Prelazak Rajne

Za ostala značenja, vidi Prelazak Rajne (razvrstavanje).

Prelazak Rajne 406. (njemački: Rheinübergang von 406) je naziv za masovni prijelaz rijeke Rajne od strane germanskih naroda Vandala, Alana i Sveva 406. (ili 405.) i početak invazije tadašnje Galije, a koji se tradicionalno uzima kao konačni kolaps dotadašnjeg rimskog Limesa, odnosno početak procesa koji će dovesti do pada Zapadnog Rimskog Carstva.

Rajna

Rajna, koja je od 1. vijeka ustanovljena kao granica Rimskog Carstva je i ranije više puta bila prelažena od strane germanskih napadača, ali su Rimljani u pravilu bili u stanju suzbiti te napade, odnosno protjerati Germane sa druge strane granice. To se nastavilo čak i kada je Rimsko Carstvo značajno oslabilo, tako da je Julijan Apostata pola vijeka ranije kod Argentoratuma uspio protjerati Alemane. Međutim, dalje slabljenje Carstva, a zajedno sa njime i opadanje morala i borbene kvalitete rimskih trupa je tjeralo rimske careve da barbarske napade, a što je uključivalo područje Rajne, suzbijaju i potkupljivanjem barbarskih poglavica, odnosno uzimanjem barbara u vojnu službu, pa čak i njihovim naseljavanjem graničnih područja koja su trebali braniti. U 4. vijeku su na taj način kao foederati kooptirani Franci, koji su se naselili na lijevoj obali Rajne, odnosno na području današnje južne Nizozemske.

Takva politika se, međutim, pokazala neadekvatnom za okolnosti koje je u posljednjoj četvrtini 4. vijeka izazvala invazija Huna u istočnu Evropu, koja je natjerala tamošnje Gote da utočište potraže na zapadu i tako započela lančanu reakciju poznatu kao Velika seoba naroda. Rimska je granica već kolabirala na Dunavu kada su Vizigoti u bitci kod Hadrijanopolja i gotskom ratu izborili pravo da se trajno naseljavaju unutar rimskih granica stvorivši svojevrsnu "državu u državi" i davši tako primjer svojim barbarskim susjedima I sunarodnjacima. Vizigoti su na Istočnom Balkanu 395. digli ustanak protiv rimske vlasti i pokrenuli veliku migraciju na zapad koja je koincidirala sa podjelom Carstva na Zapadno i Istočno, pri čemu je zapadna polovica bila siromašnija i kao takva manje sposobna oduprijeti se sve brojnijim i odlučnijim napadačima. Vizigoti su tako osvojili najveći dio zapadnorimskih područja u Iliriku, dok su sjeverno od njih na zapadnorimske granice napadali Vandali. Iako je zapadnorimska vojska pod Stilihonom 402. i 403. uspjeli zaustaviti vizigotski proboj na zapad u Italiju, bila je previše iscrpljena da bi mogla zaustaviti slične napade na sjevernim granicama.

Prema navodima historičara Prospera Akvitanskog, prelazak Rajne se dogodio na posljednji dan, odnosno 31. decembra godine 406. Suvremeni historičari pretpostavljaju da se za prelazak koristio jedan od tada postojećih rimskih mostova, ili da je površina rijeke bila zamrznuta. Nekoliko mjeseci ranije, u augustu 406. je došlo do velike provale germanskih plemena, najvjerojatnije Vandala pod Radagajstom u Italiju, a koje je zapadnorimski vojskovođa Stilihon razbio uz pomoć Huna. Kada su se pak Vandali i njihovi saveznici, koje je vodio kralj Godgisel, pojavili na rimskoj granici, tamošnje rimski garnizoni, čije je ljudstvo bilo na jugu pod Stilihonom, nije im se moglo suprotstaviti. Jedini otpor su, prema navodima tadašnjih historičara, pružile lokalne franačke milicije koje su uspjele ubiti Godgisela, ali ne i zaustaviti napadače. Nakon toga više ništa nije stajalo na putu velikoj germanskoj hordi koja je mogla slobodno pljačkati i pustošiti područja Galije.

Ranije kada bi se dogodio takav proboj rimskih granica, kriza je bila privremenog karaktera te bi se otklonila uspješnom rimskom protuofenzivom, potkupljivanjem napadača ili jednostavno tako što bi se napadači zadovoljili pljačkom i vratili na drugu stranu granice. Ovaj put, međutim, Germani su bili motivirani pritiskom od strane Huna te su namjeravali trajno ostati u novoosvojenim područjima, odnosno nastavili su se kretati na zapad i jug. Zapadnorimska vlast, pak, više nije bila u stanju reagirati; godine 408. je ubijen Stilihon, jedini vojskovođa sa dovoljno autoriteta i talenta da ih vojno suzbije, a godine 410. su Vizigoti zauzeli i opustošili Rim, uzrokovavši potpuni financijski i politički kolaps carskih institucija. Germanska plemena u Galiji su tako de facto osvojila Galiju, i jedino ih je nedostatak interesa da nametnu svoje političke institucije spriječio da tada u potpunosti unište Zapadno Carstvo.

Migracija se nastavila i do 409. su Vandali, Alani i Svevi došli do Hispanije, gdje će im se kasnije pridružiti i Vizigoti nakon pljačkanja Italije. Na područjima kroz koja su prolazili su lokalni rimski funkcionari pokušavali pronaći modus vivendi sa osvajačima ili, ostavljeni sami sebi, stvoriti vlastite mini-države u nedostatku efikasne centralne vlasti. Kolaps na Kontinentu izazvan germanskom invazijom je, pak, učinio rimsku vlast nad Britanijom neizdržljivom, te su se oko 410. odatle povukle posljednje rimske trupe. Vandali koji su prešli Rajnu su, pak, iz Hispanije nastavili migraciju te prešli u Sjevernu Afriku 429. gdje će stvoriti novu državu i tako dodatno ubrzati konačni slom Zapadnog Rimskog Carstva.

406. ili 405?

U članku Majkla Kulikovskog iznijeta je tvrdnja da inačica događaja o prelasku 31. prosinca 406. ima manjkavosti i da je njegov zaključak da je datum prelazka 31. prosinca 405. godine više u skladu sa kronologijom događaja.

Datum 31. prosinac 406. daje Prosper Akvitanski u svojoj godinu-po-godinu kronici: "U šestoj godini konzulstva Arkadija i Proba, Vandali i Alani su došli u Galiju, prešavši Rajne, dan prije siječanjskih kalendi" Šesta godina Arkadijevog konzulstva, sa Probom kao svojim tko-konzulom, odgovara 406. godini. Prosper je istakao Radagajstova invazija Italije najznačajniji događaj prethodne godine i ispravno navodi sljedeću godinu (407) kao godinu Konstantinove uzurpacije. Kulikovski tvrdi da je zbog prirode svog djela koje nije dopuštalo da neke godine ostanu prazne, Prosper jednostavno ove događaje podijelio u tri uzastopne godine, a da je istu stvar radio u drugim dijelovima kronike.

Ako se uzme u obzir tradicionalni datum od 31. prosinca 406. neki istoričari objašnjavaju Stilihonovu neaktivnost njegovim ambivicijama u Iliriku. Ako se uzme datum od 31. prosinca 405. Stilihon je tada bio u Tusciji potpuno zaokupljen borbom protiv Ratagajsta, koji nije bio konačno potučen i pogubljen do kolovoza 406. Kulikovski također stavlja aklamaciju prvih uzurpatora u Britaniji kao reakciju na barbarskim prisustvo u Galiji, nakon germanskog prelaska Rajne.

Literatura

• Drinkwater, John F., "The usurpers Constantine III (407-411) and Jovinus (411-413)", Britannia 29 (1998), 269-98.
• Heather, Peter (2006). The Fall of the Roman Empire: A New History of Rome and the Barbarians (2nd izd.). New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-515954-3. 
• Kulikowski, Michael, "Barbarians in Gaul, Usurpers in Britain", Britannia 31 (2000), 325-345.