Njemačka renesansa

Njemačka renesansa, dio sjeverne renesanse, bila je kulturološki i umjetnički pokret koji se proširio među njemačkim misliocima u 15. i 16. vijeku i koji se razvio iz talijanske renesanse. Mnoga područja umjetnosti i nauka bila su pod utjecajem, prije svega širenjem renesansnog humanizma u razne njemačke države i kneževine. Napravljeni su mnogi koraci naprijed u područjima arhitekture, umjetnosti i nauka. Njemačka je dovela do dvije pojave koje su dominirale 16. vijekom u čitavoj Evropi: štamparstvo i protestantsku reformaciju.

Portret cara Maksimilijana I. (vladavina: 1493–1519), prvog renesansnog monarha Svetog Rimskog Carstva, Albrecht Dürer, 1519

Prva strana prvog sveska kopije Gutenbergove Biblije u Texasu

Jedan od najvažnijih njemačkih humanista bio je Konrad Celtis (1459–1508). Celtis je studirao u Kelnu i Heidelbergu, a kasnije je putovao čitavom Italijom prikupljajući latinske i grčke rukopise. Pod velikim utjecajem Tacita, koristio je knjigu Germania kako bi uveo njemačku historiju i geografiju. Na kraju je posvetio svoje vrijeme poeziji, gdje je hvalio Njemačku na latinskom jeziku. Još jedna važna ličnost bio je Johann Reuchlin (1455–1522) koji je studirao na različitim mjestima u Italiji i kasnije podučavao grčki jezik. Studirao je hebrejski jezik, sa ciljem da pročisti kršćanstvo, ali je naišao na protivljenje crkve.

Najvažniji umjetnik njemačke renesanse je Albrecht Dürer, naročito poznat po svojoj štampi u drvorezu i gravuri, koja se proširila čitavom Evropom, crtežima i slikanim portretima. U važnu arhitekturu iz ovog perioda spadaju rezidencija Landshut, zamak Heidelberg, Augsburška gradska vijećnica kao i Antiquarium od rezidencije Munich, najveća renesansna dvorana sjeverno od Alpa.

Pozadina

Renesansa je većinom vođena obnovljenim interesom za klasično učenje i također je bila rezultat brzog ekonomskog razvoja. Na početku 16. vijeka, Njemačka (što se odnosi na zemlje sadržane unutar Svetog Rimskog Carstva) je bila jedno od najprosperitetnijih područja u Evropi unatoč relativno niskom nivou urbanizacije u usporedbi sa Italijom i Nizozemskom. Imala je koristi od bogatstva određenih sektora poput metalurgije, rudarstva, bankarstva i tekstila. Još važnije, štampanje knjiga razvilo se u Njemačkoj i njemački štampači dominirali su novom trgovinom knjigama u većini drugih država do duboko u 16. vijeku.

Umjetnost

Hellerski oltar, Albrecht Dürer

Koncept sjeverne renesanse ili njemačke renesanse donekle je pomućen nastavljanjem upotrebe složenih gotičkih ukrasa sve do kasno u 16. vijeku, čak i u djelima koja su bez sumnje renesansna u načinu na koji tretiraju ljudsku figuru i u drugim pogledima. Klasični ukras imao je malo odjeka u većini Njemačke, ali u drugim pogledima Njemačka je vrlo brzo slijedila pojave, naročito u usvajanju štampanja sa pokretnim matricama slova, što je bio njemački izum koji je ostao u njemačkom monopolu nekoliko decenija i bio je prvi uveden u većini Evrope, uključujući Francusku i Italiju, od strane Nijemaca.

Gravura drvorezom i graviranjem već je bilo više razvijeno u Njemačkoj i Nizozemskim nego drugdje u Evropi, a Nijemci su vodili u razvijanju književnih ilustracija, obično relativno niskog umjetničkog standarda, ali prisutnih u čitavoj Evropi, sa drvenim pločama koje su se često izdavale štamparima izdanja u drugim gradovima ili jezicima. Najveći umjetnik njemačke renesanse, Albrecht Dürer, počeo je svoju karijeru kao šegrt u vodećoj radionici u Nurembergu, koja je pripadala Michaelu Wolgemutu, koji je većinom odustao od slikarstva kako bi iskoristio novi medij. Dürer je radio na najsloženije ilustriranoj knjizi tog perioda, Nirnberškom ljetopisu, objavljenoj od strane njegovog kuma Antona Kobergera, najvećeg štampara-izdavača Evrope u to doba.

Završivši svoje šegrtovanje 1490. godine, Dürer je putovao u Njemačkoj četiri godine, te u Italiji nekoliko mjeseci, prije osnivanja vlastite radionice u Nurembergu. Brzo je postao poznat u čitavoj Evropi po svojim energičnim i uravnoteženim drvorezima i gravurama, dok je uz to bio i slikar. Iako je zadržao prepoznatljivo njemački stil, njegov rad pokazuje snažan talijanski utjecaj i često se uzima da predstavlja početak njemačke renesanse u vizuelnim umjetnostima, koja je tokom sljedećih četrdeset godina zamijenila Nizozemsku i Francusku kao područje stvaranja najvećih inovacija u sjevernoevropskoj umjetnosti. Dürer je podržavao Martina Luthera, ali je nastavio stvarati Madone i ostale katoličke slike, te slikati portrete vođa obije strane nastajućeg razdora protestantske reformacije.

Raspeće, centralna ploča Isenheimskog oltara, Matthias Grünewald.

Dürer je umro 1528. godine, prije nego što je postalo očito da je podjela usljed reformacije postala trajna, ali njegovi učenici sljedećih generacija nisu bili u prilici ne birati strane. Većina vodećih njemačkih umjetnika postali su protestanti, ali ih je to lišilo slikanja većine religijskih djela, koja su prethodno bila glavnina prihoda umjetnika. Martin Luther se protivio većini katoličkog slikarskog izlaganja, ali ne i samom slikarskom izlaganju, a Lucas Cranach Stariji, Lutherov blizak prijatelj, naslikao je niz "luteranskih oltarnih djela", koja su većinom prikazivala Posljednju večeru, neka sa portretima vodećih protestantskih duhovnih lica kao Dvanaest apostola. Ta faza luteranske umjetnosti završila je prije 1550. godine, vjerojatno pod snažnije anikonskim utjecajem kalvinizma, te su se religijska djela za javno izlaganje maltene prestala stvarati u protestantskim područjima. Pretpostavljajući većinom zbog toga, razvoj njemačke umjetnosti maltene je prekinut do oko 1550. godine, ali u prethodnim decenijama njemački umjetnici su bili vrlo plodni u razvijanju alternativnih predmeta za zamjenu praznine u svojim knjigama narudžbe. Cranach je, pored portreta, razvio format tankih vertikalnih portreta provokativnih obnaženih tijela, sa klasičnim ili biblijskim nazivima.

Malo izvan tih razvoja ležao je Matthias Grünewald, koji je ostavio vrlo malo djela iza sebe, ali čije se remek-djelo, Isenheimski oltar (završen 1515. godine), smatra najvećom njemačkom renesansnom slikom, kada se vratila u pažnju kritičara u 19. vijeku. To je intenzivno emocionalno djelo koje nastavlja njemačku gotičku tradiciju neograničenih gesta i izražaja, koristeći renesansne principe kompozicije, ali sve u najviše gotičkoj od svih formi, višekrilnom triptihu.

Albrecht Altdorfer (c.1480–1538), Dunavski pejzaž blizu Regensburga c. 1528, jedan od prvih zapadnih čistih pejzaža, iz Dunavske škole iz južne Njemačke.

Dunavska škola je naziv kruga umjetnika prve trećine 16. vijeka u Bavariji i Austriji, među koje spadaju Albrecht Altdorfer, Wolf Huber i Augustin Hirschvogel. Sa Altdorferom kao vođom, ta škola je stvorila prve primjere neovisne pejzaž (likovni) na Zapadu (gotovo 1000 godina poslije Kine), i u slikarstvu i u štampi. Njihove religijske slike imale su ekspresionistički stil donekle sličan Grünewaldovom. Dürerovi učenici Hans Burgkmair i Hans Baldung Grien radili su većinom u štampi, dok je Baldung razvio tematički predmet vještica u nekoliko enigmatičnih otisaka.

Hans Holbein Stariji i njegov brat Sigismund Holbein slikali su religijska djela u kasnom gotičkom stilu. Hans Stariji bio je pionir i vođa u transformaciji njemačke umjetnosti iz gotičkog u renesansni stil. Njegov sin, Hans Holbein Mlađi, bio je važan slikar portreta i nekolicine religijskih djela, koji je većinom radio u Engleskoj i Švicarskoj. Holbeinov poznati niz malih drvoreza o temi Plesa smrti odnose se na djela Malih majstora, grupe štampara koji su se specijalizirali za vrlo malene i izrazito detaljne gravure za buržoaske skupljače, sa čestim erotičnim temama.

Nakon izuzetnog postignuća u prvoj polovini 16. vijeka uslijedilo je nekoliko decenija izvanrednog odsustva pažnje vrijedne njemačke umjetnosti, mimo dobrih portreta koji se nikada nisu mogli takmičiti sa postignućem Holbeina ili Dürera. Idući važni njemački umjetnici radili su u prilično umjetnom stilu sjevernog manirizma, kojeg su morali naučiti u Italiji ili Flandriji. Hans von Aachen i nizozemski Bartholomeus Spranger bili su vodeći slikari na carskim dvorovima u Beču i Pragu, a produktivna graverska nizozemska porodica Sadeler proširila se Njemačkom, među drugim okruzima.

U katoličkim dijelovima južne Njemačke gotička tradicija drvoreza nastavila je cvjetati do kraja 18. vijeka, prilagodivši se promjenama u stilu kroz vijekove. Veit Stoss (umro 1533. godine), Tilman Riemenschneider (umro 1531. godine) i Peter Vischer Stariji (umro 1529. godine) bili su Dürerovi savremenici i njihove duge karijere obuhvatile su prelaz sa gotičkog u renesansni period, iako su njihovi ukrasi često ostajali gotički čak i nakon što su im kompozicije počele odražavati renesansne principe.

Arhitektura

Heidelberški zamak

Juleum u Helmstedtu (izgrađen 1592. godine), primjer Weserske renesansne arhitekture

Renesansna arhitektura u Njemačkoj bila je nadahnuta prvim njemačkim filozofima i umjetnicima poput Albrechta Dürera i Johannesa Reuchlina koji su posjetili Italiju. Važni rani primjeri tog perioda su posebno rezidencija Landshut, zamak u Heidelbergu, palača Johannisburg u Aschaffenburgu, zamak Weilburg, gradska vijećnica i kuće Fuggera u Augsburgu, te sv. Mihajlo u Münchenu, najveća renesansna crkva sjeverno od Alpa.

Specifičan oblik renesansne arhitekture u Njemačkoj je Weserska renesansa, sa istaknutim primjerima kao što su gradska vijećnica u Bremenu i Juleum u Helmstedtu.

U julu 1567. gradsko vijeće Kelna podržalo je dizajn u renesansnom stilu Wilhelma Vernukkena za dvospratne loggia za gradsku vijećnicu u Kelnu. Sv. Mihajlo u Münchenu je najveća renesansna crkva sjeverno od Alpa. Izgrađena je od strane vojvode Williama V od Bavarije između 1583. i 1597. godine kao duhovni centar za kontrareformaciju i nadahnuta je crkvom il Gesù u Rimu. Arhitekt je nepoznat. Mnogi primjeri renesansnih građevina od cigle mogu se pronaći u starim gradovima Hanze, kao što su Stralsund, Wismar, Lübeck, Lüneburg, Friedrichstadt i Stade. U spomena vrijedne njemačke renesansne arhitekte spadaju Friedrich Sustris, Benedikt Rejt, Abraham van den Blocke, Elias Holl i Hans Krumpper.

Utjecajni ljudi

Johannes Gutenberg (c. 1398–1468)

Rođen kao Johannes Gensfleisch zur Laden, Johannes Gutenberg se naširoko smatra najutjecajnijom osobom u njemačkoj renesansi. Kao slobodni mislilac, humanista i izumitelj, Gutenberg je također odrastao u renesansi, ali je i snažno utjecao na nju. Njegov najpoznatiji izum je štamparska mašina iz 1440. godine. Gutenbergova mašina omogućila je humanistima, reformistima i ostalima da šire svoje ideje. Također je poznat i kao stvoritelj Gutenbergova Biblija, ključnog djela koje je označilo početak "Gutenbergove revolucije" i doba štampane knjige u zapadnom svijetu.

Johann Reuchlin (1455–1522)

Johann Reuchlin bio je svojedobno najvažniji aspekt podučavanja o svjetskoj kulturi u Njemačkoj. Bio je poznavalac i njemačkog i hebrejskog jezika. Poslije diplomiranja podučavao je u Baselu, te je smatran izuzetno inteligentnim. Ipak, nakon što je napustio Basel, morao je početi kopirati rukopise i naukovati unutar pojedinih područja prava. Međutim, najpoznatiji je po svom radu unutar istraživanja hebrejskog jezika. Za razliku od nekih drugih "mislilaca" svog vremena, Reuchlin se udubio u tu materiju i čak stvorio vodič za propovijedanje unutar hebrejske vjere. Ta knjiga, zvana De Arte Predicandi (1503), moguće je jedno od njegovih najpoznatijih djela iz tog perioda.

Albrecht Dürer (1471–1528)

Albrecht Dürer bio je u to doba, te je i ostao, najpoznatiji umjetnik njemačke renesanse. Bio je poznat širom Evrope, te veoma cijenjen u Italiji, gdje je njegov rad bio poznat uglavnom kroz njegovu štampu. Uspješno je integrirao složen sjevernjački stil sa renesansnom harmonijom i monunmentalnošću. Među njegovim najpoznatijim djelima su Melanholija I, Četiri jahača iz njegovog drvorezne serije Apokalipsa, te Vitez, Smrt i Vrag. Drugi značajni umjetnici bili su Lucas Cranach Stariji, Dunavska škola i Mali majstori.

Martin Luther (1483–1546)

Martin Luther je bio protestantski reformator koji je kritizirao crkvene prakse poput prodavanja indulgencija, protiv kojih je pisao u svojih Devedeset pet teza 1517. godine. Luther je također preveo Bibliju na njemački jezik, učinivši kršćanske spise dostupnijima općoj populaciji i nadahnuvši standardizaciju njemačkog jezika.

Povezano

• Renesansni humanizam u Sjevernoj Evropi

Reference

Izvori

• Bartrum, Giulia (1995); German Renaissance Prints, 1490–1550; British Museum Press, 1995, ISBN 0-7141-2604-7
• Bartrum, Giulia (2002), Albrecht Dürer and his legacy: the graphic work of a Renaissance artist, British Museum Press, 2002, ISBN 978-0-7141-2633-3
• Michael Levey, Painting at Court, Weidenfeld & Nicolson, London, 1971
• Snyder, James; Northern Renaissance Art, 1985, Harry N. Abrams, ISBN 0-13-623596-4
• Trevor-Roper, Hugh; Princes and Artists, Patronage and Ideology at Four Habsburg Courts 1517–1633, Thames & Hudson, London, 1976, ISBN 0-500-23232-6
• Wood, Christopher S. Albrecht Altdorfer and the Origins of Landscape, 1993, Reaktion Books, London, ISBN 0-948462-46-9

Dalje čitanje

• O'Neill, John P., ur. (1987). The Renaissance in the North. New York: The Metropolitan Museum of Art. ISBN 0-87099-434-4. OCLC 893699130. 

Vanjske poveznice

Njemačka renesansa na Wikimedijinoj ostavi