Sulejman I

Za ostale osobe s istim imenom, v. Sulejman.

Sulejman I (tur. I. Süleyman; 6. novembar 1494 — 5/6. septembar 1566), zvani još i Kanuni — "Zakonodavac", bio je osmanski sultan (1520—1566), i brat Hatidže, Bejhana, Fatme i Šah sultanije, muž sultanije Hurem zapadnom svetu je bio poznatiji kao Sulejman Veličanstveni, a istočnom svetu kao Zakonodavac (tur. Kanunî, arap. القانونى), zbog njegovih reforma pravnog sistema Osmanskog carstva. Bio je jedan od najmoćnijih svetskih lidera svog vremena, a često se ubraja i u među najmoćnije vladare kroz istoriju.

Sulejman I
Sultan Osmanskog Carstva
Kalif islama
Period	Uspon Osmanskog Carstva
Krunidba	1520
Puno ime	Sulejman I
Rodno mjesto	Trabzon
Prethodnik	Selim I
Nasljednik	Selim II
Supružnik od	Hurrem Sultanija Mahidevran Sultan Gulfem Hatun
Potomstvo	Šehzade Mustafa [1] Šehzade Mahmud[1] Šehazde Ahmed[1] Razije Sultanija[1] Fatma Sultanija[1] Princ Mehmed Princeza Mihrimah Selim II Šehzade Bajazid Šehzade Džihangir Šehzad Abdulah Šehzade Murad
Kraljevska kuća	Kuća Osmanova
Dinastija	Osmanska dinastija
Otac	Selim I
Valide sultan	Ayse Hafsa Sultan

Bio je vrlo obrazovan vladar i govorio je četiri jezika: arapski, persijski, srpski i čagatajski (najstariji oblik turskog jezika).

Sultan Sulejman Veličanstveni je došao na vlast sa 25 godina, 20. septembra 1520. godine i vladao je narednih 46 godina. On je bio i najznačajniji osmanski vladar koji je sam učestvovao u deset vojnih pohoda u Evropi i tri u Aziji. Sulejman je lično predvodio osmansku vojsku u pohodu na hrišćanska uporišta:1521. godine zauzet je Beograd, a 1522. godine opsednut je Rodos. Osvajanjem ostrva pomorski put do Egipta je osiguran, te su tako Turci imali potpunu kontrolu nad trgovinom Venecije i Đenove u Istočnom Sredozemlju.

1525. godine počele su pripreme za jedan veliki vojni pohod. Trupe su poslate kako kopnom, tako Dunavom u pravcu Beograda. Nakon što je vojska prešla reku Dravu, 1526. godine je došlo do bitke kod Mohača sa ugarskom vojskom kojom je komandovao kralj Lajoš II. Ugarski kralj je poginuo, a njegova vojska je bila poražena.

Po odredbi Bečkog sporazuma Habzburzi su preuzeli ugarsku krunu. Ferdinand I od Austrije postavlja kao svoj politički cilj odbranu zapadne Evrope od daljih prodora Turaka.

Sultan Sulejman I i njegov veliki vezir Ibrahim-paša zapalili su Peštu. U isto vreme vođeni su ratovi u Bosni, Dalmaciji i Sloveniji. Osmanski sultan postavlja rumunskog kneza Ivana Zapolju za novog ugarskog kralja. Zbog toga je došlo do rata između Austrije i Turske.

Osmanska vojska je bezuspešno opsedala Beč od 27. septembra do 15. oktobra. Za vreme povlačenja trupa opljačkano je šire područje oko Beča. Treba napomenuti da ga je sputalo loše vreme, ali i izmorenost vojske, pa je stigavši do predgrađa Beča odlučio da se povuče. Kasnije je sličnu sudbinu doživela i Štajerska.

Prilikom jednog vojnog pohoda u 1534. godine Bagdad su ponovo zauzeli Persijanci. Opsada venecijanskog ostrva Krfa nije bila uspešna. Sultan Sulejman je lično ugušio pobunu u Moldaviji.

Nakon smrti Ivana Zapolje 1540. godine Turci su anektirali Ugarsku. Tom zemljom je upravljao jedan beglerbeg iz Budima. Tako je došlo do primirja između Ferdinanda I i sultana Sulejmana I na sedam godina, pri čemu je nadvojvoda Austrije (i budući nemački car) morao da plaća danak Turcima. Od vremena vladavine Sulejmana I „Visoka Porta“ je postala pojam u Evropi za osmansku vladu. Svoj poslednji vojni pohod preduzeo je sultan godine 1566. da zauzme Sigetvar, na putu za Beč. Stari Sulejman I je umro 6. septembra 1566. godine pre nego što je ostvario svoj cilj, tokom bitke kod Sigeta.

Sultan se jednom mesečno kretao prerušen među narodom kako bi video šta ljudi misle o njegovim odlukama.
Sultan Sulejman je smatran za jednog od najboljih vladara koje je Osmansko carstvo ikada imalo, međutim pošto je sultana Sulejmana nasledio njegov najnesposobniji sin Selim Osmansko carstvo nije bilo moguće dalje proširivati pošto sultan Selim kao i njegovi naslednici za to nisu bili zainteresovani.

Detinjstvo i mladost

Sulejman je rođen u Trapezuntu, koji se nalazi na obali Crnog mora verovatno oko 6. novembra 1494. godine. Sulejman je bio sin sultana Selima I i njegove žene, Hafse Hatun, koja je verovatno bila kćerka tatarskog kana sa Krima, Mengli Giraja. Kao mladić se sprijateljio sa Pargalijom Ibrahimom, koji će kasnije postati najverniji sultanov savetnik i veliki vezir. Sa 17 godina postavljen je za namesnika grada Kafe (danas Teodosija), potom Sarukana (danas Manisa). Po smrti njegovog oca Selima I, nasledio je carstvo kao deseti sultan Osmanskog carstva. Rani opis Sulejmana, nekoliko nedelja po stupanju na presto je obezbedio mletački izaslanik Bartolomeo Kontarini: „On ima 26 godina, visok je ali žilav i ima delikatan ten. Vrat mu je malo predug, lice mu je tanko, a nos ima orlovski izgled. Ima tamnu nijansu brkova i malu bradu; bez obzira na to ima prijatno držanje, iako njegova koža više vuče na bledu boju. Kažu za njega da je mudar vladar, da voli školovanje i svi ljudi očekuju dobro od njegove vladavine.“ Neki istoričari tvrde da se u mladosti divio Aleksandru Velikom. Bio je vođen Aleksandrovom vizijom da stvori veliko svetsko carstvo.

Osvajački pohodi

Osvajanja u Evropi

Osvajanje Beograda

Nakon poraza i propadanja srpske, bugarske i vizantijske države, na Balkanu je ostala jedino Ugarska koja je mogla da bude potencijalna smetnja osmanskom ekspanzionizmu ka Zapadu. Sulejman je počeo da sprema napad na Beograd koga je još 1456. godine bezuspešno opsedao Sulejmanov pradeda, Mehmed II Osvajač. Sulejman je čvrsto bio odlučio da krene na Beograd, još mu je jedino nedostajao valjan razlog zbog koga bi krenuo u pohod, međutim, vrlo brzo su mu ga dali sami Ugri.

Na ugarsko-turskoj granici su se još od Selimovog vremena stalno dešavali manji incidenti. Sulejman je odmah po stupanju na presto ponudio Ugarskoj obustavljanje svih neprijateljstava u zamenu za plaćanje tributa. Ugri, čvrsto verujući da će im u slučaju potrebe Austrija priskočiti u pomoć, bahato su odbili ovaj predlog, a Sulejmanovog izaslanika vratili u Carigrad bez ušiju i nosa. Sulejman je iskoristio ovaj događaj kao razlog za napad.

Polovinom maja 1521. Sulejman je završio pripreme i pokrenuo vojsku u pravcu Beograda. Ugarska država je bila gotovo u rasulu i nesposobna da se efikasno suprostavi osmanskoj vojsci. Branioci Beograda pružali su žilav otpor, ali zbog nedostatka ljudstva i ratnog materijala morali su da predaju grad 28/29. avgusta 1521. godine. Vest o padu jednog od najvažnijih hrišćanskih uporišta gromoglasno je odjeknula u Zapadnoj Evropi. Hrišćanski svet je svakim danom postajao sve zabrinutiji za svoj opstanak pred naletima osmanskog ekspanzionizma. Izaslanik Svetog rimskog carstva je zabeležio: Pad Beograda je pokrenuo niz dramatičnih događaja koji su na kraju uništili Ugarsku. Njegova direktna posledica su bili smrt kralja Lajoša II u bici kod Mohača 1526, zauzimanje Budima, okupacija Transilvanije, propast kraljevstva u usponu i strah susednih naroda da će doživeti istu sudbinu…[18]

Pad Beograda pokazao je nesposobnost ugarske vlasti da se suprostavi ekspanzionističkoj politici Osmanskog carstva koje će svoju nadmoć pokazati nešto kasnije i u bici na Mohačkom polju 1526. godine. Nakon poraza i sloma Ugarske, nosilac hrišćanske borbe protiv osmanskog prodiranja u Evropu postaće Habzburška monarhija.

Kampanje na Indijskom okeanu

Osmanska flota na Indijskom okeanu u 16. veku

Topovi koje je koristio Sulejman Veličanstveni tokom napada na Aden

Osmanski brodovi su plovili Indijskim okeanom još od 1518. godine. Osmanski admirali kao što su Hadim Sulejman paša, Seidi Ali Reis i Kurtoglu Hazir Reis su poznati da su plovili sve do luka Mogulskog carstva kao što su Tata, Surat. Poznato je da je mogulski car Akbar Veliki lično razmenio šest dokumenata sa Sulejmanom Veličanstvenim. U Indijskom okeanu, Sulejman je vodio nekoliko pomorskih kampanja protiv Portugalaca u pokušaju da ih ukloni i uspostaviti trgovinu sa Indijom. Aden u Jemenu bio je okupiran od strane Turaka 1538, u cilju da se obezbedi osnova za osmansku raciju protiv portugalskih poseda na zapadnoj obali današnjeg Pakistana i Indije. Ploveći ka Indiji, Turci nisu bili uspešni protiv Portugalaca u opsadi grada Diu septembra 1538, ali su se potom vratili u Aden kojeg su utvrdili sa stotinu komada artiljerije. Odavde Hadim Sulejman-paša je preuzeo kontrolu nad celim Jemenom, zauzimajući i grad Sanu. Međutim Aden se usprotivio Turcima i pozvao je Portugalce, koji su imali kontrolu nad gradom sve dok Piri Reis nije povratio Aden 1548. godine. Sa jakom kontrolom nad Crvenim morem Sulejman je uspešno kontrolisao indijske trgovačke puteve za Portugal i zadržao je visok nivo trgovine sa Mogulskim carstvom tokom celog 16. veka. Sulejmanov admiral Piri Reis je vodio osmansku flotu na Idijskom okeanu u uspeo je u zauzimanju Maskata 1552. godine. Godine 1564, Sulejman je primio poslanstvo iz Ačeha (današnja Indonezija), koja je tražila podršku od Osmanskog carstva protiv Portugalije. Kao rezultat ove saradnje bila je Osmanska ekspedicija na Ačeh, koja je omogućila veliku vojnu pomoć stanovnicima Ačeha.

Mediteran i severna Afrika

Hajrudin Barbarosa nanosi težak poraz Svetoj ligi u Bitci kod Preveze

Imajući konsolidovana svoja osvajanja na zemlji, Sulejman je saznao da je tvrđava Koroni u Moreji (današnji Peloponez) izgubila od admirala Karla V Andrea Doria. Prisustvo Španaca na istočnom Mediteranu su zabrinuli Sulejmana, koji je na to gledao kao na rani pokazatelj namere Karla V da bude rival osmanskoj dominaciji u regionu. Prepoznajući potrebu da uspostavi nadmoć svoje flote na Mediteranu, Sulejman postavlja novog komandanta flote Khair ad-Din خير الدين, koji je Evropljanima poznatiji kao Hajrudin Barbarosa. Nakon što je postavljen za glavnog admirala, Barbarosa je morao da obnovi i sastavi osmansku flotu, koja će biti velika kao flote svih mediteranskih zemalja zajedno. Godine 1535. Karlo V je odneo važnu bitku protiv Turaka kod Tunisa, koja je zajedno sa ratom protiv Venecije primorala Sulejmana da prihvati predloge Fransoa I Valoa da zajedno oforme alijansu protiv Karla V. Flota Svete lige je 1538. poražena od strane Barbarose u Bitci kod Preveze, koja je osigurala Istočni Mediteran za Turke za naredne 33 godine, sve do poraza u Bitci kod Lepanta. Kod Preveze je 28. septembra 1538. Barbarosa odneo ubedljivu pobedu nad Svetom ligom koju su sačinjavali Papinska Država, Španija, Mletačka Republika, Kraljevina Napulj, Kraljevina Sicilija, Republika Genova, Veliko vojvodstvo Toskana, vojvodstva Savoje, Parme i Urbina, kao i malteški vitezovi, poznatiji kao jovanovci. Istočno od Maroka, ogromne teritorije u Severnoj Africi su prisvojene. Varvarske države (izraz Evropljana za države severne Afrike i Osmalije u 16. veku) Tripolitanija, Tunis i Alžir su postale autonomne provincije Osmanskog carstva, služeći kao vodeći krivci Sulejmanovog konflikta sa Karlom V, čiji je pokušaj da istera Turke propao 1541. godine. Turski gusari i korsari u službi Osmanskog carstva napadali su španske i italijanske obale i brodove. Piratstvo koje je nastalo od ozloglašenih varvarskih pirata iz severne Afrike, može se posmatrati u kontekstu ratova protiv Španije. Za kratak period osmanska ekspanzija osigurala je pomorsku prevlast na Mediteranu. Osmanska flota je takođe kontrolisala i Crveno more, a držala je i Persijski zaliv sve do 1554, kada su njihovi brodovi bili poraženi od strane mornarice Portugalskog carstva. Portugalci su zauzeli Hormuški tjesnac 1515. godine i odatle nastavili da se nadmeću sa Sulejmanom za prevlast u Adenu. Godine 1542. suočavajući se sa zajedničkim neprijateljem - Habzburškom monarhijom, Fransoa I Valoa je odlučio da obnovi Osmansko-Francusku alijansu. Kao rezultat toga, Sulejman je poslao 100 galija, pod komandom Barbarose da pomogne Francuskoj u zapadnom Mediteranu. Barbarosa pljačka obale Napulja i Sicilije, pre nego što stigne u Francusku, gde je Fransoa Tuluz napravio kao sedište za pomorske admirale Osmanskog carstva. Tokom iste kampanje Barbarosa je napao i zauzeo Nicu 1543. godine. Do 1544, mir između Karla V i Fransoa I je privremeno završio savezništvo između Turaka i Francuske.

Opsada Malte

Godine 1530, drugde u Mediteranu je obnovljen red viteza sa Malte, koji je ubrzo preduzeo akcije protiv muslimanske mornarice, što je izazvalo bes Osmanlija, koji su ponovo sastavili ogromnu vojsku u cilju da uklone vitezove sa Malte. Osmanlije su počele invaziju 1565. godine, a datum početka invazije je bio 18. maj, a trajala je sve do 8. septembra. Turska flota koja je brojala 181 jedrenjak, 25.000 ljudi. U početku je izgledalo da će se hrišćanska katastrofa sa Rodosa ponoviti, međutim, Karlo V je poslao pojačanje iz Napulja, te su Osmanlije bile prinuđene da se povuku. Već sledeće, 1566. godine, Pijale paša je zauzeo ostrvo Hios, poslednje đenovljansko uporište u arhipelagu.

Sulejman Veličanstveni i Fransoa I Valoa

Lični život

Sulejmanov lični život su obeležili veliki vezir Pargalija Ibrahim-paša i Hurem sultanija.

Ibrahim-paša

Pargalija Ibrahim-paša je bio Sulejmanov drug iz detinjstva i kasnije je bio njegov veliki prijatelj. Ibrahim je zapravo bio pravoslavni hrišćanin iz Albanije. On je školovan, nakon što je uzet kao danak u krvi. On je prvo bio Sulejmanov sokolar, pa je potom unapređen u upravnika dvora, da bi 1523. godine postao veliki vezir, a 1529. i komandant cele osmanske vojske. Sulejman je takođe jednom prilikom Ibrahima proglasio za beglerbega Rumelije. Prema jednom hroničaru iz 17. veka Ibrahim je zamolio Sulejmana da ga ne promoviše na tako visokim pozicijama, strahujući za svoju bezbednost, ali mu je Sulejman na to odgovorio da pod njegovom vladavinom, bez obzira na okolnosti, Ibrahima nikada neće ubiti ili ugroziti njegov život. Ipak, na kraju Ibrahim je pao u nemilost sultanu. Tokom trinaest godina, koliko je služio kao veliki vezir, njegovog brzog uspona na vlast i ogromne akumulacije bogatstva, Ibrahim je stekao mnogo neprijatelja u Sulejmanovom sudu(divanu), kao i u haremu. Tokom pohoda na Safavidsku Persiju 1533. godine Sulejman je proglasio Ibrahima za seraskera (vrhovnog zapovednika vojske). Nakon toga do sultana je dospelo pismo pisano Ibrahimovom rukom u kojem se potpisao kao serasker-sultan, koje je sulejman shvatio kao tešku i veliku uvredu. Sulejmanove sumnje o Ibrahimovoj lojalnosti su pogoršane nakon svađe Ibrahima i ministra finansija Iskender Čelebija. Ovaj spor je rešen tako što je Čelebi pao u nemilost sultana, kojeg je Ibrahim ubedio da smrću kazni Iskendera Čelebiju. Međutim, pred smrt Čelebija je svojim poslednjim rečima optužio Ibrahima da pravi zaveru protiv Sulejmana. Ove reči na samrti su ubedile Sulejmana da Ibrahim planira izdaju.

Hurem sultanija

Hurem sultanija, ulje na platnu, 16. vek

Sulejman je bio opčinjen Hurem sultanijom, koja je bila devojka iz njegovog harema. Bila je poreklom iz Rusije, tačnije iz današnje Ukrajine. Pretpostavlja se da se zvala Anastasija ili Aleksandra Lisovska. Prema nekim zapadnim diplomatama, koji su čuli tračeve u palati o njoj, nazvali su je „Rokselana“, što upućuje na njeno rusko poreklo. Kao ćerka pravoslavnog sveštenika, oteta je od strane Tatara i prodata kao roblje u Konstantinopolju i kasnije se uzdizala do samih vrhova harema da bi postala Sulejmanova miljenica.

Pod pseudonimom Muhibibi, Sulejman je napisao ove ljubavne stihove Hurem (slobodan prevod):

Tron moje usamljene niše, moje bogatstvo, moja ljubav, moja mesečina. Moj najiskreniji prijatelju, moj poverenik, moj razlog postojanja, moja sultanija, moja ljubav. Najlepša među najlepšima... Moje proleće, moja vesela suočljiva ljubav, moj dan, moja draga, moj list što se smeje... Moja biljka, moja najslađa, moja ruža, jedina koja me ne uznemiruje na ovom svetu... Moj Carigrad, moj Karaman, zemlja moje Anadolije... Moj Budahšan, moj Bagdad i Horasan. Moja žena lepe kose, moja ljubav kosog čela, moja ljubav očiju punih nestašluka... Ja ću vam večno pevati pohvale, ako sam za tu svrhu poslan na ovaj svet... Ja, ljubavnik napaćenog srca, Muhibibi sa očima punim suza, ja sam srećan.

Nasleđe

Sulejmanove dve haseki sultanije su mu podarile osam sinova, od kojih su četvorica preživeli do 1550ih. To su bili Mustafa, Selim, Bajazit i Džihangir. Od ovih samo Mustafa nije bio Huremin sin, već je bio sin Mahidevran Đulbehar sultanije("Prolećna ruža"), koji je bio stariji od Hureminih sinova, pa je imao prednost da nasledi tron. Hurem je bila svesna da ako Mustafa postane sultan, ona i njena deca biće ubijeni. Ali ipak je Mustafa od sve braće bio najtalentovaniji, a imao je i veliku podršku i od Ibrahim-paše. Austrijski ambasador Buzbek je jednom prilikom zapisao: „Sulejman među svojom decom ima sina po imenu Mustafa, čudesno dobro obrazovanog i razboritog i bliži mu se doba vladavine, pošto ima 24 ili 25 godina. Dao Bog da varvarin takve snage nikada ne dođe blizu nas“, čuvši priče o Mustafinim „neverovatnim prirodnim darovima“. Hurem je bila bar delom odgovorna oko imenovanja prestolonaslednika. Iako je bila Sulejmanova supruga, ona nije imala nikakvu zvaničnu javnu ulogu. To nije, međutim, sprečilo Hurem da ima veliki politički uticaj.

Princ Mustafa

Sulejman je jako voleo svog najstarijeg sina Mustafu, oni su imali veoma čvrst odnos, sobzirom da je Sulejman princa Mustafu prvog poslao u Manisu. Sulejmanova Haseki sultanija Hurem, je naravno znala da je Mustafa najstariji Sulejmanov sin, i da kao najstariji on treba doći na presto, ali ipak je htela da neki od njenih sinova dođe na presto (što je bilo teško,sobzirom da su Janjičari podržavali Mustafu i želeli su da on dođe na presto), zato je sa svojim zetom Velikim vezirom Damat Rustem pašom skovala zaveru protiv Princa Mustafe. Hurem Sultanija je prvobitno želela da na presto dođe njen sin Princ Selim, a Rustem Paša je želeo da dođe Selimov veliki rival Princ Bajazit, Hurem je napisala pismo u ime Šaha Tahmaspa (Sulejmanovog velikog neprijatelja) da su se Princ Mustafa i Tahmasp ujedinili protiv Sulejmana, što je naravno bila laž. Sulejman je u to poverovao i jako se razočarao, zatim 1553. godine Sulejman je pozvao Mustafu da pozagovaraju, što je bila klopka za nevinog princa. Sulejman misleći da ga je Mustafa izdao, pogubljuje svog najstarijeg sina.

Smrt

Već sedamdeseto-godišnjeg sultana smrt zateče 6. septembra 1566 godine, Sulejman je umro dan pre bitke kod Sigeta, iza sebe je ostavio svoju poznatu Sulejmaniju (Sulejmanovu Džamiju), u kojoj je sahranjen. Od svojih osam sinova, Sulejmana je nasledio u Beogradu najnesposobniji sin Selim, koji će postati širom poznat zbog svog pijančenja i alkohola koje je sprovodio. Sulejman je veći deo svog života provodio govoreći citate koji su ostavljali Islamske Hodže, Proroci... Od svega osam sinova, Sulejmanu je od 1561 ostao samo jedan, koji će postati budući sultan.

Povezano

• Sulejman Veličanstveni (TV serija)

Spoljašnje veze

Sulejman I na Wikimedijinoj ostavi

• Istorijska biblioteka: Sulejman I Veličanstveni
• Istorijska biblioteka: Ljubav zakon menja
• Istina o sultanu Sulejmanu („Večernje novosti“, feljton, april 2012) Arhivirano 2012-04-18 na Wayback Machine-u
• Istorijska biblioteka: Pad Beograda 1521. godine

Sulejman I Kuća Osmana Rođen/a: 6. novembar 1494 Umro/la: 5. septembar 1566
Kraljevske titule
Prethodi: Selim I	Sultan Osmanskog Carstva 22. sept. 1520 – 5. sept. 1566	Slijedi: Selim II
Sunitske titule
Prethodi: Selim I	Kalif islama 22. sept. 1520 – 5. sept. 1566	Slijedi: Selim II