Cetinje

Za druga značenja, pogledajte stranicu Cetinje (višeznačna odrednica).

Cetinje je grad i prijestonica Crne Gore (glavni grad Crne Gore je Podgorica). Grad je smješten u istoimenom kraškom polju koje se nalazi u južnom dijelu države, podno planine Lovćen, na prosječnoj nadmorskoj visini od 670 m. Prema popisu iz 2023. bilo je 12.460 stanovnika.

Cetinje
Cetinje
Zastava Grb
Administrativni podaci
Država	Crna Gora
Prijestonica	Cetinje
Stanovništvo
— 2023.	12.460
Geografske karakteristike
Koordinate	42° 23′ 19″ S; 18° 55′ 34″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	703 m
Cetinje Cetinje na karti Crne Gore
Ostali podaci
Poštanski broj	81250
Pozivni broj	041
Registarska oznaka	CT
Veb-sajt	www.cetinje.me/cetinje/site_mne/public/index.php/index/kategorija?id_kategorija=1

Zbog svoje autentične arhitekture i velikog broja istorijskih građevina, relikvija, manastira, crkvi i muzeja, ovaj grad je dobio naziv „grad-muzej”. Na Cetinju se nalazi zvanična rezidencija predsjednika Crne Gore.

Geografija

Cetinje se nalazi na kraškom polju površine oko 7 km², sa prosečnom nadmorskom visinom od 671 m.

Klima

Pogled na Cetinje

Umjereno kontinentalna. Topla i sušna ljeta, prosječne temperature od 20 °C; hladne i vlažne zime, prosječne temperature 2 °C; kišovita proljeća i jeseni. Interesan je podatak da, iako je jedan je od najkišovitijih gradova u Evropi, te grad sa najvećom prosječnom količinom padavina na prostoru bivše Jugoslavije, sam grad nema površinskih vodotokova.

Značenje imena

Korijen riječi Cetinja vuče od praslovenske riječi *kaito, što znači šuma, šumoviti kraj, što se odnosi na četinarske šume.

Istorija

Cetinjski manastir

Govor knjaza Nikole 1896. Njegušima i Cetinjanima, prilikom osveštavanja oružja, koje su dobili iz Rusije.

Nekadašnja predsjednička palata, danas zgrada Ministarstva kulture
(nekad zgrada Zetske banovine)

Ravnica u kojoj se nalazilo manje naselje (selo) Cetinje, zvala se krajem XIV vijeka Cetinjsko polje: po rijeci Cetini, koja je tekla poljem do kraja XVII vijeka. Naselje se u istorijskim izvorima prvi put pominje 1440. godine, a oko 1450. godine, na Cetinju je podignuta crkva, poznata pod imenom Vlaška crkva. Nastanak današnjeg Cetinja veže se 15. vijek i vladara Zete Ivana Crnojevića. Naime, izgubivši od Turaka dotadašnju prestonicu Žabljak, Ivan Crnojević je odlučio da premjesti svoje sjedište u nepristupačnije krajeve - u kraško polje podno Lovćena, sagradivši 1482. godine dvor, a potom i manastir Svete Bogorodice, u koji je kasnije premjestio sjedište Zetske mitropolije. Neprestane borbe protiv Turaka dovode do dvovjekovne stagnacije u razvoju Cetinja. Ponovni razvoj počinje tek krajem 17. vijeka dolaskom dinastije Petrović na vlast u Crnoj Gori, a veća urbanizacija i značajniji napredak slijedi sa dolaskom Petra II Petrovića Njegoša na vlast. Za vrijeme njegove vladavine izgrađena je i čuvena Biljarda.

Na mjestu na kome se, moguće, nalazio dvor Ivana Crnojevića, vladika Danilo je 1701. godine podigao Cetinjski manastir. Njegoševa rezidencija poznata kao Biljarda, nalazi se u istorijskom jezgru Cetinja u neposrednoj blizini Cetinjskog manastira. Izgrađena je 1838. godine.

Cetinje se dalje arhitektonski i urbano-populacijski razvijalo proporcionalno razvoju crnogorske državotvornosti, tj. uporedo sa proglašenjem Knjaževine Crne Gore (1852. godine pod knjazom Danilom I Petrovićem), te priznanjem samostalnosti (1878. na Berlinskom kongresu) i, konačno, Kraljevine Crne Gore (1910. za vrijeme vladavine kralja Nikole I Petrovića).

Prvi vodovod je izgrađen 1891. godine, a voda je stizala iz Obzovice, sa izvora Grohot.

Program nekada tradicionalne svetosavske svečane proslave, 1890. g.

Za vrijeme vladavine Nikole I, u Cetinju je podignut novi dvor, prvi hotel, bolnica, Djevojački institut, a proglašenjem samostalnosti i uspostavljanjem diplomatskih odnosa sa evropskim državama i Vladin dom, te mnogobrojne ambasade. Izgrađene na jako maloj međusobnoj udaljenosti, a u različitim arhitektonskim stilovima, ove građevine daju Cetinju urbanu sliku grada jedinstvenu u Evropi.

Nakon Prvog svjetskog rata, Crna Gora je proglasila ujedinjenje sa Srbijom, odnosno Kraljevinom SHS/Kraljevinom Jugoslavijom, a Cetinje postaje sjedište Zetske banovine. Ostavši i dalje značajnim centrom, Cetinje se u periodu između dva svjetska rata nesmetano razvijalo, uvećavajući se i populacijski i teritorijalno i infrastrukturalno. Polovinom 1920-tih mjesto se opisuje kao "mrtvo" i u opadanju; Dvor Petrovića je ispreturan i zapušten. Temelji Gimnazije Kneza Pavla su osvećeni 26. septembra 1935. Privreda kraja oko Cetinja je opala: stoke je bilo znatno manje, presušile su doznake iz inostranstva, dugovi seljaka su porasli. Djeca u Staroj Crnoj gori su bila "slabo razvijena i zapuštena", snabdijevanje vodom je bilo problem.

Period nakon Drugog svjetskog rata dovodi do stagnacije Cetinja. Naime, proglašenjem Titograda administrativnim centrom i glavnim gradom SR Crne Gore, kao sastavnog dijela FNRJ/SFRJ Cetinje gubi značaj koji je do tada imalo. Gubeći veliki dio dotadašnjih prihoda, grad je pedesetih i šezdesetih godina prošlog vijeka preživljavao privrednu krizu. Pokretanje industrijskih pogona, kao što su fabrika obuće „Košuta“, elektroindustrijski holding „Obod“ te transportno preduzeće „Bojana“, kao i poboljšanje infrastrukture (izgradnja saobraćajnica prema Titogradu i moru, poboljšanje elektroenergetske i vodovodne mreže), uspjeli su do kraja osamdesetih godina ovog vijeka donekle izvući ovaj grad i njegovo stanovništvo iz krize. Međutim, pad socijalizma, tranzicija i krvavi raspad SFRJ uzrokovali su pad okosnica cetinjske privrede, te su ponovo stanovništvo ovog grada doveli u nezavidan ekonomski i socijalni položaj.

Kultura i obrazovanje

Pozorište „Zetski dom“

Cetinje je posljednjih pet vijekova kulturno i obrazovno sjedište Crne Gore, pa tako baštini ogromno književno, muzejsko i arhivsko blago, koje se većinom čuva kroz pet republičkih institucija: Narodni muzej Crne Gore, Arhiv Crne Gore, Centralna narodna biblioteka „Đurđe Crnojević“, Kraljevsko crnogorsko narodno pozorište „Zetski dom“, te Republički zavod za zaštitu spomenika kulture.

Međutim, Cetinje nije samo poznato po svojim građevinama i istorijskim spomenicima, već svojoj vjekovima dugoj štamparskoj tradiciji, bogatim bibliotekama, kao i po svojim umjetnicima - ovaj grad je za svojeg postojanja izrodio i ugostio značajan broj književnika i slikara, te stoga ne čudi što su se u ovom gradu smjestile tri akademije - Fakultet likovnih umjetnosti, fakultet dramskih umjetnosti, te Muzička akademija.

Crnojevići su osnovali prvu štampariju (1493—1496). Prvo štampano djelo bilo je Oktoih. Kasnije je i Njegoš osnovao svoju štampariju (1833—1852, u kojoj su objavljene njegove prve pjesme. Od 1858 do 1932 postojala je i Državna štamparija, a poslije Drugog svjetskog rata 1945. osnovano je Izdavačko preduzeće „Narodna knjiga“ (1945—1958) odnosno „Obod“. Najstarije školske ustanove bile su: Njegoševa škola 1869, Bogoslovsko-učiteljska škola i Djevojački institut 1869, Gimnazija 1880, Oficirska artiljerijska škola 1903, Učiteljska škola 1919. i Bogoslovija 1921. godine. Cetinjska čitaonica osnovana je 1868. godine, u okviru koje su djelovali: Pjevačko društvo (1871), Biblioteka (1879), Dobrovoljno pozorišno društvo (1883), Muzej (1893), Arhiv (1895). I danas na Cetinju kao jedina takve vrste u Crnoj Gori radi Bogoslovija Svetog Petra Cetinjskog, koja je obnovila svoj rad 1992. godine.

Cetinjski bijenale

Dvorac kralja Nikole, danas muzej

Međunarodni bijenale savremene likovne umjetnosti, koje se od 1990. održava svake druge godine. Idejni tvorac ovog bijenala je princ Nikola Petrović, praunuk kralja Nikole I. Od svog začetka do danas, ova kulturna manifestacija sve više dobiva na značaju, kako u regiji tako i u Evropi.

Znamenitosti

ikona Bogorodice Filermose

Tri velike hrišćanske relikvije nalaze se na Cetinju. To su: ruka svetog Jovana Krstitelja, čestica Časnog Krsta Gospodnjeg i ikona Presvete Bogorodice Filermose. Prve dvije se čuvaju u Cetinjskom manastiru, a treća u Plavoj kapeli zgrade Vladinog doma.

Crkve i manastiri

Cetinje ima četiri crkve, i sve četiri su posvećene Rođenju Presvete Bogorodice. To su: crkva Cetinjskog manastira, Crkva na Ćipuru, Vlaška crkva i crkva na cetinjskom Starom groblju. Vjekovima se taj praznik slavio kao slava grada Cetinja, do dolaska komunista na vlast, a i danas mnoge porodice na Cetinju slave ovaj praznik kao svoje krsno ime. Organizacija političko-vjerskog karaktera, Crnogorska pravoslavna crkva, ima na Cetinju objekat, za koji njihovi sljedbenici misle da je crkva. Posvetili su je Ivanu Crnojeviću, kojeg smatraju svetiteljem (u kalendaru sina Ivana Crnojevića, Đurađa, iz 1494., štampanom na Cetinju, vidi se da su slavili kao svete Svetog Savu i Simeona mirotočivog, koje je ovo udruženje izbacilo iz svog kalendara).

Cetinjski oktoih (1494), prva štampana knjiga u Srba i Južnih Slovena

Crkva na Ćipuru u kojoj su sahranjeni kralj Nikola i kraljica Milena

• Cetinjski manastir - sagradio ga je 1701. godine vladika Danilo Petrović, smješten u neposrednoj blizini Biljarde i Dvora kralja Nikole.
• Manastir Crnojevića - sa crkvom Presvete Bogorodice, podigao ga osnivač Cetinja Ivan Crnojević 1484. godine. Manastir su razorili Turci 1692, a na mjestu crkve Presvete Bogorodice kralj Nikola I je 1886. sagradio kapelu. Danas se u ovoj kapeli nalaze posmrtni ostaci Kralja Nikole I i kraljice Milene.
• Vlaška crkva - podignuta u 15 vijeku kao crkva Rođenja Bogorodice. Rušena u 17. i 18. vijeku. Ponovo podignuta 1864. godine, kada je dobila i današnji naziv.
• Crkva na Ćipuru Izgrađena je od kneza Nikole. Tu su sahranjeni Ivan Crnojević i kralj Nikola sa svojom suprugom, kraljicom Milenom.

Muzeji

• Muzej Cetinjskog manastira - smješten u dijelu manastirskih konaka, sadrži brojne vrijedne eksponate kao što su svi arhijerejski ornati Dinastije Petrović-Njegoš i krst arhimandrita Grigorija Nestora, te bogate zbirke rukopisnih knjiga, inkunabula i ikona.
• Istorijski muzej - smješten u zgradi Vladinog doma, obuhvata kulturnu društveno-ekonomsku, političku i vojnu prošlost Crne Gore od predslovenskog perioda do danas.
• Etnografski muzej Crne Gore - smješten u zgradi nekadašnjeg Srpskog poslanstva, sa zbirkama koji posjetiocima mogu dočarati drevne načine ishrane, privređivanja i odijevanja, instrumente i oruđa crnogorskih predaka.
• Njegošev muzej - smješten u Biljardi, posvećen Petru II Petroviću Njegošu. Obuhvata Njegoševu rezidenciju, dio Njegoševe biblioteke, te dio biblioteke Petra I Petrovića Njegoša.
• Njegoševa rodna kuća - nedaleko od Cetinja, u njeguškom zaseoku Erakovići.
• Državni muzej Crne Gore - smješten u dvoru kralja Nikole I, rekonstrukcija rezidencije kralja, sa autentičnim primjercima namještaja, te drugim predmetima korištenim od strane kraljevske porodice.
• Umjetnički muzej Crne Gore - smješten u zgradi Vladinog doma. Nacionalnu galeriju ovog muzeja čine: Galerija umjetnosti jugoslovenskih naroda i narodnosti, Galerija crnogorske likovne umjetnosti, Galerija ikona, Galerija kopija fresaka, te Spomen zbirka Milice Sarić-Vukmanović.

Saobraćaj

Cetinje je danas dobro komunikacijski uvezano sa ostalim dijelovima Crne Gore. Nalazi se na magistralnoj komunikaciji Podgorica-Cetinje-Budva. Od oba grada je udaljeno oko 30 km. Aerodrom u Tivtu nalazi se na oko 50 km udaljenosti, a luka Bar oko 70 km.

Demografija

Prema popisu iz 2023. bilo je 12.460 stanovnika. Cetinje je po broju stanovnika jedna od srednjih jedinica lokalne samouprave u Crnoj Gori. Prijestonica Cetinje ima 14.465 stanovnika.

Godine 1931. naselje je imalo 8.982 stanovnika.

Demografija Godina Stanovnika 1948. 9.038 1953. 9.102 1961. 9.359 1971. 11.876 1981. 14.088 1991. 15.946 15.843 2003. 15.325 15.137 2011. 13.918

Etnički sastav prema popisu iz 2011.‍
Crnogorci			12.705	91,28%
Srbi			539	3,87%
Albanci			37	0,26%
Hrvati			37	0,26%
Romi			28	0,20%
Crnogorci-Srbi			20	0,14%
Makedonci			19	0,13%
Jugosloveni			16	0,11%
Muslimani			12	0,08%
Srbi-Crnogorci			12	0,08%
Mađari			10	0,07%
Bošnjaci			7	0,05%
Italijani			6	0,04%
Slovenci			6	0,04%
ostali			50	0,36%
regionalna pripadnost			6	0,04%
neizjašnjeni			394	2,83%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	24			35
80+	70			188
75—79	102			200
70—74	217			267
65—69	285			396
60—64	312			363
55—59	342			421
50—54	520			567
45—49	569			591
40—44	535			600
35—39	514			589
30—34	513			512
25—29	540			525
20—24	652			650
15—19	658			608
10—14	558			598
5—9	471			452
0—4	354			339
Prosek :	512			76

Domaćinstva

Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2003. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2003. Broj domaćinstava 2.975 2.919 2.785 3.440 4.081 4.595 4.599

Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2003. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek Broj domaćinstava 4.587 805 813 800 1.106 707 245 76 24 7 4

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	5.853	2.359	3.163	158	123	50
Ženski	6.512	2.022	3.156	978	278	78
UKUPNO	12.365	4.381	6.319	1.136	401	128

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	2.308	21	3	1	690
Ženski	2.276	6	1	2	624
UKUPNO	4.584	27	4	3	1.314
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	111	56	297	125	205
Ženski	30	14	368	110	62
UKUPNO	141	70	665	235	267
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	18	27	188	71	73
Ženski	27	37	183	198	233
UKUPNO	45	64	371	269	306
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	254	0	4	164
Ženski	240	1	13	127
UKUPNO	494	1	17	291

Partnerski gradovi

• Rijeka
• Kostroma
• Mali Iđoš
• Sinaja
• Gaeta
• Harkov
• Skadar
• Veliko Trnovo
• Sijena

Vidi još

• Cetinjska eparhija
• Put Cetinje-Njeguši-Kotor

Literatura

• Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2003, podaci po naseljima. Podgorica: Republički zavod za statistiku. septembar 2005. COBISS-ID 8764176. 
• Blagojević, Miloš; Spremić, Momčilo (1982). „Slom Crnojevića”. Istorija srpskog naroda. knj. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 414—430. 
• Jovanović, Radoman (1981). „Crna Gora 1851-1878”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 423—446. 
• Medaković, Dejan (1993). „Stare srpske štamparije”. Istorija srpskog naroda. knj. 3, sv. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 425—440. 
• Milićević, Jovan (1986). „Crna Gora prvih decenija XVIII veka”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 31—38. 
• Milićević, Jovan; Rakočević, Novica (1986). „Crna Gora od 1735-1797”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 498—530. 
• Milićević, Jovan (1981). „Crna Gora 1797-1851”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 159—211. 
• Stanojević, Gligor (1975). „Crna Gora u XVI vijeku”. Istorija Crne Gore. knj. 3, sv. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 1—88. 
• Stanojević, Gligor (1975). „Crna Gora u XVII vijeku”. Istorija Crne Gore. knj. 3, sv. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 89—227. 
• Stanojević, Gligor (1975). „Crna Gora u XVIII vijeku”. Istorija Crne Gore. knj. 3, sv. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 229—499. 
• Tomanović, Lazar (2007). Putopisna proza. Gradska biblioteka i čitaonica Herceg Novi. 

Spoljašnje veze

• Zvanični veb-sajt
• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)