Rt dobre nade (kolonija)
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kolonija Rt dobre nade je bila nekadašnja britanska kolonija pored grada Cape Towna koju su oni u vrijeme napoleonskih ratova - 1806. preoteli Holanđanima. Kolonija je egzistirala sve do 1910. kad je ujedinjena u Južnoafričku Uniju kao Provincija Rt dobre nade.
Historija Kolonije Rt dobre nade
urediOsnivanje i doba holandske vlasti
urediHolandska istočnoindijska kompanija poslala je 1652. svog moreplovca Jan van Riebeecka da osnuje trgovačku stanicu na Rtu dobre nade,[2] on je bio prvi upravitelj kolonije od 1652. do 1662., naslijedio ga je Zacharias Wagenaer. Kolonija Rt dobre nade postala je važna stanica za opskrbu brodova Holandske istočnoindijske kompanije koji su plovili do Molučkih otoka u indonezijskom arhipelagu tokom 17. i 18. vijeka.[3] Kompanija je ishodila kraljevsku dozvolu da naseljava protestante i tako ojača koloniju. Tako su se u koloniji pored holandskih seljaka (holandski: Boer) naselili i brojni francuski Hugenoti[3], vremenom su se ove dvije zajednice spojile u etničku skupinu znanu kao - Buri (današnji Afrikaneri).
Tokom slijedećih 150 godina, Buri su se polako ali stalno širili na teritorije domorodačkih plemena - Khoikhoi i Bušmana, koji se zbog velikog tehnološkog jaza, tome nisu mogli oduprijeti, pa su ili izbjegli u nepristupačne pustinje, ili postali robovi burskih kolonista.[3]
Kolonija se stalno širila, zemljište neposredno uz Cape Town bilo je pogodno za ratarstvo, ali udaljeniji krajevi prema sjeveru i istoku u koje su se brojni burski kolonisti otisnuli, bile su sušne savane pogodne jedino za ispašu stoke. U stvari daleki sjever i ne toliko, jer je to bio pustinski kraj, zato su se širili na istok, ali su se ubrzo sudarili sa lokalnim domorocima iz plemena - Xhosa koji su također bili stočari i trebali velike komade zemlje za svoju stoku, oni su bili i puno bolje organizirani od Khoikhoia i Bušmana. Uskoro su uslijedili brojni mali ratovi između burskih kolonista i plemena Xhosa, na kraju su potpisali mirovni sporazum po kojem je Velika riblja rijeka postala granica kolonije prema istoku.[3]
Britanci su postali zainteresirani za Rt dobre nade za napoleonskih ratova, oni su iz preventivnih razloga zauzeli strateški važnu luku Cape Town - 1795, kad su napoleonske trupe zauzele Holandiju. Znajući da su posade po kolonijama zbunjene i oslabljene, britanska vojska poslala je general-majora Henrya Jamesa Craiga da zauzme Cape Town, holandski guverner, isprva je odbio predaju, ali je na prijetnju silom - predao Cape Town bez borbe. Britanci su upravljali kolonijom do 1803. tad su je vratili Holanđanima, kad je dogovoreno primirje u Evropi.[3]
Britanska era
urediKad je evropske primirje propalo, Britanci su se vratili u Cape Town, nakon pomorske bitke u januaru 1806 u zaljevu Table Bay, holandska posada Utvrde Rt (Cape Castle) predala se Britanskoj vojsci koje je vodio David Baird. Kraljevska mornarica se toliko oduševila lukom i njenoj strateškoj poziciji na putu za Indiju, da je uvjerila sve britanske državnike da Cape Town, treba zadržati u britanskim rukama. Tako su na kraju napoleonskih ratova, Britanci umjesto da vrate Koloniju Rt dobre nade, isplatili Holanđanima 6 milijuna funti kao odštetu za koloniju.[3]
Buri su teško prihvatili promjenu vlasti, osobito oni po udaljenim farmama. Britanski suci počeli su ih pozivati na red, zbog svirepog i brutalnog postupka prema svojim crnim robovima. Ali su se oni na sudske pozive najčešće oglušivali. Zbog tog je 1815. izbila prava mala pobuna - na istoku kolonije kod Slagter's Neka, zbog nje su osudili petoricu Bura na vješanje. Za izvršenja kazne, puklo je uže i četvoro palo je na pod, tad je bio običaj da se takve osuđenike nakon toga pomiluje, ali su oni unatoč molbi, oni su ponovno obješeni. Oni su postali prvi burski martiri, u sukobu koji će se nastaviti sljedećih vijekova.[3]
Nezadovoljni Buri počeli su se seliti preko Velike riblje rijeke tako da su to Xhose shvatili kao ratnu provokaciju pa je granica postala ponovno nesigurna. Zbog tog su Britanci izgradili 1812. utvrdu Grahamstown, a zatim čitav niz utvrda duž Velike riblje rijeke. Veliki napad Xhosa na Grahamstown 1819. primorao je tadašnjeg guvernera Somerseta da formira tampon zonu duž Velike riblje rijeke u kojoj je bilo zabranjeno ropstvo, a svi bijeli kolonisti su postali automatizmom članovi granične milicije. Suše slijedećih godina upropastile su projekt, koji je kasnije spašen uvođenjem merino ovaca, koje su omogućile kolonistima da pristojno žive.[3]
Pritisak na Bure i njihovu kulturu pojačao se 1827. kad je engleski zamijenio holandski kao službeni jezik kolonije. Dodatni udarac bilo je favoriziranje britanskih misionara, za eveangelizaciju crnačkog stanovništva, kojima su se oni rado obraćali i žalili na postupke kod burskih poslodavaca, to je dovelo do mnogih tenzija među Burima.[3]
Kap koja je prelila čašu burskog nezadovoljstva bilo je ukidanje ropstva 1834. Burski farmeri imali su tad oko 40 000 robova, koje su trebali osloboditi. Kolonijalne vlasti su obećale i naknadu, koja se jedino mogla isplatiti u Londonu, većina burskih farmera bila je toliko siromašna da si nije mogla ni unajmiti agenta koji bi ih zastupao u Londonu, a o putu su samo sanjati.[3]
Nakon tog su se Buri počeli iseljavati iz kolonije Rt dobre nade, - lider im je postao Piet Retief, koji je nakon otvorenog novinskog članka 1837. poveo 3 000 Bura preko Masiva Drakensberg na put koji je kasnije nazvan Veliki put (Groot Trek).[3] Oni su se naselili u Natalu, protjerali nešto malo zatečenih britanskih kolonista i osnovali svoju Republiku Nataliju s Pietermartizburgom kao glavnim gradom 1939. Britanci iz Kolonije Rt dobre nade, nisu se zbog tog previše uzbudili, već su tvrdili da je Natal i nadalje teritorij u nadležnosti njihove kolonije, te da se i na njih odnose isti zakoni. Zbog tog je većina Bura iz Natala ponovno krenula na put, ovaj put zašli su dubinu u Južne Afrike do Highvelda i rijeke Oranje.[3]
Ipak nisu se svi Buri iselili iz Kolonije Rt dobre nade, i otisnuli na Veliki put. Brojni farmeri ostali su živjeti na svojim imanjima, iako ogorčeni na Britance, ipak su se prilagodili na nove prilike u koloniji, tako da je burska zajednica ostala velika i moćna manjinska zajednica unutar kolonije.[3]
Kolonija Rt dobre nade bila je jedna od rijetkih destinacija na afričkom kontinentu, koja je bila relativno sigurna i udobna za evropske koloniste. Po njoj nisu harale neugodne tropske bolesti kao po zapadnoj afričkoj obali. Ona je također bila izvan zone stočne kuge, a to je značilo da se mogu upotrebljavati konji, koji su po središnjoj Africi ugibali. Drugi ključni faktor za dolazak brojnih kolonista, bio je položaj kolonije, mnogi putnici na putu prema Dalekom Istoku i Australiji, odlučili su se skrasiti u njoj, impresionirani onim što su vidjeli u Cape Townu i okušati svoju sreću tu. Ipak za brojne britanske doseljenike kolonija je bila samo prolazna stanica, jer su vrlo brzo ustanovili da je najbolja zemlja već zaposjednuta. Tako da britanska većina u koloniji nikad nije značajno premašila broj burske manjine.[3]
Kolonija Rt dobre nade teritorijalno se proširila na sjever pravim diplomatskim majstorijama 1860-ih i 1870-ih. U zapadnom Griqualandu u donjem toku rijeke Vaal otkriveni su 1867. dijamanti. Oko tog teritorija izbio je spor između Kolonije Rt dobre nade i burske Južnoafričke Republike - Transvaal koja je tvrdila da je to njen teritorij na temelju Mirovnog sporazuma iz Bloemfonteina. Domorodački Grique bili su rađe da podpadnu pod Britance nego pod Bure, tako da je nezavisna komisija odlučila da teritorij pripada Koloniji Rt dobre nade, koja je 1871. anektirala taj teritorij.[3]
Ratovi sa burskim republikama
urediBritansko Carstvo dalo je 1872. Koloniji Rt dobre nade pravo na samoupravu, jedan od prvih koraka nove kolonijalne vlade bio je uvođenje afrikaansa (holandskog) kao drugog službenog jezika. Buri su se nakon tog počeli slobodnije osjećati i osnovali svoju političku organizaciju Afričku uniju (Afrikaner Union). Novu pomutnju u britansko-burske odnose, donijela je prva aneksija Južnoafričke Republike - Transvaal i Prvi burski rat nakon toga. Nakon tog su i britanski stanovnici kolonije osnovali svoju organizaciju Britanski carski savez (British Empire League) tako da su se odnosi još više zakomplicirali.[3]
Otkriće zlata u burskoj koloniji Južnoafričke Republike - Transvaal dovelo je do kulminacije sukoba - Drugog burskog rata. Prvo je tadašnji premijer Kolonije Rt dobre nade - Cecil Rhodes pokušao isprovocirati unutrašnji sukob u Transvaalu preko Jamesonove bune u decembru 1895. uz pomoć policajaca iz Rodezije i Bechuanalanda i britanskih građana na radu u Transvaalu zvanih - uitlanders, koja je neslavno završila, tako da je na kraju morao dati ostavku.[3]
Ipak neuspeh Rhodesa da anektira Transvaal nije značio da su ostali britanski moćnici prestali biti zainteresirani da prisvoje te ogromne količine zlata za sebe, Neville Chamberlain i Alfred Milner jasno su iskazali namjere za aneksijom burskih republika Transvaal i Slobodna Država Oranje u Britansko Carstvo milom ili silom. Na kraju je izbio Drugi burski rat koji je odnio mnogo žrtava, poljuljao međunarodni ugled Britanije i doveo do aneksije tih dviju republika u Britansko Carstvo 1902. kao krunskih kolonija.[3]
Kraj Kolonije Rt dobre nade
urediNa kraju su sve britanske krunske kolonije u Južnoj Africi; Kolonija Natal, Kolonija Transvaal, Kolonija Oranje i Kolonija Rt dobre nade ujedinjene 1910. u Južnoafričku Uniju koja je dala začuđujuće puno prava poraženim Burima.[1][3]
Geografske karakteristike i stanovništvo
urediNa svom vrhuncu 1910. - Kolonija Rt dobre nade prostirala se od Poluotoka Kejp sve do Velike riblje rijeke na istok, a na sjever sve do rijeke Oranje i granice sa Namibijom uz obale atlanskog i indijskog oceana, na površini od 569 020 km². Tad je imala 2 564 965 stanovnika.
Izvori
uredi- ↑ 1,0 1,1 1,2 „Cape Colony - Brief History” (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 24. 02. 2012.
- ↑ „Boer” (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 11. 03. 2012.
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 „Brief History” (engleski). British Empire. Pristupljeno 24. 02. 2012.
