විකිපීඩියා

කැමරූන්

කැමරූන් (ඉංග්‍රීසි: Cameroon,/ˌkæməˈruːn/, ප්‍රංශ: Cameroon, ඩූලා: Kamerun, එවුන්ඩෝ: Kamərún, ෆුලා: Kamerun, ෆෙෆෙ: Kamerun), නිල වශයෙන් කැමරූන් ජනරජය (ප්‍රංශ: Rémeroublique), බටහිර-මධ්‍යම අප්‍රිකාවේ රටකි, එය බටහිරින් සහ උතුරින් නයිජීරියාව, ඊසාන දෙසින් චැඩ්, නැගෙනහිරින් මධ්‍යම අප්‍රිකානු ජනරජය සහ දකුණින් සමක ගිනියාව, ගැබොන් සහ කොංගෝ ජනරජය මායිම් වේ. ගිනියා බොක්කෙහි සහ අත්ලාන්තික් සාගරයේ කොටසක් වන බයිෆ්රා ඔෆ් බීෆ්රා බටහිර අප්‍රිකාව සහ මධ්‍යම අප්‍රිකාව අතර සන්ධිස්ථානයේ ඇති උපායමාර්ගික පිහිටීම හේතුවෙන් එය කඳවුරු දෙකෙහිම සිටින ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇත.එහි මිලියන 27 කට ආසන්න ජනතාවක් දේශීය භාෂා 250 ක් කතා කරයි.[10][11][12]

කැමරූන් ජනරජය
République du Cameroun  (ප්‍රංශ)
Vertical tricolor (green, red, yellow) with a five-pointed gold star in the center of the red
Flag
ලාංඡනය of කැමරූන්
ලාංඡනය
උද්යෝග පාඨය: 
"Paix – Travail – Patrie" (ප්‍රංශ)
"සාමය - වැඩ - පීතෘ භූමිය"
ජාතික ගීය: 
"Ô Cameroun, Berceau de nos Ancêtres" (ප්‍රංශ)
"ඔ කැමරූන්, අපේ මුතුන්මිත්තන්ගේ තොටිල්ල"
ලෝක ගෝලයේ කැමරූන් හි පිහිටීම.
අගනුවරයවුන්ඩේ[1]
3°52′N 11°31′E / 3.867°N 11.517°E / 3.867; 11.517
විශාලතම නගරයඩුවාලා
නිල භාෂා(ව)ප්‍රංශ • ඉංග්‍රිසි
පිළිගත් ප්‍රාදේශීය භාෂා(ව)
  • කැමරූනියානු පිජින් ඉංග්‍රීසි
  • ෆුලා
  • එවුන්ඩෝ
  • චැඩියන් අරාබි
  • කැම්ෆ්‍රැන්ග්ලයිස්
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්
[1]
  • 24.3% බැමිලෙකේ-බමුම්
  • 21.6% බෙටි/බස්සා-ම්බම්
  • 14.6% බියු-මන්දාරා
  • 11% ෆුලනි සහ ෂුවා
  • 9.8% ආඩමාව-උබංගි (ම්බුම්-ගබයා)
  • 7.7% ග්‍රාස්ෆීල්ඩර්ස්
  • 3.3% පිග්මි ජනතාව
  • 2.7% සවා/ කොටියර්
  • 0.7% නිරිතදිග බන්ටු
  • 4.5% වෙනත් අය/විදේශීය
ආගම
(2020)[2]
  • 59.7% ක්‍රිස්තියානි ධර්මය
  • 20.2% ඉස්ලාම්
  • 19.0% සාම්ප්‍රදායික ඇදහිලි
  • 0.8% ආගම් නොඅදහන
  • 0.3% වෙනත්
ජාති නාම(ය)කැමරූනියානු
රජයඒකීය, ප්‍රමුඛ-පක්ෂය, ජනාධිපති, ජනරජය,[3] ඒකාධිපති පාලනයක් යටතේ[4][5][6]
• ජනාධිපති
පෝල් බියා
• අගමැති
ජෝසප් න්ගුට්
• සෙනෙට් සභාවේ සභාපති
මාර්සෙල් නියට් න්ජිෆෙන්ජි
• ජාතික සභාවේ සභාපති
කැවායේ යෙගුයි ජිබ්රිල්
ව්‍යවස්ථාදායකයපාර්ලිමේන්තුව
• උත්තර මන්ත්‍රී මණ්ඩලය
සෙනෙට් සභාව
• පහළ මන්ත්‍රී මණ්ඩලය
ජාතික සභාව
නිදහස 
ප්‍රංශය සහ එක්සත් රාජධානිය වෙතින්
• ප්‍රංශයෙන් නිදහස
1960 ජනවාරි 1
• එක්සත් රාජධානියෙන් නිදහස
1961 ඔක්තෝබර් 1
වර්ග ප්‍රමාණය
• සම්පූර්ණ
475,442 km2 (183,569 sq mi) (53 වන)
• ජලය (%)
0.57 [1]
ජනගහණය
• 2022 ඇස්තමේන්තුව
29,321,637 [1] (51 වන)
• ජන ඝණත්වය
39.7/km2 (102.8/sq mi)
දදේනි (ක්‍රශසා)2021 ඇස්තමේන්තුව
• සම්පූර්ණ
▲ ඇ.ඩො. බිලියන 101.950[7] (94 වන)
• ඒක පුද්ගල
▲ ඇ.ඩො. 3,745[7] (187 වන)
දදේනි (නාමික)2021 ඇස්තමේන්තුව
• සම්පූර්ණ
▲ ඇ.ඩො. බිලියන 44.893[7] (89 වන)
• ඒක පුද්ගල
▲ ඇ.ඩො. 1,649[7] (150 වන)
ගිනි (2014)46.6[8]
ඉහළ
මාසද (2021)0.576[9]
මධ්‍යම · 151 වන
ව්‍යවහාර මුදලමධ්‍යම අප්‍රිකානු CFA ෆ්‍රෑන්ක් (XAF)
වේලා කලාපයUTC+1 (WAT)
දින ආකෘතිදිදි/මාමා/වවවව
වවවව/මාමා/දිදි
රිය ධාවන මං තීරුවදකුණ
ඇමතුම් කේතය+237
අන්තර්ජාල TLD.cm

ප්‍රදේශයේ මුල් වැසියන්ට චැඩ් විල අවට සාඕ ශිෂ්ටාචාරය සහ ගිනිකොනදිග වැසි වනාන්තරයේ බකා දඩයම්කරුවන් ඇතුළත් විය.පෘතුගීසි ගවේෂකයන් 15 වන සියවසේදී වෙරළ තීරයට ළඟා වූ අතර එම ප්‍රදේශය රියෝ ඩොස් කැමරූස් (ඉස්සන්ගේ ගඟ) ලෙස නම් කරන ලදී, එය ඉංග්‍රීසියෙන් කැමරූන් බවට පත් විය. ෆුලානි සොල්දාදුවන් 19 වන සියවසේ උතුරේ ආඩමාවා එමිරේට් පිහිටුවා ගත් අතර බටහිර සහ වයඹ දිග විවිධ ජනවර්ග බලවත් ප්‍රධානීන් සහ ෆොන්ඩම් පිහිටුවා ගත්හ.1884 දී කැමරූන් ජර්මානු යටත් විජිතයක් බවට පත් විය.පළමු ලෝක යුද්ධයෙන් පසු එය ප්‍රංශය අතර බෙදී ගියේය. සහ එක්සත් රාජධානිය ජාතීන්ගේ සංගමයේ නියෝගයන් ලෙස යුනියන් ඩෙස් පොපියුලේෂන් ඩු කැමරූන් (යූපීසී) දේශපාලන පක්ෂය ස්වාධීනත්වය වෙනුවෙන් පෙනී සිටි නමුත් 1950 ගණන්වල ප්‍රංශය විසින් නීති විරෝධී කරන ලද අතර එය ප්‍රංශ සහ යූපීසී සටන්කාමී බලවේග අතර 1971 මුල් භාගය දක්වා සටන් කළ ජාතික විමුක්ති කැරැල්ලට හේතු විය. 1960, කැමරූන් හි ප්‍රංශ-පරිපාලන කොටස, ජනාධිපති අහමදු අහ්ඩ්ජෝ යටතේ කැමරූන් ජනරජය ලෙස ස්වාධීන විය. බ්‍රිතාන්‍ය කැමරූන් හි කොටසක් 1961 දී කැමරූන් ෆෙඩරල් ජනරජය පිහිටුවීම සඳහා එය සමඟ ඒකාබද්ධ විය.එම සම්මේලනය 1972 දී අත්හැර දමන ලදී. 1972 දී රට එක්සත් කැමරූන් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලද අතර 1984 දී ජනාධිපති නියෝගයක් මගින් නැවත කැමරූන් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී. Ahidjo ගේ ඉල්ලා අස්වීමෙන් පසු 1982 සිට වත්මන් ජනාධිපති පෝල් Biya රට මෙහෙයවීය; ඔහු මීට පෙර 1975 සිට අගමැති ධුරය දැරීය, කැමරූන් ඒකීය ජනාධිපති ජනරජයක් ලෙස පාලනය වේ.

කැමරූන්හි නිල භාෂා වන්නේ ප්‍රංශ සහ ඉංග්‍රීසි, හිටපු ප්‍රංශ කැමරූන් සහ බ්‍රිතාන්‍ය කැමරූන් වල නිල භාෂා වේ.එහි ආගමික ජනගහනය ප්‍රධාන වශයෙන් ක්‍රිස්තියානි වන අතර සැලකිය යුතු සුළුතරයක් ඉස්ලාම් ආගම අදහන අතර අනෙක් අය සාම්ප්‍රදායික ඇදහිලි අනුගමනය කරන දේශපාලකයින් සිටින ප්‍රදේශ. වැඩි විමධ්‍යගත කිරීම සහ සම්පූර්ණ වෙන්වීම හෝ ස්වාධීනත්වය (දකුණු කැමරූන් ජාතික කවුන්සිලයේ මෙන්) වෙනුවෙන් පෙනී සිටියේය.

කැමරූනියානුවන් විශාල සංඛ්‍යාවක් ජීවත් වන්නේ යැපුම් ගොවීන් ලෙසය.භූ විද්‍යාත්මක, භාෂාමය සහ සංස්කෘතික විවිධත්වය සඳහා රට බොහෝ විට "අප්‍රිකාවේ කුඩා" ලෙස හැඳින්වේ.[13][14] එහි උසම ස්ථානය, මීටර 4,100 (අඩි 13,500) ආසන්නයේ, නිරිතදිග කලාපයේ කැමරූන් කන්දයි. එහි වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නගර වන්නේ වුරි ගඟ අසබඩ පිහිටි ඩවුලාය. එහි ආර්ථික අගනුවර සහ ප්‍රධාන වරාය වන්නේ යවුන්ඩේ. එහි දේශපාලන අගනුවර ද එය වේ. නිරිතදිග ලිම්බේට ස්වභාවික වරායක් ඇත. කැමරූන් ස්වදේශීය සංගීත ශෛලීන් සඳහා ප්‍රසිද්ධය, විශේෂයෙන්ම මකොසා, ඤ්ඤං සහ බිකුට්සි, සහ එහි සාර්ථක ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම සඳහා, එය අප්‍රිකානු සංගමයේ, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ, ඉන්ටර්නැෂනල් ඩි ලා ෆ්‍රැන්කොෆෝනි (OIF), ජාතීන්ගේ පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලය, නොබැඳි ව්‍යාපාරය සහ ඉස්ලාමීය සහයෝගිතා සංවිධානයන් හි සාමාජික රාජ්‍යයකි.

නිරුක්තිය

සංස්කරණය

මුලදී, කැමරූන් යනු පෘතුගීසීන් විසින් වූරි ගඟට ලබා දුන් අනාගමික නාමයයි, ඔවුන් එය හැඳින්වූයේ "ඉස්සන්ගේ ගංගාව" හෝ "ඉස්සන්ගේ ගංගාව" යන අර්ථය ඇති රියෝ ඩොස් කැමරෝස් ලෙසිනි, එවකට බහුලව පැවති කැමරූන් අවතාර ඉස්සන් ගැන සඳහන් කරයි.[15][16] අද පෘතුගීසි භාෂාවෙන් රටේ නම කැමරේස් ලෙස පවතී.

ඉතිහාසය

සංස්කරණය

මුල් ඉතිහාසය

සංස්කරණය

වර්තමාන කැමරූන් ප්‍රථම වරට නවශිලා යුගයේ ජනාවාස වී ඇත.දිගම අඛණ්ඩ වැසියන් වන්නේ බකා (පිග්මි) වැනි කණ්ඩායම් ය.[17] එතැනින් නැගෙනහිර, දකුණු සහ මධ්‍යම අප්‍රිකාවට බන්ටු සංක්‍රමණයන් වසර 2000 කට පමණ පෙර සිදු වූ බව විශ්වාස කෙරේ.[18] ක්‍රි.ව. 500 පමණ චැඩ් විල අවට, කැනෙම් සහ එහි අනුප්‍රාප්තික රාජ්‍ය වූ බෝර්නු අධිරාජ්‍යයට මග පෑදුණි.බටහිර ප්‍රදේශයේ රාජධානිය සහ ප්‍රධාන රාජ්‍යයන් ඇති විය.

පෘතුගීසි නැවියන් 1472 දී වෙරළට පැමිණියහ. ඔවුන් වූරි ගඟේ ලෙපිඩොෆ්තාල්මස් ටර්නෙරනස් යන අවතාර ඉස්සන් බහුල බව දැක එය ඉංග්‍රීසියෙන් කැමරූන් බවට පත් වූ රියෝ ඩොස් කැමරේස් (ඉස්සන් ගඟ) ලෙස නම් කළහ.[19] ඊළඟ සියවස් කිහිපය තුළ යුරෝපීය අවශ්‍යතා ඔවුන් සමඟ වෙළඳාම විධිමත් කළේය. වෙරළබඩ ජනයා සහ ක්‍රිස්තියානි මිෂනාරිවරුන් රට අභ්‍යන්තරයට තල්ලු කළහ.

1896 දී සුල්තාන් ඊබ්‍රාහිම් න්ජෝයා විසින් බමුම් භාෂාව සඳහා බමුම් අක්ෂර හෝ ෂූ මාම් නිර්මාණය කරන ලදී.[20] එය බැමුම් අක්ෂර සහ ලේඛනාගාර ව්‍යාපෘතිය මගින් අද කැමරූන්හි උගන්වනු ලැබේ.[21]

බමුම් අක්ෂර යනු 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී න්ජෝයා රජු විසින් වර්ධනය කරන ලද ලේඛන පද්ධතියකි.

ජර්මානු පාලනය

සංස්කරණය

ජර්මනිය 1868 දී හැම්බර්ග්හි වෝර්මන් සමාගම ගබඩාවක් ගොඩනඟන විට කැමරූන් හි මුල් පිහිටුවීමට පටන් ගත්තේය.[22] ජර්මානු අධිරාජ්‍යය 1884 දී කැමරුන් යටත් විජිතයක් ලෙස භූමියට හිමිකම් කියමින් රට තුළට ස්ථාවර තල්ලුවක් ආරම්භ කළේය. ස්වදේශිකයන් විරුද්ධ විය. ජර්මනියේ වාණිජ සමාගම්, රබර්, ෆාම් ඔයිල් සහ කොකෝවා වතු යටිතල පහසුකම් ව්‍යාපෘති පවා බලහත්කාර ශ්‍රම ක්‍රමය මත රඳා පැවතුනි.[23] මෙම ආර්ථික ප්‍රතිපත්තිය අනෙකුත් යටත් විජිත බලවතුන්ගේ දැඩි විවේචනයට ලක් විය.[24]

ප්‍රංශ සහ බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය

සංස්කරණය

පළමුවන ලෝක සංග්‍රාමයේදී ජර්මනිය පරාජය වීමත් සමඟ, කැමරුන් ජාතීන්ගේ ලීගයක් බවට පත් වූ අතර 1919 දී ප්‍රංශ කැමරූන් සහ බ්‍රිතාන්‍ය කැමරූන් ලෙස බෙදී ගියේය. ප්‍රංශය කැමරූන් ආර්ථිකය ප්‍රංශය සමඟ ඒකාබද්ධ කර වැඩිදියුණු කළේය. [25] බලහත්කාර ශ්‍රමයේ යටත් විජිත ක්‍රමය වෙනස් කරමින් ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සහ පුහුණු ශ්‍රමිකයන් සහිත යටිතල පහසුකම් වැඩි දියුනු කලේය.[26]

බ්‍රිතාන්‍යයන් අසල්වැසි නයිජීරියාවේ සිට ඔවුන්ගේ භූමි ප්‍රදේශය පරිපාලනය කළහ. මෙය ඔවුන්ව නොසලකා හරින ලද "විජිතයක ජනපදයක්" බවට පත් කළ බවට ස්වදේශිකයන් පැමිණිලි කළහ. නයිජීරියානු සංක්‍රමණික කම්කරුවන් දකුණු කැමරූන් වෙත එක් රොක් වූ අතර බලහත්කාර ශ්‍රමය මුළුමනින්ම අවසන් කළ නමුත් දේශීය ස්වදේශිකයන් කෝපයට පත් විය.[27] ජාතීන්ගේ ලීගය 1946 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ භාරකාරත්වය බවට පරිවර්තනය කරන ලද අතර, ප්‍රංශ කැමරූන්හි නිදහස පිළිබඳ ප්‍රශ්නය දැඩි ප්‍රශ්නයක් බවට පත් විය.[28]

ප්‍රංශය විසින් 1955 ජුලි 13 දින කැමරූන්හි මහජනතාවගේ සංගමය (Union des Populations du Cameroon; UPC) නම් ස්වාධීන-ගැති දේශපාලන පක්ෂය නීති විරෝධී කරන ලදී.[29] රූබන් උම් නියෝබේ, ෆීලික්ස්-රෝලන්ඩ් මවුමි සහ අර්නස්ට් ඔවාන්ඩි ඇතුළු පක්ෂයේ නායකයින් බ්‍රිතාන්‍ය කැමරූන් වලදී ප්‍රශ්නය වූයේ ප්‍රංශ කැමරූන් සමඟ යලි එක්වීම හෝ නයිජීරියාවට එක්වීමයි, බ්‍රිතාන්‍යයන් නිදහසේ විකල්පය බැහැර කළේය.[30]

නිදහස

සංස්කරණය
 
බමුම් අක්ෂර යනු 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී න්ජෝයා රජු විසින් වර්ධනය කරන ලද ලේඛන පද්ධතියකි.
 
හිටපු ජනාධිපති අහමඩෝ අහිඩ්ජෝ 1960 සිට 1982 දක්වා පාලනය කළේය.

1960 ජනවාරි 1 වන දින, ප්‍රංශ කැමරූන් ජනාධිපති අහමදු අහිඩ්ජෝ යටතේ ප්‍රංශයෙන් නිදහස ලබා ගත්තේය. 1961 ඔක්තෝබර් 1 වන දින, කලින් බ්‍රිතාන්‍ය දක්ෂිණ කැමරූන් එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලයේ ඡන්දයෙන් එක්සත් රාජධානියෙන් නිදහස ලබා ප්‍රංශ කැමරූන් සමඟ එකතු වී ෆෙඩරල් ජනරජය පිහිටුවීමට සමත් විය. කැමරූන්, එය දැන් රජයේ නිවාඩු දිනයක් ලෙස සලකනු ලබන දිනයකි.[31] 1971 දී UPC යටපත් කිරීමෙන් පසුව පවා මෙය දිගටම කරගෙන යමින්, ජනාධිපති ධුරයේ බලය සංකේන්ද්‍රණය කිරීම සඳහා අහිඩ්ජෝ UPC සමඟ පැවති යුද්ධය භාවිතා කළේය.[32]

ඔහුගේ දේශපාලන පක්ෂය වන කැමරූන් ජාතික සංගමය (CNU) 1966 සැප්තැම්බර් 1 වන දින එකම නීත්‍යානුකූල දේශපාලන පක්ෂය බවට පත් වූ අතර 1972 මැයි 20 දින කැමරූන් එක්සත් ජනරජයකට පක්ෂව ෆෙඩරල් පාලන ක්‍රමය අහෝසි කිරීමට ජනමත විචාරණයක් සම්මත විය.[33] මෙම දිනය දැන් රටේ ජාතික දිනය, රජයේ නිවාඩු දිනයක් වේ.[34] අහිඩ්ජෝ සැලසුම් සහගත ලිබරල්වාදයේ ආර්ථික ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කරමින්, මුදල් බෝග සහ ඛනිජ තෙල් සංවර්ධනයට ප්‍රමුඛත්වය දෙමින්, ගොවීන්, සහ ප්‍රධාන සංවර්ධන ව්‍යාපෘති සඳහා මුල්‍යකරණය කළේය.කෙසේ වෙතත්, බොහෝ මුලපිරීම් අසාර්ථක විය. අහිඩ්ජෝ ඔවුන්ව මෙහෙයවීම සඳහා සුදුසුකම් නොලබන සහචරයින් පත් කළ විට.[35]

ජාතික ධජය 1975 මැයි 20 දින වෙනස් කරන ලදී. තරු දෙකක් ඉවත් කර, ඒ වෙනුවට විශාල මධ්‍යම තරුවක් ජාතික සමගිය සංකේතවත් කරන ලදී.

අහිඩ්ජෝ 1982 නොවැම්බර් 4 වන දින ඉල්ලා අස්වී ඔහුගේ ව්‍යවස්ථාපිත අනුප්‍රාප්තිකයා වූ පෝල් බියා වෙත බලය පැවරීය. කෙසේ වෙතත්, අහිඩ්ජෝ CNU හි පාලනයේ රැඳී සිටි අතර, පෝල් බියා සහ ඔහුගේ සහචරයින් ඔහුට ඉල්ලා අස්වන ලෙසට බලපෑම් කරන තෙක් තිරය පිටුපස සිට රට පාලනය කිරීමට උත්සාහ කළේය. වඩාත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රජයක් කරා, නමුත් අසාර්ථක වූ කුමන්ත්‍රණයක් ඔහුව ඔහුගේ පූර්වගාමියාගේ නායකත්ව විලාසය දෙසට තල්ලු කළේය.[36]

ජාත්‍යන්තර ආර්ථික තත්ත්වයන්, නියඟය, පෙට්‍රෝලියම් මිල පහත වැටීම සහ වසර ගණනාවක දුෂණ, වැරදි කළමනාකරණය සහ ගජමිතුරුවාදයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස 1980 දශකයේ මැද භාගයේ සිට 1990 දශකයේ අග භාගය දක්වා ආර්ථික අර්බුදයක් ක්‍රියාත්මක විය. 1990 දෙසැම්බරයේ බහු-පක්ෂ දේශපාලනය නැවත හඳුන්වාදීමත් සමඟ, හිටපු බ්‍රිතාන්‍ය දකුණු කැමරූන් පීඩන කණ්ඩායම් වැඩි ස්වයං පාලනයක් ඉල්ලා සිටි අතර, දකුණු කැමරූන් ජාතික කවුන්සිලය අම්බසෝනියා ජනරජය ලෙස සම්පූර්ණයෙන් වෙන්වීම වෙනුවෙන් පෙනී සිටියේය.[37] වෘත්තීය සමිතියකට සම්බන්ධ වීමට හෝ කිසිසේත්ම කිසිදු වෘත්තීය සමිතියකට සම්බන්ධ නොවීමට ඇති නිදහස සෑම රැකියාවකටම වෘත්තීය සමිති එකකට වඩා ඇති බැවින් තම රැකියාවේ ඕනෑම වෘත්තීය සමිතියකට සම්බන්ධ වීම කම්කරුවෙකුගේ තේරීම වේ.[38]

2006 ජූනි මාසයේදී, බකාසි අර්ධද්වීපයේ භෞමික ආරවුලක් පිළිබඳ සාකච්ඡා විසඳන ලදී. මෙම සාකච්ඡාවලට කැමරූන් ජනාධිපති පෝල් බියා, එවකට නයිජීරියාවේ ජනාධිපති ඔලුසේගුන් ඔබසාන්ජෝ සහ එවකට එක්සත් ජාතීන්ගේ මහලේකම් කොෆි අනන් සම්බන්ධ වූ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස තෙල්වලින් පොහොසත් අර්ධද්වීපයේ කැමරූන් පාලනය ඇති විය. භූමි ප්‍රදේශයේ උතුරු කොටස 2006 අගෝස්තු මාසයේදී නිල වශයෙන් කැමරූනියානු රජයට භාර දෙන ලද අතර,[39] අර්ධද්වීපයේ ඉතිරි කොටස වසර 2 කට පසුව, 2008 දී කැමරූන් වෙත භාර දෙන ලදී. කැමරූනියානු පාලනය පිළිගැනීම ප්‍රතික්ෂේප කළ බොහෝ සටන්කාමීන් 2009 නොවැම්බර් මාසයේදී ආයුධ බිම තැබූ අතර,[40] ඇතැමුන් වසර ගණනාවක් සටන් කරගෙන ගියහ.[41]

2008 පෙබරවාරියේදී, කැමරූන් වසර 15කට පසු එහි දරුණුතම ප්‍රචණ්ඩත්වය අත්විඳින ලද්දේ ඩවුලාහි ප්‍රවාහන වෘත්තීය සමිති වර්ජනයක් නාගරික ප්‍රදේශ 31ක ප්‍රචණ්ඩ විරෝධතා දක්වා වර්ධනය වූ විටය.

 
පෝල් බියා 1982 සිට රට පාලනය කරයි.

2014 මැයි මාසයේදී, චිබොක් පාසල් සිසුවියන් පැහැරගැනීමෙන් පසුව, කැමරූන්හි පෝල් බියා සහ චැඩ්හි අයිඩ්රිස් ඩෙබි යන ජනාධිපතිවරු බොකෝ හරාම් ට එරෙහිව යුද්ධ කරන බව නිවේදනය කළ අතර, නයිජීරියානු දේශසීමා වෙත හමුදා යෙදවූහ.[42] 2014 දෙසැම්බර් වැටලීමකදී සිවිල් වැසියන් 84 දෙනෙකු ඝාතනය කිරීම සිදු කල නමුත් 2015 ජනවාරි මාසයේ වැටලීමකින් දරුණු පරාජයක් අත්විඳීය. කැමරූන් 2018 සැප්තැම්බර් මාසයේදී කැමරූනියානු භූමියේ බොකෝ හරාම්ට එරෙහිව ජයග්‍රහණය ප්‍රකාශ කළේය.[43]

2016 නොවැම්බර් මාසයේ සිට, ප්‍රධාන වශයෙන් ඉංග්‍රීසි කතා කරන වයඹ සහ නිරිතදිග ප්‍රදේශවල විරෝධතාකරුවන් පාසල්වල සහ උසාවිවල ඉංග්‍රීසි භාෂාව අඛණ්ඩව භාවිතා කිරීම සඳහා උද්ඝෝෂනය කරමින් සිටිති. මෙම විරෝධතා හේතුවෙන් මිනිසුන් මරා දමා සිරගත කරන ලදී.[44] 2017 දී, පෝල් බියා ගේ රජය මාස තුනක් සඳහා කලාපවල අන්තර්ජාල ප්‍රවේශය අවහිර කළේය.[45] සැප්තැම්බර් මාසයේදී, බෙදුම්වාදීන් ඇන්ග්ලෝෆෝන් කලාපයේ ස්වාධීනත්වය සඳහා අම්බසෝනියා ෆෙඩරල් ජනරජය ලෙස ගරිල්ලා යුද්ධයක් ආරම්භ කළහ. 2019 වන විට, බෙදුම්වාදී ගරිල්ලන් සහ රජය අතර සටන් හමුදා අඛණ්ඩව ක්‍රියාත්මක වේ.[46] 2020 කාලය තුළ, නොයෙකුත් ත්‍රස්තවාදී ප්‍රහාර-ඒවායින් බොහොමයක් සිදු කරන ලද අතර සහ රජයේ පළිගැනීම් රට පුරා ලේ වැගිරීම්වලට තුඩු දී ඇත.[47] 2016 සිට, 450,000 කට වැඩි පිරිසක් තම නිවෙස්වලින් පලා ගොස් ඇත.[48] ගැටුම වක්‍රව බොකෝ හරාම්හි නැගිටීමක් ඇති කළේය. ඇම්බසෝනියානු බෙදුම්වාදීන්ට එරෙහිව සටන් කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කිරීම සඳහා කැමරූනියානු හමුදාව බොහෝ දුරට උතුරෙන් ඉවත් වූ බැවින් ප්‍රහාර එල්ල විය.[49]

2021 දෙසැම්බරයේ දී මස්ගම් ධීවරයන් සහ වාර්ගික අරාබි චෝවා එඬේරුන් අතර ජලය සඳහා ප්‍රවේශ වීම සම්බන්ධයෙන් ඇති වූ වාර්ගික ගැටුම්වලින් පසු උතුරු කැමරූන් හි 30,000 කට වැඩි පිරිසක් චැඩ් වෙත පලා ගියහ.[50][51]

දේශපාලනය සහ රජය

සංස්කරණය
 
යුනිටි පැලස් - කැමරූන් ජනාධිති නිවස

කැමරූන් ජනාධිපතිවරයා තේරී පත්වී ප්‍රතිපත්ති නිර්මාණය කරයි, රාජ්‍ය ආයතන පරිපාලනය කරයි, සන්නද්ධ හමුදාවන්ට අණදෙයි, සාකච්ඡා සහ ගිවිසුම් අනුමත කරයි, සහ හදිසි තත්වයක් ප්‍රකාශ කරයි.[52] ජනාධිපතිවරයා විසින් අගමැතිගේ සිට රජයේ නිල ප්‍රධානියා, පළාත් ආණ්ඩුකාරවරුන්ට සහ ප්‍රාදේශීය නිලධාරීන් ඇතුළු සියලුම මට්ටම්වලට රාජ්‍ය නිලධාරීන් පත් කරයි.[53] ජනාධිපතිවරයා තෝරාගනු ලබන්නේ වසර හතකට වරක් මහජන ඡන්දයෙන්ය. කැමරූන් නිදහස ලැබීමෙන් පසු ජනාධිපතිවරු 2 දෙනෙක් සිටිති.

ජාතික සභාව විසින් නීති සම්පාදනය කරයි, වසර පහක ධුර කාලයක් සඳහා තේරී පත් වන සාමාජිකයින් 180 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වන අතර වසරකට තුන් වතාවක් රැස්වේ.[54] බහුතර ඡන්දයෙන් නීති සම්මත වේ. 1996 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව දෙවන පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රී මණ්ඩලයක් ස්ථාපිත කරයි. එවැනි තීන්දු ජාතික නීතියට පටහැනි නොවන තාක් දුරට ප්‍රාදේශීය මට්ටමින් පාලනය කිරීමට සහ ආරවුල් විසඳීමට සම්ප්‍රදායික ප්‍රධානීන්, හිතවතුන් සහ ලැමිබේ බලය රජය පිළිගනී.[55]

කැමරූන් නීති පද්ධතිය සිවිල් නීතිය, සාමාන්‍ය නීතිය සහ චාරිත්‍රානුකූල නීතිය මිශ්‍ර වූවකි. නාමික වශයෙන් ස්වාධීන වුවද, අධිකරණය විධායකයේ අධිකරණ අමාත්‍යාංශයේ අධිකාරිය යටතට වැටේ. ජනාධිපතිවරයා සෑම තරාතිරමකම විනිසුරුවන් පත් කරයි.[56] අධිකරණය නිල වශයෙන් විනිශ්චය මණ්ඩල, අභියාචනාධිකරණය සහ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ලෙස බෙදී ඇත.එසේ නැතිනම් ජාතික ආරක්ෂාවට හානි කරයි.[57][58]

දේශපාලන සංස්කෘතිය

සංස්කරණය
 
බටහිර කලාපයේ බානාහි ප්‍රධානියෙකුගේ ප්‍රතිමාවක්

කැමරූන් රාජ්‍යයේ සෑම තරාතිරමකම දූෂණයෙන් පිරී පවතින රටක් ලෙස සැලකේ. 1997 දී කැමරූන් අමාත්‍යාංශ 29 ක දූෂණ විරෝධී කාර්යාංශයක් පිහිටුවූ නමුත් ක්‍රියාත්මක වූයේ 25% ක් පමණි, 2012 දී ට්‍රාන්ස්පේරන්සි ඉන්ටර්නැෂනල් කැමරූන් ලැයිස්තුවේ 144 වැනි ස්ථානයට පත් කළේය. රටවල් 176 කින් අවම වශයෙන් දූෂිත රටවල් දක්වා ශ්‍රේණිගත කර ඇත. 2006 ජනවාරි 18 වන දින, ජාතික දූෂණ විරෝධී නිරීක්ෂණාගාරයේ මඟ පෙන්වීම යටතේ බියා දූෂණ විරෝධී ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කළේය. නිදසුන, රේගු, මහජන සෞඛ්‍ය අංශය සහ මහජන ප්‍රසම්පාදනය.[59] කෙසේ වෙතත්, ට්‍රාන්ස්පේරන්සි ඉන්ටර්නැෂනල් විසින් 2018 දී රටවල් 180 ක ලැයිස්තුවේ කැමරූන් 152 ශ්‍රේණිගත කිරීම නිසා, පවතින දූෂණ විරෝධී කාර්යාංශය කුමක් වුවත්, දූෂණය වඩාත් නරක අතට හැරී ඇත.[60]

ජනාධිපති බීයාගේ කැමරූන් මහජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ව්‍යාපාරය (CPDM) 1990 දෙසැම්බර් වන තෙක් එකම නීත්‍යානුකූල දේශපාලන පක්ෂය විය. එතැන් සිට ප්‍රාදේශීය දේශපාලන කණ්ඩායම් ගණනාවක් පිහිටුවා ඇත. මූලික විපක්ෂය වන්නේ බොහෝ දුරට රටේ ඇන්ග්ලෝෆෝන් කලාපය පදනම් කරගත් ජෝන් ෆ්රූ එන්ඩි විසින් පිහිටුවූ සමාජ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පෙරමුණ (SDF) ය.[61]

බීයා සහ ඔහුගේ පක්ෂය ජාතික මැතිවරණවලදී ජනාධිපති ධුරය සහ ජාතික සභාව පාලනය කර ගෙන ඇති අතර, ප්‍රතිවාදීන් අසාධාරණ යැයි තර්ක කරයි.[62] පෙළපාලි වැළැක්වීම, රැස්වීම් කඩාකප්පල් කිරීම සහ විපක්ෂය අත්අඩංගුවට ගැනීම මගින් රජය විරුද්ධ කණ්ඩායම්වල නිදහස යටපත් කරන බවට මානව හිමිකම් සංවිධාන චෝදනා කරයි. නායකයින් සහ මාධ්‍යවේදීන්, විශේෂයෙන්ම, ඉංග්‍රීසි කතා කරන ජනතාව වෙනස් කොට සැලකීමට ලක්ව ඇත. විරෝධතා බොහෝ විට ප්‍රචණ්ඩ ගැටුම් සහ ඝාතන දක්වා වර්ධනය වේ.[63] 2017 දී, ජනාධිපති බීයා ඉංග්‍රීසි කතා කරන කලාපයේ අන්තර්ජාලය දින 94 කට වසා දැමීය. ඒ මිලියන පහක ජනතාවකට බාධා කිරීමේ අරමුණින්ය.[64]

ෆ්‍රීඩම් හවුස් දේශපාලන අයිතිවාසිකම් සහ සිවිල් නිදහස සම්බන්ධයෙන් කැමරූන් "නිදහස් නොවේ" ලෙස ශ්‍රේණිගත කරයි.[65] අවසන් පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය 2020 පෙබරවාරි 9 දින පැවැත්විණි.

විදේශ සබඳතා

සංස්කරණය
 
ජනාධිපති පෝල් බියා 2014 දී එක්සත් ජනපද ජනාධිපති බැරක් ඔබාමා සමඟ

කැමරූන් පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය ජාතීන්ගේ සහ ලා ෆ්‍රැන්කොෆෝනි යන දෙකෙහිම සාමාජිකයෙකි.

එහි විදේශ ප්‍රතිපත්තිය එහි ප්‍රධාන මිත්‍ර රාජ්‍යයක් වන ප්‍රංශය (එහි හිටපු යටත් විජිත පාලකයන්ගෙන් එකක්) සමීපව අනුගමනය කරයි.[66][67] කැමරූන් එහි ආරක්ෂාව සඳහා ප්‍රංශය මත දැඩි ලෙස රඳා පවතී, රජය හි අනෙකුත් අංශ හා සසඳන විට මිලිටරි වියදම් ඉහළ මට්ටමක පවතී.[68]

තෙල්වලින් පොහොසත් බකාසි අර්ධද්වීපය සන්තකයේ තබා ගැනීම සම්බන්ධයෙන් ජනාධිපති බියා නයිජීරියාවේ රජය සමඟ දශක ගණනාවක් තිස්සේ ගැටුමක නිරත වී ඇත.[69] කැමරූන් සහ නයිජීරියාව සැතපුම් 1,000 (කිලෝමීටර් 1,600) දේශ සීමාවක් බෙදා ගන්නා අතර බකාසි අර්ධද්වීපයේ ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ මතභේදයට ලක්ව ඇත. 1994 දී කැමරූන් ආරවුල විසඳීම සඳහා ජාත්‍යන්තර අධිකරණයට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කළේය. 1996 දී දෙරට සටන් විරාමයක් ඇති කිරීමට උත්සාහ කළහ. කෙසේ වෙතත්, වසර ගණනාවක් සටන් දිගටම පැවතුනි. 2002 දී, ICJ විසින් 1913 ඇන්ග්ලෝ-ජර්මානු ගිවිසුම කැමරූන් වෙත ස්වෛරීභාවය ලබා දුන් බව තීන්දු කළේය. මෙම තීන්දුව මගින් දෙරට විසින්ම ඉල්ලා අස්කර ගන්නා ලෙස ඉල්ලා සිටි අතර නයිජීරියාවේ දිගුකාලීන වාඩිලෑම හේතුවෙන් වන්දි ඉල්ලා කැමරූන් විසින් කරන ලද ඉල්ලීම ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී.[70] 2004 වන විට නයිජීරියාව අර්ධද්වීපය භාර දීමට නියමිත කාල සීමාව සපුරාලීමට අපොහොසත් විය. 2006 ජූනි මාසයේ පැවති එක්සත් ජාතීන්ගේ මැදිහත් වීමක් සහිත සමුළුවක් නයිජීරියාවට කලාපයෙන් ඉවත් වීමට ගිවිසුමකට පහසුකම් සලසන අතර නායකයින් දෙදෙනා ග්‍රීන්ට්‍රී ගිවිසුමට අත්සන් තැබූහ.[71] ඉවත් කර ගැනීම සහ පාලනය භාරදීම 2006 අගෝස්තු වන විට අවසන් විය.[72]

2019 ජූලි මාසයේදී, කැමරූන් ඇතුළු රටවල් 37 ක එක්සත් ජාතීන්ගේ තානාපතිවරු, ෂින්ජියැන්ග් කලාපයේ උයිගුර්වරුන්ට චීනය සැලකීම ආරක්ෂා කරමින් UNHRC වෙත ඒකාබද්ධ ලිපියක් අත්සන් කළහ.[73]

යුධ

සංස්කරණය
 
පෙළපාලියක් අතරතුර හමුදා වාහන

කැමරූන් සන්නද්ධ හමුදා, රටේ හමුදාව (Armée de Terre), රටේ නාවික හමුදාව (Marine Nationale de la République (MNR), නාවික පාබල හමුදාව ඇතුළත්), කැමරූනියානු ගුවන් හමුදාව (Armée de) සමන්විත වේ.

වයස අවුරුදු 18 සිට අවුරුදු 23 දක්වා සහ උසස් පාසලෙන් උපාධිය ලබා ඇති පිරිමි සහ ගැහැණු හමුදා සේවය සඳහා සුදුසුකම් ලබයි. සම්බන්ධ වන අය වසර 4 ක සේවා කාලයක් සම්පූර්ණ කිරීමට බැඳී සිටී. කැමරූන් හි බලහත්කාරයෙන් බඳවා ගැනීමක් නොමැත, නමුත් රජය ස්වේච්ඡා සේවකයන් සඳහා වරින් වර ඇමතුම් ලබා දෙයි.

මානව හිමිකම්

සංස්කරණය

අපරාධ සැකකරුවන්ට, වාර්ගික සුළු ජාතීන්ට, සමලිංගිකයන්ට සහ දේශපාලන ක්‍රියාකාරීන්ට අයුතු ලෙස සැලකීම සහ වධහිංසා පමුණුවන බවට මානව හිමිකම් සංවිධාන පොලිසියට සහ හමුදාවලට චෝදනා කරයි. එක්සත් ජාතීන්ගේ සංඛ්‍යාලේඛන පෙන්වා දෙන්නේ මිනිසුන් 21,000 කට වැඩි පිරිසක් අසල්වැසි රටවලට පලා ගොස් ඇති අතර 160,000 ක් ප්‍රචණ්ඩත්වය හේතුවෙන් අභ්‍යන්තරව අවතැන් වී ඇති අතර බොහෝ දෙනෙක් වනාන්තරවල සැඟවී සිටින බව වාර්තා වේ.[74] ප්‍රමාණවත් ආහාර සහ වෛද්‍ය පහසුකම් සඳහා ප්‍රමාණවත් ප්‍රවේශයක් නොමැතිව බන්ධනාගාර පිරී ඉතිරී යයි, සහ උතුරේ සම්ප්‍රදායික පාලකයන් විසින් පවත්වාගෙන යනු ලබන බන්ධනාගාර රජයේ නියෝග මත දේශපාලන විරුද්ධවාදීන් රඳවා තබා ගැනීමේ චෝදනාවට ලක් වේ. කෙසේ වෙතත්, 21 වැනි සියවසේ මුල් දශකයේ සිට, අනිසි හැසිරීම් සම්බන්ධයෙන් වැඩි වැඩියෙන් පොලිස් සහ ලිංගභේදයන්ට එරෙහිව නඩු පවරනු ලැබ ඇත. 2018 ජූලි 25 වන දින, එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් පිළිබඳ මහ කොමසාරිස් සෙයිඩ් රාද් අල් හුසේන්, කැමරූන්හි ඉංග්‍රීසි කතා කරන වයඹ සහ නිරිතදිග ප්‍රදේශවල උල්ලංඝනය කිරීම් සහ අපයෝජනයන් පිළිබඳ වාර්තා පිළිබඳව දැඩි කනස්සල්ල පළ කළේය.[75]

සමලිංගික ලිංගික ක්‍රියා දණ්ඩ නීති සංග්‍රහයේ 347-1 වගන්තිය මගින් තහනම් කර ඇති අතර මාස 6 සිට වසර 5 දක්වා සිරදඬුවමක් ඇත.[76]

2020 දෙසැම්බරයේ සිට, හියුමන් රයිට්ස් වොච් ප්‍රකාශ කළේ ඉස්ලාමීය සන්නද්ධ කණ්ඩායමක් වන බොකෝ හරාම් ප්‍රහාර වේගවත් කර ඇති අතර කැමරූන්හි ඈත උතුරු ප්‍රදේශයේ නගරවල සහ ගම්වල අවම වශයෙන් සිවිල් වැසියන් 80 දෙනෙකු ඝාතනය කර ඇති බවයි.[77]

පරිපාලන අංශ

සංස්කරණය
ප්‍රධාන ලිපියන්: කැමරූන් හි කලාප සහ කැමරූන් හි දෙපාර්තමේන්තු
 
කැමරූන් කලාප 10 කට බෙදා ඇත.

ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙන් කැමරූන් අර්ධ ස්වයං පාලන කලාප 10 කට බෙදා ඇත, ඒ සෑම එකක්ම තේරී පත් වූ ප්‍රාදේශීය සභාවක පරිපාලනය යටතේ ය. සෑම කලාපයකම ප්‍රධානත්වය දරනු ලබන්නේ ජනාධිපතිවරයා විසින් පත් කරන ලද ආණ්ඩුකාරවරයෙකු විසිනි.[78]

මෙම නායකයින්ට ජනාධිපතිවරයාගේ කැමැත්ත ක්‍රියාත්මක කිරීම, කලාපවල සාමාන්‍ය මනෝභාවය සහ තත්වයන් වාර්තා කිරීම, සිවිල් සේවය පරිපාලනය, සාමය පවත්වා ගැනීම සහ කුඩා පරිපාලන ඒකකවල ප්‍රධානීන් අධීක්ෂණය කිරීම යන චෝදනා ඇත. ආණ්ඩුකාරවරුන්ට පුළුල් බලතල ඇත: ඔවුන්ට තම ප්‍රදේශයේ ප්‍රචාරක කටයුතු සඳහා නියෝග කළ හැකි අතර හමුදාව සහ පොලිසිය කැඳවිය හැක.[79] සියලුම පළාත් පාලන නිලධාරීන් මධ්‍යම රජයේ භෞමික පරිපාලන අමාත්‍යාංශයේ සේවකයින් වන අතර, පළාත් පාලන ආයතන ද ඔවුන්ගේ අයවැයෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් ලබා ගනී.[80]

කලාප 58 කට බෙදා ඇත. (ප්‍රංශ දෙපාර්තමේන්තු) මේවායේ ප්‍රධානියා වන්නේ ජනාධිපති විසින් පත් කරන ලද ප්‍රාදේශීය නිලධාරීන් (ප්‍රෙෆෙට්) විසිනි. සහකාර ප්‍රාදේශීය නිලධාරීන් (sous-prefets) විසින් ප්‍රධානත්වය දරන කොට්ඨාශ තවදුරටත් උප කොට්ඨාශවලට (ආරෝන්ඩිස්මන්ට්) බෙදා ඇත. දිස්ත්‍රික් ප්‍රධානීන් (චෙෆ් ඩි ඩිස්ට්‍රික්) විසින් පරිපාලනය කරනු ලබන දිස්ත්‍රික්ක කුඩාම පරිපාලන ඒකක වේ.[81]

උතුරු දිග ප්‍රදේශ තුන වන්නේ ඈත උතුර (Extrême Nord), උතුරු (Nord) සහ ආඩමාව (Adamaoua) ය. ඒවාට සෘජුවම දකුණින් මධ්‍යම (Centre) සහ නැගෙනහිර (Est) වේ. දකුණු පළාත (Sud) ගිනියා බොක්කෙහි සහ දකුණු මායිමේ පිහිටා ඇත. කැමරූන් හි බටහිර කලාපය කුඩා කලාප හතරකට බෙදී ඇත: ලිටෝරල්(Littoral) සහ නිරිතදිග (Sud-Ouest) කලාප වෙරළ තීරයේ වන අතර වයඹ (Nord-Ouest) සහ බටහිර (Ouest) කලාප බටහිරින් තණ බිම් පිහිටා ඇත.[82]

භූගෝලය

සංස්කරණය
 
ගිනිකඳු ප්ලග් ඈත උතුරු ප්‍රදේශයේ රුම්සිකි අසල භූ දර්ශනයක්.
 
වාසා ජාතික වනෝද්‍යානයේ අලි ඇතුන්

වර්ග කිලෝමීටර් 475,442 (වර්ග සැතපුම් 183,569), කැමරූන් යනු ලොව 53 වැනි විශාලතම රට වේ. රට පිහිටා ඇත්තේ මධ්‍යම සහ බටහිර අප්‍රිකාවේ, අප්‍රිකාවේ සංධිස්ථානය ලෙසින්, ගිනියා බොක්කෙහි සහ අත්ලාන්තික් සාගරයේ කොටසක් වන බයිට් ඔෆ් බොනී මත ය.[83] කැමරූන් පිහිටා ඇත්තේ 1° සහ 13°N අක්ෂාංශ අතර සහ දේශාංශ 8° සහ 17°E අතර ය. කැමරූන් අත්ලාන්තික් සාගරයේ නාවික සැතපුම් 12 ක් පාලනය කරයි.

සංචාරක සාහිත්‍යය කැමරූන් විස්තර කරන්නේ "කුඩා අප්‍රිකාව" ලෙස එය මහාද්වීපයේ සියලුම ප්‍රධාන දේශගුණයන් සහ වෘක්ෂලතා ප්‍රදර්ශනය කරන බැවිනි: වෙරළ, කාන්තාරය, කඳු, වැසි වනාන්තර සහ සැවානා.[84] රටේ අසල්වැසියන් වන්නේ නයිජීරියාව සහ බටහිරින් අත්ලාන්තික් සාගරය; ඊසාන දෙසින් චැඩ්; නැගෙනහිරින් මධ්‍යම අප්‍රිකානු ජනරජය; සහ දකුණු දෙසින් සමක ගිනියාව, ගැබොන් සහ කොංගෝ ජනරජය.

කැමරූන් ප්‍රධාන භූගෝලීය කලාප පහකට බෙදී ඇති අතර ප්‍රමුඛ භෞතික, දේශගුණික සහ ශාකමය ලක්ෂණ වලින් වෙන්කර හඳුනාගත හැකිය. වෙරළබඩ තැනිතලාව ගිනියා බොක්කෙන් රට අභ්‍යන්තරයට කිලෝමීටර් 15 සිට 150 (සැතපුම් 9 සිට 93 දක්වා) දක්වා විහිදෙන අතර සාමාන්‍ය උස මීටර් 90 (අඩි 295) වේ.[85] කෙටි වියළි සමයක් සමඟ අධික උණුසුම් හා තෙතමනය සහිත මෙම තීරය ඝන වනාන්තරයක් වන අතර පෘථිවියේ ඇති තෙත්ම ස්ථාන කිහිපයක්, හරස්-සනාගා-බියෝකෝ වෙරළබඩ වනාන්තරවල කොටසක් ඇතුළත් වේ.[86]

දකුණු කැමරූන් සානුව වෙරළබඩ තැනිතලාවේ සිට සාමාන්‍ය උස මීටර් 650 (අඩි 2,133) දක්වා ඉහළ යයි.[87] සමක වැසි වනාන්තරය මෙම කලාපයේ ආධිපත්‍යය දරයි, නමුත් තෙත් සහ වියලි කාල අතර ප්‍රත්‍යාවර්තනය වෙරළට වඩා අඩු ආර්ද්‍රතාවයක් ඇති කරයි. මෙම ප්‍රදේශය අත්ලාන්තික් සමක වෙරළබඩ වනාන්තර පරිසර කලාපයේ කොටසකි.[88]

කැමරූන් පරාසය ලෙස හඳුන්වන අක්‍රමවත් කඳු, කඳු සහ සානු දාමයක් වෙරළේ කැමරූන් කන්දේ සිට - කැමරූන් හි උසම ස්ථානය වන මීටර් 4,095 (අඩි 13,435)[89] කැමරූන් හි උතුරු මායිමේ චැඩ් විල දක්වා 13°05' එන්. වර්ෂාපතනය ඉහළ අගයක් ගත්තද, විශේෂයෙන් බටහිර උස් සානුවේ මෙම කලාපය සෞම්‍ය දේශගුණයක් ඇත. එහි පස කැමරූන්හි වඩාත්ම සාරවත් පස අතර වේ, විශේෂයෙන් ගිනිකඳු කැමරූන් කන්ද අවට.[90] මෙහි ගිනිකඳු නිසා ආවාට විල් නිර්මාණය වී ඇත. 1986 අගෝස්තු 21 දින, මෙයින් එකක් වන නියෝස් විල, කාබන් ඩයොක්සයිඩ් බෙල්ච් කර මිනිසුන් 1,700 ත් 2,000 ත් අතර සංඛ්‍යාවක් මරා දැමීය.[91] මෙම ප්‍රදේශය ලෝක වනජීවී අරමුදල විසින් කැමරූනියානු උස්බිම් වනාන්තර පරිසර කලාපය ලෙස දක්වා ඇත.[92]

දකුණු සානුව උතුරු දෙසින් තණකොළ සහිත රළු ආඩමාව සානුව දක්වා ඉහළ යයි. මෙම ලක්ෂණය බටහිර කඳුකර ප්‍රදේශයේ සිට විහිදෙන අතර රටේ උතුර සහ දකුණ අතර බාධකයක් සාදයි. එහි සාමාන්‍ය උන්නතාංශය මීටර් 1,100 (අඩි 3,609),[93] වන අතර එහි සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 22 °C (71.6 °F) සිට 25 °C (77 °F) දක්වා පරාසයක පවතින අතර අප්‍රේල් සහ ඔක්තෝබර් අතර ඉහළ වර්ෂාපතනයක් ජූලි සහ අගෝස්තු මාසවල ඉහළ යයි.[94] උතුරු පහත්බිම් ප්‍රදේශය ආඩමාව අද්දර සිට චැඩ් විල දක්වා සාමාන්‍ය උස මීටර් 300 සිට 350 දක්වා (අඩි 984 සිට 1,148 දක්වා) දක්වා විහිදේ.[95] එහි ලාක්ෂණික වෘක්ෂලතාදිය සැවානා පඳුරු සහ තණකොළ වේ. මෙය විරල වර්ෂාපතනයක් සහ ඉහළ මධ්‍ය උෂ්ණත්වයක් සහිත ශුෂ්ක කලාපයකි.

කැමරූන් ජලාපවහන රටා හතරක් ඇත. දකුණේ ප්‍රධාන ගංගා වන්නේ එන්ටෙම්, නියොන්ග්, සනගා සහ වූරි ය. මේවා නිරිත දෙසට හෝ බටහිර දෙසට සෘජුවම ගිනියා බොක්ක වෙත ගලා යයි. ඩීජා සහ කඩයි ගිනිකොන දෙසින් කොංගෝ ගඟට ගලා යයි. උතුරු කැමරූන් හි, බෙනූස් ගඟ උතුරින් සහ බටහිරින් ගලා ගොස් නයිජර් වෙත ගලා යයි. කැමරූන් අසල්වැසි රටවල් තුනක් සමඟ බෙදා ගන්නා චැඩ් විල වෙත ලොගෝන් උතුරට ගලා යයි.[96]

ආර්ථිකය සහ යටිතල පහසුකම්

සංස්කරණය

කැමරූන් හි ඒක පුද්ගල GDP (මිලදී ගැනීමේ බලය සමානාත්මතාවය) 2017 දී ඇ.ඩො. 3,700 ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇත. ප්‍රධාන අපනයන වෙලඳපොලවල් නෙදර්ලන්තය, ප්‍රංශය, චීනය, බෙල්ජියම, ඉතාලිය, ඇල්ජීරියාව සහ මැලේසියාව ඇතුළත් වේ.[1]

කැමරූන් දශකයක්[කවදාද?] ශක්තිමත් ආර්ථික කාර්ය සාධනයක් ඇති අතර, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය වසරකට සාමාන්‍යයෙන් 4%ක වර්ධනය වේ. 2004-2008 කාලපරිච්ඡේදය තුළ රාජ්‍ය ණය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 60% සිට 10% දක්වා අඩු කරන ලද අතර නිල සංචිත ඇමෙරිකානු ඩොලර් බිලියන 3කට වඩා හතර ගුණයකින් වැඩි විය.[97] කැමරූන් යනු මධ්‍යම අප්‍රිකානු රාජ්‍ය බැංකුවේ හවුල්කරුවකි (එය ප්‍රමුඛ ආර්ථිකයයි), මධ්‍යම අප්‍රිකාවේ රේගු සහ ආර්ථික සංගමය (UDEAC) සහ අප්‍රිකාවේ ව්‍යාපාර නීතිය සමගි කිරීම සඳහා වූ සංවිධානය (OHADA).[98] එහි මුදල් වර්ගය CFA ෆ්‍රෑන්ක්වේ.

විරැකියාව 2019 දී 3.38% ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇත,[99] සහ ජනගහනයෙන් 23.8% ක් 2014 දී දිනකට ඇමරිකානු ඩොලර් 1.90 ක ජාත්‍යන්තර දරිද්‍රතා සීමාවට වඩා පහළින් ජීවත් වෙති.[100] 1980 ගණන්වල අග භාගයේ සිට, කැමරූන් දරිද්‍රතාවය අවම කිරීම, කර්මාන්ත පුද්ගලීකරණය කිරීම සහ ආර්ථික වර්ධනය ඉහළ නැංවීම සඳහා ලෝක බැංකුව සහ ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල (IMF) විසින් යෝජනා කරන ලද වැඩසටහන් අනුගමනය කරයි. රට තුළ සංචාරක ව්‍යාපාරය දිරිගැන්වීමට රජය පියවර ගෙන ඇත.[101]

 
කැමරූන්හි වැසි සමයේදී වල්යා ප්‍රජාවේ ලන්දේසි ගොනුන් සහ එළදෙනුන්

ඇස්තමේන්තුගත ජනගහනයෙන් 70% ක් ගොවිපළවල් වන අතර කෘෂිකර්මාන්තය 2017 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 16.7% ක් ඇස්තමේන්තු කර ඇත. බොහෝ කෘෂිකර්මාන්තය සරල මෙවලම් භාවිතයෙන් දේශීය ගොවීන් විසින් යැපුම් පරිමාණයෙන් සිදු කරයි. ඔවුන් තම අතිරික්ත නිෂ්පාදන අලෙවි කරන අතර සමහරු වාණිජමය භාවිතය සඳහා වෙනම ක්ෂේත්‍ර පවත්වාගෙන යයි. නාගරික මධ්‍යස්ථාන විශේෂයෙන්ම ඔවුන්ගේ ආහාර ද්‍රව්‍ය සඳහා ගොවි කෘෂිකර්මය මත රඳා පවතී. වෙරළ තීරයේ පාංශු සහ දේශගුණය කෙසෙල්, කොකෝවා, තෙල් පාම්, රබර් සහ තේ පුළුල් වාණිජ වගාව දිරිමත් කරයි. දකුණු කැමරූන් සානුවේ අභ්‍යන්තරයේ, මුදල් බෝගවලට කෝපි, සීනි සහ දුම්කොළ ඇතුළත් වේ. කෝපි යනු බටහිර කඳුකරයේ ප්‍රධාන මුදල් බෝගයක් වන අතර උතුරේ ස්වභාවික තත්වයන් කපු, රටකජු සහ සහල් වැනි භෝග වලට හිතකරය. ෆෙයාට්‍රේඩ් කපු නිෂ්පාදනය 2004 දී කැමරූන් හි ආරම්භ කරන ලදී.[102]

රට පුරා පශු සම්පත් ඇති කරයි.[103] මසුන් ඇල්ලීම පුද්ගලයින් 5,000 ක් සේවය කරන අතර සෑම වසරකම මුහුදු ආහාර ටොන් 100,000 කට වඩා සපයයි.[104][105] ග්‍රාමීය කැමරූන් වැසියන්ගේ දිගුකාලීන ප්‍රධාන ආහාරයක් වන බුෂ්මීට් අද රටේ නාගරික මධ්‍යස්ථානවල ප්‍රණීත ආහාරයකි. වාණිජ බුෂ්මීට් වෙළඳාම දැන් කැමරූන් හි වන සතුන්ට ඇති ප්‍රධාන තර්ජනය ලෙස වන විනාශය ඉක්මවා ඇත.[106][107]

දකුණු වැසි වනාන්තරය කැමරූන් හි මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 37%ක් ආවරණය වන පරිදි විශාල දැව සංචිත ඇත.[108] කෙසේ වෙතත්, වනාන්තරයේ විශාල ප්‍රදේශ කරා ළඟා වීමට අපහසුය. දැව කැපීම, විශාල වශයෙන් හසුරුවන්නේ විදේශීය සමාගම් විසින්,[109] රජයට වසරකට ඇමෙරිකානු ඩොලර් මිලියන 60ක් බදු වශයෙන් (1998 වන විට) සපයන අතර, දැව ආරක්ෂිත සහ තිරසාර ලෙස සූරාකෑම නීති මගින් නියම කරයි. කෙසේ වෙතත්, ප්‍රායෝගිකව, කර්මාන්තය කැමරූන් හි අවම වශයෙන් නියාමනය කරන ලද එකකි.[110]

කර්මාන්තශාලා පාදක කර්මාන්තය 2017 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 26.5%ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත. කැමරූන් හි කාර්මික ශක්තියෙන් 75% කට වඩා පිහිටා ඇත්තේ ඩුවාලා සහ බොනබේරි හි ය. කැමරූන් සතුව සැලකිය යුතු ඛනිජ සම්පත් ඇත, නමුත් මේවා විශාල වශයෙන් කැණීම් නොකෙරේ (කැමරූන්හි පතල් කැණීම බලන්න). 1986 සිට ඛනිජ තෙල් ලබා ගැනීම පහත වැටී ඇත, නමුත් මෙය තවමත් සැලකිය යුතු අංශයක් වන අතර මිල පහත වැටීම ආර්ථිකයට ප්‍රබල බලපෑමක් ඇති කරයි.[111] වේගවත් හා දිය ඇලි දකුණු ගංගාවලට බාධා කරයි, නමුත් මෙම ස්ථාන ජල විදුලි සංවර්ධනය සඳහා අවස්ථා ලබා දෙන අතර කැමරූන්හි බලශක්තියෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් සපයයි. එඩියා හි පිහිටි විශාලතම ජල විදුලි බලාගාරය සනාග ගඟ බලගන්වයි. කැමරූන්හි ඉතිරි ශක්තිය ලැබෙන්නේ තෙල් බලයෙන් ක්‍රියාත්මක වන තාප එන්ජින් මගිනි. රටේ බොහෝ ප්‍රදේශ විශ්වාසදායක බල සැපයුම් නොමැතිව පවතී.[112]

 
ඩුවාලා වරාය

කැමරූන් හි ගමනාගමනය බොහෝ විට දුෂ්කර ය. තාර දමා ඇත්තේ මාර්ගවලින් 6.6%ක් පමණි. මාර්ග බාධක බොහෝ විට පොලිසියට සහ ලිංගභේදයට සංචාරකයින්ගෙන් අල්ලස් ලබා ගැනීමට ඉඩ දීම හැර වෙනත් සුළු අරමුණු සඳහා සේවය කරයි.[113] මාර්ග මංකොල්ලකෑම නැගෙනහිර සහ බටහිර දේශසීමා ඔස්සේ ගමනාගමනයට දිගු කලක් බාධා කර ඇති අතර, 2005 සිට, මධ්‍යම අප්‍රිකානු ජනරජය තවදුරටත් අස්ථාවර වී ඇති හෙයින්, මෙම ගැටලුව නැඟෙනහිර ප්‍රදේශයේ උග්‍ර විය.

බහු පෞද්ගලික සමාගම් විසින් පවත්වාගෙන යනු ලබන නගරාන්තර බස් සේවා සියලුම ප්‍රධාන නගර සම්බන්ධ කරයි. ඒවා වඩාත් ජනප්‍රිය ප්‍රවාහන මාධ්‍යයන් වන අතර පසුව දුම්රිය සේවාව කැම්රේල් වේ. දුම්රිය සේවාව බටහිරින් කුම්බා සිට නැඟෙනහිරෙන් බෙලාබෝ දක්වා සහ උතුරින් න්ගවුන්ඩේරේ දක්වා දිව යයි.[114] ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ ඩුවාලා සහ යවුන්ඩේ හි පිහිටා ඇති අතර, තුන්වැන්න මරුවා හි ඉදිවෙමින් පවතී.[115] ඩුවාලා යනු රටේ ප්‍රධාන වරායයි.[116] උතුරේ, බෙනෝ ගඟ ගරුවා සිට නයිජීරියාව දක්වා සෘතුමය වශයෙන් යාත්‍රා කළ හැකිය.[117]

21 වැනි සියවසේ මුල් දශකයේ සිට මාධ්‍ය නිදහස වැඩි දියුණු වී ඇතත්, පුවත්පත් දූෂිත වන අතර විශේෂ අවශ්‍යතා සහ දේශපාලන කණ්ඩායම්වලට යටත් වේ.[118] රජයේ පලිගැනීම් වලක්වා ගැනීම සඳහා පුවත්පත් සාමාන්‍යයෙන් ස්වයංවාරණය කරයි. ප්‍රධාන ගුවන්විදුලි සහ රූපවාහිනී මධ්‍යස්ථාන රජය විසින් පවත්වාගෙන යනු ලබන අතර ගොඩබිම පදනම් වූ දුරකථන සහ විදුලි පණිවුඩ වැනි වෙනත් සන්නිවේදන බොහෝ දුරට රජයේ පාලනය යටතේ පවතී.[119] කෙසේ වෙතත්, 21 වැනි සියවසේ[120] පළමු දශකයේ සිට ජංගම දුරකථන ජාල සහ අන්තර්ජාල සපයන්නන් විශාල ලෙස වැඩි වී ඇති අතර ඒවා බොහෝ දුරට නියාමනය කර නොමැත.

ජනවිකාසය

සංස්කරණය
 
කාන්තා දින සැමරුමේදී කැමරූනියානු කාන්තාවන්

කැමරූන් හි ජනගහනය 2021 දී 27,198,628 විය. ආයු අපේක්ෂාව අවුරුදු 62.3 කි (පිරිමි සඳහා අවුරුදු 60.6 ක් සහ කාන්තාවන් සඳහා අවුරුදු 64).

කැමරූන්හි පිරිමින්ට (49.5%) වඩා කාන්තාවන් (50.5%) මදක් වැඩිය. ජනගහනයෙන් 60% කට වඩා වයස අවුරුදු 25 ට අඩු අය වෙති. වයස අවුරුදු 65 ට වැඩි පුද්ගලයින් මුළු ජනගහනයෙන් 3.11% ක් පමණි.

කැමරූන් හි ජනගහනය නාගරික සහ ග්‍රාමීය වැසියන් අතර සමානව බෙදී ඇත.[121] විශාල නාගරික මධ්‍යස්ථානවල, බටහිර කඳුකරයේ සහ ඊසානදිග තැනිතලාවේ ජන ඝනත්වය ඉහළම අගයක් ගනී.[122] ඩුවාලා, යාවුන්ඩේ සහ ගරුවා විශාලතම නගර වේ. ඊට ප්‍රතිවිරුද්ධව, ආඩමාව සානුව, ගිනිකොන දිග බෙනෝ අවපාතය සහ දකුණු කැමරූන් සානුව බොහෝමයක් ජනාකීර්ණ වන්නේ විරල ලෙසය.[123]

ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට අනුව, 2013 වසරේ ජනගහන වර්ධන වේගය 2.56%ක් වූ සාඵල්‍යතා අනුපාතය 4.8ක් විය.[124]

ජනාකීර්ණ බටහිර කඳුකරයේ සහ ඌන සංවර්ධිත උතුරේ ජනතාව රැකියා සඳහා වෙරළබඩ වතුකර කලාපයට සහ නාගරික මධ්‍යස්ථාන වෙත සංක්‍රමණය වෙමින් සිටිති.[125] කම්කරුවන් දකුණු හා නැගෙනහිර ලී මෝල් සහ වතුවල රැකියා සොයා කුඩා චලනයන් සිදුවෙමින් පවතී.[126] ජාතික ස්ත්‍රී පුරුෂ අනුපාතය සාපේක්ෂ වශයෙන් සමාන වුවත්, මෙම සංක්‍රමණිකයන් ප්‍රධාන වශයෙන් පිරිමින් වන අතර, එය සමහර කලාපවල අසමතුලිත අනුපාතවලට තුඩු දෙයි.[127]

 
ඈත උතුරු කලාපයේ මස්ගම් ගේ නිවෙස් පොළොවෙන් හා තණකොළවලින් සාදා ඇත.

ඒකාකාරී සහ බහු විවාහ යන දෙකම සිදු කරනු ලබන අතර සාමාන්‍ය කැමරූනියානු පවුල විශාල සහ ව්‍යාප්ත වේ.[128] උතුරේ, කාන්තාවන් ගෙදරට නැඹුරු වන අතර පිරිමින් ගව පට්ටි හෝ ගොවීන් ලෙස වැඩ කරති. දකුණේ කාන්තාවන් පවුලේ ආහාර වගා කරන අතර පිරිමින් මස් සපයා මුදල් බෝග වගා කරයි. කැමරූනියානු සමාජය පුරුෂ ආධිපත්‍යයක් වන අතර කාන්තාවන්ට එරෙහි ප්‍රචණ්ඩත්වය සහ වෙනස්කම් කිරීම සාමාන්‍ය දෙයකි.[129]

කැමරූන් හි විවිධ ජනවාර්ගික සහ භාෂාමය කණ්ඩායම් සංඛ්‍යාව 230 සහ 282 අතර යැයි ගණන් බලා ඇත.[130][131] ආඩමාව සානුව මේවා උතුරු හා දකුණු කොට්ඨාශවලට පුළුල් ලෙස බෙදී යයි. උතුරු ජනයා යනු මධ්‍යම කඳුකරයේ සහ උතුරු පහත් බිම්වල ජීවත් වන සුඩානියානු කණ්ඩායම් සහ උතුරු කැමරූන් පුරා පැතිරී සිටින ෆුලානි ය. ෂුවා අරාබිවරුන් කුඩා සංඛ්‍යාවක් ජීවත් වන්නේ චැඩ් විල අසල ය. දකුණු කැමරූන් හි බන්ටු සහ අර්ධ බන්ටු භාෂා කතා කරන්නන් වාසය කරයි. බන්ටු කතා කරන කණ්ඩායම් වෙරළබඩ සහ සමක කලාපවල වාසය කරන අතර අර්ධ-බන්ටු භාෂා කතා කරන්නන් බටහිර තණබිම් වල ජීවත් වෙති. ගයිල් සහ බකා පිග්මි ගෝත්‍රිකයන් 5,000ක් පමණ ගිනිකොනදිග සහ වෙරළබඩ වැසි වනාන්තරවල සැරිසරයි හෝ කුඩා, පාර අයිනේ ජනාවාසවල ජීවත් වෙති.[132] නයිජීරියානුවන් විශාලතම විදේශීය ජාතිකයන් සමූහය සෑදී ඇත.[133]

සරණාගතයින්

සංස්කරණය

2007 දී කැමරූන් සරණාගතයින් සහ සරණාගතයින් 97,400 කට පමණ සත්කාරකත්වය ලබා දුන්නේය. මෙයින් 49,300 මධ්‍යම අප්‍රිකානු ජනරජයෙන් (බොහෝ දෙනෙක් බටහිරට යුද්ධයෙන් තල්ලු වී ඇත), 41,600 චැඩ් වෙතින් සහ 2,900 නයිජීරියාවෙන් විය.[134] මධ්‍යම අප්‍රිකානු කොල්ලකරුවන් විසින් කැමරූනියානු පුරවැසියන් පැහැර ගැනීම් 2005 සිට වැඩි වී ඇත.

2014 මුල් මාසවලදී, මධ්‍යම අප්‍රිකානු ජනරජයේ ප්‍රචණ්ඩත්වයෙන් පලා යන සරණාගතයින් දහස් ගණනක් කැමරූන් වෙත පැමිණියහ.[135]

2014 ජූනි 4 දින, "ඇලර්ට් නෙට්" වාර්තා කළේ:

"දෙසැම්බරයේ සිට අසල්වැසි කැමරූන් වෙත 90,000 කට ආසන්න පිරිසක් පලා ගොස් ඇති අතර සතියකට 2,000 ක් දක්වා, වැඩි වශයෙන් කාන්තාවන් සහ ළමයින් තවමත් දේශ සීමාව තරණය කරයි."

- එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය -

"කාන්තාවන් සහ ළමයින් කැමරූන් වෙත පැමිණෙන්නේ සති, සමහර විට මාස ගණනකට පසු, මහමග, ආහාර සොයා කම්පන සහගත තත්ත්වයකිනි."[136]

- ලෝක ආහාර වැඩසටහනේ (WFP) විධායක අධ්‍යක්ෂ, එතරින් කසින් -

භාෂා

සංස්කරණය
 
කලාපයේ දේශීය භාෂා සිතියම

ඉංග්‍රීසි සහ ප්‍රංශ යන දෙකම නිල භාෂා වේ, නමුත් ප්‍රංශ භාෂාව බොහෝ දුරට තේරුම් ගත හැකි භාෂාව වේ. (80% කට වඩා වැඩි).[137] මුල් ජනපදිකයන්ගේ භාෂාව වූ ජර්මානු භාෂාව බොහෝ කලකට පෙර ප්‍රංශ සහ ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් විස්ථාපනය වී ඇත. කැමරූනියානු පිඩ්ජින් ඉංග්‍රීසි යනු කලින් බ්‍රිතාන්‍ය-පරිපාලනය කරන ලද ප්‍රදේශ වල භාෂා භාෂාවයි.[138] කැම්ෆ්රැන්ග්ලයිස් නම් ඉංග්‍රීසි, ප්‍රංශ සහ පිජින් මිශ්‍රණයක් 1970 ගණන්වල මැද භාගයේ සිට නාගරික මධ්‍යස්ථානවල ජනප්‍රිය වෙමින් පවතී.[139]

යටත් විජිත භාෂාවලට අමතරව, කැමරූනියානුවන් මිලියන 20කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් කතා කරන තවත් භාෂා 250ක් පමණ ඇත.[140] කැමරූන් ලෝකයේ භාෂාමය වශයෙන් විවිධත්වයෙන් යුත් රටවල් අතරින් එකක් ලෙස සැලකෙන්නේ මේ නිසා ය.[141]

2017 දී ෆ්‍රැන්කෝෆෝන් කථිකයන්ගේ පීඩනයට එරෙහිව ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් විරෝධතා ඇති විය.[142] විරෝධතාකරුවන්ට එරෙහිව හමුදාව යොදවන ලද අතර මිනිසුන් මිය ගිය අතර, සිය ගණනක් සිරගත කරන ලද අතර දහස් ගණනක් රට හැර ගියහ.[143] මෙය ඇම්බසෝනියා ස්වාධීන ජනරජයක් ප්‍රකාශයට පත්කිරීමෙන් අවසන් විය,[144] එය ඇන්ග්ලෝෆෝන් අර්බුදය දක්වා වර්ධනය විය.[145] මෙම අර්බුදයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස 2020 ජුනි මාසය වන විට පුද්ගලයින් 740,000ක් අභ්‍යන්තරව අවතැන් වී ඇති බවට ගණන් බලා ඇත.[146]

ආගම්

සංස්කරණය
කැමරූන් හි ආගම (ආගමික දත්ත ලේඛනාගාර සංගමය විසින් 2020 ඇස්තමේන්තුව)[2]
කතෝලික
  
 26.6%
රෙපරමාදු
  
 22.5%
ඉස්ලාම්
  
 20.2%
ආගම් නොඅදහන
  
 0.8%
අප්‍රිකානු සම්ප්‍රදායික ආගම්
  
 19.0%
වෙනත්, අනෙකුත් කිතුනුවන් ඇතුළුව
  
 10.8%

කැමරූන් හි ආගමික නිදහස සහ විවිධත්වය ඉහළ මට්ටමක පවතී. ප්‍රමුඛ ඇදහිල්ල ක්‍රිස්තියානි ධර්මය වන අතර එය ජනගහනයෙන් තුනෙන් දෙකක් පමණ ක්‍රියාත්මක වන අතර ඉස්ලාම් සැලකිය යුතු සුළුතර ඇදහිල්ලක් වන අතර එය හතරෙන් එකක් පමණ පිළිපදින්නේය. ඊට අමතරව සාම්ප්‍රදායික ඇදහිලි බොහෝ අය විසින් අනුගමනය කරනු ලැබේ. මුස්ලිම්වරුන් වැඩිපුරම සංකේන්ද්‍රණය වී සිටින්නේ උතුරේ වන අතර ක්‍රිස්තියානුවන් මූලික වශයෙන් දකුණු හා බටහිර ප්‍රදේශවල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත, නමුත් ආගම් දෙකෙහිම නියැලෙන්නන් රට පුරා සොයාගත හැකිය.[147] විශාල නගරවල කණ්ඩායම් දෙකෙහිම සැලකිය යුතු ජනගහනයක් ඇත.[148] කැමරූන් හි මුස්ලිම්වරුන් සුෆි, සලාෆි,[149] ෂියා සහ නිකායට අයත් නොවන මුස්ලිම් ලෙස බෙදී ඇත.[150][151]

 
ජයග්‍රහණයේ අප ස්වාමිදූගේ ආසන දෙව්මැදුර, යවුන්ඩේහි කතෝලික පල්ලිය

බ්‍රිතාන්‍ය කැමරූන් වල කොටසක්ව සිටි වයඹ සහ නිරිතදිග පළාත්වල ජනතාව, රෙපරමාදු භක්තිකයන්ගේ වැඩිම ප්‍රතිශතයක් ඇත. දකුණු සහ බටහිර ප්‍රදේශ වල ප්‍රංශ භාෂාව කතා කරන ප්‍රදේශ බොහෝ දුරට කතෝලික වේ.[152] දකුණු ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් ප්‍රධාන වශයෙන් ක්‍රිස්තියානි හෝ සාම්ප්‍රදායික අප්‍රිකානු සජීවී විශ්වාසයන් හෝ මේ දෙකේ සමමුහුර්ත සංකලනයක් අනුගමනය කරයි. මිනිසුන් මන්තර ගුරුකම් ගැන පුලුල්ව විශ්වාස කරන අතර රජය එවැනි ක්‍රියාවන් තහනම් කරයි. සැක සහිත මායාකාරියන් බොහෝ විට මැර ප්‍රචණ්ඩත්වයට ලක් වේ. අන්සාර් අල්-ඉස්ලාම් නම් ඉස්ලාමීය ජිහාඩ් කණ්ඩායම උතුරු කැමරූන් හි ක්‍රියාත්මක වන බවට වාර්තා වී ඇත.[153]

උතුරු ප්‍රදේශ වල, ප්‍රාදේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන ෆුලානි ජනවාර්ගික කණ්ඩායම බොහෝ දුරට මුස්ලිම් වේ, නමුත් සමස්ත ජනගහනය මුස්ලිම්වරුන්, ක්‍රිස්තියානීන් සහ ස්වදේශික ආගමික විශ්වාසයන් (ෆුලානි විසින් කිර්ඩි ("මිථ්‍යාදෘෂ්ටික") ලෙස හඳුන්වනු ලබන) අනුගාමිකයින් අතර තරමක් සමානව බෙදී ඇත.[154] බටහිර කලාපයේ බමුම් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම බොහෝ දුරට මුස්ලිම් වේ.[155] ස්වදේශික සම්ප්‍රදායික ආගම් රට පුරා ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ක්‍රියාත්මක වන නමුත් නගරවල ප්‍රසිද්ධියේ ක්‍රියාත්මක වන්නේ කලාතුරකිනි, එයට අර්ධ වශයෙන් බොහෝ ආදිවාසී ආගමික කණ්ඩායම් සහජයෙන්ම දේශීය ස්වභාවයක් ගනී.[156]

අධ්‍යාපනය සහ සෞඛ්‍යය

සංස්කරණය
 
කැමරූන් හි පාසල් දරුවන්

2013 දී, කැමරූන් හි සමස්ත වැඩිහිටි සාක්ෂරතා අනුපාතය 71.3% ලෙස ගණන් බලා ඇත. වයස අවුරුදු 15-24 අතර තරුණයින් අතර සාක්ෂරතා අනුපාතය පිරිමින් සඳහා 85.4% ක් සහ කාන්තාවන් සඳහා 76.4% ක් විය.[157] බොහෝ දරුවන්ට පෞද්ගලික සහ ආගමික පහසුකම්වලට වඩා ලාභදායී රජයේ පාසල් වෙත ප්‍රවේශය ඇත.[158] අධ්‍යාපන ක්‍රමය බ්‍රිතාන්‍ය සහ ප්‍රංශ පූර්වාදර්ශ මිශ්‍රණයකි[159] බොහෝ උපදෙස් ඉංග්‍රීසි හෝ ප්‍රංශ භාෂාවෙන් ඇත.[160]

කැමරූන් අප්‍රිකාවේ ඉහළම පාසල් පැමිණීමේ අනුපාතයක් ඇත.[161] සංස්කෘතික ආකල්ප, ගෘහස්ත රාජකාරි, අඩු වයසින් විවාහ වීම, ගැබ් ගැනීම් සහ ලිංගික හිරිහැර නිසා ගැහැනු ළමයින් පිරිමි ළමයින්ට වඩා අඩුවෙන් පාසල් යනවා. දකුණේ පැමිණීමේ අනුපාත වැඩි වුවද,[162] අසමානුපාතික ලෙස ගුරුවරුන් සංඛ්‍යාවක් එහි ස්ථානගත කර ඇති අතර, උතුරු පාසල් නිදන්ගතව අඩු සේවක සංඛ්‍යාවක් ඇත. 2013 දී ප්‍රාථමික පාසල්වලට ඇතුළත් වීමේ අනුපාතය 93.5%කි.[163]

කැමරූන් හි පාසල් පැමිණීමට ද ළමා ශ්‍රමය බලපානු ලබයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, ළමා ශ්‍රමයේ නරකම ආකාරයන් පිළිබඳ එක්සත් ජනපද කම්කරු දෙපාර්තමේන්තුවේ සොයාගැනීම් වාර්තා කළේ වයස අවුරුදු 5 සිට 14 දක්වා ළමුන්ගෙන් 56%ක් වැඩ කරන දරුවන් බවත්, වයස අවුරුදු 7 සිට 14 දක්වා ළමුන්ගෙන් 53%ක් පමණ වැඩ සහ පාසැල ඒකාබද්ධ බවත්ය.[164][159] 2014 දෙසැම්බරයේදී, ජාත්‍යන්තර කම්කරු කටයුතු කාර්යාංශය විසින් නිකුත් කරන ලද ළමා ශ්‍රමිකයන් හෝ බලහත්කාර ශ්‍රමිකයන් විසින් නිෂ්පාදනය කරන ලද භාණ්ඩ ලැයිස්තුවක් කොකෝවා නිෂ්පාදනයේදී ළමා ශ්‍රමිකයන් වෙත යොමු වූ රටවල් අතර කැමරූන් සඳහන් කර ඇත.[165][160]

සෞඛ්‍ය සේවාවේ ගුණාත්මක භාවය සාමාන්‍යයෙන් අඩුය.[166] 2012 දී උපතේදී ආයු අපේක්ෂාව අවුරුදු 56ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර නිරෝගී ආයු වසර 48ක් අපේක්ෂා කෙරේ.[167] කැමරූන් හි සශ්‍රීකත්ව අනුපාතය ඉහළ මට්ටමක පවතින අතර එක් කාන්තාවක් සඳහා සාමාන්‍ය උපත් 4.8 ක් සහ පළමු උපතේදී සාමාන්‍ය මවකගේ වයස අවුරුදු 19.7 කි.[168] ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට අනුව කැමරූන්හි සෑම පුද්ගලයන් 5000 කටම සිටින්නේ එක් වෛද්‍යවරයෙක් පමණි.[169] 2014 දී, සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා වෙන් කර ඇත්තේ මුළු දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වියදමෙන් 4.1%ක් පමණි.[170] සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතියේ මූල්‍ය කප්පාදුව හේතුවෙන් වෘත්තිකයන් සිටින්නේ ස්වල්පයකි. කැමරූන් හි පුහුණුව ලැබූ වෛද්‍යවරුන් සහ හෙදියන් විදේශගත වන්නේ කැමරූන්හි වැඩ ප්‍රමාණය වැඩි වන අතර ගෙවීම දුර්වල බැවිනි. ඔවුන්ගේ උපකාර අවශ්‍ය වුවද හෙදියන් රැකියා විරහිත ය. ඔවුන්ගෙන් සමහරෙක් ස්වේච්ඡාවෙන් උදව් කරන නිසා ඔවුන්ගේ කුසලතා නැති නොවේ.[171] ප්‍රධාන නගරවලින් පිටත, පහසුකම් බොහෝ විට අපිරිසිදු සහ දුර්වල ලෙස සන්නද්ධ වේ.[172]

 
කැමරූන් හි ආයු අපේක්ෂාව

2012 දී, ප්‍රධානතම මාරාන්තික රෝග තුන වූයේ HIV/AIDS, පහළ ශ්වසන පත්‍රිකාවේ ආසාදන සහ පාචන රෝගයි.[173] ආවේණික රෝග අතර ඩෙංගු උණ, ෆයිලේරියාසිස්, ලීෂ්මේනියාසිස්, මැලේරියාව, මෙනින්ජයිටිස්, ෂිස්ටෝසෝමියාසිස් සහ නිදාගැනීමේ අසනීප ඇතුළත් වේ.[174] 2016 වසරේ HIV/AIDS ව්‍යාප්තිය අනුපාතය වයස අවුරුදු 15-49[175] සඳහා 3.8%ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇත, නමුත් රෝගයට එරෙහිව ඇති දැඩි අපකීර්තිය නිසා වාර්තා වූ රෝගීන් සංඛ්‍යාව කෘත්‍රිමව අඩු මට්ටමක පවතී.[176] 2016 දී වයස අවුරුදු 14ට අඩු ළමුන් 46,000ක් HIV සමඟ ජීවත් වන බවට ඇස්තමේන්තු කර ඇත. කැමරූන් හි HIV සමඟ ජීවත් වන අයගෙන් 58%ක් ඔවුන්ගේ තත්ත්වය දන්නා අතර ARV ප්‍රතිකාර ලබා ගන්නේ 37%ක් පමණි. 2016 දී, ඒඩ්ස් හේතුවෙන් 29,000 මරණ වැඩිහිටියන් හා ළමුන් තුළ සිදු විය.[177]

කැමරූන් හි බහුලව පවතින සම්ප්‍රදායික චාරිත්‍රයක් වන පියයුරු මදිම ගැහැණු ළමයින්ගේ සෞඛ්‍යයට බලපායි.[178][179][180][181] ස්ත්‍රී ලිංග ඡේදනය (FGM) බහුලව සිදු නොවුණත්, සමහර ජනගහණයන් අතර ක්‍රියාත්මක වේ; 2013 යුනිසෙෆ් වාර්තාවකට අනුව,[182] කැමරූන් හි කාන්තාවන්ගෙන් 1% FGM වලට භාජනය වී ඇත. කාන්තාවන්ගේ සහ ගැහැණු ළමයින්ගේ සෞඛ්‍යයට ද බලපෑම් ඇති කරමින්, උපත් පාලන ව්‍යාප්තිය අනුපාතය 2014 දී 34.4%ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇත. සාම්ප්‍රදායික වෛද්‍යවරුන් සාක්ෂි මත පදනම් වූ වෛද්‍ය විද්‍යාව සඳහා ජනප්‍රිය විකල්පයක් ලෙස පවතී.

සංස්කෘතිය

සංස්කරණය

සංගීතය සහ නැටුම්

සංස්කරණය
 
නැටුම්කරුවන් නැඟෙනහිර කලාපයට පැමිණෙන අමුත්තන්ට ආචාර කරති.

සංගීතය සහ නැටුම් කැමරූනියානු උත්සව, උත්සව, සමාජ රැස්වීම් සහ කතන්දර කීමේ අනිවාර්ය අංග වේ.[183][184] සාම්ප්‍රදායික නැටුම් ඉතා ඉහළ නැටුම් නිර්මාණය කර ඇති අතර පිරිමින් සහ කාන්තාවන් වෙන් කර හෝ එක් ලිංගයකට සහභාගී වීම සම්පූර්ණයෙන්ම තහනම් කරයි.[185] නර්තනයේ අරමුණු පිරිසිදු විනෝදාස්වාදයේ සිට ආගමික භක්තිය දක්වා විහිදේ.[186] සම්ප්‍රදායිකව සංගීතය වාචිකව සම්ප්‍රේෂණය වේ. සාමාන්‍ය ප්‍රසංගයක දී ගායක ගායිකාවන්ගේ ගායනයක් ඒකල වාදකයෙකු ප්‍රතිරාවය කරයි.[187]

සංගීත සහය අත්පුඩි ගැසීම සහ පාද මුද්දර දැමීම තරම් සරල විය හැක,[188] නමුත් සාම්ප්‍රදායික වාද්‍ය භාණ්ඩවලට නර්තන ශිල්පීන් විසින් පැළඳ සිටින සීනු, අත්පුඩි ගසන, බෙර සහ කතා බෙර, නළා, අං, රැට්ල්ස්, සීරීම්, තන්තු භාණ්ඩ, විසිල් සහ සයිලෝෆෝන් ඇතුළත් වේ. මේවායේ සංයෝජන වාර්ගික කණ්ඩායම සහ කලාපය අනුව වෙනස් වේ. සමහර ප්‍රසංගකයන් වීණා වාද්‍ය භාණ්ඩයක් සමඟින් සම්පූර්ණ ගීත තනිවම ගායනා කරයි.[189][190]

ජනප්‍රිය සංගීත ශෛලීන් අතර වෙරළ තීරයේ ඇම්බසි බේ, බස්සා හි ඇසිකෝ, බංගංටේ හි මන්ගම්බු සහ බැමිලෙකේ හි ත්සමස්සි ඇතුළත් වේ.[191] නයිජීරියානු සංගීතය ඇංග්ලෝෆෝන් කැමරූනියානු වාදකයන්ට බලපෑම් කර ඇති අතර, ප්‍රින්ස් නිකෝ ම්බර්ගාගේ "ස්වීට් මදර්" හි ඉහළම ගීතය ඉතිහාසයේ වැඩියෙන්ම අලෙවි වූ අප්‍රිකානු වාර්තාව වේ.[192]

වඩාත්ම ජනප්‍රිය සංගීත ශෛලීන් දෙක වන්නේ මකොසා සහ බිකුට්සි ය. මකොසා ඩවුලා හි වර්ධනය වූ අතර ජන සංගීතය, උසස් ජීවිතය, ආත්මය සහ කොංගෝ සංගීතය මිශ්‍ර කරයි. මනු දිබංගෝ, ෆ්‍රැන්සිස් බෙබේ, මෝනි බිලේ සහ පෙටිට්-පේයිස් වැනි රංගන ශිල්පීන් 1970 සහ 1980 ගණන් වලදී මෙම ශෛලිය ලොව පුරා ප්‍රචලිත කළහ. බිකුට්සි එවොන්ඩෝ අතර යුද සංගීතය ලෙස ආරම්භ විය. ඈන්-මාරි නසී වැනි කලාකරුවන් එය 1940 ගණන්වල පටන් ජනප්‍රිය නැටුම් සංගීතයක් බවට වර්ධනය කරන ලද අතර, මමා ඔහන්ජා සහ ලෙස් ටෙට්ස් බෲලීස් වැනි ප්‍රසංගකරුවන් එය 1960, 1970 සහ 1980 ගණන් වලදී ජාත්‍යන්තරව ප්‍රචලිත කළහ.[193]

නිවාඩු දින

සංස්කරණය

කැමරූන් හි දේශප්‍රේමය හා සම්බන්ධ වඩාත්ම කැපී පෙනෙන නිවාඩු දිනය ජාතික දිනය වන අතර එය එක්සත් දිනය ලෙසද හැඳින්වේ. වඩාත්ම කැපී පෙනෙන ආගමික නිවාඩු දින අතර උපකල්පන දිනය සහ නැගීමේ දිනය වේ, එය සාමාන්‍යයෙන් පාස්කු ඉරිදාට දින 39 කට පසුව වේ. වයඹ සහ නිරිතදිග පළාත්වල, සාමූහිකව අම්බසෝනියා ලෙස හැඳින්වේ, ඔක්තෝබර් 1 ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස සැලකේ, අම්බසෝනියානුවන් කැමරූන් වෙතින් නිදහස ලැබූ දිනය ලෙස සලකනු ලැබේ.[194]

ආහාර පිසීම

සංස්කරණය
 
කෙසෙල් සහ "බොබොලෝ" (මඤ්ඤොක්කා වලින් සාදන ලද) එන්ඩෝලෙ (මස් සහ ඉස්සන්) සමඟ පිරිනමනු ලැබේ

ප්‍රදේශය අනුව ආහාර පිසීම වෙනස් වේ, නමුත් විශාල, එක් ආහාර වේලක්, රාත්‍රී ආහාර වේලක් රට පුරා බහුලව දක්නට ලැබේ. සාමාන්‍ය ආහාරයක් පදනම් වන්නේ කොකෝයම්, බඩ ඉරිඟු, මඤ්ඤොක්කා, මෙනේරි, කෙසෙල්, අර්තාපල්, සහල් හෝ අල, බොහෝ විට පිටි ගුලිය වැනි ෆුෆු වලට තලා දමනු ලැබේ. මෙය හරිතයන්, රටකජු, පාම් ඔයිල් හෝ වෙනත් අමුද්‍රව්‍ය වලින් සාදන ලද සෝස්, සුප් හෝ ඉස්ටුවක් සමඟ පිරිනමනු ලැබේ.[195] මස් සහ මාළු ජනප්‍රිය නමුත් මිල අධික එකතු කිරීම් වන අතර කුකුළු මස් විශේෂ අවස්ථා සඳහා වෙන් කර ඇත.[196] කෑම වර්ග බොහෝ විට තරමක් සැරයි; කුළුබඩුවලට ලුණු, රතු ගම්මිරිස් සෝස් සහ මැගී ඇතුළත් වේ.[197][198][199]

හැඳි ගෑරුප්පු සාමාන්‍ය දෙයක්, නමුත් ආහාර සම්ප්‍රදායිකව දකුණු අතෙන් හසුරුවනු ලැබේ. උදෑසන ආහාරය කෝපි හෝ තේ සමග පාන් සහ පළතුරු ඉතිරි වේ. සාමාන්‍යයෙන් උදේ ආහාරය තිරිඟු පිටිවලින් සාදනු ලබන්නේ පෆ්-පෆ් (ඩෝනට්ස්), කෙසෙල් සහ පිටිවලින් සාදන ලද අක්‍රා කෙසෙල්, බෝංචි කේක් සහ තවත් බොහෝ ආහාර වලිනි. විශේෂයෙන් වීදි වෙළෙන්දන්ගෙන් ඒවා මිල දී ගත හැකි විශාල නගරවල කෙටි කෑම ජනප්‍රිය වේ.[200][201]

විලාසිතා

සංස්කරණය
 
කැමරූනියානු විලාසිතාව විවිධාකාර වන අතර බොහෝ විට නවීන හා සාම්ප්‍රදායික අංග මිශ්‍ර කරයි.

කැමරූන් හි සාපේක්ෂ වශයෙන් විශාල සහ විවිධ වූ ජනගහනය එහි විලාසිතාවලින් ද විවිධ වේ. දේශගුණය, ආගමික, වාර්ගික සහ සංස්කෘතික විශ්වාසයන් සහ යටත්විජිතවාදයේ, අධිරාජ්‍යවාදයේ සහ ගෝලීයකරණයේ බලපෑම් සමකාලීන කැමරූනියානු ඇඳුමේ සාධක වේ.

කැපී පෙනෙන ඇඳුම් ආයිත්තම් අතරට ඇතුළත් වන්නේ: කැමරූන් කාන්තාවන් විසින් පැළඳ සිටින පැග්නස්, සරම්; චෙචියා, සාම්ප්රදායික තොප්පියක්; ක්වා, පිරිමි අත්බෑගයක්; සහ ගඳුර, පිරිමි චාරිත්‍රානුකූල ඇඳුම්.[202] දවටන සහ ලෝගු කාන්තාවන් සහ පිරිමින් විසින් බහුලව භාවිතා කරන නමුත් ඒවායේ භාවිතය ප්‍රදේශය අනුව වෙනස් වේ, උතුරේ ෆුලානි විලාසිතාවන්ගේ බලපෑම සහ දකුණේ සහ බටහිර ප්‍රදේශවල බොහෝ විට ඉග්බෝ සහ යොරුබා විලාසිතාවන් දක්නට ලැබේ.[203]

ඉමානේ අයිසි කැමරූන් හි ඉහළම විලාසිතා නිර්මාණකරුවන්ගෙන් කෙනෙකි සහ ජාත්‍යන්තර පිළිගැනීමක් ලබා ඇත.[204]

දේශීය කලා හා අත්කම්

සංස්කරණය

සාම්ප්‍රදායික කලා සහ අත්කම් වාණිජ, සැරසිලි සහ ආගමික අරමුණු සඳහා රට පුරා ක්‍රියාත්මක වේ. ලී කැටයම් සහ මූර්ති විශේෂයෙන් සුලභ වේ.[205] බටහිර උස්බිම්වල ඇති උසස් තත්ත්වයේ මැටි පිඟන් භාණ්ඩ සහ පිඟන් භාණ්ඩ සඳහා භාවිතා වේ.[206] අනෙකුත් ශිල්ප අතර කූඩ විවීම, පබළු වැඩ කිරීම, පිත්තල සහ ලෝකඩ වැඩ කිරීම, කැටයම් කැටයම් සහ පින්තාරු කිරීම, එම්බ්‍රොයිඩර් සහ සම් වැඩ කිරීම ඇතුළත් වේ. සාම්ප්‍රදායික නිවාස ශෛලීන් දේශීය ද්‍රව්‍ය භාවිතා කරන අතර සංචාරක ම්බොරෝරෝ හි තාවකාලික ලී සහ පත්‍ර කූඩාරම් වල සිට දකුණේ ජනයාගේ සෘජුකෝණාස්‍රාකාර මඩ සහිත නිවාස දක්වා වෙනස් වේ. සිමෙන්ති සහ ටින් වැනි ද්‍රව්‍යවල වාසස්ථාන වැඩි වැඩියෙන් පොදු වේ.[207] සමකාලීන කලාව ප්‍රධාන වශයෙන් ප්‍රවර්ධනය කරනු ලබන්නේ ස්වාධීන සංස්කෘතික සංවිධාන (Doual'art, Africréa) සහ කලාකරුවන් විසින් පවත්වාගෙන යන මුලපිරීම් (ආර්ට් වොෂ්, ඇට්ලියර් වයිකින්, ආර්ට් බේකරි) විසිනි.[208]

සාහිත්‍ය

සංස්කරණය
 
ලිටෝරල් කලාපයේ ඔසා විල අසල කාන්තාවක් කූඩයක් වියනවා. කැමරූනියානුවන් රට පුරා එවැනි හස්ත කර්මාන්ත පුහුණු කරති.

කැමරූනියානු සාහිත්‍යය යුරෝපීය හා අප්‍රිකානු තේමා දෙකටම අවධානය යොමු කර ඇත. යටත් විජිත යුගයේ ලේඛකයන් වන ලුවී-මාරි පුකා සහ සැන්කී මයිමෝ යුරෝපීය මිෂනාරි සමාජ මගින් අධ්‍යාපනය ලැබූ අතර කැමරූන් නූතන ලෝකයට ගෙන ඒම සඳහා යුරෝපීය සංස්කෘතියට අනුගත විය.[209] දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් පසු, මොන්ගෝ බෙටි සහ ෆර්ඩිනන්ඩ් ඔයෝනෝ වැනි ලේඛකයින් යටත් විජිතවාදය විශ්ලේෂණය කර විවේචනය කළ අතර උකහා ගැනීම ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[210]

චිත්‍රපට සහ සාහිත්‍ය

සංස්කරණය

නිදහසින් ටික කලකට පසු, ජීන්-පෝල් න්ගසා සහ තෙරේස් සීතා-බෙලා වැනි චිත්‍රපට නිෂ්පාදකයින් සමාන තේමාවන් ගවේෂණය කළහ.[211][212] 1960 ගණන් වලදී, මොංගෝ බෙටි, ෆර්ඩිනන්ඩ් ලියෝපෝල්ඩ් ඔයෝනෝ සහ අනෙකුත් ලේඛකයින් පශ්චාත් යටත් විජිතවාදය, අප්‍රිකානු සංවර්ධනයේ ගැටළු සහ අප්‍රිකානු අනන්‍යතාවය ප්‍රකෘතිමත් කිරීම ගවේෂණය කළහ.[213] 1970 ගණන්වල මැද භාගයේදී, ජීන්-පියරේ ඩිකොංගු පිපා සහ ඩැනියෙල් කම්වා වැනි සිනමාකරුවන් සාම්ප්‍රදායික සහ පශ්චාත් යටත් විජිත සමාජය අතර ගැටුම් සමඟ කටයුතු කළහ. ඉදිරි දශක දෙක තුළ සාහිත්‍යය සහ චිත්‍රපට සම්පූර්ණයෙන්ම කැමරූනියානු තේමාවන් කෙරෙහි වැඩි අවධානයක් යොමු කළේය.[214]

ක්‍රීඩා

සංස්කරණය
 
කැමරූන් 2004 නොවැම්බර් 17 වන දින ලීප්සිග් හි සෙන්ට්‍රල්ස්ටැඩියන්හිදී ජර්මනියට මුහුණ දෙයි.

ජාතික ප්‍රතිපත්තිය සෑම ආකාරයකම ක්‍රීඩාව දැඩි ලෙස අනුමත කරයි. සාම්ප්‍රදායික ක්‍රීඩා වලට ඔරු පැදීම සහ මල්ලවපොර ඇතුළත් වන අතර, සෑම වසරකම කිලෝමීටර් 40 (සැතපුම් 25) මවුන්ට් කැමරූන් රේස් ඔෆ් හෝප් සඳහා ධාවකයන් සිය ගණනක් සහභාගී වේ.[215] කැමරූන් යනු ශීත ඍතු ඔලිම්පික් තරඟාවලියට සහභාගී වූ නිවර්තන කලාපීය රටවල් කිහිපයෙන් එකකි.

කැමරූන් හි ක්රීඩාව පාපන්දු විසින් ආධිපත්යය දරයි. ආධුනික පාපන්දු සමාජ බහුල, වාර්ගික රේඛා ඔස්සේ හෝ ආයතනික අනුග්‍රාහකයන් යටතේ සංවිධානය වී ඇත. ජාතික කණ්ඩායම 1982 සහ 1990 FIFA ලෝක කුසලානවල ප්‍රබල ලෙස පෙන්නුම් කිරීමෙන් පසු අප්‍රිකාවේ වඩාත්ම සාර්ථක එකක් විය. කැමරූන් අප්‍රිකානු ජාතීන්ගේ කුසලාන ශූරතා පහක් සහ 2000 ඔලිම්පික් උළෙලේ රන් පදක්කම දිනා ගෙන ඇත.[216]

2016 නොවැම්බර්-දෙසැම්බර්,[217] 2020 අප්‍රිකානු ජාතීන්ගේ ශූරතාව සහ 2021 අප්‍රිකානු ජාතීන්ගේ කුසලාන කාන්තා අප්‍රිකානු කුසලානයේ සත්කාරක රට කැමරූන් විය. කාන්තා පාපන්දු කණ්ඩායම හැඳින්වෙන්නේ "අනභිභවනීය සිංහයන්" ලෙස වන අතර, ඔවුන්ගේ පිරිමි සගයන් මෙන්, කිසිදු ප්‍රධාන කුසලානයක් දිනා නොතිබුණද, ජාත්‍යන්තර තලයේදී ද සාර්ථක වේ.

කැමරූන් ක්‍රිකට් සම්මේලනය ජාත්‍යන්තර තරඟවලට සහභාගී වීමත් සමඟ නැගී එන ක්‍රීඩාවක් ලෙස ක්‍රිකට් ද කැමරූනයට ඇතුළු වී ඇත.[218]

කැමරූන් ජාතික පැසිපන්දු සංගමයේ ක්‍රීඩකයින් කිහිප දෙනෙකු නිෂ්පාදනය කර ඇත, එනම් පැස්කල් සියාම්, ජොයෙල් එම්බීඩ්, D. J. ස්ට්රෝබෙරි, රූබන් බූම්ට්ජේ-බූම්ට්ජේ, ක්‍රිස්ටියන් කොලෝකෝ සහ ලූක් එම්බාහ් අ මවුට්.[219]

හිටපු UFC හෙවිවේට් ශූර ෆ්‍රැන්සිස් නගන්නෝ කැමරූන් වලින් පැමිණේ.[220]

යොමු කිරීම්

සංස්කරණය
  1. ^ a b c d "Cameroon § People and Society". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. 16 May 2022. (Archived 2022 edition)
  2. ^ a b "National Profiles".
  3. ^ "Democracy Index 2020". Economist Intelligence Unit (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-12-17.
  4. ^ David Wallechinsky, "Tyrants: the World's 20 Worst Living Dictators", Regan Press, 2006, pp. 286–290
  5. ^ "The world's enduring dictators: Paul Biya, Cameroon". CBS News (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2011-06-19. සම්ප්‍රවේශය 2022-12-20.
  6. ^ Tampa, Vava (2020-11-02). "For the sake of Cameroon, life-president Paul Biya must be forced out". the Guardian (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-12-20.
  7. ^ a b c d "World Economic Outlook Database, April 2021". IMF.org. International Monetary Fund. සම්ප්‍රවේශය 6 April 2021.
  8. ^ "GINI index (World Bank estimate)". databank.worldbank.org. World Bank. 31 March 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 February 2019.
  9. ^ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (ඉංග්‍රීසි බසින්). United Nations Development Programme. September 8, 2022. 2022-09-08 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය September 8, 2022.
  10. ^ Pereltsvaig, Asya (16 June 2011). "Linguistic diversity in Africa and Europe – Languages Of The World". languagesoftheworld.info. 15 May 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 July 2019.
  11. ^ Kouega, Jean-Paul. 'The Language Situation in Cameroon', Current Issues in Language Planning, vol. 8/no. 1, (2007), pp. 3–94.
  12. ^ "Cameroon". Ethnologue (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 1 July 2019.
  13. ^ Highest Average Annual Precipitation Extremes. Global Measured Extremes of Temperature and Precipitation, National Climatic Data Center. 25 May 2012. Last accessed 1 July 2019.
  14. ^ Pereltsvaig, Asya (16 June 2011). "Linguistic diversity in Africa and Europe – Languages Of The World". languagesoftheworld.info. 15 May 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 July 2019.
  15. ^ Cameroon (adj.) nation in West Africa, its name is taken from the Anglicized form of the former name of the River Wouri, which was called by the Portuguese Rio dos Camarões "river of prawns" (16c.) for the abundance of these they found in its broad estuary. camarões is from Latin cammarus "a crawfish, prawn."
  16. ^ "Camarões: o que os crustáceos têm a ver com o país? ("Cameroon: what do the crustaceans have to do with the country?")". Veja. සම්ප්‍රවේශය 21 November 2020.
  17. ^ DeLancey and DeLancey 2.
  18. ^ "Cameroon". US Department of State. 25 August 2011. සම්ප්‍රවේශය 24 September 2011.
  19. ^ Pondi, J. E. (1997). "Cameroon and the Commonwealth of nations". The Round Table. 86 (344): 563–570. doi:10.1080/00358539708454389.
  20. ^ DeLancey and DeLancey 59
  21. ^ "Bamum". National Museum of African Art, Smithsonian Institution. 1 January 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 29 January 2012.
  22. ^ "historyworld". 7 April 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 April 2019.
  23. ^ "historyworld". 7 April 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 April 2019.
  24. ^ DeLancey and DeLancey 125.
  25. ^ DeLancey and DeLancey 5.
  26. ^ DeLancey and DeLancey 125.
  27. ^ DeLancey and DeLancey 4.
  28. ^ DeLancey and DeLancey 5.
  29. ^ Terretta, M. (2010). "Cameroonian Nationalists Go Global: From Forest Maquis to a Pan-African Accra". The Journal of African History. 51 (2): 189–212. doi:10.1017/S0021853710000253. S2CID 154604590.
  30. ^ Takougang, J. (2003). "Nationalism, democratisation and political opportunism in Cameroon". Journal of Contemporary African Studies. 21 (3): 427–445. doi:10.1080/0258900032000142455. S2CID 153564848.
  31. ^ Diane Cook (2 September 2014). Cameroon. Mason Crest. p. 95. ISBN 978-1-4222-9434-5.
  32. ^ DeLancey and DeLancey 6.
  33. ^ DeLancey and DeLancey 19.
  34. ^ "20 May National Day". Presidency of the Republic of Cameroon. සම්ප්‍රවේශය 3 May 2019.
  35. ^ DeLancey and DeLancey 7.
  36. ^ DeLancey and DeLancey 8.
  37. ^ DeLancey and DeLancey 9.
  38. ^ Ginna Violet Yella. "Freedom of Trade Union Membership: An Appraisal of the 1992 Labour Code of Cameroon" United International Journal for Research & Technology (UIJRT) 1.2 (2019): 18–25.
  39. ^ Cameroon: Presidents Obasanjo And Biya Shake Hands on Disputed Bakassi Peninsula සංරක්ෂණය කළ පිටපත 17 පෙබරවාරි 2017 at the Wayback Machine, Allafrica, 13 June 2006
  40. ^ Cameroon Rebels Threaten Security in Oil-Rich Gulf of Guinea, Jamestown Foundation, 24 November 2010. Accessed 28 Aug. 2018.
  41. ^ Ngwane, George. "Preventing renewed violence through peace building in the Bakassi peninsula (Cameroon)."
  42. ^ "Cameroon, Chad Deploy Troops to Fight Boko Haram – Nigeria". ReliefWeb. 14 July 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2014.
  43. ^ Boko Haram has been repelled, Cameroon's leader declares, CBC News, 30 September 2018. Accessed 18 June 2019.
  44. ^ Radina Gigova (15 December 2016). "Rights groups call for probe into protesters' deaths in Cameroon". CNN. සම්ප්‍රවේශය 29 July 2019.
  45. ^ "Cameroon internet shut for separatists". BBC News. 2 October 2017. 20 September 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 September 2018.
  46. ^ "Burning Cameroon: Images you're not meant to see". BBC News. 25 June 2018. 19 September 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 September 2018.
  47. ^ Ekonde, Daniel (2020-11-18). "The world's most neglected conflict". New Frame. සම්ප්‍රවේශය 2020-11-27.
  48. ^ Tisdall, Simon (9 June 2019). "In a world full of wars, why are so many of them ignored?". The Guardian.
  49. ^ Insecurity Escalates In North Region As Gov't, Military Concentrate In Anglophone Regions සංරක්ෂණය කළ පිටපත 12 මාර්තු 2019 at the Wayback Machine, The National Times, 25 February 2019.Accessed 25 February 2019.
  50. ^ "Thousands flee northern Cameroon after deadly intercommunal clashes". France 24. 10 December 2021.
  51. ^ "Northern Cameroon bears brunt of inter-ethnic clashes, 22 dead, 30 injured". Africanews. 14 December 2021.
  52. ^ Neba 250.
  53. ^ "Cameroon: Government". Michigan State University: Broad College of Business. 7 May 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  54. ^ "Cameroon: Government". Michigan State University: Broad College of Business. 7 May 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  55. ^ Neba 252.
  56. ^ "Cameroon: Government". Michigan State University: Broad College of Business. 7 May 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  57. ^ Abdourhamane, Boubacar Issa. "Cameroon: Institutional Situation". Montesquieu University of Bordeaux. 21 September 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  58. ^ "Government in Cameroon". Commonwealth of Nations. 28 March 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  59. ^ "Business Corruption in Cameroon". Business Anti-Corruption Portal. 24 March 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 March 2014.
  60. ^ "2018 – CPI". Transparency.org. සම්ප්‍රවේශය 26 July 2020.
  61. ^ West 11.
  62. ^ DeLancey and DeLancey 9.
  63. ^ Radina Gigova (15 December 2016). "Rights groups call for probe into protesters' deaths in Cameroon". CNN. 18 March 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 March 2017.
  64. ^ Kieron Monks (3 February 2017). "Cameroon goes offline after Anglophone revolt". CNN. 18 March 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 March 2017.
  65. ^ Cameroon is rated at six in both categories on a scale of one to seven, with one being "most free" and seven being "least free". Freedom House.
  66. ^ DeLancey and DeLancey 126
  67. ^ Ngoh 328.
  68. ^ DeLancey and DeLancey 30.
  69. ^ West 11.
  70. ^ Banerjee, Marc Lacey With Neela (11 October 2002). "Court Rules for Cameroon In Oil Dispute With Nigeria". The New York Times (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). ISSN 0362-4331. 5 February 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 February 2018.
  71. ^ "Agreement Transferring Authority over Bakassi Peninsula from Nigeria to Cameroon 'Triumph for the Rule of Law' Secretary-General Says in Message for Ceremony". www.un.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). 31 January 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 February 2018.
  72. ^ "Cameroon profile". BBC News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 1 November 2017. 9 February 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 February 2018.
  73. ^ "Which Countries Are For or Against China's Xinjiang Policies?". The Diplomat. 15 July 2019.
  74. ^ "OHCHR – UN Human Rights Chief deeply alarmed by reports of serious rights breaches in Cameroon". Office of the High Commissioner for Human Rights. 3 August 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 August 2018.
  75. ^ "OHCHR – UN Human Rights Chief deeply alarmed by reports of serious rights breaches in Cameroon". Office of the High Commissioner for Human Rights. 3 August 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 August 2018.
  76. ^ Ottosson, Daniel (May 2008). "State-sponsored Homophobia: A world survey of laws prohibiting same sex activity between consenting adults" (PDF). International Lesbian and Gay Association (ILGA). p. 11. 6 March 2009 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  77. ^ "Cameroon: Boko Haram Attacks Escalate in Far North". Human Rights Watch. 5 April 2021. සම්ප්‍රවේශය 5 April 2021.
  78. ^ Neba 250.
  79. ^ Neba 250.
  80. ^ "Cameroon". US Department of State. 25 August 2011. සම්ප්‍රවේශය 24 September 2011.
  81. ^ "Core document forming part of the reports of States Parties: Cameroon". UNHCHR. 23 October 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  82. ^ "Core document forming part of the reports of States Parties: Cameroon". UNHCHR. 23 October 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  83. ^ "Country Profiles". UCLA African Studies Center. 3 March 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  84. ^ DeLancey and DeLancey 16.
  85. ^ Neba 14.
  86. ^ Neba 28.
  87. ^ Neba 16.
  88. ^ "ICAM of Kribi Campo" (PDF). UNIDO. 6 May 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  89. ^ Neba 17.
  90. ^ Neba 17.
  91. ^ DeLancey and DeLancey 161 report 1,700 killed; Hudgens and Trillo 1054 say "at least 2,000"; West 10 says "more than 2,000".
  92. ^ "Cameroon Highlands Forests". WWF. 1 May 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  93. ^ Neba 16.
  94. ^ Neba 29.
  95. ^ Neba 17.
  96. ^ "Country Files: Cameroon". UN Food and Agriculture Organization. 11 June 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 March 2013.
  97. ^ "Cameroon Financial Sector Profile". MFW4A. 13 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 September 2011.
  98. ^ "The business law portal in Africa". OHADA. 26 March 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 22 March 2009.
  99. ^ "Cameroon Unemployment rate – data, chart". TheGlobalEconomy.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2020-05-19.
  100. ^ "Poverty headcount ratio at $1.90 a day (2011 PPP) (% of population) – Cameroon | Data". data.worldbank.org. සම්ප්‍රවේශය 2020-05-18.
  101. ^ "Cameroon Business Mission Fact Sheet 2010–2011" (PDF). Netherlands-African Business Council. 2011. 13 October 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 March 2013.
  102. ^ Fairtrade International, University of Greenwich and Institute of Development Studies, Fairtrade Cotton: Assessing Impact in Mali, Senegal, Cameroon and India, published May 2011, accessed 31 August 2021
  103. ^ "Cameroon livestock production map". FAO. 5 June 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  104. ^ Som, Julienne. "Women's role in Cameroon fishing communities". FAO. 3 June 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  105. ^ "Cameroon". AWF. 28 February 2013. 16 April 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  106. ^ "UK project tackles bushmeat diet". BBC. 10 April 2002. 27 April 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  107. ^ "Cameroon's bushmeat dilemma". BBC. 14 March 2008. 29 May 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  108. ^ "Cameroon". AWF. 28 February 2013. 16 April 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  109. ^ "Cameroon". AWF. 28 February 2013. 16 April 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  110. ^ "Logging in the Green Heart of Africa". WWF. 8 June 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  111. ^ Cossé, Stéphane (2006). "Strengthening Transparency in the Oil Sector in Cameroon" (PDF). IMF. 6 June 2012 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  112. ^ Prevost, Yves. "Harnessing Central Africa's Hydropower Potential" (PDF). Climate Parliament. 27 April 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  113. ^ Hudgens and Trillo 1036.
  114. ^ "Getting around Cameroon". World Travel Guide. 27 June 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  115. ^ "Equipment for the Future Maroua International Airport". Cameroon Online. 3 April 2013. 9 May 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  116. ^ "SOS Children's Village Douala". SOS Children's Villages. 15 June 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  117. ^ DeLancey and DeLancey 68.
  118. ^ "Cameroon – Annual Report 2007".
  119. ^ Mbaku 20.
  120. ^ Mbaku 20–1.
  121. ^ West 3.
  122. ^ Neba 109–11.
  123. ^ Neba 111.
  124. ^ "Cameroon: WHO Statistical Profile" (PDF). World Health Organization. January 2015. 21 March 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  125. ^ Neba 105–6.
  126. ^ Neba 106.
  127. ^ Neba 103–4.
  128. ^ Mbaku 139.
  129. ^ Mbaku 141.
  130. ^ Neba 65, 67.
  131. ^ West 13.
  132. ^ Neba 48.
  133. ^ Neba 108.
  134. ^ "World Refugee Survey 2008". U.S. Committee for Refugees and Immigrants. 19 June 2008. 2 October 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  135. ^ "Cameroon: Location of Refugees and Main Entry Points (as of 02 May 2014) – Cameroon". ReliefWeb. 14 July 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 June 2014.
  136. ^ Nguyen, Katie (4 June 2014). "Cameroon: Starving, Exhausted CAR Refugees Stream Into Cameroon – UN". allAfrica.com. 10 June 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 June 2014.
  137. ^ Nathan, Fernand (ed.) (2010) La langue francaise dans le monde en 2010 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 3 ජූනි 2012 at the Wayback Machine, ISBN 2098824076.
  138. ^ Neba 94.
  139. ^ DeLancey and DeLancey 131
  140. ^ Kouega, Jean-Paul. 'The Language Situation in Cameroon', Current Issues in Language Planning, vol. 8/no. 1, (2007), pp. 3–94.
  141. ^ Pereltsvaig, Asya (16 June 2011). "Linguistic diversity in Africa and Europe – Languages Of The World". languagesoftheworld.info. 15 May 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 July 2019.
  142. ^ Genin, Aaron (11 February 2019). "AFRICAN POWDER KEG: CAMEROONIAN CONFLICT AND AFRICAN SECURITY". The California Review (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 16 April 2019.
  143. ^ Deaths and detentions as Cameroon cracks down on anglophone activists සංරක්ෂණය කළ පිටපත 3 ජනවාරි 2018 at the Wayback Machine The Guardian, 2018
  144. ^ Ani, Kelechi Johnmary, Gabriel Tiobo Wose Kinge, and Victor Ojakorotu. "Political crisis, protests and implications on nation building in Cameroon." African Renaissance 15.Special Issue 1 (2018): 121–139.
  145. ^ Genin, Aaron (11 February 2019). "AFRICAN POWDER KEG: CAMEROONIAN CONFLICT AND AFRICAN SECURITY". The California Review (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 16 April 2019.
  146. ^ "Relief Web Humanitarian Dashboard". සම්ප්‍රවේශය 11 August 2021.
  147. ^ "July–December, 2010 International Religious Freedom Report – Cameroon". US Department of State. 8 April 2011. 5 November 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 September 2020.
  148. ^ "July–December, 2010 International Religious Freedom Report – Cameroon". US Department of State. 8 April 2011. 5 November 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 September 2020.
  149. ^ "The veil in west Africa: Banning the burqa: Why more countries are outlawing the full-face veil". The Economist. 13 February 2016. 14 February 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 February 2016.
  150. ^ "The veil in west Africa: Banning the burqa: Why more countries are outlawing the full-face veil". The Economist. 13 February 2016. 14 February 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 February 2016.
  151. ^ Pew Forum on Religious & Public life. 9 August 2012. Retrieved 29 October 2013
  152. ^ "July–December, 2010 International Religious Freedom Report – Cameroon". US Department of State. 8 April 2011. 5 November 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 September 2020.
  153. ^ Boko Haram timeline: From preachers to slave raiders සංරක්ෂණය කළ පිටපත 14 නොවැම්බර් 2018 at the Wayback Machine. BBC. 15 May 2013. retrieved 19 June 2013
  154. ^ "July–December, 2010 International Religious Freedom Report – Cameroon". US Department of State. 8 April 2011. 5 November 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 September 2020.
  155. ^ "July–December, 2010 International Religious Freedom Report – Cameroon". US Department of State. 8 April 2011. 5 November 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 September 2020.
  156. ^ "July–December, 2010 International Religious Freedom Report – Cameroon". US Department of State. 8 April 2011. 5 November 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 September 2020.
  157. ^ "Statistics". UNICEF (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 24 December 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 February 2018.
  158. ^ Mbaku 15.
  159. ^ DeLancey and DeLancey 105–6.
  160. ^ Mbaku 16.
  161. ^ Mbaku 15.
  162. ^ Mbaku 15.
  163. ^ "Statistics". UNICEF (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 24 December 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 February 2018.
  164. ^ 2013 Findings on the Worst Forms of Child Labor -Cameroon සංරක්ෂණය කළ පිටපත 3 මාර්තු 2015 at the Wayback Machine. Dol.gov. Retrieved 29 June 2015.
  165. ^ List of Goods Produced by Child Labor or Forced Labor සංරක්ෂණය කළ පිටපත 10 ජූනි 2015 at the Wayback Machine. Dol.gov. Retrieved 29 June 2015.
  166. ^ DeLancey and DeLancey 21.
  167. ^ "Cameroon: WHO Statistical Profile" (PDF). World Health Organization. January 2015. 21 March 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  168. ^ "Cameroon: WHO Statistical Profile" (PDF). World Health Organization. January 2015. 21 March 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  169. ^ "3 medical marvels saving lives". CNN. 22 November 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 November 2013.
  170. ^ "UNdata | country profile | Cameroon". data.un.org. 4 November 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 February 2018.
  171. ^ Rose Futrih N. Njini (December 2012). "The need is so great". D+C Development and Cooperation/ dandc.eu. 24 June 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 June 2013.
  172. ^ West 64.
  173. ^ "Cameroon: WHO Statistical Profile" (PDF). World Health Organization. January 2015. 21 March 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  174. ^ West 58–60.
  175. ^ "Cameroon". www.unaids.org. 23 December 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 February 2018.
  176. ^ DeLancey and DeLancey 21.
  177. ^ "Cameroon". www.unaids.org. 23 December 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 February 2018.
  178. ^ Joe, Randy. (23 June 2006) Africa | Cameroon girls battle 'breast ironing' සංරක්ෂණය කළ පිටපත 11 පෙබරවාරි 2007 at the Wayback Machine. BBC News. Retrieved 29 June 2015.
  179. ^ BBC World Service – Outlook, Fighting 'Breast Ironing' in Cameroon සංරක්ෂණය කළ පිටපත 20 ජනවාරි 2014 at the Wayback Machine. Bbc.co.uk (16 January 2014). Retrieved 29 June 2015.
  180. ^ Campaigners warn of 'breast ironing' in the UK – Channel 4 News සංරක්ෂණය කළ පිටපත 20 අගෝස්තු 2014 at the Wayback Machine. Channel4.com (18 April 2014). Retrieved 29 June 2015.
  181. ^ Bawe, Rosaline Ngunshi (24 August 2011) Breast Ironing : A harmful traditional practice in Cameroon සංරක්ෂණය කළ පිටපත 26 පෙබරවාරි 2015 at the Wayback Machine. Gender Empowerment and Development(GeED)
  182. ^ UNICEF 2013 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 5 අප්‍රේල් 2015 at the Wayback Machine, p. 27.
  183. ^ Mbaku 189
  184. ^ West 18.
  185. ^ Mbaku 204.
  186. ^ West 18.
  187. ^ Mbaku 189.
  188. ^ Mbaku 191.
  189. ^ Mbaku 189.
  190. ^ West 18–9.
  191. ^ DeLancey and DeLancey 184.
  192. ^ Mbaku 200.
  193. ^ DeLancey and DeLancey 51
  194. ^ Keke, Reginald Chikere. "Southern Cameroons/Ambazonia Conflict: A Political Economy." Theory & Event 23.2 (2020): 329–351.
  195. ^ West 84–5.
  196. ^ Mbaku 121–2.
  197. ^ Hudgens and Trillo 1047
  198. ^ Mbaku 122
  199. ^ West 84.
  200. ^ Mbaku 121
  201. ^ Hudgens and Trillo 1049.
  202. ^ "Cameroon clothing – A description of the traditional attire of Cameroon". Cameroon-Today.com. සම්ප්‍රවේශය 26 July 2020.
  203. ^ Culture and Customs of Cameroon, 2000, pg. 135, by, John Mukum Mbaku
  204. ^ "Cameroon:Imane Ayissi detremined to project Cameroon's couture". 7 April 2020.
  205. ^ West 17.
  206. ^ West 18.
  207. ^ Mbaku 110–3.
  208. ^ Mulenga, Andrew (30 April 2010). "Cameroon's indomitable contemporary art". The Post. 11 March 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2013.
  209. ^ Mbaku 80–1
  210. ^ Mbaku 77, 83–4
  211. ^ DeLancey and DeLancey 119–20
  212. ^ West 20.
  213. ^ Mbaku 85–6.
  214. ^ DeLancey and DeLancey 120.
  215. ^ West 127.
  216. ^ West 92–3, 127.
  217. ^ Shearlaw, Maeve (20 November 2016). "Africa Women Cup of Nations kicks off in Cameroon". The Guardian. 23 November 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  218. ^ "Africa Cricket Association". africacricket.com. සම්ප්‍රවේශය 2022-01-25.
  219. ^ "Cameroon NBA Players - RealGM". Basketball.realgm.com. සම්ප්‍රවේශය 2022-05-05.
  220. ^ Morgan, Emmanuel (2022-01-21). "The Fearsome, Quiet Champion". The New York Times. ISSN 0362-4331. සම්ප්‍රවේශය 2022-04-29.
අප්‍රිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍ය සහ යැපෙන භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=කැමරූන්&oldid=700793" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි
  NODES
Association 2
INTERN 12
Project 2