Opsada Varšave (1939)

Datum	8. septembar - 28. septembar 1939.
Lokacija	Varšava, Poljska
Ishod	nemačka pobeda

Bitka za Varšavu (1939)
	Segment Drugog svetskog rata
	; Varšava u plamenu
Datum	8. septembar - 28. septembar 1939.
Lokacija	Varšava, Poljska
Ishod	nemačka pobeda
Sukobljene strane
; Nemačka	; Poljska
Komandanti i vođe
Johanes Blaskovic; Georg fon Kihler; Valter Pecl	Valerijan Čuma; Juliuš Zulauf; Juliuš Romel; Marijan Porvit
Žrtve i gubici
1.500 mrtvih; 5.000 ranjenih	6.000 mrtvih,; 16.000 ranjenih; 100.000 zarobljenih
	civili: 25.800 mrtvih; 50.000 ranjenih

Bitka za Varšavu je bila bitka između Poljske Varšavske armije i snaga nemačkog Vermahta koja se odigrala 1939. godine na samom početku Drugog svetskog rata. Bitka je započela 1. septembra 1939. godine masovnim bombardovanjem Varšave iz vazduha od strane nemačke Luftvafe.

Borbe na zemlji otpočele su 8. septembra kada su prve nemačke oklopne jedinice stigle do rejona Vole, jugozapadnog predgrađa Varšave. Uprkos tome što su Nemci objavili preko radija da je Varšava osvojena, nemački napad na Volu je pretrpeo neuspeh i grad se ubrzo našao pod opsadom. Opsada je trajala sve do 28. septembra kada se poljski garnizon, pod komandom generala Valerijana Čume predao. Narednog dana, oko 100.000 poljskih vojnika napustilo je grad i upućeno je u zarobljeničke logore. Ulazak nemačkih snaga u grad, 1. oktobra 1939. godine označio je početak okupacije Varšave koja će trajati neprekidno sve do oslobođenja od strane sovjetskih trupa 17. januara 1945. god.

Istorija

Vazdušna bitka nad Varšavom

Već od prvih trenutaka Drugog svetskog rata, Varšava je bila meta čestih vazdušnih napada od strane nemačke Luftvafe. Osim vojnih ciljeva kao što su kasarne, vojni aerodromi i fabrike naoružanja, nemački piloti bombardovali su i civilne ciljeve kao što su vodovod, bolnice, pijace i škole. Nakon što bi odbacili bombe nemački piloti su u niskom letu mitraljirali civile na ulicama Varšave.

Protivvazdušna odbrana grada bila je sastavljena od aktivne i pasivne komponente. Aktivna komponenta bila je sačinjena od jedinica lovačke brigade pod komandom pukovnika Stefana Pavlikovskog i protivavionske artiljerije i mitraljeskih odeljenja pod komandom pukovnika Kazimježa Barana. Lovačka brigada bila je naoružanja sa 54 lovačka aviona, uglavnom PZL P.7 i PZL P.11. Protivvazdušna artiljerija bila je naoružana sa 86 protivavionskih topova kao i sa nepoznatim brojem protivavionskih mitraljeza. Pasivna komponenta je bila uglavnom sačinjena od vatrogasnih brigada i dobrovoljaca pod komandom pukovnika Tadeuša Bogdanoviča i Juliana Kulskog, zamenika gradonačelnika Varšave.

U početku je vazdušna odbrana Varšave bila relativno uspešna. 6. septembra 1939. godine pripadnici lovačke brigade uspeli su da obore 43 protivnička aviona, dok je protivvazdušna artiljerija oborila sličan broj nemačkih bombardera. Osim potvrđenih rezultata lovačka brigada imala je još 9 nepotvrđenih vazdušnih pobeda i uspela je da ošteti 20 neprijateljskih aviona. Međutim i sama lovačka brigada je pretrpela teške gubitke. 7. septembra je izgubila 38 aviona ili 70% od ukupne snage.

Protivvazdušna odbrana grada počela je da se raspada kada je 5. septembra naređeno da se 11 protivvazdušnih baterija povuče iz Varšave i uputi ka Lublinu, Brest-Litovsku i Lvovu. Sa napretkom kampanje, nemačka komanda je povećala broj bombardera koji su napadali glavni grad Poljske. Na vrhuncu početne bombarderske kampanje, 10. septembra Varšavu je bombardovalo preko 70 nemačkih bombardera. Tokom ovog dana, koji je nazvan „krvava nedelja“, grad je uzastopno bombardovan 17 puta. Na kraju se ispostavilo da nemački bombarderi nisu uspeli da unište ciljeve od izuzetnog strateškog značaja kao što su mostovi preko reke Visle.

Prilike pred bitku

Komandant odbrane Varšave, general Valerijan Čuma.

Snage nemačke 4. oklopne divizije, pod komandom general-majora Georga-Hans Rajnharta, su 3. septembra uspele da probiju položaje poljske Lođske armije u blizini Čenstohove i nastavile su napredovanje u pravcu reke Visle i Varšave. Istog dana je vrhovni komandant poljske vojske, maršal Edvard Rids-Šmigli izdao naredbu o formiranju privremene Komande za odbranu Varšave. General Valerijan Čuma, zapovednik pogranične straže postavljen je za glavnokomandujućeg, a za njegovog načelnika štaba postavljen je pukovnik Tadeuš Tomaševski.

U početku je general Čuma raspolagao relativno slabim snagama. Najveći deo gradskih vlasti napustio je grad zajedno sa policijom, vatrogascima i vojnim garnizonom. U Varšavi su ostala samo 4 pešadijska bataljona i 1 artiljerijska baterija. Zvanični predstavnik Varšavskog garnizona uputio je poziv svim mladim vojno-sposobnim stanovnicima Varšave da napuste grad. Kako bi koordinirao napore civilnih vlasti i vojske i kako bi predupredio širenje panike među stanovništvom, Čuma je postavio predsednika Varšave Stefana Stažinjskog za civilnog komesara Varšave. Stažinjski je odmah otpočeo sa formiranjem i organizovanjem civilne straže koja je trebalo da obavlja funkciju policije i vatrogasaca. On je takođe naredio i da se svi zaposleni u gradskoj administraciji odmah vrate na svoja radna mesta. U svojim dnevnim radijskim obraćanjima uputio je molbu civilnom stanovništvu da pomogne vojsci u podizanju barikada i protivtenkovskih barijera na prilazima Varšavi. 7. septembra, 40. pešadijski puk „Deca Lvova“ (pod komandom pukovnika Jozefa Kalandika) – koji je prolazio kroz Varšavu na putu ka svom borbenom položaju zaustavljen je i priključen jedinicama zaduženim za odbranu Varšave.

Uvodne borbe

Protivtenkovski top Bofors 37 mm koji je pripadao protivtenkovskoj četi poljskog 79. pešadijskog puka. Tokom Bitke za Varšavu, eksplozija nemačke granate zatrpala je top zajedno sa posadom. Top je otkriven tek 1977. godine prilikom izgradnje nove bolnice u Varšavskom predgrađu Brodno.

Odbrambeni položaji su uglavnom bili podignuti na zapadnim prilazima gradu. Postepeno, snage koje su branile Varšavu uvećane su dobrovoljcima kao i pripadnicima pozadinskih jedinica i jedinica u povlačenju. 8. septembra prigradski delovi Varšave, Grojec, Rađejovice, Nadažin, Rašin i Pjasečno su pale u ruke nemačkog XVI oklopnog korpusa. U pet časova popodne nemačka 4. oklopna divizija otpočela je napad na Ohot, zapadno predgrađe Varšave. Nemački napad je uspešno odbijen, a nemački gubici su bili veliki. Narednog dana, nemačka oklopna divizija pojačana artiljerijom i motorizovanom pešadijom, započela je novi napad u pravcu Ohota i Vole. Zahvaljujući dobro utvrđenim položajima i odlično pozicioniranoj protivtenkovskoj artiljeriji, poljske snage su uspešno odbile i ovaj napad.

Jednu od barikada podignutih na raskrsnici ulica Opačevska i Grojecka, branila je 4. četa 40. puka „Deca Lvova“. Posle rata je na ovom mestu podignut spomenik u čast hrabrih branilaca koji su odbili nemački napad. U nekoliko prilika, branioci su bili prinuđeni da zbog nedostatka naoružanja i municije improvizuju. Jedna od ulica koje vode ka centru grada polivena je terpentinom iz obližnje fabrike. Kada su se nemački tenkovi približili, terpentin je upaljen i nekoliko nemačkih tenkova je uništeno.

Nemačke snage su pretrpele teške gubitke i bile su prinuđene da se povuku. Nemačka 4. oklopna divizija izgubila je oko 80 tenkova od 220 koliko je učestvovalo u napadu.

Druga faza bitke

Do pred drugu fazu bitke, snage pod komandom generla Čume narasle su na dve divizije. Njegove snage imale su podršku 64 artiljerijska oruđa i 33 tenka (27 tenkova Vikers E, 7-TP i R-35 i 6 tanketa TK-3 i TKS). 8. septembra glavnokomandujući poljske vojske, maršal Edvard Rids-Šmigli naredio je formiranje ipmrovizovane Varšavske armije pod komandom generala Juliuša Romela. Novo formirana jedinica bila je sačinjena od snaga koje su branile Varšavu i posade tvrđave Modlin, kao i od poljskih jedinica koje su branile Narev i Vislu između Varšave i toka reke Pilica (reka). General Čuma je i dalje bio komandant Varšavskih odbrambenih snaga koje su bile podeljene na dva sektora: Istok (Praga) pod komandom potpukovnika Julijana Janovskog i Zapad pod komandom pukovnika Porvita.

Poznanjska armija pod komandom generala Tadeuša Kutžeba i Pomeranska armija pod komandom generala Vladislava Bortnovskog otpočele su napad na levi bok nemačkog klina koji je napredovao u pravcu Varšave. Zbog ove ofanzive poznatije pod nazivom Bitka na Bzuri, nemački komandanti povukli su 4. oklopnu diviziju i poslali je u rejon Kutna kako bi zaustavila poljsko napredovanje. Oslabljene nemačke položaje prema Varšavi posela je oslabljena nemačka 31. pešadijska divizija. Iako su tokom Bitke na Bzuri poljske snage pretrpele poraz, glavni cilj ofanzive je bio postignut i opasnost za Varšavu je barem privremeno otklonjena. Braniocima grada pridružile su se pojedine jedinice razbijene Pruske armije. Pored ovih jedinica, u samoj Varšavi su formirane nove jedinice od rezervista 8. pešadijske divizije i 36. pešadijskog puka „Akademske legije“ čiji regrutni centri su se nalazili u Varšavi.

11. septembra glavnokomandujući poljske vojske izdao je naredbu da se Varšava brani po svaku cenu. Narednog dana, snage nemačke 3. armije (pod komandom generala Georga fon Kihlera) probile su poljske linije odbrane duž reke Narev i nastavile su napredovanje južno kako bi sa istoka odsekle Varšavu. Ove nemačke snage napala je poljska konjica pod komandom Vladislava Andersa, ali su posle teške borbe poljske snage bile prinuđene da se povuku ka jugu. Preostale poljske jedinice pod komandom gen. Juliuša Zulaufa, koje su branile oblast oko reke Narev povukle su se 14. decembra ka Varšavi i stavljene su pod komandu odbrane Varšave.

15. septembra nemačke snage su opkolile Varšavu sa istoka i grad se našao u potupunom okruženju. Samo je uzani deo zemlje duž reke Vistule ka Kampinos i Modlinskoj šumi još uvek bio u poljskim rukama. Branioci tvrđave Modlin vezivali su za sebe značajne nemačke snage i na taj način u velikoj meri pomogli odbrani Varšave.

Opsada

Snage nemačkog generala Blaskovica su 16. septembra pokušale da iz pokreta zauzmu Varšavu ali je njihov napad odbijen. Posle teških borbi u rejonu Gročova, pripadnici poljskog 21. pešadijskog puka „Deca Varšave“, pod komandom pukovnika Stanislava Sosabovskog uništili su nemačku 23. pešadijsku diviziju.

Posle bitke na Bzuri, ostaci Poznanjske armije i Pomeranske armije probili su se kroz obruč oko grada i ušli u Varšavu i Modlin. Zahvaljjući neočekivanim pojačanjima, broj branilaca narastao je na 120.000 vojnika. Ukupne nemačke snage koje su bile prikupljene za napad na grad brojale su 175.000 vojnika. 22. septembra nemačke snage izbile su na reku Vislu i tako presekle komunikaciju između Varšave i tvrđave Modlin.

U okviru priprema za napad na grad, Varšava je dananoćno bombardovana sa zemlje i iz vazduha. Tokom artiljerijske pripreme Nemci su upotrebili čak i teške železničke topove i minobacače. Dve celokupne vazdušne flote Luftvafe sistematski su uništavale grad ne birajući ciljeve. Počev od 20. septembra, nemačke snage na istočnoj obali Visle svakodnevno su izvodile napade na Pragu. Međutim, svi nemački napadi su uspešno odbijeni. 24. septembra, celokupne nemačke snage u rejonu Varšave stavljene su pod komandu generala Johanesa Blaskovica.

26. septembra, rano izujutra, otpočeo je sveopšti napad iz svih pravaca na Varšavu. Zapadne delove grada napalo je 5 nemačkih divizija (10. 18. 19. 31. i 46. pešadijska divizija) dok su istočne delove grada napale 4 nemačke divizije (11. 32. 61. i 217 pešadijska divizija). Nemački napad podržalo je oko 70 baterija poljske artiljerije, 80 baterija teške artiljerije i dve vazdušne flote (1. i 4.) koje su bile aktivne tokom čitave bitke.

Napad je odbijen a nemačke snage su bile primorane da se vrate na početne položaje. Tokom noći, poljske snage izvršile su nekoliko kontra-napada i uspešno uništile nekoliko nemačkih isturenih položaja. Poljski kontra-napad je naročito bio uspešan u rejonu Mokotova i Praga. 27. septembra nemačka vrhovna komanda naredila je još jedan sveopšti napad na grad koji je uspešno odbijen uz teške gubitke na obe strane.

Kapitulacija

Poljsko dete na ruševinama Varšave, 1939.

Vojna situacija u Varšavi je bila relativno povoljna. General Čuma je uspeo da sakupi dovoljno ljudstva i ratnog materijala za više nedeljnu odbranu grada. Ipak, stanje civilnog stanovništva Varšave je bilo veoma tragično. Stalno bombardovanje civilnih ciljeva, nedostatak hrane i lekova imali su za posledicu veliki broj civilnih žrtava.

Nemački bombarderi su još na početku bitke uništili vodovod pa je u gradu vladala nestašica pijaće vode, a vatrogasci nisu imali sa čime da gase požare koji su besneli gradom. Strateška situacija grada je takođe bila veoma teška. Ulazak SSSR-a u rat i nedostatak podrške zapada učinili su dalju odbranu grada besmislenom.

26. septembra general Tadeuš Kutžeba, zamenik komandanta Varšave otpočeo je pregovore sa nemačkim komandantom o kapitulaciji poljskih snaga. U 12.00 časova 27. septembra na snagu je stupio prekid vatre. Nedugo zatim Varšava je kapitulirala. Nekoliko poljskih jedinica je odbilo da se preda zbog čega su u njihovoj predaji posredovali lično poljski generali Čuma i Romel. Garnizon grada Varšave je 29. septembra otpočeo sa uništavanjem i sakrivanjem naoružanja. Deo ovako sakrivenog naoružanja biće kasnije upotrebljen tokom Varšavskog ustanka. 30. septembra otpočela je evakuacija poljskih snaga i njihovo transportovanje u zarobljeničke logore. Dan kasnije nemačke snage su ušle u grad. Opsada Varšave je bila gotova.

Žrtve

Ukupni gubici poljske armije iznosili su oko 6.000 poginulih i 16.000 ranjenih. Po okončanju bitke oko 5.000 poljskih oficira i 97.000 vojnika je zarobljeno. Tokom borbi za grad poginulo je 25.800 civila a oko 50.000 je ranjeno. Nemačko bombardovanje sravnilo je sa zemljom 12% od ukupnog broja stambenih objekata u gradu. Zvanična lista nemačkih gubitaka nije objavljena.

Reference

Izvodi iz zvaničnih dokumenata Drugog svetskog rata - Poglavlje 6-8, str. 78-121
Bryan, Julien - Siege. New York, NY: Doubleday, Doran, 1940
Norbert Konwinski (1978) - The Mayor: Saga of Stefan Starzynski. Claremont: Diversified Enterprises. ISBN 0-9601790-0-3.
(na poljskom) Bartoszewski, Władysław - 1859 Dnii Warszawy (1859 Days of Warsaw) - Wydawnictwo Znak, Cracow 1974
(na nemačkom) „Plan Vajs“ prema nemačkim dokumentima