Klasični latinski jezik

Klasični latinski je oblik latinskog jezika koji su koristili drevni Rimljani u klasičnoj latinskoj književnost. Izraz se također koristi kao sinonim za Zlatno doba latinske književnost — period koji se okvirno smješta između 1. vijeka pne. i ranog 1. vijeka n.e. — a ponekad se tome dodaje i tzv. Srebrno doba koje obuhvaća ostatak 1. i 2. vijek.

Klasični latinski
Latinitas
Države	Rimska Republika, Rimsko Carstvo
Regije	mare nostrum (Mediteran)
Izumro	razvio se u kasni latinski
Jezična porodica	Italički Latino-Fališčanski Latinski Klasični latinski
Pismo	latinica
Prirodni izvori	književnost, dokumenti, natpisi
Službeni status
Službeni	Rimska Republika, Rimsko Carstvo
Regulator	gramatičke i retoričke škole
Jezični kodovi
ISO 639-1	la
ISO 639-2	lat
ISO 639-3	lat

Ono što se danas naziva „klasični latinski“ je bio visokostiliziran pisani književni jezik selektivno sastavljen od starolatinskog, od koga je, pak, sačuvano malo djela. Klasični latinski je proizvod rekonstrukcije starolatinskog na osnovu atičkog grčkog. Klasični latinski se razlikuje od jezika najranije latinske književnosti, a koja su koristili Katon Stariji, Plaut, i u nekoj mjeri Lukrecije. One su najvidljivije po tome što su nastavci -om i (nominativna jednina) -os u II deklinaciji promijenili u -um i -us, a u rječniku su vidljive i neke semantičke promjene (npr., forte je značilo ne samo "iznenadno" nego i "snažno").

Govorni latinski koji je koristio običan narod Rimskog Carstva, pogotovo od II vijeka nadalje, se naziva vulgarni latinski. Vulgarni latinski se razlikovao od klasičnog po riječima i gramatici, a s vremenom i po izgovoru.

Latinski u Zlatnom dobu

"Zlatno doba" latinske kniževnosti (lat. latinitas aurea) je period koji se proteže od oko 75. pne. do 14 n.e., pokrivajući posljednje godine Rimske Republike i vladavinu Augusta. Mnogi klasicisti smatraju da ovaj period predstavlja najvišu točku latinske književnosti, i da je tadašnja upotreba jezika postavila norme izražavanja koje su se održale i u kasnijim periodima.

Autori Zlatnog doba

Poezija

Prvi pjesnik koji se smješta u Zlatno doba je Lukrecije, koji je napisao znamenitu epikurejsku filozofsku poemu O prirodi stvari.

Katul je pisao naešto kasnije. On je uveo stihovne forme grčke lirske poezije u latinski. Katulova poezija je osobne prirode, ponekad erotska, ponekad zaigrana, a često uvredljiva. Pisao je isključivo u grčkom metru. Teški oblici grčke prozodije su se produžili kroz stil i sintaksu latinske poezije te uticali na kršćanstvo, koje novu formu koristi za himne.

Helenizirajuće tendencije Zlatnog doba su svoj vrhunac doživjele kod Vergilija, čija je Eneida epska pjesma u duhu Homera. Slične tendencije se mogu naći i kod Horacija, čije ode i satire koriste stil grčkih antologija, kao i uvode fiksne grčke forme u latinski. Ovidije također piše duge i eruditivne poeme na temu [[grčka mitologija|grčke mitologije] kao i polusatirična djela kao Umjetnosti ljubavi (Ars Amatoria). Tibul i Propercije također pišu pjesme po uzoru na svoje grčke prethodnike.

Proza

U prozi, Zlatno doba karakterizira Julije Cezar, u čijim se Galskim ratovima može primjetiti lakonski i vojnički precizan stil; i Marko Tulije Ciceron, pravnik i političar, čiji su se sudski i politički govori, posebno njegovi "Govori protiv Katiline“ („Katilinarija“), vijekovima smatrali najboljim primjerom latinske proze . Ciceron je napisao i brojna pisma, koja su sačuvana, te nekoliko filozofskih rasprava u kojima iznosi svoju verziju stoicizma.

Historiografija je bila važan žanr klasične latinske proze; tu spada Salustije, koji je napisao Katilininu zavjeru i Jugurtin rat, njegova jedina sačuvana djela. Drugi historičar Livije je u knjizi Od osnivanja grada opisao historiju Rima. Djelo se sastojalo od 142 knjige, od kojih je samo 35 sačuvano.

Latinski u Srebrnom dobu

Plinije Stariji: zamišljen portret iz XIX vijeka

Klasični latinski se nastavio koristiti i u tzv. "Srebrnom dobu" latinske kniževnosti, koje je slijedilo Zlatno doba i obuhvaćalo I i II vijek. Tradicionalno, ali bez opravdanja, književnost Srebrnog doba se smatrala manje vrijednom od one u Zlatnom dobu. Suvremeni historičari smatraju da je navodni razlog smanjenje kvalitete buio u prevelikom naporu da se emulira Zlatno doba, a što je bilo razlogom za "neuredni" stil učenja retorike. Ovaj period se naziva i "postaugustovski".

Pisci Srebrnog doba su :

• Fedar (~15. pne.-50)
• Seneka Mlađi (~4. pne.-65)
• Petronije Arbiter (~27-66)
• Aulo Persije Flak (34-62)
• Kvintilijan (~35-~100)
• Lukan (39-65)
• Marcijal (40-~103)
• Statije (45-96)
• Tacit (~56-~117)
• Plinije Mlađi (63-~113)
• Svetonije (~70-~130 ili kasnije)
• Juvenal (cca. 127)
• Aulo Gelije (~125-~180 ili kasnije )
• Apulej (~125-~180)

U Srebrnom dobu su napisani prvi rimski romani: Apulejev Zlatni magarac i Petronijev Satirikon.

Stilske promjene

Latinski Srebrenog doba se može podijeliti na dva perioda: period radikalnog eskperimentiranja u drugoj polovici I vijeka n.e., i tzv. neoklasicizam u II vijeku n.e.

Za vrijeme Nerona i Domicijana pjesnici kao Seneka Mlađi, Lukan i Statije su započeli koristiti specifičan stil koji je naizmjence oduševljavao, odvraćao i zbunjivao kasnije kritičare. Stilisički, neronska i flavijevska kniževnost je ukazivala na značaj retorike u kasnorimskom obrazovanmju. Stil ovih autora je nepogrešivo recitativan — ponekad elokventan, a ponekad bombastićamn. U njemu se pronalazi egzotičan rječnik i oštri aforizmi, iako ponekad nauštrb tematske koherencije.

Tematski, kniževnost kasnog I vijeka bilježi interes za stravično nasilje, magiju i krajnje strasti. Pod uticajem stoicizma, bogovi gube na važnosti, a fiziologija osjećaja dolazi u prvi plan. Emocije kao gnjev, ponos i zavist se odražavaju na anatomske izrazi u rječniku koji koristi zapaljenje, otok, dizanje krvi i žuči. Gaj Stacije tako za inspiraciju od Muza koristi izraz calor ("groznic").

Takve tematske i dikcijske krajnosti su izazivali negodovanje od antičkih i modernih neoklasicista, iako su bile blagonaklono gledane u doba evropske Renesanse, a engleski modernistički pjesnici su za njih pokazivali živi interes.

Pred kraj I vijeka započela je reakcija protiv ovakve poezije, te autori Tacit, Kvintilijan i Juvenal svjedoče o oživljavanju ranije, klasicističkog stila a koji karakterizira doba Trajana i antoninskih careva.