Pontski Grci

Pontski Grci; Έλληνες του Πόντου (Ρωμιοί)
	Pontski Grk u tradicionalnoj nošnji
Ukupna populacija
	cca. 3,000.000
Regioni sa značajnim brojem pripadnika
	Grčka, Gruzija, Rusija, Ukrajina, Kazahstan, Turska, Armenija
Jezik/ci
	uglavnom moderni i pontski grčki; također jezici država u kojima žive.
Religija
	Grčko pravoslavlje, sunitski islam (samo u Turskoj)

Pontski Grci su etnička grupa sastavljena od Grka sa obale Crnog mora i Ponta. Oni tradicionalno govore pontski jezik, poseban dijalekt grčkog jezika koji je, zbog udaljenosti Ponta, imao proces jezičke evolucije različit od ostatka grčkog sveta.

Danas žive u Ukrajini,Gruziji (velika većina ih je, tokom poslednje dve burne decenije napustila zemlju), Rusiji(republikama i oblastima Severnog Kavkaza), Kazahstanu, Grčkoj i Turskoj. Sami sebe zovu Romejima (poput stanovnika Vizantijskog carstva). Danas, pak, preovlađujuća forma "Pontios" (Pontijac) je način kako ih zovu Grci iz same Grčke (Heladski Grci). Govore pontijskim jezikom, danas skoro potpuno izumrlim. Tokom 20. veka uglavnom kao svoj jezik prihvatili novogrčki i ruski.

Naseljavanje Grka na Crnomorske obale

Tragove grčkog prisustva na crnomorskim obalama pratimo još u klasičnoj grčkoj mitologiji. To su krajevi u koje je plovio Jason i njegovi Argonauti u svojoj potrazi za zlatnim runom. Ovaj mit prvi je zapisao Apolonije sa Rodosa u svom delu "Argonautika". Savremeni istraživači datirali su eksprediciju "Arga" negde 1200 g. pne. u skladu sa podacima koje iznosi Apolonije.

Aleksije III Veliki Komnin (1338 – 1390), trapezuntski car na hrisovulji.

Prva zabeležena grčka kolonija na Crnom moru bio je Sinop, osnovan na severnim obalama drevne Anadolije negde oko 800. godine pne. Žitelji Sinopa bili su trgovci-kolonisti iz jonskog grada-države Mileta. Posle kolonizacije crnomorskih obala, do tada u grčkom svetu poznatom kao Pontus Axeinos (Negostoljubivo more) promenjen je naziv u Pontos Euxeinos (Gostoljubivo more). Tokom čitave linije crnomorske obale, a na teritoriji današnjih država Turske, Bugarske, Gruzije, Rusije, Ukrajine i Rumunije postepeno je rastao broj grčkih naselja-kolonija. Još je Ksenofont u svom čuvenom spisu "Anabaza" pomenuo oblast Trapez (kasnije nazvanu Trapezunt, tj. današnji Trabzon) opisujući kako se, među još 10000 grčkih plaćenika iskrcao na njegove obale. Ksenofont napominje da su ih, kada su ovi gledajući more vikali "Thalassa, thalassa!" (More, more!) lokalni stanovnici razumeli. Trgovina je cvetala među grčkim kolonijama Crnog mora, ali i sa lokalnim plemenima koja su živeli u unutrašnjosti Ponta, u kontinentalnim krajevima. Uskoro Trapezunt preuzima vodeću ulogu među grčkim crnomorskim kolonijama i ova oblast postaje ognjište grčke kulture i centar pontijske civilizacije.

Helenistički, rimski i vizantijski periodi

Ova oblast organizovana je kao kraljevina oko 281. godine pne. Mitridatom I od Ponta. Njegov najznatniji potomak bio je Mitridad VI od Ponta, koji je između 90 i 65. godine pre n. e. vodio tzv. Mitridatove ratove, tri teška rata protiv Rimske republike, pre nego što će, konačno, položiti oružje. Pre tog, konačnog poraza u Trećem Mitridatovom ratu uspeo je da svoje kraljevstvo proširi na sever sve do Krima. Ipak, Kraljevina je uspela da se održi kao vazal Rima, sada kao Bosforsko carstvo, održavši se, na Krimu, sve do IV veka naše ere, ustupivši na posletku teritoriju Hunima. Preostali deo nekadašnjeg kraljevstva postao je deo Rimskog carstva, a planinske oblasti (Haldija) ušle su u potpunosti u sastav Vizantijskog carstva tokom 6. stoleća. Pont je i zavičaj dinastije Komnina, za vladavine koje se (između 1082. i 1185.) Carstvo kao feniks diglo iz pepela, povrativši veliki deo Anadolije od Turaka Seldžuka.

Nakon prvog pada Konstantinopolja tokom Četvrtog krstaškog pohoda 1204. Aleksije I Veliki Komnin, potomak Aleksija I Komnina, rodonačelnika dinastije Komnina, osniva Trapezuntsko carstvo. Carstvo je bilo dugog veka, dok konačno nije palo u ruke Mehmedu II Fatihu (Osvajaču) 1461. godine kao poslednji deo grčkog sveta koji potpada pod osmansku vlast.

Pod turskom vlašću

Pontski Grci, žene i deca beru crni čaj u gradu Čakva u Gruziji, fotografija nastala između 1905. i 1915. godine

Tokom osmanske vladavine jedan deo pontijskih Grka prelazi na islam, bilo svojevoljno, bilo silom. Na početku Prvog svetskog rata mladoturska administracija počinje da sprovodi politiku asimilacije i proterivanja svih hrišćana Carstva, što u velikoj meri pogađa pontijske Grke. Trabzon 1916. pada u ruke Ruskog carstva, podgrevajući ideju o nastanku nezavisne pontijske države. Dolaskom na vlast boljševika, Oktobarskom revolucijom (7 novembra 1917.), ruska vojska povlači se iz regije, da bi učestvovala u građanskom ratu, koji je upravo počinjao (1917-1923.)

Nakon ruskog povlačenja Grci i Jermeni ovog područja postaju laka meta paravojnih bandi. Ne želeći da dožive sudbinu svojih suseda Jermena Grci organizuju otpor. "Pontijski otpor" (αντάρτικο του Πόντου na grčkom) trajao je do 1924. godine razmene populacije između Grčke i Turske, dogovorene mirovnim ugovorom u Lozani. Saglasno odredbama ovog ugovora Pontijci-hrišćani su proganani u Grčku, dok su muslimani ostali na svojim vekovnim ognjištima.

"Rumka", kako je jezik Pontskih Grka poznat u Turskoj je danas skoro izumro, pošto se koristi samo među starijom populacijom. Posle razmene stanovništva većina Pontijaca svoj novi dom našla je u Atici i Egejskoj Makedoniji. Grci unutar zemlje koja tokom najvećeg dela dvadesetog veka bila poznata kao Sovjetski Savez, uglavnom su se naselili u južnim oblastima Rusije, u Krasnodarskom kraju, uz granicu sa Jermenijom i Gruzijom. U značajnom broju prisutni su i u crnomorskim lukama Odesi i Suhumiju. Oko 100 000 Pontskih Grka, od toga 37 000 samo iz kavkaskog regiona deportovano je u srednju Aziju 1949. tokom Staljinovih posleratnih čistki. Danas velike autohtone zajednice Pontkih Grka žive u državama-naslednicama SSSR-a, dok su kroz emigraciju prisutne u Nemačkoj i Australiji.

Populacija

Danas, zahvaljujući mnogobrojnim mešanim brakovima, tačan broj Pontskih Grka je nepoznat. Nakon 1988. Pontski Grci iz Sovjetskog Saveza sve više se sele u Grčku, naseljavajući se u i oko velikih gradova, Atine i Soluna. U grčkoj javnosti ova grupa migranata postala je poznata kao Ruski Pontijci (Ρωσσοπόντιοι). U svom filmu "Na ivici grada" (Από την άκρη της πόλης), sa dijalozima na grčkom, pontskom i ruskom režiser Konstantinos Đanaris opisuje život ruskog Pontijca iz Kazahstana u atinskom polusvetu prostitucije. Najveće zajednice Pontskih Grka (ili ljudi sa pontsko-grčkim korenima), a prema statistici "Pontian Diaspora 2000" su:

Grčka >2.000.000
Sjedinjene američke države oko 200.000
Nemačka oko 100.000
Rusija oko 98.000
Ukrajina oko 91.500
Australija oko 56.000
Kanada oko 20.000
Gruzija oko 15.166
Kazahstan oko 12.703
Uzbekistan oko 9.500
Jermenija oko 2.000
Sirija <1.000