja. Neobičan klasičan stil može verovatnije da se objasni time da su Dijalozi rad koji se bavi retorikom. Za radove u retoričkom žanru struktura jezik i stil Cicerona su bili uobičajeni modeli.
Izvori Tacita
urediTacit je bio u položaju da koristi zvanične izvore Rimske države kao što su: senatska akta i kolekcija odluka vlade i novosti u sudstvu i glavnom gradu. Mogao je da čita i govore nekih careva kao što su Tiberije i Klaudije. Tacit je bio podozriv istoričar koji je obraćao mnogo pažnje svojim istorijskim radovima. Mali nedostaci koji se pojavljuju u Analima bi mogli da budu zbog činjenice da je Tacit umro pre nego što ih je dovršio i stoga nije mogao da ih pročita po završetku. Pored ovih koristio je i druge istorijske i literarne izvore. Koristio ih je slobodno i nije bio jednostran već je birao između različitih izvora sa različitim tendencijama.
Tacit neke od njih i direktno citira kao na primer Plinija Starijeg koji je napisao delo Germanski Rat (lat. Bella Germaniae i istorijski rad koji je bio nastavak Aufidija Basusa. Tacit je mogao koristiti i neke kolekcije pisama i razne beleške. Uzeo je neke informacije iz drugih radova istorijskog žanra kao na primer Exitus illustrium virorum. Ovo je bila kolekcija knjiga onih koji su bili protivnici careva.
Literarni stil
urediTacitova dela su poznata po svojoj na mah oštroj i zbijenoj prozi, retkoj blistavosti kao suprotnosti popustljivom stilu nekih njegovih savremenika kao što je Plutarh. Poraz rimske armije 63 koji je opisao u prvom delu Anala je jedna od retkih prilika kada se latio neke vrste blistavosti, ali i onda je radije pisao o kraju neprijateljstava sa mirnoćom nego da se služi doteranim frazama. U najvećem delu svojih spisa služi se striktnim hronološkim redom u svojoj naraciji, teško je uopštavao već je ostavljao čitaocu da on sam napravi „veću sliku“ za sebe.
Bez obzira na to kada je skicirao veću sliku kao na primer u uvodnim delovima Anala kada je sumirao situaciju pri kraju vladavine Avgusta nije mu trebalo više od nekoliko fraza da uvede čitaoca u srce priče.
Pristup istoriji
urediTacitov istorijski stil kombinuje različite pristupe istoriji u njegov saopstveni metod. Postoje neke sličnosti sa Salustijem Krispom kao što su hronološki ispisane činjenice, moralne lekcije i doterano dovođenje u centar dramatičnih zbivanja. Njegov istorijski rad karakteriše pesimizam.
Tacit sam kaže da je njegov cilj da izlaže činjenice bez emocija kao što su gorčina ili ljubav koje je u potpunosti izbacio iz svog dela. Iako je ovo najbliže što se moglo doći u pogledu neutralne tačke gledišta u antici postojale su izvesne rasprave o Tacitovoj neutralnosti odnosno ljubavi ka drugima.
U svojim radovima Tacit se prvenstveno bavio odnosom snaga Rimskog Senata i Rimskih Careva. Njegovi radovi su puni priča o korupciji i tiraniji u vladajućoj klasi. Oni su potrošili njihovu dugo čuvanu kulturnu tradiciju slobode govora i samopoštovanja jer su morali da se ulizuju carevima od kojih su retki bili dobroćudni.
Još jedna važna tema je uloga vojske u dolasku na vlast i ostanku na vlasti pojedinih careva. Tacit opisuje vodeću ulogu legija koje su čuvale Rimske granice kao i vojske u samom Rimu Pretorijanske Garde u izboru Careva.
Tacitova politička karjera se odigrala uglavnom za vreme cara Domicijana tako da je iskusio tiraniju, korupciju i dekadenciju tog doba što može da objasni njegov ljute i ironične analize. On upozorava na opasnosti neograničene moći neutemeljene na principima, korupcije koja je nagrizala blagostanje carstva. Možda je ta tiranija koju je isuksio bila uzrok njegovom negativnom stavu prema carevima iz Julijevsko-Klaudijevske dinastije.
Bez obzira na to slika koju je izgradio o Tiberiju u prvih šest knjiga Anala nije ni samo sumorna ni samo odobravajuća. Veliki broj naučnika smatra da je slika Tiberija u prvoj knjizi dobra da bi postala negativna u sledećim knjigama što je povezano sa intrigama Sejana.
Tacit se nije ustučavao da uputi reči hvale ali i reči osude za istu osobu često objašnjavajući otvoreno njene pozitivne osobine kao i one koje zaslužuju prezrenje. Zbog te njegove neutralnosti mnogi kasniji mislioci su smatrali njegove radove za odbranu carskog sistema dok su ih drugi videli kao odbacivanje istog što je dokaz da je uspeo u svom naumu da bude objektivan.
Stil proze
urediTacitovo umeće u pisanju je veliko. Nijedan drugi autor se ne smatra jednakim njemu izuzev možda Cicerona. Njegov stil se razlikuje kako od onog iz Srebrnog Doba tako i od onog iz Zlatnog Doba. Doduše imao je proračunatu veličanstvenost i rečitost što je u mnogome mogao da zahvali činjenici da je bio obrazovan u govorništvu. Njegov stil je krajnje sažet čak epigramski. Rečenice su retko tečne ili lepe ali njihova poenta je uvek jasna. Isti stil je bio u isto vreme ismejan kao „grub, neprijatan i težak“ i nagrađivan kao „dostojanstven, kratak i jezgrovito rečit“.
Njegovi istorijski radovi su kao centar interesovanja imali psihu i unutrašnje motive ličnosti, često sa ulaženjem u unutrašnjost pojedinca mada je pod znakom pitanja koliko su ta ulaženja u unutrašnjost ličnosti ispravna i ubedljiva. On je najbolji kada izražava dvoličnost, licemerstvo i udvorištvo. Na primer, on pominje Tiberijevo odbijanje titule Otac Otadžbine (lat. Pater Patriae) tako što je opozivao instituciju zakona koja zabranjuje izdajničke govore ili pisanja i neosnovane optužbe koje rezultiraju sudskim procesima (Anali,1.72). Na drugom mestu (Anali 4,64-66) on poredi Tiberijevu javnu deobu novčane pomoći sa njegovim neuspehom da zaustavi zloupotrebu pravde. Međutim, ova vrsta pronicanja u nešto mu je donela nagrađivanje, bio je takođe kritikovan zbog ne davanja veće slike događaja koje je opisivao.
Tacit za svoj jezik i metod najviše duguje Salustiju Krispu. Amian Marcelin je kasniji istoričar čiji rad mu se najviše probližava po stilu.
Studije i shvatanje istorije
urediPlinije Mlađi u svom sedmom pismu Tacitu kaže: „Predviđam a moja predviđanja su obično dobra da će tvoje istorije biti besmrtne“.
Tacit je zapamćen kao najveći i najslavniji rimski istoričar jednak ako ne i bolji od Tukidida najvećeg starogrčkog istoričara. Enciklopedija Britanika smatra da je Tacit zaslužio jedno od najviših mesta među ljudima od pera svih vremena. Njegov uticaj daleko prevazilazi samo istoriju. Njegovo delo se čita i zbog njegovih saveta iz morala zbog njegovog dramatičnog pripovedanja, zbog njegovog neuporedivog stila proze. Kao politički teoretičar je veoma uticajan i van polja istorije. Političke lekcije iz njegovog rada idu u dva smera. Prvi je crvenoi Tacit koji podržava republikanske ideale a drugi je crni Tacit kojeg neki vide kao lekciju iz Makjavelijeve realnepolitike.
Iako je njegov rad najvredniji izvor za istoriju njegovog vremena njegova preciznost je ponekad pod znakom pitanja. Anali su bazirani na izvorima iz druge ruke čija pouzdanost je nepoznata i postoje neke očigledne manje greške kao na primer mešanje dve ćerke Marka Antonija i Oktavije Minor obe sa imenom Antonija. Istorije su pisane na osnovu dokumenata iz prve ruke i mnogo je preciznija kada je u pitanju period Flavijevaca iako je Tacitova mržnja prema Dimicijanu izgleda obojila njegov ton i izlaganje.
