Perandoria Ruse
Perandoria Ruse ishte një perandori që ka ekzistuar prej vitit 1721 deri në revolucionin e muajit shkurt të vitit 1917. Kjo perandori ishte njëra ndër perandoritë më të mëdha në histori, që përfshinte tre kontinente të botës—Evropa, Azia, dhe Amerika Veriore—Perandoria Ruse u tejkalua në madhësi vetëm nga perandoritë britanike dhe mongole. Me 125.6 milionë subjekte sipas regjistrimit të vitit 1897, ajo kishte popullsinë e tretë më të madhe në botë në atë kohë pas Kinës Qing dhe Indisë. Ashtu si të gjitha perandoritë, ajo kishte një diversitet të madh ekonomik, etnik, gjuhësor dhe fetar.
Perandoria Ruse Российская Империя (Rusishtja moderne) Россійская Имперія (drejtshkrimi para vitit 1918) Rossiyskaya Imperiya | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1721–1917 | |||||||||||
| Parimi: "Съ нами Богъ!" S nami Bog! ("Zoti është me ne!") | |||||||||||
| Himni: "Гром победы, раздавайся!" Grom pobedy, razdavaysia! (1791–1816) ("Le të gjëmojë Bubullima e Fitores!") (jozyrtare) "Коль славен наш Господь в Сионе" Kol' slaven nash Gospod' v Sione (1794–1816) ("Sa i lavdishëm është Zoti ynë në Sion") (jozrytare) "Молитва русских" Molitva russkikh (1816–1833) ("Lutja e Rusëve") "Боже, Царя храни!" Bozhe Tsarya khrani! (1833–1917) ("Zoti Ruaje Carin!")Stampa:Parabr | |||||||||||
Greater coat of arms (1882–1917): | |||||||||||
  | |||||||||||
| Kryeqyteti | Shën Petersburgu (1721–1728; 1730–1917) Moska (1728–1730)[1] | ||||||||||
| Qyteti më i madh | Shën Petersburgu | ||||||||||
| Gjuhët zyrtare | Rusisht | ||||||||||
| Gjuhët e njohura | Polonisht, Gjermanisht (në provincat baltike), Finlandisht, Suedisht, Ukrainisht, Kinezisht (në Dalian) | ||||||||||
| Besimi | Shumica: 71.10% Ortodoks (zyrtare)[2] Pakica: 11.07% Muslimanë 9.16% Katolik 4.16% Jehudë 3.00% Protestant 0.94% Armenë 0.56% të tjerë | ||||||||||
| Qeveria | |||||||||||
| Lloji i qeverisjes | Monarkia absolute unitare (1721–1906) Monarkia gjysmë-kushtetuese unitare parlamentare[3] (1906–1917) | ||||||||||
| Perandori | |||||||||||
• 1721–1725 (i pari) | Pjetri I | ||||||||||
• 1894–1917 (i fundit) | Nikolla II | ||||||||||
• 1810–1812 (i pari) | Nikolai Rumyantsev[a] | ||||||||||
• 1917 (i fundit) | Nikolai Golitsyn[b] | ||||||||||
| Kuvendi | Senati qeverisës[4] | ||||||||||
| Këshilli Shtetëror (1810–1917) | |||||||||||
| Duma Shtetërore (1905–1917) | |||||||||||
| Historia | |||||||||||
| 10 shtator 1721 | |||||||||||
• Shpallur më | 2 nëntor 1721 | ||||||||||
| 4 shkurt 1722 | |||||||||||
| 26 dhjetor 1825 | |||||||||||
| 3 mars 1861 | |||||||||||
| 18 tetor 1867 | |||||||||||
| janar 1905 – korrik 1907 | |||||||||||
| 30 tetor 1905 | |||||||||||
• Kushtetuta u miratua | 6 May 1906 | ||||||||||
| 8–16 mars 1917 | |||||||||||
• U shpall republikë | 14 shtator 1917 | ||||||||||
| Sipërfaqja | |||||||||||
• Gjithsej | 22,800,000 km2 (8,800,000 sq mi) (3-të[c]) | ||||||||||
| Popullsia | |||||||||||
• Përllogaritje 1914 | 164,000,000 (3-të) | ||||||||||
• 1897 | 125,640,021 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| PBB (PFB) | Përllogaritje 1900–1917 | ||||||||||
• Gjithsej | 106.299 miliardë (6th) | ||||||||||
| Monedha | Russian ruble | ||||||||||
| Të dhëna të tjera | |||||||||||
| |||||||||||
Nga shekulli i 10-të deri në shekullin e 17-të, toka sundohej nga një klasë fisnike, bojarët, mbi të cilët ishte një car, i cili më vonë u bë perandor. Cari Ivan III (1462–1505) hodhi themelet për perandorinë që u shfaq më vonë. Ai trefishoi territorin e shtetit të tij, i dha fund dominimit të Hordhisë së Artë, rinovoi Kremlinin e Moskës dhe hodhi themelet e shtetit rus. Shtëpia e Romanovit sundoi Perandorinë Ruse që nga fillimi i saj në vitin 1721 deri më 1762. Dega e saj matrilineale me prejardhje gjermane patrilineale, Shtëpia e Holstein-Gottorp-Romanov, sundoi nga viti 1762 deri në fund të perandorisë. Në fillim të shekullit të 19-të, perandoria shtrihej nga Oqeani Arktik në veri deri në Detin e Zi në jug, nga Deti Baltik në perëndim në Alaskë dhe Kaliforni Veriore, në Amerikën e Veriut, në lindje.[5] Nga fundi i shekullit të 19-të, ajo do të fitonte Azinë Qendrore dhe pjesë të Azisë Verilindore.
Perandori Pjetri I (1682–1725) luftoi shumë luftëra dhe zgjeroi një perandori tashmë të gjerë në një fuqi të madhe evropiane. Ai e zhvendosi kryeqytetin nga Moska në qytetin model të ri të Shën Petersburgut, i cili u ndërtua kryesisht sipas dizajnit perëndimor. Ai udhëhoqi një revolucion kulturor që zëvendësoi disa nga zakonet shoqërore dhe politike tradicionaliste dhe mesjetare me një sistem modern, shkencor, të orientuar nga perëndimi dhe racionalist. Perandoresha Katerina e Madhe (1762–1796) kryesoi një epokë të artë; ajo e zgjeroi shtetin me anë të pushtimit, kolonizimit dhe diplomacisë, ndërkohë që vazhdoi politikën e modernizimit të Pjetrit I sipas linjave të Evropës Perëndimore. Perandori Aleksandri I (1801–1825) luajti një rol të madh në mposhtjen e ambicieve të Napoleonit për të kontrolluar Evropën, si dhe në krijimin e Aleancës së Shenjtë të monarkive konservatore. Rusia u zgjerua më tej në perëndim, jug dhe lindje, duke u bërë një nga perandoritë më të fuqishme evropiane të kohës. Fitoret e saj në luftërat ruso-turke u kontrolluan nga disfata në Luftën e Krimesë (1853–1856), e cila çoi në një periudhë reformash dhe zgjerim të intensifikuar në Azinë Qendrore.[6] Perandori Aleksandri II (1855–1881) nisi reforma të shumta, më dramatiken emancipimin e të gjithë 23 milionë serfëve në vitin 1861. Politika e tij në Evropën Lindore përfshinte zyrtarisht mbrojtjen e krishterëve ortodoksë lindorë brenda Perandorisë Osmane. Ky ishte një faktor që çoi në hyrjen e Rusisë në Luftën e Parë Botërore më 1914 në anën e Fuqive Aleate kundër Fuqive Qendrore.
Perandoria Ruse funksionoi si një monarki absolute deri në revolucionin e vitit 1905, kur u vendos një monarki gjysmë kushtetuese. Ajo funksionoi dobët gjatë Luftës së Parë Botërore, duke çuar në revolucionin e shkurtit dhe abdikimin e Perandorit Nikolla II, pas së cilës monarkia u shfuqizua. Në revolucionin e tetorit, bolshevikët morën pushtetin, duke çuar në Luftën Civile Ruse. Bolshevikët ekzekutuan familjen perandorake më 1918 dhe krijuan Bashkimin Sovjetik më 1922 pasi dolën fitimtarë nga lufta civile.
Shënime
Redakto- ^ Si kryetari Komitetit të Ministrave.
- ^ Si kryeministër.
- ^ Shih Lista e perandorive të mëdhenj.
Referime
Redakto- ^ "18th Century in the Russian History" Rushmania.com https://rusmania.com/history-of-russia/18th-century Arkivuar 19 mars 2022 tek Wayback Machine
- ^ J. Coleman, Heather (2014). Orthodox Christianity in Imperial Russia: A Source Book on Lived Religion (në anglisht). Indiana University Press. fq. 4. ISBN 9780253013187.
After all, Orthodoxy was both the majority faith in the Russian Empire – approximately 70 percent subscribed to this faith in the 1897 census–and the state religion.
- ^ Williams, Beryl (1994-12-01). "The concept of the first Duma: Russia 1905–1906". Parliaments, Estates and Representation (në anglisht). 14 (2): 149–158. doi:10.1080/02606755.1994.9525857.
- ^ "The Sovereign Emperor exercises legislative power in conjunction with the State Council and State Duma". Fundamental Laws, "Chapter One On the Essence of Supreme Sovereign Power Article 7." Arkivuar 8 qershor 2019 tek Wayback Machine
- ^ In pictures: Russian Empire in colour photos Arkivuar 20 gusht 2018 tek Wayback Machine, BBC News Magazine, mars 2012.
- ^ "The Great Game, 1856-1907: Russo-British Relations in Central and East Asia | Reviews in History". reviews.history.ac.uk (në anglisht). Marrë më 2021-10-08.