Analisti

Analisti (od latinske reči annus = "godina", odatle annales, tj. libri = "godišnjak") jeste skupni naziv za pisce rimske istorije koji su delovali okvirno od drugog punskog rata do vremena Sule. Njihova dela uglavnom pokrivaju period od najstarijih vremena, tj. osnivanja Rima, do njima savremenog doba.

Rimska istoriografija nije imala naučni cilj u savremenom značenju ove reči. Istorijski spis je bio ili panegirik, odnosno apologija, napisana u slavu ili odbranu kakvog događaja ili kakve ličnosti, ili je takav spis imao pedagoški cilj ("istorija je učiteljica života", kaže Ciceron), ili mu je, najzad, cilj bio da zabavi čitaoce. "Istorija je veoma bliska poeziji", kaže Kvintilijan, "ona je, može se reći, pesma u prozi, napisana da nas zabavi, a ne da nas pouči" (ad narrandum, non ad probandum). Kasnije, s razvojem retorike, došla je istoriografija pod njen uticaj, i piscima istorije stalo je uglavnom do toga da im delo bude stilski lepo, da odgovara propisima retorike i da načini efekat. Za poreklo i vrednost podataka koje su prenosili nisu se ovi istoričari mnogo interesovali, i mašti je bilo otvoreno široko polje. Dugo vremena su na istoriji radili isključivo rimski patriciji i nobili.

Od početaka grada Rima pa sve do oko 400. godine st. e. Rimljani jedva da su imali pisanih dokumenata koji bi se mogli upotrebiti kao istorijski izvor. Međutim, od 4. veka st. e. vrhovni sveštenik (pontifex maximus) je na tabli postavljenoj na zidu Regije objavljivao najznačanije događaje, kao što su imena magistrata, proročanstva važna za celu zajednicu, epidemije, ratovi, pomračenje sunca. Te su table nazvane tabulae pontificum (= "pontifikatske table" ili "svešteničke table"). Te su table na kraju godine pohranjivane u arhivu i predstavljale su prve "anale".

Prvi počeci rimske istoriografske proze počivaju na podacima koje je prikupljao pontifex maximus. Istoriografi su zadržali analističku formu izlaganja, pa se zato i nazivaju analistima. Rimska analistika deli se obično, prema hronološkom redu autora i istorijskoj vrednosti njihovih dela, na stariju, srednju i novu analistiku.

Starija analistika cvetala je u prvoj polovini 2. veka st. e. Dela starijih analista kraća su i stilski mnogo jednostavnija od kasnijih analista, ali je istorijska vrednost njihovih dela veća. Oni su gotovo svi pisali na grčkom jeziku, i to zato što se tada smatralo da je latinski jezik teško upotrebljiv za prozu, ali i zato da bi svoja dala učinili dostupnim široj čitalaškoj publici. Najstariji i najbolji među starijim analistima bio je Kvint Fabije Piktor (Quintus Fabius Pictor), o kome znamo da je bio senator i da je posle poraza kod Kane poslat kao izaslanik u Delfe da Apolona pita za savet. Napisao je istoriju od Eneje do svoga vremena, od koje nam nije sačuvano ništa, ali za koju se zna da je poslužila kao glavni uzor Polibiju za njegov opis rata s Hanibalom. Drugi su pripadnici starije analistike bili Cincije Aliment (Cincius Alimentus), Postumije Albin (Postumius Albinus), Gaj Acilije (Gaius Acilius), Kasije Hemina (Cassius Hemina, oko 146. st. e.) i Kalpurnije Pizon (Calpurnius Piso), od kojih nam se takođe ništa nije sačuvalo.

Srednja analistika nastavak je starije. Srednji analisti pišu latinskim jezikom, arhaičnim i neizrađenim stilom. Mana im je što izmišljaju i falsifikuju usmena predanja kako bi u njima popunili hronološke ili geografske praznine i nedoslednosti, kao i to što racionalističkim tumačenjima pokušavaju da od legende načine istoriju. Vrednost srednjoj analistici, međutim, pruža mnoštvo antikvarskih detalja.

Mlađa analistika samo je po formi bolja od srednje, a inače su nedostaci srednje analistike u njoj dodatno pojačani. Iz političkih, patriotskih ili religijskih razloga pisci nove analistike obilno pribegavaju izmišljanju, falsifikovanju, prerađivanju. Mnogi podaci mlađih analista svoje izvore imaju u helenističkim pripovetkama. Najpoznatiji predstavnici bili su Kvint Klaudije Kvadrigarije (Quintus Claudius Quadrigarius, oko 80. st. e.) i Valerije Ancijat (Valerius Antias). Kasnija rimska istoriografija, oličena u delima Tita Livija, Dionizija Halikarnašanina i Plutarha, bila je pod snažnim uticajem mlađih analista i njihovih legendi pretvorenih u istoriju.