Surinam

Surinam (hol. Suriname), ili zvanično Republika Surinam (hol. Republiek Suriname), nezavisna je država smeštena u severoistočnom delu Južne Amerike u geografsko-političkoj regiji poznatoj kao Gvajane. Nalazi se u istočnom delu Gvajanske visoravni na obali Atlantskog okeana, i graniči se sa francuskim prekomorskim departmanom Gvajanom na istoku, Republikom Gvajanom na zapadu i Brazilom na jugu. Sa površinom nešto manjom od 164.000 km² i populacijom od svega 560.000 stanovnika Surinam je najmanja južnoamerička zemlja. Država je administrativno podeljena na deset okruga, većina stanovništva živi u uskom priobalnom pojasu uz obalu, a glavni i najveći grad u zemlji je Paramaribo.

Republika Surinam Republiek Suriname  (holandski) Ripoliku Sranan / Ripoliku fu Sranan  (sranan tongo)
Zastava Grb
Krilatica: Правда, побожност, вера (lat. Justitia, pietas, fides) (hol. Gerechtigheid, vroomheid, vertrouwen)
Himna: Боже буди уз наш Суринам (hol. God zij met ons Suriname)
Glavni grad  (i najveći)	Paramaribo
Službeni jezik	holandski
Vladavina
Oblik države	Predsednička republika
— Predsednik	Čan Santoki
— Potpredsednik	Ašvin Adin
Istorija
Stvaranje	‍
— Kolonija Surinam	1667—1954.
— Konstitutivna zemlja Kraljevine Holandije	15. decembar 1954.
— Nezavisnost	25. novembar 1975.
— Aktuelni ustav	30. septembar 1987.
Geografija
Površina	‍
— ukupno	163.821 km2 (90)
— voda (%)	1,1
Stanovništvo	‍
— 2016.	558.368 (166)
— 2012.	541.638
— gustina	3,41 st./km2 (231)
Privreda
BDP / PKM	≈ 2017
— ukupno	$7,961 milijardi
— po stanovniku	$13.934
IHR (2015)	0,725 (97) — visok
Valuta	Surinamski dolar (SRD)
— stoti deo valute	‍100 центи‍
Ostale informacije
Vremenska zona	UTC −3
Internet domen	‍.sr‍
Pozivni broj	+597

Pre dolaska evropskih istraživača početkom XVI veka na području današnjeg Surinama živela su brojna domorodačka plemena, a najrašireniji su bili pripadnici nomadskih etničkih grupa Aravaka i Kalina. Evropski kolonizatori osnivali su širom zemlje brojne plantaže na kojima su uglavnom radili afrički robovi i porobljeno lokalno stanovništvo. U periodu 1667—1954. Surinam je postojao kao holandska kolonija, a tek 1954. dobija zvaničan status konstitutivne zemlje Kraljevine Holandije. Surinam je postao nezavisan 25. novembra 1975. godine. Ustrojen je kao unitarna parlamentarna republika.

Iako se geografski nalazi u kontinentalnom delu Južne Amerike, kulturološki gledano Surinam je više karipska zemlja i punopravni je član Karipske zajednice država (CARICOM). Službeni jezik je holandski, a još pet jezika ima zvaničan status na nacionalnom nivou, između ostalih to su i engleski i javanski jezik. Surinam je jedina nezavisna država pored Holandije u kojoj većina stanovništva govori holandskim jezikom.

Surinam je punopravni član brojnih međunarodnih organizacija poput Ujedinjenih nacija, Organizacije islamske saradnje, Unije južnoameričkih nacija, Organizacije američkih država, Pokreta nesvrstanih, Međunarodnog monetarnog fonda, Holandske jezičke unije i drugih.

Etimologija

Koren savremenog naziva zemlje verovatno vodi poreklo od jednog od plemena etničke grupe Tajnaji koji su naseljavali područje savremenog Surinama pre dolaska Evropljana, a koji su sebe nazivali Surinen. Prvi britanski doseljenici koji su na tom području formirali koloniju Maršals Krik preuzeli su taj naziv i modifikovali ga na sadašnji oblik Surinam. Ime zemlje u srpski jezik je došlo upravo preko engleskog jezika.

U izvornom holandskom izgovoru ime države se izgovara kao Surinama (ˌsyriˈnaːmə).

Geografija

Položaj Surinama u južnoameričkoj regiji

Republika Surinam se nalazi u severoistočnom delu južnoameričkog kontinenta i u celosti leži na području Gvajanske visoravni. Sa površinom od 163.821 km² Surinam je teritorijalno najmanja suverene država na kontinentu, a teritorijalno su manji jedino Francuska Gvajana i Folklandska Ostrva. Po veličini teritorije nalazi se na 90. mestu u svetu (računajući samo nezavisne države), a poređenja radi Surinam je dvostruko veći od Srbije. Kopneni deo zemlje čini oko 156.000 km², dok oko 7.820 km² čine vodene površine (oko 1,1% od ukupne površine zemlje). Najveći deo zemlje nalazi se na području između 1° i 6° severne geografske širine i 54° i 58° zapadne geografske dužine. Geografsko središte zemlje nalazi se na koordinatama 4° 00′ N 56° 00′ W.

Surinam se graniči sa tri države, a ukupna dužina državnih granica je 1.703 km. Najduža je zapadna granica sa Republikom Gvajanom i njena dužina je oko 600 km, na jugu je granica sa Brazilom (dužina granice je 593 km), a na istoku sa Francuskom, odnosno sa njenim prekomorskim departmanom Francuskom Gijanom (dužina 510 km). Na severu Surinam izlazi na obale Atlantskog okeana, a dužina njegove obale je 386 km. U sastavu Surinama nalaze se i teritorijalne vode na udaljenosti od 12 nautičkih milja od obale (22,2 km), dok se ekskluzivna ekonomska zona proteže do 200 nautičkih milja od obale (370,4 km).

Jugozapadni deo Gvajane, odnosno jugozapadni deo Surinama, područje poznato kao oblast Tigri (oko 15.000 km²) je predmet teritorijalnog spora između dve države koji datira još od 1840. godine. Područje je od 1969. pod de fakto kontrolom Republike Gvajane iako ga de jure vlasti Surinama smatraju sastavnim delom te zemlje. Spor oko pomorske granice sa Gvajanom rešen je na Međunarodnom sudu za arbitražu, a u skladu sa „Poveljom Ujedinjenih nacija o pravu na moru” koji su obe zemlje potpisale, a spor je zvanično rešen 20. septembra 2007. godine. Predmet spora je i jugoistočni deo granice sa Francuskom Gvajanom.

Geologija i reljef

Topografska mapa Surinama sa spornim područjima

Julijanatop je najviša planina u zemlji sa visinom od 1.286 m iznad nivoa mora. Smeštena na štitu Gijana, zemlja može da se podeli u dve glavne geografske regije. Severni, nizijski priobalni deo (otprilike iznad linije Albina-Paranam-Vageningen) je kultivisan, i većina populacije živi ovde. Južni deo se sastoji od tropskih kišnih šuma i retko naseljenih savana duž granice sa Brazilom.

Klima

Nalazi se između dva do pet stepeni severno od ekvatora, Surinam ima veoma toplu tropsku klimu i temperature ne variraju puno u toku godine. Godina ima dve kišne sezone, od aprila do avgusta i od novembra do februara. Takođe ima i dve suve sezone, od avgusta do novembra i od februara do aprila.

Vode

hidrološka mapa

Istorija

Bivša Holandijska kolonija Surinam u Južnoj Americi, severno od Brazila dobila je nezavisnost 1975. godine. Na osnovu ustava koji je poništen 1980. godine bio je Surinam parlamentarna republika.

Surinam su otkrili 1499. godine španski moreplovci Alonso de Oheda, Amerigo Vespuči i Huan de la Kosta ali ga nisu naselili iako ga je Španija 1594. godine prisvojila ostao je i nadalje nenastanjen. U prvoj polovini 17. veka su njegovu kolonizaciju pokušali da naprave Holanđani, Britanci i Francuzi. Prvo trajno naselje su 1651. godine osnovao je Englez Hju Vilafbi i pravo na to naselje mu je potvrdio 1662. godine engleski kralj Čarls I. Naselje su osnažili i jevrejski kolonisti. 1667. godine koloniju su dobili Holanđani kao zamenu za „Novi Amsterdam“ (današnji Njujork). Godine 1683. nastalo je društvo Surinam koje je razvijalo robovlasničko plantažersku privredu. Bečki kongres je potvrdio Surinam kao holandsku krunsku koloniju. Sve do ukidanja ropstva 1863. godine, u koloniji su radili robovi iz Afrike, Kine, Indonezije i Indije. Surinam je dobio samostalnost 1975. godine i proglašena je republika.

Vlada ministarskog predsednika Henka Arona proklamovala je politiku nesvrstavanja. Posle vojnog prevrata 1980. godine preuzela je vladu osmočlana vojnička grupa. Pokušaj da se ospori ova vlada je propao. Posle poništavanja ustava i posle proglašenja vanrednog stanja 1982. godine glava države je postao pukovnik Desi Bauterse. Surinam je trebao da postane socijalistička država.

Početkom 1983. godine ukinula je Holandija svaku pomoć Surinamu koja je činila jednu trećinu njegovih prihoda. U februaru 1983. godine imenovana je vlada sa Erolom Alibuksom. Vlada je počela da pregovara sa Brazilom koji je obećavao veliku pomoć i u privredi i vojnu pomoć. Godine 1986. počeo je ustanak pod vođstvom Ronija Brusvijka koji je prerastao u građanski rat. Stanovništvo je dobilo novi ustav i na slobodnim izborima izabran je predsednik Ramsevak Šankar. Njega je uskoro zamenio Johan Krag, a 1991. godine narodno veće je izabralo za predsednika Ronalda Venetijana.

Parlament Surinama je jula 2010. na funkciju predsednika izabrao bivšeg vojnog diktatora, Desi Bautersea.

Stanovništvo

Oko 37% stanovništva čine Indijci (Hindustanci)-, potomci emigranata koji su otišli iz Indije u 19. veku. Kreolci čine 31% stanovništva. Oni su mešavina bele i crne rase, a Javanci iz bivše kolonije Nizozemske čine 15% populacije u Surinamu. Maronci - potomci odbeglih afričkih robova čine 10% stanovništva. Ostatak stanovništva čine većinom Kinezi, Evropljani i Brazilci.

Najzastupljenije vere u Surinamu su hrišćanstvo (48,4%), hinduizam (22,3%) i islam (13,9%). Najzastupljeniji jezik je holandski, ali se dosta koriste i matični jezici. U Holandiji živi veliki broj Surinamaca.

Razvoj stanovništva između 1961. i 2003.

Najveći gradovi

Glavni članak: Spisak gradova u Surinamu

Politika

Ustav Surinama je donet 1987. godine. Narodna skupština se sastoji od 51 predstavnika. Parlamentarni izbori u Surinamu se održavaju svakih pet godina. Pravni sistem Surinama je preuzet od Holandije. Surinam je punopravni član Karipske zajednice.

Surinam je prva država koja je opozvala priznanje nezavisnosti samoproglašene takozvane Republike Kosovo.

Administrativna podela

Surinam je administrativno podeljen na okruge ili distrikte (hol. distrikten) koji se u sadašnjim granicama nalaze od 1980. godine. Administrativnu podelu zemlje na manje samoupravne jedinice prvi su uveli Holanđani, a prvi zvaničan akt kojim je zemlja podeljena na 8 regija i dva okruga donesen je 8. oktobra 1834. godine. Tokom 1927. izvršena je rekonstrukcija administrativnog aparata i zemlja je podeljena na 7 okruga. U narednim godina sa većim ili manjim modifikacijama menja se raspored i granice okruga, a u sadašnjem obliku egzistiraju od 1980. godine. Na čelu svakog okruga nalazi se komesar kog na tu funkciju imenuje direktno predsednik države.

Svaki okrug je dalje podeljen na „resorte” (hol. ressorten), trećestepene nivoe lokalne samouprave koji su najsličniji opštinama. Svaki resort čini glavno naselje i nekoliko manjih obližnjih naselja. Na čelu svakog resorta nalazi se veće čiji članovi se biraju na direktnim izborima na mandat od pet godina. Celokupna teritorija Surinama je danas podeljena na 62 resorta.

Administrativni okruzi Surinama

Administrativni resorti Surinama

Okruzi Surinama

Pol. na mapi	Okrug	Admin. centar	Površina km²	Površina u %	Stanovnika 2012.	Stanovnika u %	Gus. nas st/km²
	Okrug Paramaribo	Paramaribo	182	0,1	240.924	44,5	1.323,8
	Vanika	Lelidorp	443	0,3	118.222	21,8	266,9
	Nikeri	Niuv Nikeri	5.353	3,3	34.233	6,3	6,4
	Koroni	Totnes	3.902	2,4	3.391	0,6	0,9
	Saramaka	Groningen	3.636	2,2	17.480	3,2	4,8
	Komevajne	Niuv Amsterdam	2.353	1,4	31.420	5,8	13,4
	Para	Onvervaht	5.393	3,3	24.700	4,6	4,6
	Marovajne	Albina	4.627	2,8	18.294	3,4	4,0
	Brakopondo	Brakopondo	7.364	4,5	15.909	2,9	2,2
	Sipalivini	nema	130.567	79,7	37.065	6,8	0,3
	Republika Surinam	Paramaribo	163.820	100	541.638	100	3,3

Privreda

Surinam je poljoprivredna zemlja u razvoju. Značajni za privredu zemlje su kopovi sirovina su boksita i s tim u i vezi proizvodnja aluminijuma. Vadi se i nafta. 80% električne energije dobija se iz vodenih elektrana. Većinu područja pokrivaju šume (92% i to šume što je najviše na svetu). Za poljoprivredu je važna proizvodnja riže , banana, citrusa i kokosovih oraha, šećerne trske, a važno je i stočarstvo (uzgajanje goveda i peradi) i ribolov.

U Surinamu postoje dve avio-kompanije i dva aerodroma. Saobraćaj se vrši ili avionom ili uglavnom peške. Ne postoji nikakva željeznička mreža. U zemlji je malo saobraćajnih puteva.

Sport

Rud Gulit, Frank Rajkard i Klarens Sedorf su zvezde evropskog fudbala poreklo sa Surinama.

Literatura

• Baynes, Thomas Spencer (1888). Encyclopædia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences, and General Literature, Volume XI (Ninth Edition—Popular Reprint izd.). „In 1614, the states of Holland granted to any Dutch citizen a four years' monopoly of any harbour or place of commerce which he might discover in that region (Guiana). The first settlement, however, in Suriname (in 1630) was made by an Englishman, whose name is still preserved by Marshall's Creek.” 

Spoljašnje veze

• „Vlada Republike Surinam”. Arhivirano iz originala 16. 09. 2008. g. 
• „Šefovi države i članovi kabineta”. Arhivirano iz originala 13. 08. 2011. g. 
• „Surinam”. Arhivirano iz originala 07. 01. 2019. g.  informacije u The World Factbook
• „Informacije za nezavisnog putnika”. Arhivirano iz originala 07. 11. 2009. g. 
• „Surinam”. Arhivirano iz originala 07. 06. 2008. g.  na UCB Libraries GovPubs
• „Surinamski jezici - rečnik”. Arhivirano iz originala 19. 01. 2010. g. CS1 održavanje: Nepodoban URL (veza)