Budistički kalendar
Budistički kalendar se koristi na kontinentalnoj Jugoistočnoj Aziji (Kambodža, Laos, Tajland, Burma), a takođe i na Šri Lanki, u nekoliko sličnih oblika. To je lunisolarni kalendar sa mesecima od, naizmenično, 29 i 30 dana. U pravilnim intervalima se umeću prestupni dan i 30-dnevni mesec. Svi oblici, osim modernog, počivaju na originalnoj Surya Siddhanta-i iz 3. stoleća (što je uticalo i na razne Hindu kalendare).
Lunisolarnim interkalacionim sistemom se generalno dodaje sedam dodatnih meseci (adhikamasa) u svakih 19 godina i 11 dodatnih dana (adhikavara) u svakih 57 godina, ali ovo je samo približan opis konkretnih proračuna. Prosečna godina ima 365,25875 dana računato od mahajuge od 4.320.000 godina, ili jednostavnije rečeno (posle deljenja sa 5400), 800 godina ima 292.207 dana. Takva godina je malo duža od današnje zvezdane godine i značajno duža od današnje tropske godine. Hindu verzija dodaje (ili oduzima) ekstra mesece i dane čim to zatraže astronomske formule, dok verzije iz jugoistočne Azije odlažu takvo dodavanje. Tajsko-laoško-kambodžanska verzija ne dozvoljava dodatni dan u godinama sa dodatnim mesecom, dok burmansko-šrilankanska verzija, naprotiv, dozvoljava dodatni dan samo u godinama sa dodatnim mesecom. To znači da postoje četiri tipa lunisolarnih godina, od 354, 355, 384 ili 385 dana. Iako interkalacioni ciklusi impliciraju tropsku godinu, zapravo je korišćena zvezdana (sideralna) godina, koja dovodi do toga da se 'ciklusi' postepeno pomeraju tokom istorije.
Nazivi meseci su uglavnom na Sanskritu:
- Caitra, Vaisakha, Jyestha, Ashadha, Sravan, Bhadrapada,
- Asvina, Karttika, Margasirsha, Pausha, Magha, Phalguna.
Stari burmanski nazivi meseci:
- Tagu, Kason, Nayon, Waso, Wagaung, Tawthalin,
- Thadingyut, Tarzaungmon, Natdaw, Pyadho, Tabodwe, Tabaung.
Obične godine počinju u proleće, imaju mesece sa, naizmenično, 29 i 30 dana. Dodatni dan se dodaje Jyestha/Nayon-u, što ga produžava na 30 dana. Dodatni mesec se dobija udvajanjem meseca Ashadha/Waso. Svaki mesec ima rastuću polovinu od 15 dana (tj od mladog do punog Meseca) i opadajuću polovinu od 14 ili 15 dana.
| Redovna godina | Prestupna godina | ||
|---|---|---|---|
| Tagu | 29 dana | 29 dana | |
| Kason | 30 dana | 30 dana | |
| Nayon | 29 dana | 30 dana | |
| Waso | 30 dana | Prvi Waso | 30 dana |
| Drugi Waso | 30 dana | ||
| Wagaung | 29 dana | 29 dana | |
| Tawthalin | 30 dana | 30 dana | |
| Thadingyut | 29 dana | 29 dana | |
| Tarzaungmon | 30 dana | 30 dana | |
| Natdaw | 29 dana | 29 dana | |
| Pyadho | 30 dana | 30 dana | |
| Tabodwe | 29 dana | 29 dana | |
| Tabaung | 30 dana | 30 dana | |
| 12 meseci | 354 dana | 13 meseci | 385 dana |
Kason, Nayon, Prvi i Drugi Waso imaju po 30 dana pa se nazivaju "četiri jednaka kontinualna meseca" u godini sa dodatnim mesecom.
Numerisane godine koincidiraju sa zvezdanom godinom, koja sadrži 12 zodijačkih znakova (rasi), tako da može početi na bilo koji dan od 6. Caitra/Tagu-a do 5. Vaisakha/Kason-a, što znači da će ostatak meseca biti u susednoj godini. To znači da nekoj numerisanoj godini mogu nedostajati neki dani meseca, dok susedna godina ima isti niz datuma/nadnevaka na svom početku i kraju.
Korišćene su (ili se i sada koriste) četiri ere:
- Anchansakarat (od 10. marta/ožujka 691. pne.), retko se koristi
- Buddhasakarat (Budistička Era, BE, 11. mart/ožujka 545. pne.. Uobičajena je bila razlika BE–AD od 544, ali u Tajlandu je sada BE–AD 543, počevši od aprila/travnja pre 1940, od kada godina po tajlandskom solarnom kalendaru počinje 1. januara/siječnja
- Mahasakarat (17. mart/ožujka 78. n.e.), što je isto kao i Saka Era u Indiji, korišćena u Tajlandu do sredine 13. stoleća, standardna u Kambodži
- Chulasakarat (22. mart/ožujka 638. n.e.), usvojena u Tajlandu sredinom 13. veka, standardna u Burmi.
Sve godine se broje kao protekle (dovršene, za razliku od gregorijanskih koje su tekuće), što znači da počinju 0. godinom a ne 1. godinom, jer godina još nije istekla tokom te "prve" godine. Navedeni epohalni datumi/nadnevci se odnose samo na 0. godinu — današnji dani ulaska Sunca u prvi rasi (početak zvezdane godine) su kasnije po gregorijanskom kalendaru zbog precesije ekvinoksa. Proračuni ne počinju nulom pri epohi (početku ere) — umesto toga se svim proračunima mora dodati nadoknada od izvesnog broja celih i delova dana, u trajanju i više od jedne godine. Time se objašnjavaju naizgledne nedoslednosti u Buddhasakarat-u. Ovde BE–AD od 544 ima nadoknadu od 4 dana pri epohi a BE–AD od 543 nadoknadu od 369 dana.
Izvori
uredi- J.C. (John Christopher) Eade. The calendrical systems of mainland south-east Asia. Leiden: E.J. Brill, 1995.
- ———. Southeast Asian ephemeris. Ithaca, NY: Cornell Southeast Asian Program, 1989.
Povezano
urediVanjske veze
uredi
(na engleskom:)
- Thai Time by Anthony Diller Arhivirano 2008-08-20 na Wayback Machine-u
- Southeast Asian and Hindu calendar converters by Lars Gislén (and J.C. Eade)
- How Chula Sakarat Dates Work Arhivirano 2007-12-21 na Wayback Machine-u in Thailand: article for stamp collectors recovered 2007 Dec 20