Judeja

Za provinciju rimskog imperija, v. Provincija Iudaea.

Judeja, Judea iliJudaea (יהודה "Zahvala", standardni hebrejski Yəhuda, tiberijski hebrejski Yəhûḏāh) (grčki: Ιουδαία), (latinski: Iudaea) je izraz koji se koristi za južni planinski dio historijske Zemlje Izrael (hebrejski: ארץ ישראל Eretz Yisrael), područje koje je danas podijeljeno između Izraela i Zapadne Obale, te, po nekim geografskim definicijama Judeje, Jordana.

U moderno doba neki koji se služe hebrejskim jezikom koriste izraz "Yehudah" za veliki južni dio Izraela i Zapadne Obale, odnosno zajednički izraz Judeja i Samarija koji se koristi za Zapadnu Obalu.

Na tom području je bilo drevno Kraljevstvo Juda te kasnije Judejsko kraljevstvo, vazal Rimskog imperij. Izraz Judeja je grčko-rimska adaptacija izraza Judah te se nekada koristila za cijelo historijsko područje Palestine, ali se od vremena Novog Zavjeta počelio koristiti isključivo za jug regije.

Historijske granice

Originalne granice su bili "Bethsûr" (kraj Hebrona) na jugu; Bethoron (današnji Beit Ur al Fawka na Zapadnoj Obali) na sjeveru; Emaüs na zapadu (nekoliko milja zapadno od Jeruzalema); rijeka Jordan na istoku.

Historičar Flavije Josip je koristio malo širu definiciju, te u Judeju uvrstio donju polovicu današnje Zapadne Obale na sjeveru sve do današnje Beer Shebe na jugu, koju je omeđio na istoku s Jordanom, a na zapadu s Mediteranom.

Geografija

Judeja je planinska i suha oblast, a veći dio nje čini pustinja. Varira po visini, tako da raste do 1,020 m na jugu na Planini Hebron, 30 km jugozapadno od Jeruzalema te se spušta 400 m ispod razine mora na istoku oblasti. Veći gradovi u oblasti uključuju Jeruzalem, Beitar Illit, Bethlehem, Efrata, Gush Etzion, Jerihon i Hebron.

Geografi dijele Judeju u nekoliko zasebnih oblasti: Hebronska brda, Jeruzalemsko sedlo, Bethelska brda i Judejsku pistinju istočno od Jeruzalema, koja se polagano spušta u Mrtvo mora. U drevna vremena brda su bila pošumljena i Biblija govori o poljoprivredi i uzgoju ovaca u tom području. Životinje još uvijek pasu na tom području, a pastiri ih vode između nizina i vrhova brda (koja imaju više padalina) za vrijeme ljeta. Oblast se kroz vijekova isušila i većina nekadašnjeg šumskog pokrova je nestala.

Historija

Ljudsko prisustvo u Judeji datira iz kameno doba i za oblast Judeje paleoantroolozi vjeruju da je poslužila homo sapiensima na njihovom izlasku i Afrike i kolonizaciji ostatka svijeta prije 100.000 godina. Arheološki dokazi o ljudskim naseljima datiraju od prije 11.000 godina u slučaju Jerihona, za koga se vjeruje da je najstarije trajno naseljeno mjesto na svijetu. U historijskum periodima oblast su naseljavali mnogi narodi, od kojih su najpoznatiji Izraeliti. Judeja je mjesto gdje su se odigravali mnogi događaji zabilježeni u Tori, te vezani za Patrijarhe Abrahama, Izaka i Jakova za koje se tvrdi da su sahranjeni u Hebronu u Grobu Patrijarha.

U drevna vremena Judejom je vladalo Kraljevstvo Juda a kasnije Judejsko kraljevstvo, vazal Seleukidske dinastije Perzijskog carstva. To je kraljevstvo nakratko steklo nezavisnost sredinom 2. vijeka pne. i ponovno 140. pne.. Za vrijeme 1. vijek pne. Judeja je izgubila nezavisnost, postavši prvo rimskom klijentskom državom, a potom provincijom Carstva.

Za historiju Juedje pod rimljanjima v. Iudaea.

Oblast su osvojili muslimanski Arapi godine 640. a potom križari godine 1099. Arapska je vlast ponovno uspostavljena 1291. Godine 1516. je vlast nad Judejom preuzelo Otomansko Carstvo i držalo ga sve dok nije poraženo od Britanaca u bitci kod Megida na mjesto biblijske bitke Armagedona.

Nakon toga je Judeja postala dio britanske mandatne teritorije palestine, koja je podijeljena između Palestine pod britanskom upravom i autonomnog Emirata Transjordanije (koji će kasnije postati nezavisna država Jordan). Jordan je godine 1946. stekao nezavisnost a Ujedinjeni Narodi stvorili plan da se ostatak britanskog mandata [1947]. podijeli na židovsku i arapsku državu. Jordan je većinu arapske polovoce prigrabio u arapsko-izraelskom ratu godine 1948, ostavivši židovske dijelove noformiranom Izraelu. Arapski su dijelovi anektirani od strane Jordana 1950 (iako su aneksiju priznale samo Velika Britanija i Pakistan) te ostali pod jordanskom upravom sve do godine 1967. i šestodnevnog rata kada su ih osvojile izraelske snage.

Ovaj dio Judeje je danas van Izraela poznat kao Zapadna Obala - što je naziv kojeg je ustanovio Jordan 1948.

Kronologija

do 63. pne. - nezavisna židovska država
[[63. pne.]-6. n.e. - vazalska država Rima
6-41 - Rimska provincija
26-36 - prokurator Poncije Pliat
41-44 - vladavina Heroda Agripe (vazalskog kralja)
44-48 - Rimska provincija Iudaea
48-100 - vladavina Heroda Agripe II (vazalskog kralja)
66-73 - Prvi rimsko-židovski rat
70 - Uništenje Drugog hrama i pad Jeruzalema
73 - Pad Masade
100 nadalje - Rimska provincija Iudea
115-117 - Kitoski rat
132-135 - Ustanak Bar Kohbe
135 - Judeja dobije ime Syria Palaestina od strane cara Hadrijana
400-638 - Bizantska kršćanska provincija
638 - Početak vladavine muslimanskih Arapa
1099 - Križari osvajaju oblast
1291 - Poraz križara i povratak muslimanske vlasti
1516 - Početak otomanske vlasti
1917 - Poraz Otomanskog imperija; početak britanske vlasti
1919 - Uvrštenje u Britanski mandat Palestine
1946 - Podjela Mandata i nezavisnost Transjordanije od Mandata
1947 - Ujedinjeni Narodi donose plan podjele za ostatak teritorija Palestine
1948 - Historijsku Judeju osvaja Transjordanija; cijela zemlja mijenja ime u Jordan
1967 - Historijsku Judeju osvaja Israel

Eksterni linkovi

The Jewish History Resource Center Project of the Dinur Center for Research in Jewish History, The Hebrew University of Jerusalem
Judea and civil war
The subjugation of Judea Arhivirano 2006-07-17 na Wayback Machine-u
Judaea 6-66 CE Arhivirano 2015-05-03 na Wayback Machine-u