Pulo Jawa

Jawa
Peta lokasi pulo Jawa
{{{peta2}}}
Koordinat	{{{koordinat}}}
Nagara	Indonesia
Kapuloan	Jawa
Propinsi	{{{propinsi}}}
{{{tipe_dati2}}}	{{{dati2}}}
Garis basisir	2884,7 km
Lega	138.793,6 km² (13)
Pangeusi	91.269.528 (1980)
(?)

Pulo Jawa téh hiji pulo di di gugusan kapuloan Sunda, Indonésia, nu mangrupa pulo pangpadetna di sakuliah dunya. Legana 132.000 km pasagi kalawan 151.6 pangeusi, mun mangrupa nagara mandiri mah bakal jadi nagara kadua pangpadetna sadunya. Pulo Jawa mangrupa lemah cai pikeun pituin pikeun urang Sunda jeung Jawa.

Ibu kota Indonésia, Jakarta, aya di basisir kalér-kuloneun Jawa. Loba kajadian penting sajarah Indonésia nu lumangsung di Jawa. Jawa jadi pusat karajaan Hindu-Budha, kasultanan Islam, jeung jadi inti koloni Walanda di Hindia Wétan. Dina dékade 1930-an jeung 1940-an, Jawa ogé jadi puseur perjuangan kamerdékaan Indonésia. Sacara pulitik, ékonomi, jeung budaya, Jawa dominan di Indonésia. Opat tina dalapan situs warisan dunya UNESCO di Indonésia perenahna di Jawa, kaasup Taman Nasional Ujung Kulon, Candi Borobudur, Candi Prambanan, jeung Situs Manusa Purba Sangiran.

Jawa kabentuk tina letusan gunung api, alatan subduksi Lempéng Australia di handapeun Lempéng Sunda. Jawa mangrupa pulo nu panggedéna ka-13 di dunya jeung ka-5 di Indonésia, legana kira-kira 138,800 kilométer pasagi. Pulo ieu dicirikeun ku ranté gunung api nu ngajajar ti wétan ka kulon.

Di Jawa, aya opat basa utama nu digunakeun: basa Jawa, Sunda, Madura, jeung Betawi. Basa Jawa jeung Sunda nyaéta nu paling loba dicaturkeun.^[1] Urang Jawa aya di bagéan tengah jeung wétan, sedengkeun urang Sunda di bagéan kulon. Urang Madura di wewengkon wétan Jawa nyaéta migran ti Pulo Madura, sedengkeun urang Betawi di Jakarta asalna tina campuran rupa-rupa suku di Indonésia. Lolobana padumuk di Jawa mah ngomong dua basa, nyaéta basa Indonésia (basa resmi Indonésia) salaku basa kahiji atawa kadua. Sanajan mayoritasna Muslim, padumuk Jawa téh rupa-rupa agama, suku, jeung budaya.^[2]

Etimologi

Asal muasal nami "Jawa" téh tacan écés. Salah sahiji kamungkinanana, pulo ieu dinamian sanggeus tutuwuhan jáwa-wut, nu dipikanyaho loba tumuwuh di pulo harita, sarta sateuacan pangaruh India, pulo ieu mibanda nami anu béda.^[3] Aya ogé sumber-sumber séjén: kecap jaú sareng variasina hartosna "di luar" atanapi "jauh".^[4] Terus, dina Basa Sansekerta yava hartina jelai, tutuwuhan anu kawéntar di pulo ieu.^[4] "Yavadvipa" disebatkeun dina épik pangkolotna India, Ramayana. Sugriwa, pamingpin pasukan Rama, ngutus jalma-jalmana ka Yavadvipa, pulo Jawa, néangan Sita.^[5] Ku kituna, pulo ieu katelah di India ku nami Sansekerta "yāvaka dvīpa" (dvīpa = pulo). Jawa ogé disebatkeun dina téks kuna Tamil Manimekalai karya Chithalai Chathanar, anu nyaritakeun yén Jawa mibanda karajaan jeung ibukota nu ngaranna Nagapuram.^[6]^[7]^[8] Sumber séjén nyebutkeun yén kecap "Jawa" asalna tina akar kecap Proto-Austronesia, hartina "imah".^[9] Pulo gedé Iabadiu atawa Jabadiu disebat dina Geographia karya Ptolemy, anu ditulis kira-kira taun 150 M dina Karajaan Romawi. Iabadiu disebutkeun hartina "pulo jelai", beunghar ku emas, sarta mibanda kota perak nu ngaranna Argyra di tungtung kulon. Nami ieu nuduhkeun Java^[10] sarta sigana asalna tina nami Sansekerta Java-dvipa (Yavadvipa).

Géografi

Gunung Bromo, salah sahiji pangirutan alam Jawa Wétan.

Jawa perenahna antawis Sumatra di kulon jeung Bali di wétan. Borneo aya di kalér, sedengkeun Pulo Natal aya di kidul. Éta mangrupa pulo ka-13 panggedéna di dunya. Jawa dikurilingan ku Laut Jawa di kalér, Selat Sunda di kulon, Samudra Hindia di kidul sarta Selat Bali jeung Selat Madura di wétan.

Sacara ampir kabéh, Jawa téh asalna tina gunung seuneuan; aya tilu puluh dalapan gunung nu ngabentuk tulang tonggong ti wétan ka kulon nu kungsi aktip jadi gunung seuneuan. Gunung seuneuan pangluhurna di Jawa nyaéta Gunung Semeru, 3676 meter. Gunung seuneuan pangaktipna di Jawa jeung ogé di Indonésia nyaéta Gunung Merapi, 2930 meter. Sakabéhna, Jawa mibanda leuwih ti 150 gunung.

Alam

Pulo Jawa mangrupa wewengkon anu ngandung kabeungharan kahirupan alam anu loba rupa-rupana. Lingkungan alam di Jawa nyaéta leuweung hujan tropis, kalayan ékosistem anu rupa-rupa, ti mimiti leuweung mangrove di basisir kalér, tepas basisir karang di basisir kidul, jeung leuweung tropis handap nepi ka leuweung hujan di luhur gunung api di pedalaman. Lingkungan jeung iklim di Jawa robah sacara bertahap ti kulon ka wétan; ti leuweung hujan nu lembab jeung baseuh di bagéan kulon, nepi ka lingkungan savana garing di wétan, anu cocog jeung iklim jeung curah hujan di daérah éta.

Badak Jawa jalu nu ditémbak di Jawa Kulon taun 1934. Kiwari ngan saeutik jumlah Badak Jawa anu hirup di Ujung Kulon; éta mangrupa badak nu paling langka di dunya.

Kahirupan satwa di Jawa asalna ngarojong kabeungharan biodiversity, dimana loba spésiés endemik tina flora jeung fauna nu mekar; saperti Badak Jawa,^[11] Banteng Jawa, Babi Tutul Jawa, Elang Jawa, Merak Jawa, Owa Jawa, Lutung Jawa, Kijang Jawa, Rusa Jawa, jeung Macan Jawa. Kalayan leuwih ti 450 spésiés manuk jeung 37 spésiés endemik, Jawa mangrupa surgana pikeun nu mikaresep ngimeutan manuk.^[12] Aya kira-kira 130 spésiés lauk cai tawar di Jawa.^[13] Aya ogé sababaraha spésiés amfibi endemik di Jawa, kaasup 5 spésiés bangkong tangkal.

Ti jaman baheula, jalma-jalma geus muka leuweung hujan, ngarobah ékosistem, ngawangun bentang alam jeung nyiptakeun sawah padi jeung terasering pikeun ngarojong tumuwuhna populasi. Terasering sawah di Jawa geus aya leuwih ti sarébu taun sarta geus ngarojong karajaan tatanén kuna. Populasi manusa nu beuki ngaronjat geus méré tekanan nu beurat ka kahirupan satwa di Jawa, sabab leuweung hujan beuki ngurangan jeung ngan aya di lereng gunung luhur atawa semenanjung anu terasing. Sababaraha spésiés endemik Jawa ayeuna kaayaanana kritis pisan, kalayan sababaraha geus punah; Jawa tadina mibanda Macan Jawa jeung Gajah Jawa, tapi duanana geus punah. Ayeuna, aya sababaraha taman nasional di Jawa anu ngajaga sésa-sésa kahirupan satwa anu rentan, saperti Ujung Kulon, Gunung Halimun-Salak, Gede Pangrango, Baluran, Meru Betiri, Bromo Tengger Semeru jeung Alas Purwo.

Manusa

Jawa mangrupa pulo pangpadetna sa-Indonésia, ampir 60% populasi Indonésia matuhna di pulo Jawa [1]. Pangeusi ieu pulo utamana mah urang Sunda (di bagian kulon) jeung Jawa (di bagian wétan), ngan ku sabab laju migrasi ka ieu pulo nu luhur pisan, utamana ka wewengkon pakotaan, méh baé lengkep ku séké sélér ti mana baé. Pikeun ngimbangan ieu masalah, ti taun 1970 pamaréntah Indonésia ngampanyeukeun program transmigrasi: mindahkeun sabagian wargana sacara sukaréla ka pulo-pulo nu leuwih carang populasina (kayaning Sumatera, Kalimantan, jeung Sulawesi) sangkan pulo Jawa teu padet teuing.

Pulo ieu dibagi kana genep Daérah Tingkat I:

Propinsi Banten
DKI Jakarta
Propinsi Jawa Kulon (Jawa Barat)
Propinsi Jawa Tengah
Daérah Istiméwa Yogyakarta
Propinsi Jawa Wétan (Jawa Timur)

Sajarah

Pulo Jawa kawentar ku "manusa Jawa"-na, sakumpulan sésa fosil Homo erectus nu kapanggih deukeut walungan Brantas di Jawa Wétan. Kadieunakeun, kapanggih ogé sababaraha fosil ti wewengkon séjén, kayaning di situs Plawangan, guha Pawon, jeung sababaraha tempat séjénna.

Karajaan Hindu jeung Buda

Karajaan Taruma sareng Sunda di kulon Jawa muncul dina abad ka-4 sareng ka-7, sedengkeun Kalingga mimiti ngirim utusan ka Cina ti mimiti taun 640.^[14]^:53,79 Nanging, karajaan utama nu munggaran téh nyaéta Mataram anu ngadeg di tengah Jawa dina awal abad ka-8. Ageman Mataram téh ngutamakeun déwa Hindu Shiva, sarta karajaan ieu ngahasilkeun sawatara candi Hindu pangkolotna di Jawa anu aya di Dataran Luhur Dieng. Kurang leuwih dina abad ka-8, dinasti Sailendra mucunghul di Kedu sareng janten pamayang agem Buddha Mahayana. Karajaan kuna ieu ngawangun monumen saperti Candi Borobudur sareng Prambanan anu diadegkeun dina abad ka-9 di tengah Jawa.

Karajaan Islam jeung penjajahan Walanda

Pascamerdika

Ku dipilihna Jakarta jadi ibukota, pulo Jawa jadi puseur kagiatan politik jeung ékonomi Indonésia. Ka dieunakeun, alatan teu walatrana pangwangunan, antara puseur dayeuh jeung pilemburan téh jungkrangna beuki lega. Dayeuh-dayeuh jadi puseur kabeungharan, sedengkeun pilemburan di pulo Jawa tetep sangsara.

Sacara nasional, kanyataan jungkrang laju pangwangunan téh jadi masalah, antukna loba nu boga angen-angen hayang mindahkeun ibukota ka wewengkon nu leuwih tengah sacara nasional, misalna ka Kalimantan, kalawan harepan pangwangunan bisa leuwih walatra sa-Nusantara.

Budaya

Sacara umum, kabudayaan nu aya di pulo Jawa bisa dibagi dua: budaya Sunda di wewengkon kulon jeung budaya Jawa di wewengkon wétan. Wates dua kabudayaan ieu, dumasar pangaruh kakawasaan masing-masing bangsa dina sawatara sumber sajarah, kira aya di walungan Cipamali atawa Diéng.

Tempo ogé Budaya Indonésia

Ageman

Pangeusi pulo Jawa lolobana ngagem Islam, lajeng Kristen (utamana di pakotaan), Hindu di sabudeureun Banyuwangi jeung basisir nu deukeut ka Bali, Katolik di sababaraha lembur di wewengkon kidul Jawa Tengah, Sunda Wiwitan di sawatara kampung adat Sunda (misalna di Kanékés), Budha nu diaragem nu urang Cina, jeung ageman lianna.

Séké sélér

Tempo ogé

Bacaan salajengna

Wikimedia Commons mibanda média séjénna nu patali jeung Category:Java.

JAVA, FACTS AND FANCIES Archived 2005-08-30 di Wayback Machine, karya Augusta De Wit (1905). (faksimili nu bisa disusud ti Pabukon Universitas Georgia; DjVu & format lapis PDF Archived 2006-05-24 di Wayback Machine)

Pulo-pulo utama di Indonésia
Irian \| Jawa \| Kalimantan \| Sulawesi \| Sumatra

↑ Naim, Akhsan; Syaputra, Hendry (2011). Kewarganegaraan, Suku Bangsa, Agama, dan Bahasa Sehari-Hari Penduduk Indonesia: Hasil Sensus Penduduk 2010 (dalam Indonesian). Jakarta: Badan Pusat Statistik. p. 47. ISBN 9789790644175.
↑ Stockdale, John Joseph; Bastin, John (2004-03-15). [[[:Citakan:GBurl]] Island of Java]. Periplus Editions (HK) Limited. ISBN 978-962-8734-23-8.
↑ Raffles, Thomas E.: History of Java. Oxford University Press, 1965, p. 2.
↑ ^a ^b Raffles, Thomas E.: History of Java. Oxford University Press, 1965, p. 3.
↑ [[[:Citakan:GBurl]] History Of Ancient India (portraits Of A Nation), 1/e]. Sterling Publishers Pvt. Ltd. January 30, 2010. ISBN 9788120749108 – via Google Books.
↑ Hindu culture in ancient India by Sekharipuram Vaidyanatha Viswanatha, p. 177.
↑ Tamil Literature by M. S. Purnalingam Pillai, p. 46.
↑ The Tamils Eighteen Hundred Years Ago by V. Kanakasabhai, p. 11.
↑ INSERT_REFERENCE
↑ Hatley, R., Schiller, J., Lucas, A., Martin-Schiller, B., (1984). "Mapping cultural regions of Java" in: Other Javas away from the kraton. pp. 1–32.
↑ "Badak Jawa (Rhinoceros sondaicus)". EDGE Evolutionarily Distinct and Globally Endangered. Diarsipkan dari versi asli tanggal 8 Nopémber 2017. Diakses tanggal 26 Juni 2012. Archived 2017-11-08 di Wayback Machine
↑ "Wisata Ngimeutan Manuk di Indonesia". wildlifenews.co.uk. Diarsipkan dari versi asli tanggal 9 Pébruari 2012. Diakses tanggal 26 Juni 2012. Archived 2012-02-09 di Wayback Machine
↑ Nguyen, T. T. T., jeung S. S. De Silva (2006). Kabéhéran jeung Konservasi Lauk Cai Tawar: Perspektif Asia. Biodiversity & Conservation 15(11): 3543–3568.
↑ Coedès, George (1968). Walter F. Vella, ed. The Indianized States of Southeast Asia. trans.Susan Brown Cowing. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-0368-1.

[1] Naim, Akhsan; Syaputra, Hendry (2011). Kewarganegaraan, Suku Bangsa, Agama, dan Bahasa Sehari-Hari Penduduk Indonesia: Hasil Sensus Penduduk 2010 (dalam Indonesian). Jakarta: Badan Pusat Statistik. p. 47. ISBN 9789790644175.

[2] Stockdale, John Joseph; Bastin, John (2004-03-15). [[[:Citakan:GBurl]] Island of Java]. Periplus Editions (HK) Limited. ISBN 978-962-8734-23-8.

[3] Raffles, Thomas E.: History of Java. Oxford University Press, 1965, p. 2.

[Raffles,_Thomas_E._1965._Page_3-4] Raffles, Thomas E.: History of Java. Oxford University Press, 1965, p. 3.

[5] [[[:Citakan:GBurl]] History Of Ancient India (portraits Of A Nation), 1/e]. Sterling Publishers Pvt. Ltd. January 30, 2010. ISBN 9788120749108 – via Google Books.

[6] Hindu culture in ancient India by Sekharipuram Vaidyanatha Viswanatha, p. 177.

[7] Tamil Literature by M. S. Purnalingam Pillai, p. 46.

[8] The Tamils Eighteen Hundred Years Ago by V. Kanakasabhai, p. 11.

[9] INSERT_REFERENCE

[10] Hatley, R., Schiller, J., Lucas, A., Martin-Schiller, B., (1984). "Mapping cultural regions of Java" in: Other Javas away from the kraton. pp. 1–32.

[11] "Badak Jawa (Rhinoceros sondaicus)". EDGE Evolutionarily Distinct and Globally Endangered. Diarsipkan dari versi asli tanggal 8 Nopémber 2017. Diakses tanggal 26 Juni 2012. Archived 2017-11-08 di Wayback Machine

[12] "Wisata Ngimeutan Manuk di Indonesia". wildlifenews.co.uk. Diarsipkan dari versi asli tanggal 9 Pébruari 2012. Diakses tanggal 26 Juni 2012. Archived 2012-02-09 di Wayback Machine

[13] Nguyen, T. T. T., jeung S. S. De Silva (2006). Kabéhéran jeung Konservasi Lauk Cai Tawar: Perspektif Asia. Biodiversity & Conservation 15(11): 3543–3568.

[Coedes-14] Coedès, George (1968). Walter F. Vella, ed. The Indianized States of Southeast Asia. trans.Susan Brown Cowing. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-0368-1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]