Skizofrenia

Skizofrenia është një formë e përsëritur dhe shpeshherë kronike e sjelljes jonormale që i referohet asaj që quhet "psikozë". ^[1]. Psikiatri zviceran, Eugen Bleueler, ka qenë ai që ka përdorur termin “skizofreni” për herë të parë, fjalë kjo e cila vjen nga greqishtja dhe do të thotë “shpirt i ndarë”.

Psikiatrit e klasifikojnë skizofreninë si psikozë. Me këtë ata nënkuptojnë një person, i cili nuk mund t'i dallojë mendimet, idetë, perceptimet dhe imagjinatat e tyre intensive nga realiteti, perceptimi i ndarë, idetë dhe vlerat që njerëzit e tjerë të asaj kulture i konsiderojnë të vërteta. Përveç këtyre simptomave, personi mund të dëgjojë zëra apo të besojë që njerëzit e tjerë mund t'u lexojnë mendjen dhe kontrollojnë mendimet e tyre. Shumica e psikiatërve i konsiderojnë këto simptoma si çrregullime psikiatrike.

Rreth 0.3% deri në 0.7% e njerëzve diagnostikohen me skizofreni gjatë jetës së tyre. ^[2] Në vitin 2017, u vlerësuan 1.1 milionë raste të reja dhe në vitin 2022 kishte gjithsej 24 milion raste botërisht. ^[3] ^[4] Meshkujt preken më shpesh dhe mesatarisht kanë një fillim më të hershëm se femrat. ^[3] Shkaqet e skizofrenisë mund të përfshijnë faktorë gjenetikë dhe mjedisorë . ^[5] Faktorët gjenetikë përfshijnë një sërë variantesh gjenetike të zakonshme dhe të rralla. ^[6] Faktorët e mundshëm mjedisorë përfshijnë rritjen në qytet, fatkeqësitë e fëmijërisë, përdorimin e kanabisit gjatë adoleshencës, infeksionet, moshën e nënës ose babait të një personi dhe ushqimin e varfër gjatë shtatzënisë . ^[5] ^[7]

Simptomat karakteristike

Dy (ose më tepër) nga simptomat e mëposhtme, prezente në një pjesë kohe rreth njëmujore (ose edhe me pak) janë të mjaftueshme për te përcaktuar pacientin si skizofren:

1. Iluzione
2. Ndjenja të shgënjyera
3. Fjalim/mendim i çrregullt (jo i rrjedhshëm)
4. Sjellje katatone ose ç'rregullsi e theksuar në sjellje
5. Simptoma negative - humbje e funksioneve normale, si p.sh.: mungesë iniciative, mungesë dëshire, varfërim (ose bllokim i plotë) fjalimi etj.

Çrregullimi në jetën sociale/profesionale

Çrregullim, i tillë që rënia në prodhimtari të jetë e dukshme nga çka qenë para shfaqjes fillestare te simptomave, në një ose më tepër fusha të funksionimit si p.sh. puna, marrëdhëniet ndërpersonale, kujdesi për vetën… etj., gjatë një periudhe kohore kuptimplote pas shfaqjes së sëmundjes ose simptomave skizofrenike

Kohëzgjatja

Shenja të vazhdueshme të shqetësimeve duhet të jenë shfaqur gjatë 6 muajve të fundit. Kjo periudhë 6-mujore duhet të përfshije të paktën një muaj që nga shfaqja e simptomave nga grupi A (faza aktive e simptomave) dhe mund të përfshijë periudha të simptomave, si fazën aktive të keqësimit ose fazën e shfaqjes së simptomave pozitive (d.m.th. përmirësim në funksione të ndryshme). Këto simptoma mund të jenë të njëjta me sëmundjet e tjera mentale siç janë çrregullimi bipolar dhe çrregullimi skizoafektiv apo mund të jenë rezultat i ndonjë problemi fizik. Psikiatrit dallojnë gjatë diagnozës se skizofrenisë disa prej simptomave pozitive dhe negative.

Simptomat pozitive përfshijnë:

mendime të çrregulluara
halucinime, si dëgjime të zërave apo tingujve
deluzionet
iluzionet

Simptomat negative përfshijnë:

kur ndihen të painteresuar dhe emocionalisht të zbrazët
pamundësi për t'u përqendruar
dëshira për të qëndruar larg prej njerëzve
nevojë për t'u ndier të mbrojtur

Referime

^ "Schizophrenia Fact sheet N°397". WHO. September 2015. Archived from the original on 18 October 2016. Retrieved 3 February 2016
^ Javitt DC (qershor 2014). "Balancing therapeutic safety and efficacy to improve clinical and economic outcomes in schizophrenia: a clinical overview". The American Journal of Managed Care. 20 (8 Suppl): S160-165. PMID 25180705. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ ^a ^b "Schizophrenia Fact sheet". World Health Organization. 10 janar 2022. Marrë më 23 gusht 2022. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ James SL, Abate D (nëntor 2018). "Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 354 diseases and injuries for 195 countries and territories, 1990–2017: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017". The Lancet. 392 (10159): 1789–1858. doi:10.1016/S0140-6736(18)32279-7. PMC 6227754. PMID 30496104. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ ^a ^b Owen MJ, Sawa A, Mortensen PB (korrik 2016). "Schizophrenia". The Lancet. 388 (10039): 86–97. doi:10.1016/S0140-6736(15)01121-6. PMC 4940219. PMID 26777917. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ van de Leemput J, Hess JL, Glatt SJ, Tsuang MT (2016). "Genetics of Schizophrenia: Historical Insights and Prevailing Evidence". Advances in Genetics. 96: 99–141. doi:10.1016/bs.adgen.2016.08.001. PMID 27968732. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Parakh P, Basu D (gusht 2013). "Cannabis and psychosis: have we found the missing links?". Asian Journal of Psychiatry (Review). 6 (4): 281–287. doi:10.1016/j.ajp.2013.03.012. PMID 23810133. Cannabis acts as a component cause of psychosis, that is, it increases the risk of psychosis in people with certain genetic or environmental vulnerabilities, though by itself, it is neither a sufficient nor a necessary cause of psychosis. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[1] "Schizophrenia Fact sheet N°397". WHO. September 2015. Archived from the original on 18 October 2016. Retrieved 3 February 2016

[Javitt2014-2] Javitt DC (qershor 2014). "Balancing therapeutic safety and efficacy to improve clinical and economic outcomes in schizophrenia: a clinical overview". The American Journal of Managed Care. 20 (8 Suppl): S160-165. PMID 25180705. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[WHO2022-3] "Schizophrenia Fact sheet". World Health Organization. 10 janar 2022. Marrë më 23 gusht 2022. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[GBD2018-4] James SL, Abate D (nëntor 2018). "Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 354 diseases and injuries for 195 countries and territories, 1990–2017: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017". The Lancet. 392 (10159): 1789–1858. doi:10.1016/S0140-6736(18)32279-7. PMC 6227754. PMID 30496104. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Lancet2016-5] Owen MJ, Sawa A, Mortensen PB (korrik 2016). "Schizophrenia". The Lancet. 388 (10039): 86–97. doi:10.1016/S0140-6736(15)01121-6. PMC 4940219. PMID 26777917. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[vandeLeemput2016-6] van de Leemput J, Hess JL, Glatt SJ, Tsuang MT (2016). "Genetics of Schizophrenia: Historical Insights and Prevailing Evidence". Advances in Genetics. 96: 99–141. doi:10.1016/bs.adgen.2016.08.001. PMID 27968732. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Parakh2013-7] Parakh P, Basu D (gusht 2013). "Cannabis and psychosis: have we found the missing links?". Asian Journal of Psychiatry (Review). 6 (4): 281–287. doi:10.1016/j.ajp.2013.03.012. PMID 23810133. Cannabis acts as a component cause of psychosis, that is, it increases the risk of psychosis in people with certain genetic or environmental vulnerabilities, though by itself, it is neither a sufficient nor a necessary cause of psychosis. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]