Kryqëzatat

Kryqëzatat ishin një seri luftërash fetare të inicuara, të mbështetura dhe nganjëherë të drejtuara nga Kisha Latine në periudhën mesjetare. Më të njohurat nga këto kryqëzata janë ato për në Tokën e Shenjtë në periudhën midis 1095 dhe 1291 që synonin të rimarrë Jerusalemin dhe zonën përreth tij nga sundimi islamik. Duke filluar me Kryqëzatën e Parë, e cila rezultoi në rimëkëmbjen e Jeruzalemit në 1099, u zhvilluan dhjetëra kryqëzata, duke siguruar një pikë qendrore të historisë evropiane për shekuj.

Rrethimi i Antiokisë, nga një pikturë mesjetare gjatë Kryqëzatës së Parë.

Në vitin 1095, Papa Urban II shpalli Kryqëzatën e Parë në Këshillin e Klermonit. Ai inkurajoi mbështetjen ushtarake për perandorin bizantin Aleksios I kundër turqve selxhukë dhe bëri thirrje për një pelegrinazh të armatosur në Jerusalem. Në të gjitha shtresat shoqërore në Evropën Perëndimore, pati një reagim entuziast. Kryqtarët e parë kishin një sërë motivimesh, duke përfshirë shpëtimin fetar, përmbushjen e detyrimeve feudale, mundësitë për famë dhe avantazhin ekonomik ose politik. Kryqëzatat e mëvonshme u kryen nga ushtri përgjithësisht më të organizuara, ndonjëherë të udhëhequra nga një mbret. Të gjithëve iu dhanë indulgjenca papale. Sukseset fillestare krijuan 4 shtete kryqtare: Qarku i Edessa; Principata e Antiokisë; Mbretëria e Jeruzalemit; dhe Qarku i Tripolit. Prania e kryqëzatave mbeti në rajon në njëfarë forme deri në rënien e Akës në 1291. Pas kësaj, nuk pati më kryqëzata për të rimarrë Tokën e Shenjtë.

Aktivitetet e njëkohshme ushtarake në Gadishullin Iberik kundër maurëve dhe në Evropën verilindore kundër popujve paganë sllavë perëndimorë, baltikë dhe finikë (Kryqëzatat Veriore) janë quajtur gjithashtu kryqëzata - ndonjëherë në mënyrë retroaktive, shumë kohë pas përfundimit të ngjarjes - për shkak të fakteve që ato kishin gjithashtu miratimin qendror nga Kisha Katolike Romake dhe se fushatat ushtarake organizoheshin në mënyrë të krahasueshme, me retorikë, simbolikë dhe parulla shpesh të ngjashme siç u aplikuan gjatë fushatave në Lindjen e Mesme. Fushata të tjera të sanksionuara nga kisha të quajtura kryqëzata u zhvilluan kundër sekteve heretike të krishtera (pararendës të proto-protestantizmit), kundër Perandorisë Osmane dhe për arsye politike. Të paligjshme nga kisha, pati edhe disa Kryqëzata Popullore të qytetarëve të thjeshtë.

Lufta midis të krishterëve dhe muslimanëve në Gadishullin Iberik u shpall një kryqëzatë në vitin 1123, por përfundimisht u bë më e njohur si Reconquista në historiografinë evropiane dhe përfundoi vetëm në 1492 me rënien e Emiratit Mysliman të Granadës. Nga viti 1147, fushatat në Evropën Veriore kundër fiseve pagane u konsideruan si kryqëzata. Në vitin 1199, Papa Inocent III filloi praktikën e shpalljes së kryqëzatave kundër heretikëve të krishterë. Në shekullin e 13-të, kryqëzatat u përdorën kundër katarëve në Languedoc dhe kundër Bosnjës; kjo praktikë vazhdoi kundër valdenzianëve në Savoi dhe husitëve në Bohemi në shekullin e 15-të dhe kundër protestantëve në shekullin e 16-të. Nga mesi i shekullit të 14-të, retorika e kryqëzatave u përdor në përgjigje të ngritjes së Perandorisë Osmane dhe përfundoi rreth vitit 1699 me Luftën e Lidhjes së Shenjtë.

Rrethanat historike

Kryqëzatat më të njohura

Kryqëzata e Parë

Artikulli kryesor: Kryqëzata e Parë

1096-1099 Qellimi ishte clirimi i tokes ku ishte kryqezuar Krishti e cila ishte e pushtuar prej myslimaneve. Synimi i feudaleve dhe i tregtareve te Europes ishte pushtimi i qyteteve dhe i tokave ne bregun lindor te detit Mesdhe. Ne keto kryqezata moren pjese feudale,bujkrober,fshatare te deshperuar,tregtar dhe kalores. Kryqtaret themeluan nje shtet ne Jerusalem dhe ky shtet u quajt "Shteti i Krishter". Por ky shtet ishte shume i dobet. Ne vitin 1244 myslimanet pushtuan Jerusalemin. Megjithese europianet organizuan dhe kryqezata te tjera, ata kurre nuk munden te ripushtonin Jerusalemin.

Kryqëzata e Dytë

Artikulli kryesor: Kryqëzata e Dytë

Kryqezata e dyte filloi ne vitin e 1147 dhe mbaroi ne vitin 1149.Ata kishin per qellim t'u dergonin perforcime latineve ,te cilet mbanin te puushtuar Jerusalemin dhe disa vite te tjera , si Odesa dhe Akra , qe nga koha e kryqezates se pare.

Kryqëzata e Tretë

Artikulli kryesor: Kryqëzata e Tretë

Ne vitin 1187 jerusalemi u pushtua nga turqit selxhukë. Për kete arsye ne vitin 1189-1192 u organizua Kryqezata e tretë.Kjo sipermarrje evropiane muk pati sukses,sepse veprimet e udheheqeseve nuk ishin te koordinuara mire.

Kryqëzata e Katërt

Artikulli kryesor: Kryqëzata e Katërt

1202-1204 Kjo kryqezatë u bë kundër Perandorise Bizantine. Mirpo nuk pati sukses dhe ishte e detyruar te pranonte disa kushte:pushtimin e Zares dhe Konstadinopojes.

Kryqëzata e Pestë

Artikulli kryesor: Kryqëzata e Pestë

Kryqëzata e Gjashtë

Artikulli kryesor: Kryqëzata e Gjashtë

Kryqëzata e Shtatë

Artikulli kryesor: Kryqëzata e Shtatë

Kryqëzata e Tetë

Artikulli kryesor: Kryqëzata e Tetë

Kryqëzata e tetë u zhvillua në vitin 1270.Kryqëzata e tetë ishte kryqëzata më e rrezikshme.Në këtë kryqëzat u tubuan fëmijët që të luftonin. Të gjithë fëmijët hynin në anije dhe duke shkuar për rrugë ata plaçkitshin dhe iu shiteshin të gjitha organet.Kryqezatat mbaruan ne vitin 1291.