Andorra la Vella
Andorra la Vella është kryeqyteti i Principatës së Andorrës dhe ndodhet në lindje të Pireneit në mes të Francës dhe Spanjës. Gjithashtu është edhe emri i njësisë administrative.
Andorra la Vella | |
|---|---|
 Flamuri  Stema | |
 Vendodhja brenda Andorrës | |
 Andorra la Vella (Earth) | |
| Koordinatat: 42°30′N 01°30′E / 42.500°N 1.500°E | |
| Shteti | Andorra |
| Famullitëë | Andorra la Vella |
| Fshatrat | La Margineda, Santa Coloma |
| Qeveria | |
| • Kryetari | Conxita Marsol |
| Sipërfaqja | |
| • Gjithsej | 12 km2 (5 sq mi) |
| Lartësia mbidetare | 1.023 m (3,356 ft) |
| Popullsia (2011) | |
| • Gjithsej | 22.256[1] |
| Emri i banorëve | Andorran andorrà, andorrana (ca) |
| {{{postal_code_type}}} | AD500 |
| Faqja zyrtare | Official site |
Që nga viti 2015, qyteti ka një popullsi prej 22,886 banorësh, dhe zona urbane, e cila përfshin Escaldes-Engordany plus fshatrat satelitore, ka mbi 40,000 banorë.
Industria kryesore është turizmi, megjithëse vendi fiton gjithashtu të ardhura të huaja nga të qenit një parajsë fiskale. Mobiljet dhe rakia janë prodhime vendase. Duke qenë në një lartësi prej 1,023 m, ai është kryeqyteti më i lartë në Evropë dhe një vendpushim popullor skish.
Emri
RedaktoAndorra la Vella do të thotë "Andorra qyteti", për ta dalluar atë nga Principata e Andorrës në tërësi.[2] Edhe pse në katalanisht fjala vella (si frëngjisht vieille) rrjedh nga fjala latine vetula që do të thotë "i vjetër", Vella këtu (si frëngjisht ville dhe katalanisht vila) rrjedh nga fjala latine villa dhe do të thotë "qytet".[3]
Historia
Redakto
Vendi i Andorra la Vella është vendosur që para epokës së krishterë - veçanërisht nga fisi Andosin nga neoliti i vonë. Shteti është një nga Marca Hispanica e krijuar dhe mbrojtur nga Karli i Madh në shekullin e tetë si një tampon nga kolonët maure në Gadishullin Iberik.
Vendbanimi i Andorra la Vella ka qenë qyteti kryesor i Andorrës që nga viti 1278 kur bashkë-princat francezë dhe episkopalët ranë dakord për një sundim të përbashkët. Qyteti i vjetër i Andorra la Vella - Barri Antic - përfshin rrugë dhe ndërtesa që datojnë nga kjo kohë. Ndërtesa e saj më e shquar është Casa de la Vall - e ndërtuar në fillim të shekullit të gjashtëmbëdhjetë - e cila ka qenë shtëpia parlamentare e shtetit që nga viti 1702. Andorra la Vella ishte, gjatë kësaj periudhe, kryeqyteti i një shteti kryesisht të izoluar dhe feudal, i cili ruajti pavarësia për shkak të këtij parimi të bashkësovranitetit.
Deri në shekullin e njëzetë, zona përreth Andorra la Vella mbeti kryesisht e harruar. Pas trazirave politike në vitet 1930 dhe një përpjekje për grusht shteti nga Boris Skossyreff, u zhvillua një demokraci joformale.
Në vitin 1993, kushtetuta e parë e vendit zyrtarizoi këtë demokraci parlamentare me degë ekzekutive, legjislative dhe gjyqësore të vendosura në Andorra la Vella.
Gjatë kësaj periudhe, Andorra u zhvillua gjithashtu si një parajsë fiskale, duke rezultuar në ndërtimin e zyrave moderne bankare në Andorra La Vella. Qyteti zhvilloi gjithashtu objektet e tij të skijimit, në atë masë që Andorra la Vella ishte qyteti aplikues i Andorrës për Lojërat Olimpike Dimërore XXI, Lojërat Olimpike Dimërore 2010. Megjithatë, Andorra la Vella nuk u përzgjodh nga KOK si qytet kandidat, pas raportit të vlerësimit të një komisioni të KOK. Ajo gjithashtu priti lojërat e 1991 dhe 2005 të Shteteve të Vogla të Evropës.
Gjeografia
RedaktoAndorra la Vella ndodhet në jugperëndim të Andorrës, në bashkimin e dy përrenjve malorë, Valira del Nord (Valira Veriore) dhe Valira de l'Orient (Valira Lindore), të cilat bashkohen për të formuar Gran Valira. Ngjitet me zonën urbane të Escaldes-Engordany. Qyteti është 1,023 metra mbi nivelin e detit.
Klima
RedaktoAndorra la Vella ka një klimë oqeanike (Köppen: Cfb), me ditë të ngrohta dhe netë të freskëta në verë, dhe dimër të ftohtë dhe me borë.
Kultura
RedaktoQyteti është qendra kulturore e vendit, me Sallën e Ekspozitave Qeveritare që vepron si teatër dhe muze kryesor. Sheshi jashtë ndërtesës së parlamentit është gjithashtu vendndodhja e një sërë ngjarjesh dhe qyteti pret një festival muzikor çdo dimër.
Gjuhët
RedaktoGjuha zyrtare është katalanishtja, megjithëse fliten gjithashtu spanjisht, portugalisht dhe frëngjisht. Shumica e banorëve janë katolikë romak, me një jetëgjatësi të lartë mbi 80 vjet.[4]
Binjakëzimet
Redakto
Referime
Redakto- ^ "Andorra" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2015-02-16. Marrë më 2015-02-16.
- ^ "Andorra la Vella | enciclopèdia.cat". www.enciclopedia.cat (në kajugaisht). Marrë më 2018-09-23.
"El sobrenom la Vella, és a dir, la vila, li fou afegit posteriorment per tal de distingir la vila del conjunt del territori homònim i potser també per a subratllar-ne la capitalitat" English: "The nickname La Vella, that is, the town, was later added to distinguish the town from the whole of the territory [of Andorra] and perhaps also to emphasize its role as the capital.
- ^ Carrick, Noel (1988). Andorra (në anglisht). Chelsea House Publishers. ISBN 9780791000991.
The word vella has been translated into both English and Spanish as meaning 'old'. In fact, vella is a corruption of the Latin word villa, meaning 'city'. Thus Andorra la Vella merely means 'the city of Andorra'
- ^ CIA - The World Factbook - Andorra
- ^ "VilaWeb - Valls i Andorra la Vella estrenyen lligams amb una escudellada popular" (në kajugaisht). Arkivuar nga origjinali më 17 maj 2022. Marrë më 11 janar 2022.
Lidhje të jashtme
Redakto
Commons: Andorra la Vella – Album me fotografi dhe/apo video dhe material multimediale