UNIX
Unix (i shënuar me germa të mëdha) është një familje e sistemeve operative për kompjutera, i ndërtuar në vitin 1969 nga një grup punëtorësh të AT&T-së në Bell Labs, që përfshinte Ken Thompson, Dennis Ritchie dhe Douglas McIlroy.[4] Fillimisht i synuar për përdorim brenda sistemit Bell, AT&T licencoi Unix-in për palë të jashtme në fund të viteve 1970, duke çuar në një larmi variantësh akademikë dhe komercialë të Unix-it nga shitësit, duke përfshirë Universitetin e Kalifornisë, Berkeley (BSD), Microsoft (Xenix), Sun Microsystems (SunOS/Solaris), HP/HPE (HP-UX) dhe IBM (AIX). Sot sistemet Unix janë të ndarë në degë të ndryshme. Përgjatë viteve, AT&T si dhe kompani të tjera fitimprurese ose jo kanë kontribuar në ndërtimin e mëtejshëm.
 | |
 Unix System III duke ecur në një simulues PDP-11 | |
| Kompania / zhvilluesi | Ken Thompson, Dennis Ritchie, Brian Kernighan, Douglas McIlroy, dhe Joe Ossanna në Bell Labs |
|---|---|
| Programuar në | C dhe gjuhë assembly |
| Familja OS | Unix |
| Burimi | Historikisht i patentuar, ndërsa disa projekte Unix janë me burim të hapur |
| Publikimi fillestar | Zhvillimi filloi në 1969 Udhëzuesi i parë i botuar brendësisht në nëntor 1971[1] Kumtuar jashtë Bell Labs në tetor 1973[2] |
| Gjuhët | Anglisht |
| Lloji kernel | Dallon; monolitike, mikrobërtham, hibride |
| Ndikuar nga | CTSS,[3] Multics |
| Ndërfaqja përdoruesit | Command-line dhe grafike (Wayland dhe X Window System; Android SurfaceFlinger; macOS Quartz |
| Licensa | Dallon; disa variante janë i patentuar, ndërsa disa variante janë falas/libre apo burim të hapur |
| Faqja zyrtare | www |
Versionet e hershme të Unix—të cilat referohen në mënyrë retrospektive si "Unixi i hulumtimit"—funksionuan në kompjuterë si PDP-11 dhe VAX; Unix u përdor zakonisht në minikompjuterë dhe mainframe që nga vitet 1970 e tutje. Ai u dallua nga paraardhësit e tij si sistemi i parë operativ portativ: pothuajse i gjithë sistemi operativ është shkruar në gjuhën e programimit C (në 1973), e cila lejon Unix-in të operojë në platforma të shumta.[5] Sistemet Unix karakterizohen nga një dizajn modular që nganjëherë quhet "filozofia Unix". Sipas kësaj filozofie, sistemi operativ duhet të sigurojë një grup mjetesh të thjeshta, secila prej të cilave kryen një funksion të kufizuar, të mirëpërcaktuar.[6] Një sistem skedari i unifikuar dhe i bazuar në inode dhe një mekanizëm komunikimi ndër-proces i njohur si "pipe" shërbejnë si mjeti kryesor i komunikimit,[4] dhe një gjuhë skriptimi dhe komanda e guaskës (guaska Unix) përdoret për të kombinuar mjetet për të kryer flukset komplekse të punës.
Versioni 7 në 1979 ishte Unix-i përfundimtar i lëshuar gjerësisht, pas të cilit AT&T shiti UNIX System III, bazuar në Versionin 7, komercialisht në 1982; për të shmangur konfuzionin midis varianteve të Unix, AT&T kombinoi versione të ndryshme të zhvilluara nga të tjerët dhe e lëshoi atë si UNIX System V në 1983. Megjithatë, duke qenë se këto ishin me burim të mbyllur, Universiteti i Kalifornisë, Berkeley vazhdoi zhvillimin e BSD si një alternativë. Shitësit e tjerë që kishin filluar të krijonin versione të komercializuara të Unix-it do ta bazonin versionin e tyre ose në System V (si IRIX e Silicon Graphics) ose në BSD (si SunOS). Mes "luftërave Unix" të standardizimit, AT&T së bashku me Sun shkriu System V, BSD, SunOS dhe Xenix, duke i bashkuar veçoritë e tyre në një paketë si UNIX System V Release 4 (SVR4) në 1989, dhe u komercializua nga Unix System Laboratories, një spinoff i AT&T.[7] Një Unix rival nga shitësit e tjerë u lëshua si OSF/1, megjithatë shumica e shitësve komercialë të Unix përfundimisht ndryshuan shpërndarjet e tyre për t'u bazuar në SVR4 me veçori BSD të shtuara në krye.
Referime
Redakto- ^ Gabim referencash: Etiketë
<ref>e pavlefshme; asnjë tekst nuk u dha për refs e quajturareader - ^ Ritchie, D. M.; Thompson, K. (1974). "The UNIX Time-Sharing System" (PDF). Communications of the ACM. 17 (7): 365–375. CiteSeerX 10.1.1.118.1214. doi:10.1145/361011.361061. S2CID 53235982. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 11 qershor 2015.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Ritchie, Dennis M. (1977). The Unix Time-sharing System: A retrospective (PDF). Tenth Hawaii International Conference on the System Sciences. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 2015-06-11. Marrë më 2024-09-26.
a good case can be made that [UNIX] is in essence a modern implementation of MIT's CTSS system
{{cite conference}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b Ritchie, D.M.; Thompson, K. (korrik 1978). "The UNIX Time-Sharing System". Bell System Tech. J. (në anglisht). 57 (6): 1905–1929. CiteSeerX 10.1.1.112.595. doi:10.1002/j.1538-7305.1978.tb02136.x. Marrë më dhjetor 9, 2012.
{{cite journal}}: Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja) Gabim referencash: Invalid<ref>tag; name "Ritchie" defined multiple times with different content - ^ Ritchie, Dennis M. (janar 1993). "The Development of the C Language" (PDF). Arkivuar (PDF) nga origjinali më 11 qershor 2015. Marrë më 30 korrik 2022.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Raymond, Eric (19 shtator 2003). The Art of Unix Programming. Addison-Wesley. ISBN 978-0-13-142901-7. Arkivuar nga origjinali më 12 shkurt 2009. Marrë më 9 shkurt 2009.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Computerworld, GARY ANTHES of; IDG (27 korrik 2009). "Timeline - 40 Years Of Unix - NYTimes.com". archive.nytimes.com. Marrë më 2024-12-04.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)