Wikipedija

Kanada

Kanada (engl. Canada, fr. Canada) je država u Severnoj Americi koja se nalazi severno i istočno od Sjedinjenih Američkih Država. Na zapadu Kanade se nalazi Tihi okean, na severu Severni ledeni okean, a na istoku Atlantski okean. Kanada je sa površinom od 9.976.670 km² druga po veličini država u svetu, posle Rusije. Glavni grad Kanade je Otava, a najveći grad je Toronto. Ostali veći gradovi su Montreal, Edmonton, Calgary, Quebec, Vankuver i Vinipeg. Broj stanovnika Kanade prema proceni iz 2009. iznosi 33.674.000.[2]

Kingdom of Canada
Kraljevina Kanada
Geslo: A mari usque ad mare
Himna: "O Canada
"
Kraljevska himna: "God Save the King
"
Položaj Kanade u Evropi
Glavni grad Ottawa
Službeni jeziciengleski
francuski
Leaders
• Kralj
Charles III
Mary Simon
Justin Trudeau
nezavisnost 
od Ujedinjenog Kraljevstva
1. juli 1867.
11. decembar 1931.
17. april 1982.
Površina
• Vode (%)
11,76
Stanovništvo
• Popis iz 2021.
36.991.981[1]
• Gustoća
3,7 /km2
BDP (PPP)procjena za 2023. 
• Ukupno
$ 2,379 milijardi (16.)
• Per capita
$ 59.813 (28.)
BDP (nominalni)procjena za 2023. 
• Ukupno
$ 59.813 milijardi (10.)
• Per capita
$ 59.813 (18.)
Valutakanadski dolar $‎
Vremenska zonaUTCod UTC-3:30 do UTC−8 (CET)
• Ljeti (DST)
UTCod UTC-2:30 do UTC−7 (CEST)
Pozivni broj+1
ISO 3166 kod[[ISO 3166-2:Šablon:ISO 3166 kod|Šablon:ISO 3166 kod]]
Veb-domena.ca

Teritoriju današnje Kanade su, pre dolaska Evropljana, već nekoliko hiljada godina naseljavala brojna domorodačka plemena. Počevši od kraja 15. veka, britanske i francuske ekspedicije su istražile i naselile atlantsku obalu Kanade. Posle Sedmogodišnjeg rata, Francuska je 1763. godine, morala predati sve svoje kolonije u Severnoj Americi Velikoj Britaniji. Godine 1867. ujedinjenjem tri britanske severnoameričke kolonije u federalni dominion od četiri provincije osnovana je Kanada. Ovim je započelo pridruživanje provincija i teritorija i proces osamostaljenja od Velike Britanije. Ova široka autonomija je proširena Vestminsterskim statutom iz 1931, a kulminirala je Kanadskim zakonom iz 1982. kojim su prekinute sve zakonske zavisnosti od britanskog parlamenta.

Danas je Kanada federacija koja se sastoji od deset provincija i tri teritorije. Prema državnom uređenju je parlamentarna demokratija i ustavna monarhija sa kraljicom Elizabetom II kao vrhovnim suverenom. Dvojezična je država, gde su osim na federalnom nivou, engleski i francuski jezik zvanični i u provinciji Novi Brunswick. Takođe, ekonomski je jedna od najrazvijenijih država sveta, te je članica brojnih organizacija kao što su G8, NATO, OECD, STO, OAD, APEC i UN.

Ime

uredi
 
Žak Kartije
 
Satelitska slika Kanade. Tajge preovlađuju na stenovitom Kanadskom štitu. Led i tundra su istaknuti u arktičkom delu. Glečeri su vidljivi na Kanadskim stenovitim planinama i Obalskim planinama. Ravnice i plodne prerije su pogodne za poljoprivredu. Iz Velikih jezera ističe Reka Saint Lawrence (na jugozapadu), gde živi najveći deo stanovništva Kanade.

Ime Kanada dolazi od irokeške reči kanata, što znači naselje. Godine 1535. domorodačko stanovništvo na teritoriji današnjeg grada Quebec je upotrebilo ovu reč da uputi francuskog istraživača Jacques Cartiera prema naselju Stadakona.[3] Kartije je kasnije koristio reč Kanada ne misleći samo na ovo naselje, već na čitavu oblast kojom je vladao Donakona (starešina Stadakone). Do 1545. evropske knjige i mape su počele da nazivaju ovu oblast Kanada.[4]

Od početka 17. veka, taj deo Nove Francuske koji je ležao duž reke Saint Lawrence i severnih obala Velikih jezera je nazvan Kanada. Nakon Pariskog sporazma iz 1763. ta oblast je podeljena u dve britanske kolonije, Donju i Gornju Kanadu, i ta se podela održala sve do njihovog ujedinjenja u provinciju Kanada 1841. Nakon osnivanja konfederacije 1867. ime Kanada je usvojeno kao ime nove države.[5]

Geografija

uredi
Glavni članak: Geografija Kanade

Položaj

uredi

Kanada zauzima najseverniji deo Severne Amerike. Proteže se od Atlantskog okeana na istoku do Tihog okeana na zapadu, a sa severa je zapljuskuje Severni ledeni okean. Preko kopna na jugu se graniči samo sa Sjedinjenim Američkim Državama, a sa teritorijalno izdvojenom američkom saveznom državom Aljaskom se graniči na severozapadu. Granica između Kanade i SAD predstavlja najdužu nebranjenu granicu na svetu. Morsku granicu deli s Danskom, tj. njenim posedom Grenlandom. Po ukupnoj površini, Kanada je druga najveća država na svetu posle Rusije i najveća na američkom kontinentu.[6] Od 1925. Kanada polaže pravo na deo Arktika između 60° i 141° ZGD, ali ovo njeno pravo nije opšte prihvaćeno. Najsevernije naselje u Kanadi i u svetu je baza kanadske vojske Alert na severnom delu ostrva Elsmir, samo 817 km od Severnog pola.[7] Kanada ima najdužu morsku obalu na svetu dugu 243.000 km.[8]

Zapadno od Ontarija, prostire se Velika ravnica do Stenovitih planina, koje je odvajaju od Britanske Kolumbije. Gotovo polovina Kanade otpada na Severnokanadsku niziju, koja je na jugu obrasla četinarskom šumom, a prema severu prelazi u močvarnu i pustu tundru, pa se na kraju razbija na brojna ostrva Arktičkog arhipelaga. Na severozapadu Kanade, reka Mackenzie, posle Misisipija najduža reka Severne Amerike, ističe iz Velikog ropskog jezera u Severni ledeni okean. Kopneni deo severne Kanade je okružen velikim arhipelagom u kome se nalaze neka od najvećih ostrva na svetu.

Geologija i reljef

uredi

Severno od oblasti Velikih jezera leži široki Kanadski štit, izgrađen od prekambrijskih stena — granita, gnajsa i peščara. To je zaravnjena stenovita oblast prosečne nadomrske visine od 100–500 m, oblikovana povlačenjem leda u poslednjem ledenom dobu, bogata rudama, jezerima i rekama. Teritorija Kanade je geološki aktivna u svom zapadnom delu, sa brojnim zemljotresima i potencijalno aktivnim vulkanima, među kojima su Maunt Miger, Maunt Garibaldi, Maunt Kejli i Maunt Edziza.[9] Erupcija vulkana Sijaks iz 1775. je izazvala katastrofalne posledice, ubivši 2000 pripadnika plemena Nisga i uništenjem njihovog naselja u dolini reke Nas u severnoj Britanskoj Kolumbiji. Erupcija je proizvela potok lave dugačak 22,5 kilometara i prema legendi plemena Nisga blokirala je tok reke Nas.[10] Istok Kanade, koje najvećim delom zauzima Kanadski štit, je geološki vrlo mirno i stabilno podučje.

Kanada ima više jezera od bilo koje države i u njoj se nalazi veliki deo slatke vode u svetu.[11][12] Kanadski štit se na severu i severoistoku nastavlja u vidu velikog broja ostrva u kanadskom arktičkom arhipelagu, od kojih su najveća Sautempton, Bafinovo ostrvo, Devon, Elsmir, Samerset i druga.

 
Prizor iz kanadskog primorja u Novoj Škotskoj.

Reka Saint Lawrence na svom ušću obrazuju najveći estuarij na svetu pre nego što se ulije u Zaliv Saint Lawrence. Zaliv okružuju Newfoundland na severu i Kanadsko primorje na jugu. Kanadsko primorje se produžuje na istok duž planina Apalači, od severne Nove Engleske i poluostrva Gaspe u Quebecu. Novi Brunswick i Novu Škotsku razdvaja zaliv Fandi, u kom su zabeležene najveće razlike plime i oseke na svetu. Ontario i Hadsonov zaliv dominiraju srednjim delom Kanade.

Vode

uredi
 
Morensko jezero u Nacionalnom parku Banf

U Kanadi se nalaze velike zalihe vode; kroz njene reke protiče skoro 9% obnovljivih vodotokova u svetu,[13] u njoj se nalazi četvrtina ritova na Zemlji, a treća je po broju glečera u svetu (iza Antarktika i Grenlanda). Zbog znatnog glacijalnog procesa u Kanadi se nalazi više od 2 miliona jezera; od onih koji se nalaze u potpunosti unutar granica Kanade, njih više od 31.000 je površine između 3 i 100 km², dok je 563 veće od 100 km².[14]

 
Zaleđena reka Mackenzie

Pored Velikih jezera na granici sa Sjedinjenim Državama, ostala veća jezera su Veliko ropsko jezero, Vinipeg, Veliko medveđe jezero, Atabaska, Manitoba, Malo ropsko jezero, Nipigon, Sakami i dr.

Kanada raspolaže velikim hidroenergetskim potencijalom. Lednicima oblikovane doline reka pružaju povoljne mogućnosti za gradnju hidrolektrana, međutim, većina reka je zaleđena više meseci tokom godine, pa se njihova voda ne može iskorišćavati. Reke Kanade otiču u tri okeana i dva zaliva: Tihi okean, Severni ledeni okean, Atlantski okean, Hadsonov zaliv i Meksički zaliv. U Tihi okean otiču Yukon, Columbia i Frejzer. Slivu Severnog ledenog okeana pripada Mackenzie sa svojim pritokama Atabaskom, Lajardom i Pisom, zatim Kopermajn, Elis i Bek. Najznačajnije reka atlantskog sliva je Saint Lawrence, a osim nje u Atlantik utiču i neke manje reke — Romen, Litl Mekatina, Nataškuan i dr. U Hadsonov zaliv se ulivaju reke Nelson, Čerčil, Severn, Olbani i Mus, dok slivu Meksičkog zaliva pripada Mlečna reka sa svojim pritokama.

Flora i fauna

uredi
 
Predeo mešovitih šuma u Quebecu
 
Crnogorična šuma Kanade

Ogromne nenaseljene površine, posebno u planinskim regionima i severnim regionima tundre, zauzimaju oko 70% površine Kanade. To iznosi negde oko 20% svetskih nenaseljenih područja (bez Antarktika). Ipak, samo mali deo tih površina je pokriven šumom[15]. Severna šumska granica prolazi istočnom obalom Labradora, preko poluostrva Ungava u pravcu juga, uz istočnu obalu Hadsonovog zaliva, nastavlja se krivudavom linijom u pravcu severozapada prema donjem toku Makenzija i vodi dalje prema Aljasci. Severno od šumske granice, u tundri, skoro da ne postoji plodno zemljište. Vegetacija južnije tundre se sastoji iz niskog šipražja, trava i oštrica. Negde oko desetina severnih delova tundre je pokrivena mahovinama, tipičnim biljkama polarne pustinje.

Kanada ima 418 miliona hektara šuma, tj. 41,9 % ukupne površine države[16]. Gledano od severa prema jugu biomi Kanade su: tundra i tajga u arktičkom delu, širokolisne i mešovite šume umerenih predela u istočnom delu zemlje, prerije u državama Alberta, Manitoba i Saskatchewan i četinarske šume umerenih predela u Britanskoj Kolumbiji.

Teritorija Kanade se prostire u Holarktičkom florističkom carstvu. U okviru njega na krajnjem severu, obuhvatajući ostrva i kontinentalni deo do Hadsonovog zaliva, izdvaja se Arktička floristička podoblast koju karakterišu tundre i tajge. Južno, uz obalu Pacifik, pa sve do istočnih padina Kordiljera izdvaja se Severnoameričko-pacifička floristička podoblast gde su smeštene guste četinarske šume cuge i tuje. Od Kordiljera do Manitobe izdavaja se Severnoameričko-prerijska floristička podoblast sa mešovitim listopadnim šumama i prerijama. Na krajnjem istoku Kanade od Manitobe do Labradora izdavaja se Severnoameričko-atlantska floristička podoblast sa listopadnim šumama javora, bukve i hrasta i četinarskim šumama borova, smrče i ariša[17].

 
Američki los

Južno od šumske granice, od Aljaske do Newfoundlanda, se prostire jedno od najvećih svetskih područja crnogorične šume. Na istoku, od Velikih jezera, pa sve do obale okeana, se prostiru mešovite šume javora, bukve, breze, bora, ariša i jele. Doline na jugu su pokrivene belogoričnim drvećem. Tu preovladava hrast, kesten, javor, brest i orah. U zapadnim planinskim predelima se najčešće mogu videti smrča, duglazija (Pseudotsuga menziesii) i usukani bor (Pinus contorta). Na visoravnima rastu između ostalog topola i žuti bor (Pinus ponderosa). Vegetacijom obale Pacifika dominiraju guste šume visokih duglezija, kedra (Cedrus) i jela. Prerija je previše suva da bi u njoj moglo rasti više od pojedinačnih šumaraka. U tom predelu se prostire poznati „pojas žitarica“ - žitnica Kanade i SAD.

U pogledu faune, Kanada spada u Holarktičku zoogeografsku oblast, gde se na severu do Hadsonovog zaliva izdvaja Arktička zoogeografska podoblast, a na jugu Kanadska zoogeografska podoblast. Najkarakterističnije životinjske vrste Kanade su: los, vapiti, šumski bizon, grizli, kanadski ris, američki dabar, bizon, bizamski pacov, američko bodljikavo prase, kanadska guska i leštarka. Na severu, u arktičkim predelima žive beli medvedi, polarna lisica, bela sova, karibu, vuk, morž i endemično mosušno goveče[18].

Zemljište

uredi

Na teritoriji Kanade se prostiru sledeći tipovi tla: Na krajnjem severoistoku dominiraju tla tundri, koja se ka jugu, sve do Velikih jezera nastavljaju na podzoli. U centralnom južnom delu Kanade su rasprostranjeni černozem i smeđa prerijska tla. Na Pacifičkoj obali od granice sa SAD, pa sve do Boforovog mora dominiraju tipična planinska tla[19]

Klima

uredi

U Kanadi se može pronaći nekoliko tipova klime, čije prostiranje zavisi od geografskog položaja i klimatoloških faktora koji deluju na datom području. Prema Kepenovoj klasifikaciji klimata, najveći deo Kanade ima vlažnu borealnu klimu (Df). Krajnji jug Kanade, uz granicu sa SAD ima podtip vlažne borealne klime s toplim letom (Dfb), dok se severnije nalazi poručje vlaže borealne klime sa svežim letom (Dfc). Zime su oštre, s prosečnim dnevnim temperaturama od –15 °C, a mogu se spusti i ispod −40 °C.[20] U oblastima daljim od obale, sneg može da se zadrži i do 6 meseci godišnje. Prosečne najviše temperature se kreću od 20 do 25 °C, dok na obalama prosečna najviša letnja temperatura varira od 25 do 30 °C, sa povremenim ekstremnim vrućinama u nekim oblastima u unutrašnjostima koje prelaze 40 °C.[21][22]

Zapadno primorje u provinciji Britanska Kolumbija je izuzetak od generalno oštre klime zemlje. Tu preovladava umereno vlažni (okeanski) tip klime (Cf), odnosno njen podtip vlažna subtropska klima (Cfa), a mestimice (jug ostrva Viktorija) se javlja i mediteranski tip (Cs), s podtipom mediteranske klime sa toplim letima (Csb). Zime su u ovom području blage i kišovite. Krajni sever zemlje ima polarni tip klime (ET) s tundrom kao preovladavajućom vegetacijom.

Istorija

uredi
Glavni članak: Istorija Kanade
 
Restaurirano vikinško naselje u Lans o Medouz

Arheološka istraživanja pokazuju da su ljudi u severnom Yukonu živeli još pre 26 500 godina, a u južnom Ontariju od pre 9 500 godina.[23][24]. Ti autohtoni narodi su stigli u Severnu Ameriku preko Beringovog moreuza između Aljaske i istočnog Sibira.

I Indijanci (u Kanadi se koristi termin Prvi narodi) i Eskimi (Inuiti) su živeli od lova i ribolova. Svaki narod je bio organizovan u određenim regionima i imao svoje kulturne posebnosti, koje su sve bile povezane sa prirodom. I pored toga animizam je bila glavna religija svih domorodačkih naroda.

Beotuci, narod koji je nekada živeo na ostrvu Newfoundland, bili su prvi autohtoni narod koji je stupio u kontakt s Evropljanima. Oni su zaslužni za izraz Crveni Indijanci, koji će se naknadno odnositi na druge indijanske narode u Severnoj Americi. Zbog svoje izolacije od drugih autohtonih naroda, Eskimi će postati šire poznati Evropljanima krajem 19. i početkom 20. veka, kada su ih francusko-kanadski istraživači sreli na dalekom severu.

Evropljani su se prvi put pojavili kada su Vikinzi naselili u Lans o Medouzu oko 1000. godine. Nakon neuspeha te kolonije nije bilo pokušaja istraživanja Severne Amerike sve do 1497. kada je Džon Kabot istraživao atlantsku obalu Kanade za račun Engleske i Jacquesa Cartiera 1534. za račun Francuske.

Doseljavanje Evropljana

uredi
 
Trgovina krznom je bila najvažnija delatnost u Kanadi do 19. veka

Francuski istraživač Samuel de Champlain je stigao do Kanade 1603. i osnovao prva stalna evropska naselja u Port Royalu 1605. i Quebec 1608. Ova naselja su postala sedišta Akadije i Kanade. Od francuskih kolonista u Novoj Francuskoj, Kanadijenci su se naselili duž reke Saint Lawrence, Akadijci su se naselili u današnje Kanadsko primorje, dok su francuski trgovci krznom i katolički misionari istražili Velika jezera, Hadsonov zaliv i sliv Misisipija do Luizijane. Oko kontrole trgovinom krznom izbili su ratovi između Francuza i domaćih Irokeza. Englezi su osnovali svoje ribarske stanice u Newfoundlandu oko 1610. i kolonizovali su 13 kolonija na jugu.

Kolonijalno doba

uredi

Niz od četiri interkolonijalna rata je izbio u periodu od 1689. do 1763. između Engleske (kasnije Velike Britanije) i Francuske. Rat kralja Vilijama (1689-1697) nije doneo teritorijalne promene, ali ih je došlo nakon Rata kraljice Ane (1702-1713). Kopneni deo Nove Škotske (Akadija, Newfoundland i oblast Hadsonovog zaliva) je došao pod britansku vlast po Uthrehtskom miru iz 1713, a po okončanju Sedmogodišnjeg rata Pariskim mirom (1763) Kanada i veći deo Nove Francuske su predate Velikoj Britaniji. Britanci su 1745. tokom Rata kralja Džordža zauzeli francusku tvrđavu Luizburg na ostrvu Kejp Breton, ali su je vratili nazad 1748. odredbom Ahenskog mira. Po okončanju Sedmogodišnjeg rata Pariskim mirom (1763) Kanada i veći deo Nove Francuske su predate Velikoj Britaniji.

Kraljevskom objavom iz 1763. od Nove Francuske obrazovana je Quebec, a ostrvo Cape Breton je pripojeno Novoj Škotskoj. Ona je takođe ograničila jezička i verska prava francuskih naseljenika. Godine 1769. Ostrvo svetog Džona (danas Otok Princa Edwarda) je postalo posebna kolonija. Da bi se sprečili sukobi u Quebecu, 1774. godine je donet Kvebečki zakon, koji je proširio teritoriju Quebeca do Velikih jezera i doline Ohaja, a ponovo su dozvoljeni francuski jezik, katolička vera i francusko građansko pravo u Quebecu. Ovo je razljutilo mnoge stanovnike 13 kolonija, što je ubrzalo Američku revoluciju.[25]Pariskim mirom iz 1783. je priznata nezavisnost Sjedinjenih Američkih Država, kojima su pripale teritorije južno od Velikih jezera. U Kanadu je iz Sjedinjenih Država izbeglo oko 50.000 lojalista vernih Velikoj Britaniji.[26], kao i njenih indijanskih saveznika poput Mohikanaca. Novi Brunswick je izdvojen iz Nove Škotske kao deo reorganizacije naselja lojalista u kanadskom primorju. Da bi se ugodilo engleskim lojalistima u Quebecu, novim Ustavnim zakonom Quebec je 1791. podeljen na frankofonsku Donju Kanadu i anglofonsku Gornju Kanadu, čime je obemama stranama zagarantovana njihova izabrana zakonodavna skupština.

Britanska Severna Kanada

uredi

Kanada (Gornja i Donja) su bile glavni front u Ratu 1812. između Velike Britanije i SAD. Odbrani Kanade je doprinela osećaj zajedništva među kanadskim Britancima.

Od 1815. započela je masovna imigracija Britanaca i Iraca u Kanadu. Drvna industrija je prestigla trgovinu krznom kao glavnu privrednu delatnost početkom 1800ih.

Potreba za odgovornom vladom dovela je do oružanog ustanka 1837. i 1838. kao znak nezadovoljstva političkim reformama i etničkim sukobima. Posledica toga je bio Zakon o uniji iz 1840. koji je ujedinio Gornju i Donju Kanadu u Ujedinjenu provinciju Kanadu. Kanađani i engleskog i francuskog porekla su zajedno radili u parlamentu na vraćanju prava Francuzima. Odgovorna vlada je uspostavljena u svim Britanskim Severnoameričkim provincijama do 1849.

Dve trgovačke kompanije, Kompanija Hadsonovog zaliva i Severozapadna kompanija, kontrolisale su trgovinu u ogromnoj oblasti prerija i kanadskog severa. Kompanija Hadsonovog zaliva je 1670. zakupila Rupertovu zemlju, što joj je omogućilo da ima monopol nad trgovinom krznom. Ali kada je Severozapadna kompanija pokušala da tu stekne uporište, dolazilo je to stalnih oružanih sukoba. Posle okršaja kod Sedam Hrastova u Koloniji Crvena reka (danas Manitoba), ove dve kompanije su se 1821. spojile, a nova kompanija je proširila svoj monopol na gotovo ceo severozapad kontinenta. Granični spor sa SAD je razrešen 1846. godine i granica je povučena po 49. paraleli, zapadno od Velikih jezera. Ovo je omogućilo kasniju kolonizaciju zapadnih provincija i osnivanje kolonije na ostrvu Vankuver 1849. i kolonije Britanska Kolumbija 1858.

Postkonfederalna Kanada

uredi
 
„Očevi konfederacije“, slika Roberta Harisa

Posle niza ustavnih konferencija, Ustavnim zakonom iz 1867., takođe poznatim i kao Britanski Severnoamerički zakon, osnovana je Kanadska konfederacija, koja je ujedinjena u jedan dominion Kanada 1. jula 1867. sa četiri provincije: Ontario, Quebec, Nova Škotska i Novi Brunswick[27]. Godine 1870. od Rupertove zemlje i Severozapadne zemlje stvorene su Severozapadne teritorije i provincija Manitoba. Sledeće godine u dominion je ušla provincija Britanska Kolumbija, a 1873. i Otok Princa Edwarda.

 
Teritorijalni razvoj Kanade

Osnivanje države i političkog sistema je odigralo važnu ulogu na razvoj Kanade u pogledu kolonizacije, razvoja industrije, poljoprivrede i saobraćaja.

 
thumb

Kanada je britanskom objavom rata Nemačkoj 1914. automatski ušla u Prvi svetski rat. Kanada je slala svoju vojsku na Zapadni front, i ona je odigrala važnu ulogu u tom ratu.

Godine 1919. Kanada se samostalno (nezavisno od Ujedinjenog Kraljevstva) pridružila Ligi naroda. Vestminsterskim statutom, koji je doneo Parlament Ujedinjenog Kraljevstva, potvrđena je nezavisnost Kanade.

Velika kriza od 1929. do 1933. je donela ekonomske probleme celoj Kanadi. Kanada je objavila rat nacističkoj Nemačkoj tri dana nakon što je to uradilo Ujedinjeno Kraljevstvo. Kanadska vojska je igrala značajnu ulogu u borbama na Atlantiku, invaziji na Italiju, desantu na Bretanju, bici za Normandiju, oslobođenju Holandije i drugim operacijama. U tom periodu ekonomija Kanade je doživela nagli razvoj kao rezultat vojnih nabavki za Kanadu, Ujedinjeno Kraljevstvo, Kinu i Sovjetski Savez. Drugi svetski rat Kanada ja završila sa jednom od najbrojnijih vojski na svetu[28]. Tokom rata, Kanada je postala jedan od zemalja osnivača Ujedinjenih nacija.

Godine 1949. Newfoundland i Labrador su se pridružili Kanadskoj konfederaciji kao deseta provincija. Ekonomski razvoj je doprineo povećanju nataliteta i imigracije iz brojnih evropskih zemalja.[29]. Ovaj rast, uz politiku nekoliko uzastopnih vlada Liberalne stranke, je doveo do pojave novog kanadskog identiteta, što je obeleženo usvajanjem sadašnje zastave sa javorovim listom 1965, uvođenjem zvanične dvojezičnosti 1969. i zvanične multikulturalnosti 1971. Konačno, posle niza ustavnih konferencija, Kanadskim zakonom iz 1982. su prekinute sve zakonske zavisnosti od britanskog parlamenta. Ustav Kanade je usvojen 1982, istovremeno sa usvajanjem Povelje o pravima i slobodama građana kao proširenjem ustavnog sistema Kanade.

U isto vreme, u Québecu su se odvijale duboke društvene i ekonomske promene kroz Tihu revoluciju, što je dovelo do rasta nacionalističkog pokreta u ovoj provinciji[30] i radikalnijeg Fronta za oslobođenje Kvebeka, čije su akcije pokrenule Oktobarsku krizu 1970. Jednu deceniju kasnije održan je neuspešan referendum o nezavisnosti provincije i međudržavnom povezivanju s Kanadom. Potonji pokušaji pokušaji ustavne reforme su propali 1989. Drugi referendum o nezavisnosti Quebeca održan je 1995., kojim je nezavisnost odbijena tesnom većinom od 50,6% prema 49,4%.[31] Vrhovni sud Kanade je presudio da bi jednostrano proglašenje nezavisnosti bilo neustavno, a u parlamentu je usvojen Zakon o jasnoći kojim su precizirani uslovi dogovornog napuštanja konfederacije.[31]

Tokom 1980-ih, za vreme premijera Briana Mulroneya, Kanada se približila SAD u ekonomskim i političkim odnosima. Sa SAD, a kasnije i sa Meksikom je potpisan sporazum o slobodnoj trgovini (poznat kao NAFTA - severnoamerički sporazum za slobodnu trgovinu).

Nakon raznih mirotvornih misija od 1950-ih do 1990-ih, Kanada je učestvovala u ratu u Avganistanu 2001, ali je odbila da učestvuje u invaziji Iraka 2003. Za to vreme u Kanadi, nakon brojnih pravnih borbi, kao i uz neke nasilne sukobe, Kanada je 1999. omogućila eskimsku samoupravu osnivanjem teritorije Nunavut, i ispunila zahteve naroda Nizga u Britanskoj Kolumbiji.

Politika i državno uređenje

uredi
 
Kanadski parlament u Otavi
Glavni članak: Federalizam u Kanadi

Kanada je federalna ustavna monarhija na čelu sa kraljem Charlesom III. Britanski monarh je istovremeno i vladar još 15 zemalja u okviru Komonvelta, što stavlja Kanadu u zajednicu sa tim državama preko personalne unije. Predstavnik kralja u Kanadi je generalni guverner, koji ima ulogu odobravanja zakona i ostale državne funkcije.

Ustav Kanade se sastoji od pisanog teksta i nepisanih tradicija i pravila[32]. Ustavni zakon od 1867. godine (do 1982. poznat kao Britanski akt o Severnoj Americi) je uspostavio upravu na osnovama parlamentarnog presedana sličnom onom u Velikoj Britaniji, i podelio je vlast između savezne i provincijskih vlada. Ustavni zakon iz 1982. je dodao Povelju o pravima i slobodama, koja garantuje Kanađanima osnovna prava i slobode koje se obično ne mogu ograničiti na bilo kom nivou vlasti (mada sekcija 33 Povelje o slobodama i pravima pruža mogućnost saveznom i provincijskim parlamentima da zaobiđu neke sekcije Povelje na rok od pet godina).

 
Justin Trudeau, sadašnji premijer Kanade

Premijera bira većina u parlamentu, a potvrđuje ga guverner. Trenutni premijer Kanade je Justin Trudeau.

Parlament je dvodoman: izabrani predstavnici u Donjem domu i imenovani poslanici u Senatu. Svakog člana donjeg doma bira većina u njegovoj izbornoj jedinici (većinski izvorni sistem). Izbore raspisuje guverner, po savetu premijera. Maksimalno trajanje mandata je 5 godina. Članove Senata bira premijer, a imenuje ih guverner, i članovi istaju u Senatu do svoje 75. godine.

Četiri partije koje su izabrane u federalni parlament na izborima 2008. su: Konzervativna, Liberalna partija, Nova demokratska partija i Blok za Kvebek.

Najvišu sudsku vlast ima Vrhovni sud, koji ima 9 članova koje imenuje guverner sa savet premijera i ministra pravde. Sve sudije na najvišem i apelacionim nivoima se imenuju nakon konsultacija sa nevladinim pravnim telima. Anglosaksonsko opšte pravo preovladava u svim provincijama osim u Quebecu, u kom preovladava francusko građansko pravo. Krivični zakon je odgovornost federalne vlade i jedinstven je u celoj Kanadi. Sprovođenje zakona, što uključuje i krivične sudove, je odgovornost provincija, ali u ruralnim oblastima svih provincija osim u Ontariju i Quebecu, sprovodi ga Kraljevska kanadska konjička policija.

Kanada i SAD dele najdužu nebranjenu granicu na svetu, sarađuju u vojnim kampanjama i vežbama, a međusobno su najveći trgovinski partneri. I pored toga, Kanada ima nezavisnu spoljnu politiku, posebno u odnosima sa Kubom, Kinom i Irakom. Pored toga, Kanada održava i tradicionalne veze sa Velikom Britanijom, Francuskom i sa zemljama Komonvelta i Frankofonije.

Administrativna podela

uredi
Glavni članak: Kanadske provincije
 
Provincije i teritorije Kanade

Kanada se sastoji od 10 provincija i 3 teritorije. Na zapadu se nalaze Britanska Kolumbija, Alberta, Saskatchewan i Manitoba. U centralnom delu Kanade nalaze se Québec i Ontario, a atlantski deo Kanade čine Novi Brunswick, Otok Princa Edwarda, Nova Škotska i Newfoundland i Labrador. Tri teritorije (Yukon, Nunavut i Severozapadne teritorije) čine severnu Kanadu. Provincije imaju veću autonomiju od teritorija. Svaka ima svoje provincijske ili teritorijalne simbole. Provincije su odgovorne za većinu socijalnih programa Kanade (kao što su zdravstvena i socijalna zaštita i obrazovanje) i zajedno skupe više prihoda od federalne vlade. Federalna vlada može da uvedene nacionalne zakone na teritoriji provincije, ali provincije imaju diskreciono pravo da se izuzmu od toga, ali to retko čine.

Provincije i teritorije Kanade
Provincija/Teritorija Poštanski/
ISO kod 		Glavni grad Najveći grad Ulazak u konfederaciju Stanovništvo
(2008)[33] 		Površina (km²)
Kopno Voda Ukupno
Ontario ON Toronto Toronto 1. jul 1867. 12 891 787 917 741 158 654 1 076 395
Quebec QC Quebec Montreal 7 744 530 1 356 128 185 928 1 542 056
Nova Škotska NS Halifax Halifax 935 962 53 338 1 946 55 284
Novi Brunswick NB Fredericton Saint John 751 527 71 450 1 458 72 908
Manitoba MB Vinipeg Vinipeg 15. jul 1870. 1 196 291 553 556 94 241 647 797
Britanska Kolumbija BC Victoria Vankuver 20. jul 1871. 4 428 356 925 186 19 549 944 735
Otok Princa Edwarda PE Charlottetown Charlottetown 1. jul 1873. 139 407 5 660 — 5 660
Saskatchewan SK Regina Saskatoon 1. septembar 1905 1 010 146 591 670 59 366 651 036
Alberta AB Edmonton Calgary 3 512 368 642 317 19 531 661 848
Newfoundland i Labrador NL St. John's St. John's 31. mart 1949. 508 270 373 872 31 340 405 212
Severozapadne teritorije NT Yellowknife Yellowknife 15. jul 1870. 42 514 1 183 085 163 021 1 346 106
Yukon YT Whitehorse Whitehorse 13. jun 1898. 31 530 474 391 8 052 482 443
Nunavut NU Iqaluit Iqaluit 1. april 1999. (izdvojen iz Severozapadnih teritorija) 31 152 1 936 113 157 077 2 093 190

Vojska

uredi

Kanada ima profesionalnu vojsku koju čini oko 65 000 redovnih i 26 000 rezervnih vojnika.[34] Vojska Kanade se sastoji od kopnene vojske, vazduhoplovstva i mornarice. U svom arsenalu Kanada ima 1.400 oklopnih vozila, 34 ratna broda i 861 vazduhoplov.[35]

Jaka povezanost anglofonog dela Kanade sa Ujedinjenim Kraljevstvom i Komonveltom doprinelo je velikom učešću Kanade u britanskoj kampanji u Drugom burskom ratu, Prvom svetskom ratu i Drugom svetskom ratu. Kanada je bila jedna od osnivača Ujedinjenih nacija 1945. i NATO pakta 1949. Tokom Hladnog rata, Kanada je značajno učestvovala u snagama Ujedinjenih nacija u Korejskom ratu. Zajedno sa SAD Kanada je osnovala Severnoameričku komandu za protivvazdušnu komandu protiv potencijalnih napada iz vazduha iz Sovjetskog Saveza.

Privreda

uredi
 
Šlepovanje balvana u Vankuveru

Kanada je jedna od najbogatijih država na svetu, sa visokim prihodima po glavi stanovnika, i član je Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj i G8. Po obimu trgovine ona je među prvih deset država sveta.[36] Ekonomija u Kanadi je mešovita. Od početka 1990ih, kanadska privreda je brzom usponu, sa niskim stopama nezaposlenosti i suficitima na saveznom nivou. Danas, Kanada podseća na SAD po tržišno orijentisanom privrednom sistemu, modelu proizvodnje, kao i visokom životnom standardu.[37]

U februaru 2009, nacionalna stopa nezaposlenosti je bila 7,77%. Stopa nezaposlenosti po provincijama varira od male - 3,6% u Alberti do visoke od 14,6% u Newfoundlandu i Labradoru.[38]

U prošlom veku, rast industrije, rudarstva, kao i uslužnog sektora je transformisao državu uglavnom ruralne ekonomije u pretežno industrijsku i urbanu zemlju. Kao i u svim bogatim državama, kanadskom privredom dominira uslužni sektor, koja zapošljava oko tri četvrtine Kanađana.[39] Međutim, Kanada je neobična među razvijenim zemljama po značaju primarnog sektora, pošto su drvna i naftna industrije dve najvažnije industrije u Kanadi.

Kanada je jedna od retkih razvijenih zemalja koja je izvoznik energenata.[37] Kanada u Atlantskom okeanu ima ogromne rezerve prirodnog gasa, a nalazišta nafte i gasa su skoncentrisana i u Alberti. Atabaskanski katranski pesak pruža Kanadi druge po veličini rezerve nafte u svetu, odmah iza Saudijske Arabije[40] U Québecu, Britanskoj Kolumbiji, Newfoundlandu i Labradoru, Novom Brunswicku, Ontariju, Manitobi i Yukonu, hidroelektrane prestavljaju jeftin i čist izvor obnovljivih izvora energije.

Kanada je jedan od najvažnijih svetskih snabdevača poljoprivrednim proizvodima. Kanadske prerije su jedan od najvećih proizvođača pšenice, uljane repice i drugih žitarica.[41] Kanada je najveći svetski proizvođač cinka i uranijuma i svetski lider u proizvodnji drugih prirodnih resursa, kao što su zlato, nikl, aluminijum i olovo.[42]

Mnogi gradovi u severnom delu zemlje se nalaze u blizini rudnika ili područja pod šumom. Kanada takođe ima značajan industrijski sektor skoncentrisan u južnom Ontariju i Quebecu, sa automobilskom i vazduhoplovnom industrijom kao posebno važnima.

 
Predstavnici vlada Kanade, Meksika i Sjedinjenih Američkih Država potpisuju sporazum NAFTA 1992. godine

Ekonomska integracija sa SAD se značajno povećala posle Drugog svetskog rata. To je nateralo Kanađane da se zabrinu za kulturnu i ekonomsku autonomiju u doba globalizacije i američkih televizijskih emisija, filmova i korporacija koje su postale sveprisutne. Trgovinskim sporazum o automobilskim provizvodima iz 1965. uklonjene su carine za trgovinu proizvodima auto-industrije. Tokom 1970ih brige oko energetske samodovoljnosti i stranog vlasništva u industrijskom sektoru primorali su liberalnu vladu Pierra Trudeaua da uvede Nacionalni energetski program i osnuje Agenciju za nadzor stranih ulaganja.[43]

Tokom 1980ih, progresivni konzervativci Briana Mulroneya ukinuli su NEP i promenili ime u Agenciju za nadzor stranih ulaganja u Investicije Kanada u cilju podsticanja stranih ulaganja. Sporazum o slobodnoj trgovini Kanade i Sjedinjenih Država iz 1988. eliminisao je carine između dve zemlje, dok je Severnoamerički sporazum o slobodnoj trgovini (NAFTA) iz 1990. proširio zonu slobodne trgovine na Meksiko.

Sredinom 1990-tih, liberalna vlada Žana Kretjena počela je da prijavljuje godišnji budžetski suficit i polako da otplaćuje nacionalni dug. Od 2001. godine Kanada je izbegavala ekonomsku recesiju i zadržala je najbolje ukupne ekonomske učinke među članicama G8.[44] Svetska ekonomska kriza iz 2008. prourokovala je recesiju u Kanadi i mogućnost povećanja nezaposlenosti u zemlji do 10%.[45] Uprkos globalnoj recesiji, tržištu rada u Kanadi je i dalje potrebno nekoliko stotina hiljada stranih radnika.[46]

Saobraćaj

uredi
 
Boing 767, Er Kanada

S obzirom na njen geografski položaj, Kanada ima dobro razvijenu, ali ne tako gustu saobraćajnu mrežu. Najveći tranzit se ostvaruje u uskom pojasu uz granicu sa SAD, ne širem od 200-300 kilometara. Drumski saobraćaj je intenzivan u pojasu od Ontarija do Vankuvera. Od Victorie na pacifičkoj obali do St. John'sa na atlantskoj obali izgrađen je Transkanadski autoput u dužini od 8.000 kilometara, koji je jedini autoput u ovoj državi[47]. Od Toronta polazi put 401, sa čak 16 kolovoznih traka, što ga čini jednim od najširih puteva na svetu[48].

Kako su severni delovi države nepristupačni za drumski saobraćaj, vazdušni saobraćaj igra veliku ulogu. Postoji čak 75 avio kompanija uključujući i državnu Air Canadu. Međunarodni aerodromi nalaze se u sledećim gradovima — Toronto, Quebec, Montreal, Calgari, Edmonton, Halifax i Vankuver[49].

 
Transkanadski autoput u Alberti

Železnički saobraćaj doživeo je procvat tokom 19. veka, zahvaljujući uspešnoj vladinoj promociji ovog vida prevoza. Međutim, tokom 1930-ih godina železnica gubi značaj, a glavni krivac bila je ekpanzija drumskog saobraćaja. Danas železnički saobraćaj obavljaju VIA Rail Canada i brojne privatne kompanije.

Glavne luke u Kanadi se nalaze na ušću reke Saint Lawrence i u Vankuveru. Najveći značaj za unutrašnji vodeni saobraćaj imaju Velika jezera, zahvaljujući veštačkim kanalima kojima su povezana tokom 19. veka. U prošlosti saobraćaj na rekama se obavljao u kanuima, a danas za to služe brodovi.

Veliki kanadski gradovi poput Toronta i Montreala još od sredine 20. veka imaju izgrađene metroe. Calgary i Edmonton od 1980-ih imaju laki metro, dok u Quebecu postoje čak i trolejbusi.

Stanovništvo

uredi
 
Najveći grad Toronto

Kanadu su prvobitno formirale tri etničke grupe: Prvi narodi, koji su domoroci Kanade; Francuzi koji su se prvi naselili na prostorima današnje Kanade; i Englezi, koji su vojno porazili Francuze i zauzeli njihove kolonije sredinom 18. veka. 1763. godine, Francuska je predala svoje kanadske teritorije Engleskoj potpisivanjem Pariškog mira.

Po gustini stanovništva, sa 3,5 stanovnika po kvadratnom kilometru, Kanada je među vrlo retko naseljenim državama na svetu.[50] U istočnom delu Kanade najgušće naseljeni deo zemlje je pojas između Quebec i Windsora (južni Quebec—južni Ontario), koji se proteže uz oblast Velikih jezera i reke Saint Lawrence na jugoistoku.[51]

Kanada je na popisu stanovništva imala 31.612.897 stanovnika, što je povećanje od 5,4% od 2001.[52] Uzrok rasta populacije je imigracija, i u manjem procentu, prirodni priraštaj. Oko tri četvrtine stanovništva Kanade živi u pojasu širokom oko 150 km od granice sa Sjedinjenim Državama.[53] Sličan procenat stanovništva živi u gradskim sredinama, skoncentrisan u koridoru Quebec-Windsor (gde se nalaze i Toronto, Montreal i Otawa), primorje Britanske Kolumbije (u regionu oko Vankuvera) i u koridoru Calgary-Edmonton u Alberti.[54]

Prema popisu iz 2006. postoje 43 etničke grupe u Kanadi sa najmanje 100.000 pripadnika.[55]

Kanada ima najveću stopu imigracije po stanovniku,[56] što je zasluga ekonomske politike i okupljanja porodica; Kanada takođe prima veliki broj izbeglica.

Kao što je to slučaj sa drugim razvijenim državama, i u Kanadi prosečna starost stanovništva se povećava, sa sve više osoba u penziji i manje stanovništva u radnom dobu. Godine 2006. prosečna starost stanovništva je bilo 39,5 godina.[57] Rezultati sa ovog popisa su takođe pokazali da uprkos povećanju imigracije od 2001, prosečno starenje stanovništva Kanade nije se usporilo u tom periodu.

Etničke grupe

uredi

Najveća etnička grupa su Englezi (21%), zatim Francuzi (15,8%), Škoti (15,2%), Irci (13,9%), Nemci (10,2%), Italijani (5%), Kinezi (4%), Ukrajinci (3,6%) i Prvi narodi (3,5%). Otprilike jedna trećina ispitanika se izjasnilo kao „Kanađani“.[58] Prirodni priraštaj kanadskog domorodačkog stanovništa je skoro dva puta veći od nacionalnog proseka, a 2006. 3,8% kanadskog stanovništva se izjasnilo kao potomci domorodaca.

Jezici

uredi
 
Najveći frankofonski grad Montreal

Engleski i francuski jezik su dva službena jezika Kanade. Dvojezičnost u Kanadi je zakonski zagarantovana Poveljom o pravima i slobodama. Ova dva jezika se ravnopravna u federalnim sudovima, parlamentu i u drugim federalnim ustanovama.

Engleski je maternji jezik 59,7% a francuski 23,2% stanovništva[59]. 98,5% Kanađana priča engleski ili francuski. Iako 85% frankofonog stanovništva živi u Quebecu, postoji značajna frankofonska populacija i u Ontariju, Alberti, Manitobi i atlantskim provincijama.

Nekoliko indijanskih jezika takođe ima službeni status u Severozapadnim teritorijama. Inuktitut je većinski jezik u Nunavutu i jedan od tri službena jezika u toj teritoriji. 200 725 državljana Kanade (6% od ukupnog stanovništva) govori nekim od indijanskih jezika kao materinskim, najviše cree jezikom (120 000).[60]

Neslužbeni jezici se isto taka važni u Kanadi, pošto se 5.202.245 građana izjasnilo za neki drugi jezik kao maternji[59] Od značajnijih neslužbenih jezika najznačajniji su kineski (853.745 govornika), italijanski (469.485), nemački (438.080), i pendžapski (271.220).[59]

Religija

uredi
Religije u Kanadi (Po popisu iz 2001)
hrišćanstvo
  
 77.0%
ateisti
  
 16.2%
islam
  
 2.0%
judaizam
  
 1.1%
budizam
  
 1.0%
hinduizam
  
 1.0%
sikizam
  
 0.9%

Podrška verskom pluralizmu je važan deo kanadske političke kulture. Prema popisu iz 2001.[61] 77,1% Kanađana su se izjasnili kao hrišćani, a od toga katolici čine najveću grupu (43,6% svih Kanađana). Najveće protestantske zajednice su Ujedinjena crkva Kanade (9,5%), zatim anglikanci (6,8%), baptisti (2,4%), luterani (2%), ostali hrišćani 4,4%.[62] Oko 16,5 Kanađana se izjasnilo kao ateisti, a preostalih 6,3% pripada nehrišćanskim religijama, od kojih su najznačajniji islam (1,9%) i judaizam (1,1%).

Najveći gradovi

uredi

U Kanadi postoji šest milionskih gradova, najveći je Toronto, a slede ga Montreal, Vankuver, glavni grad Otava sa Gatinoom, Calgary i Edmonton.

Najveće metropole na popisu 2006. Provincija/teritorija Stanovnika
Toronto Ontario 5.113.149
Montreal Quebec 3.635.571
Vankuver Britanska Kolumbija 2.116.581
Otava-Gatino Ontario-Quebec 1.130.761
Calgary Alberta 1.079.310
Edmonton Alberta 1.034.945
Quebec Quebec 715.515
Vinipeg Manitoba 694.668
Hamilton Ontario 692.911
London Ontario 457.720
Kitchener Ontario 451.235
St. Catharines-Niagara Falls Ontario 390.317
Halifax Nova Škotska 372.858
Oshawa Ontario 330.594
Victoria Britanska Kolumbija 330.088
Windsor Ontario 323.342
Saskatoon Saskatchewan 233.923
Regina Saskatchewan 194.971
Sherbrooke Quebec 186.952
St. John's Newfoundland i Labrador 181.113

Kultura

uredi
Glavni članak: Kultura Kanade
 
Totem i tradicionalna „velika kuća“ u Victoriji, prestonici Britanske Kolumbije.

Kanadska kultura je istorijski bila pod uticajem britanske, francuske i domorodačkih kultura i običaja. Ona je takođe pod velikim uticajem američke kulture, zbog blizine Sjedinjenih Država i migracija između dve države. Velika većina engleskih doseljenika u Kanadu između 1755. i 1815. su bili Amerikanci iz 13 kolonija (United empire loyalists). Oni su izbegli iz Sjedinjenih Država zbog vernosti Velikoj Britaniji tokom Američkog rata za nezavisnost, ili su se doselili zbog obećanja da će dobiti zemlju u zamenu za odanost Britanskoj monarhiji.

Američki mediji i zabava su popularni u anglofonoj Kanadi. Takođe, mnoga kanadska dela kulture i zabave su popularna u Sjedinjenim Državama i širom sveta.[63] Popularni pop i rok muzičari iz Kanade su Brian Adams, Paul Anka, Michael Bublé, Leonard Cohen, Celine Dion, Nelly Furtado, Avril Lavigne, Alanis Moriset, Daniel Powter, Shawn Mendes i Shania Twain. Poznati glumci su Jim Carrey, Dan Aykroyd, Donald Sutherland, Michael J. Fox, Pamela Anderson, Natasha Henstridge.

Programi federalne vlade pomažu zakonski i finansijski posebne kanadske oblike kulture. Na tome rade državna televizija CBC, Nacionalni filmski odbor Kanade i Kanadska radio-televizijska i telekomunikaciona komisija (CRTC).[64]

Kanada je prostorno ogromna i etnički veoma raznovrsna zemlja. Na kanadsku kulturu su jako uticale kulture iz svih delova sveta. Većina Kanađana ceni svoje multikulturalno društvo i kanadsku kulturu shvata kao takvu.[65]

Glavni nacionalni simbol je javorov list (koristi se od ranog 18-og veka, nalazi se na zastavi Kanade, na novčiću od jednog penija i na državnom grbu.[66] Drugi simboli su: dabar, kanadska guska, monarhija, Kraljevska kanadska konjička policija,[66], totemi i inukšuk.

Obrazovanje

uredi
 
Hokejaška utakmica na Univerzitetu Makgil u Montrealu 1901.

Provincije i teritorije Kanade su odgovorne za obrazovanje. Svaki sistem je sličan, ali odražava regionalnu istoriju, kulturu i geografiju.[67] Uzrast dece koja pohađaju obaveznu školu varira u rasponu od 5–7 do 16–18 godina,[67]. Pismenost odraslog stanovništva je 99%.[37] Za više obrazovanje su takođe odgovorne provincijske i teritorijalne vlade, koje plaćaju većinu troškova; federalna vlada odobrava dodatnu pomoć za istraživanja, studentske kredite i stipendije. U 2002. godini 43% Kanađana starosti između 25 i 64 godine je imalo više obrazovanje; od onih između 25 i 34 godine procenat stanovništva sa višim obrazovanjem iznosi 51%.[68]

Sport

uredi

Zvanični nacionalni sportovi Kanade su hokej na ledu zimi i lakros leti.[69] Hokej je sport sa najviše gledalaca u državi. Takođe je najpopularniji sport koji Kanađani igraju, sa 1,65 miliona aktivnih igrača 2004.[70] Najveći gradovi Kanade: Toronto, Montreal, Vankuver, Otava, Calgary i Edmonton imaju klubove koji igrau u kanadsko-američkoj NHL ligi. Posle hokeja, drugi popularni sportovi su karling i kanadski fudbal. Golf, bejzbol, skijanje, fudbal, odbojka i košarka se takođe igraju na omladinskim i amaterskim nivoima,[70] ali profesionalne lige i klubovi nisu tako popularni.

Kanada je bila domaćin nekoliko velikih međunarodnih sportskih događaja, među kojima su Letnje olimpijske igre 1972. u Montrealu i Zimske olimpijske igre 1988. u Calgaryju. Kanada će biti domaćin Zimskih olimpijskih igara 2010. u Vankuveru i Visleru.

Izvori

uredi
  1. ↑ „Census Profile, 2021 Census of Population”. Canada Statistics. National Statistical Office. 2021. Pristupljeno 10. 3. 2024. 
  2. ↑ „Canada's population clock”. Statistics Canada. Arhivirano iz originala na datum 2008-03-23. Pristupljeno 2010-10-24. 
  3. ↑ Trigger, Bruce G.; Pendergast, James F. (1978). „Saint-Lawrence Iroquoians”. Handbook of North American Indians Volume 15. Washington: Smithsonian Institution. str. 357–361. OCLC 58762737. 
  4. ↑ Jacques Cartier (1545). „Relation originale de Jacques Cartier”. Tross (1863 edition). Pristupljeno 23. 02. 2007. 
  5. ↑ Martin, Robert (1993). „1993 Eugene Forsey Memorial Lecture: A Lament for British North America”. The Machray Review (Prayer Book Society of Canada). Arhivirano iz originala na datum 2005-10-17. Pristupljeno 2008-11-05. »Strictly speaking, the official name of the new country was, simply, "Canada," but usage sanctioned "Dominion of Canada".« 
  6. ↑ „World Factbook: Area Country Comparison Table”. 
  7. ↑ National Defence Canada (15. 08. 2006.). „Canadian Forces Station (CFS) Alert”. National Defence Canada. Arhivirano iz originala na datum 2007-06-09. Pristupljeno 03. 10. 2006. 
  8. ↑ Natural Resources Canada (19. 12. 2006.). „CoastWeb: Facts about Canada's coastline”. Natural Resources Canada. Arhivirano iz originala na datum 2007-11-16. Pristupljeno 13. 07. 2007. 
  9. ↑ Etkin, David; Haque, C.E. and Brooks, Gregory R. (30. 04. 2003.). An Assessment of Natural Hazards and Disasters in Canada. Springer. str. 569, 582, 583. ISBN 978-1402011795. 
  10. ↑ „Tseax Cone”. Catalogue of Canadian volcanoes. Geological Survey of Canada. 19. 08. 2005.. Arhivirano iz originala na datum 2010-05-23. Pristupljeno 29. 07. 2008. 
  11. ↑ The Atlas of Canada (02. 04. 2004.). „Drainage patterns”. National Resources Canada. Arhivirano iz originala na datum 2008-06-15. Pristupljeno 18. 05. 2006. 
  12. ↑ Encarta (2006). „Canada”. Microsoft Corporation. Arhivirano iz originala na datum 2006-06-13. Pristupljeno 12. 06. 2006. 
  13. ↑ Atlas of Canada (February 2004). „Distribution of Freshwater”. Pristupljeno 01. 02. 2007. 
  14. ↑ Atlas of Canada (April 2004). „Facts about Canada - Lakes”. Arhivirano iz originala na datum 2013-01-22. Pristupljeno 01. 03. 2007. 
  15. ↑ „Ulrich Kohnle: Der Wald in Kanada und seine Nutzung, 2009”. Arhivirano iz originala na datum 2009-06-14. Pristupljeno 2010-10-24. 
  16. ↑ Šabić Dejan, Šumarstvo Kanade
  17. ↑ Dukić, str. 120-125
  18. ↑ Dukić, str 338-340
  19. ↑ Atlas sveta, str. 40, odeljak Tla
  20. ↑ The Weather Network. „Statistics, Regina SK”. The Weather Network. Arhivirano iz originala na datum 2007-05-16. Pristupljeno 18. 05. 2006. 
  21. ↑ The Weather Network. „Statistics: Vancouver Int'l, BC”. The Weather Network. Arhivirano iz originala na datum 2007-05-21. Pristupljeno 18. 05. 2006. 
  22. ↑ The Weather Network. „Statistics: Toronto Pearson Int'l”. The Weather Network. Arhivirano iz originala na datum 2007-05-16. Pristupljeno 18. 05. 2006. 
  23. ↑ Cinq-Mars, J. (2001). „On the significance of modified mammoth bones from eastern Beringia” (PDF). The World of Elephants - International Congress, Rome. Arhivirano iz originala na datum 2006-09-20. Pristupljeno 2006-05-14. 
  24. ↑ Wright, J.V (2001-09-27). „A History of the Native People of Canada: Early and Middle Archaic Complexes”. Canadian Museum of Civilization Corporation. Pristupljeno 2006-05-14. 
  25. ↑ „Wars on Our Soil, earliest times to 1885”. Pristupljeno 21. 08. 2006. 
  26. ↑ Moore, Christopher (1994). The Loyalist: Revolution Exile Settlement. Toronto: McClelland & Stewart. ISBN 0-7710-6093-9. 
  27. ↑ Farthing, John (1957). Freedom Wears a Crown. Toronto: Kingswood House. ASIN B0007JC4G2. 
  28. ↑ Stacey, C.P. (1948). History of the Canadian Army in the Second World War. Queen's Printer. 
  29. ↑ Harold Troper (2000-03). „History of Immigration to Toronto Since the Second World War: From Toronto 'the Good' to Toronto 'the World in a City'”. Ontario Institute for Studies in Education. Arhivirano iz originala na datum 2006-05-29. Pristupljeno 19. 05. 2006. 
  30. ↑ Bélanger, Claude (3. 08. 2000.). „Quiet Revolution”. Quebec History. Marionopolis College, Montreal. Pristupljeno 2008. 
  31. ↑ 31,0 31,1 Dickinson, John Alexander; Young, Brian (2003). A Short History of Quebec (3rd izd.). Montreal: McGill-Queen's University Press. ISBN 0-7735-2450-9. 
  32. ↑ Department of Justice. „Constitution Acts 1867 to 1982”. Department of Justice, Canada. Arhivirano iz originala na datum 2006-04-27. Pristupljeno 14. 05. 2006. 
  33. ↑ Procene broja stanovnika (1. april 2008)
  34. ↑ Assistant Deputy Minister (Public Affairs). „The National Defence family”. Department of National Defence. Arhivirano iz originala na datum 2006-05-06. Pristupljeno 14. 05. 2006. 
  35. ↑ Assistant Deputy Minister (Public Affairs). „Canadian Forces Equipment”. Department of National Defence. Arhivirano iz originala na datum 2007-12-02. Pristupljeno 14. 05. 2006. 
  36. ↑ WTO (17. 04. 2008.). „Latest release”. WTO. Pristupljeno 03. 07. 2008. 
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 Central Intelligence Agency (16. 05. 2006.). „The World Factbook: Canada”. Central Intelligence Agency. Arhivirano iz originala na datum 2019-04-30. Pristupljeno 06. 05. 2007. 
  38. ↑ Statistics Canada (04. 08. 2006.). „Latest release from Labour Force Survey”. Statistics Canada. Pristupljeno 04. 08. 2006. 
  39. ↑ „Employment by Industry”. Statistics Canada. 04. 01. 2007.. Arhivirano iz originala na datum 2008-10-20. Pristupljeno 2010-10-24. 
  40. ↑ Clarke, Tony; Campbell, Bruce; Laxer, Gordon (10. 03. 2006.). „US oil addiction could make us sick”. Parkland Institute. Arhivirano iz originala na datum 2007-06-22. Pristupljeno 18. 05. 2006. 
  41. ↑ The Canadian Encyclopedia (2006). „Agriculture and Food: Export markets”. Historical Foundation of Canada. Pristupljeno 18. 05. 2006. 
  42. ↑ The Canadian Encyclopedia (2006). „Canadian Mining”. Historica Foundation of Canada. Pristupljeno 18. 05. 2006. 
  43. ↑ Norman Hillmer. „Foreign Investment Review Agency”. The Canadian Encyclopedia. Historica Foundation. Arhivirano iz originala na datum 2010-09-21. Pristupljeno 2010-10-24. 
  44. ↑ Chretien, Jean (04. 12. 2003.). „Notes for an Address by Prime Minister Jean Chrétien on the Occasion of the Commonwealth Business Forum”. Privy Council Office, Government of Canada. Arhivirano iz originala na datum 2007-08-19. Pristupljeno 07. 08. 2006. 
  45. ↑ Jobless rate to peak at 10%: TD Arhivirano 2010-02-01 na WebCite-u. Financial Post. March 13, 2009.
  46. ↑ Canada to maintain immigration levels in 2009 Arhivirano 2009-05-18 na Wayback Machine-u, Muchmor Canada Magazine, January 19, 2009
  47. ↑ Transkanadski autoput, Dobavljeno dana 08. oktobra 2009.
  48. ↑ Put 401
  49. ↑ http://www.aircraft-charter-world.com/airports/northamerica/canada.htm Arhivirano 2010-01-05 na Wayback Machine-u Spisak aerodorma u Kanadi
  50. ↑ WorldAtlas.com (2006-02). „Countries of the World (by lowest population density)”. WorldAtlas.com. Pristupljeno 16. 05. 2006. 
  51. ↑ railwaypeople.com (2006). „Quebec–Windsor Corridor Jet Train, Canada”. railwaypeople.com. Pristupljeno 03. 10. 2006. 
  52. ↑ Beauchesne, Eric (13. 03. 2007.). „We are 31,612,897”. National Post. Arhivirano iz originala na datum 2016-04-15. Pristupljeno 13. 03. 2007. 
  53. ↑ Hillmer, Norman (25. 01. 2005.). „Canada World View – Issue 24”. Foreign Affairs and International Trade Canada. Pristupljeno 03. 10. 2006. [mrtav link]
  54. ↑ Statistics Canada (2001). „Urban-rural population as a proportion of total population, Canada, provinces, territories and health regions”. Statistics Canada. Pristupljeno 23. 04. 2009. 
  55. ↑ „Ethnocultural Portrait of Canada Highlight Tables, 2006 Census”. Arhivirano iz originala na datum 2013-07-23. Pristupljeno 2010-10-24. 
  56. ↑ Benjamin Dolin and Margaret Young, Law and Government Division (31. 10. 2004.). „Canada's Immigration Program”. Library of Parliament. Arhivirano iz originala na datum 2010-02-27. Pristupljeno 29. 11. 2006. 
  57. ↑ Statistics Canada 2006 Census: Portrait of the Canadian Population in 2006 Arhivirano 2008-09-19 na Wayback Machine-u
  58. ↑ „Ethnocultural Portrait of Canada Highlight Tables, 2006 Census”. Arhivirano iz originala na datum 2013-07-23. Pristupljeno 30. 06. 2008. 
  59. ↑ 59,0 59,1 59,2 Statistics Canada (27. 01. 2005.). „Population by mother tongue, by province and territory”. Statistics Canada. Arhivirano iz originala na datum 2006-04-11. Pristupljeno 14. 05. 2006. 
  60. ↑ www12.statcan.gc.ca, "2011 Census of Canada: Topic-based tabulations", pristupljeno 28. travnja 2016.
  61. ↑ Statistics Canada (25. 01. 2005.). „Population by religion, by provinces, and territories”. Statistics Canada. Pristupljeno 14. 05. 2006. 
  62. ↑ CIA Factbook, 2009
  63. ↑ Blackwell, John D. (2005). „Culture High and Low”. International Council for Canadian Studies World Wide Web Service. Arhivirano iz originala na datum 2014-08-21. Pristupljeno 15. 03. 2006. 
  64. ↑ National Film Board of Canada (2005). „Mandate of the National Film Board”. Arhivirano iz originala na datum 2006-04-21. Pristupljeno 15. 03. 2006. 
  65. ↑ Bickerton, James & Gagnon, Alain-G & Gagnon, Alain (Eds). (2004). Canadian Politics (4th izd.). Orchard Park, NY: Broadview Press. ISBN 1-55111-595-6. 
  66. ↑ 66,0 66,1 Canadian Heritage (2002). Symbols of Canada. Ottawa, ON: Canadian Government Publishing. ISBN 0-660-18615-2. 
  67. ↑ 67,0 67,1 Council of Ministers of Canada. „General Overview of Education in Canada”. Education@Canada. Arhivirano iz originala na datum 2007-10-25. Pristupljeno 22. 05. 2006. 
  68. ↑ Department of Finance (14. 11. 2005.). „Creating Opportunities for All Canadians”. Department of Finance Canada. Arhivirano iz originala na datum 2006-10-08. Pristupljeno 22. 05. 2006. 
  69. ↑ „National Sports of Canada Act (1994)”. Consolidated Statutes and Regulations. Department of Justice. Arhivirano iz originala na datum 2011-05-20. Pristupljeno 20. 07. 2006. 
  70. ↑ 70,0 70,1 Conference Board of Canada (December 2004). „Survey: Most Popular Sports, by Type of Participation, Adult Population”. Strengthening Canada: The Socio-economic Benefits of Sport Participation in Canada—Report August 2005. Sport Canada. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-15. Pristupljeno 01. 07. 2006. 

Literatura

uredi
  • Šabić, Dejan (2008): Severna Amerika, Geografski fakultet, Beograd
  • Dukić, Dušan (1999): Biogeografija, Geografski fakultet, Beograd
  • Mastilo, Natalija (2005): Rečnik savremene srpske geografske terminologije, Geografski fakultet, Beograd; ISBN 86-82657-55-4
  • Grupa autora (2007): Atlas sveta, Monde Neuf, Ljubljana (za izdavača Politika, Beograd); ISBN 978-86-86809-04-9

Vanjske veze

uredi
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Kanada&oldid=42221184
  NODES
admin 2
INTERN 3
Note 1