Insztrumynt muzyczny

Insztrumynt muzyczny – przirzōnd wytwŏrzajōncy klang, przeznaczōny do wykōnowaniŏ muzyki.

Gitara

Czelo

Trōmpyjtka

Ôrgany

Klang w insztrumyncie muzycznym wytwŏrzany je za pōmocōm wibratora, kerego włŏsności fizyczne wpływajōm na wysokość klangu i jego farbã – nojbarzij charakterystyczny znak przizwŏlajōncõ ôdrōżnić ôsobne insztrumynta ino za pōmocōm suchu. Wibrator je bazowym elymyntym insztrumyntu muzycznego; dwa ôstane to incytator i rezonator, to znaczy elymynt pobudzajōncy wibrator do dyrgań i elymynt zwiynkszajōncy głośność klangu. Tak incytator, jak i rezonator wpływajōm na farbã klangu wytwŏrzanego bez insztrumynt muzyczny.

Insztrumyntami muzycznymi nazywane sōm tyż przedmioty ô niemuzycznym przeznaczyniu bazowym, kere zyskują znaku insztrumyntu muzycznego beze świadōme spotrzebowanie w wytworze muzycznym. Przikładym takigo je zwōn wieżowy (klasyczny), kerego przeznaczyniym bazowym je sygnalizacyjŏ. W XIX stoleciŏ ôstoł wkludzōny do instrumentarium kapele symfōnicznyj (terŏźnie barzij popularny w formie zwōna rurowego), bez co zyskoł miano insztrumyntu muzycznego.

Straciōł insztrumyntōw muzycznych

Nojczyńścij pasowanŏ klasyfikacyjŏ insztrumyntōw muzycznych tajluje jy na strunowe, dmiōne i perkusyjne. Krōm iże wszeôbecnŏ i popularnŏ, niyma jednak naukowŏ i z pōnktu widzyniŏ samyj idyje kategoryzacyje, pozbytŏ synsu, bo brak w nij spōlnego kryterium dzielynia. Kryterium wydzielyniŏ grupy insztrumyntōw strunowych je zorta dyrgajōncego materyje (struna), insztrumyntōw dmiōnych – incytator, to znaczy druk pobudzajōncŏ wibrator do dyrgań (zadęcie), insztrumyntōw perkusyjnych – fungowanie samo w sie (łać. percussio – trzaskanie). Curt Sachs – twōrca modernyj instrumyntologije we swojij ksiōnżce Historyjŏ insztrumyntōw muzycznych pisze, iże w podany knif idzie by potajlować wszyjskich Amerykanōw na Kalifornijczykōw, bankiyrzy i katolikōw.

Klasyfikacyjŏ popularnŏ, beze swoje ukrōcyniŏ zakresowe, ôbyjmuje ino fragmynt terŏźnego instrumentarium. Niy idzie podle nij zaszeregować czynści instrumentarium historycznego, chopskigo i egzotycznego, a nawet niykerych terŏźnych insztrumyntōw takich jak harmōnika szklannŏ (insztrumynt pocierany), drumla i pozytywka (insztrumynta z jōnzyczkami szarpanymi).

Klasyfikacyjŏ naukowŏ

• Chordofony – insztrumynta, w kerych wibratorem je napiōnta struna
• Aerofony – insztrumynta, w kerych wibratorem je dyrgajōnce luft
• Membranofony – insztrumynta, w kerych wibratorem je napiōnta membrana
• Idiofony – insztrumynta, w kerych wibratorem je ciało stałe majōnce włŏsnõ sprōnżystość
• Elektrofony – insztrumynta, w kerych wibratorem je membrana głośnika, a źrōdłym dyrgań pobudzajōncych wibrator ukłŏd elektryczny

Klasyfikacyjŏ popularnŏ

Wymiyniōne pod podskupiny trzech bazowych grup insztrumyntōw w dzielynie popularnym mogōm być w niykerych cufalach pasowane zamiennie. Wynikŏ to z faktu praktycznego podejściŏ do klasyfikacyje i srogszego abo myńszego spopularyzowania terminologije.

• insztrumynta strunowe – insztrumynta muzyczne, w kerych źrōdłym klangu je dyrgajōncŏ struna
  • smyczkowe (hośle, altówka, czelo, kōntrabas)
  • szarpane (harfa, gitara, lutnia, klawesyn)
  • trzaskane (fortepian, klawiyr, cymbały)
• insztrumynta dmiōne – insztrumynta muzyczne, w kerych klang pobudzany je zadęciem
  • drzywnianne (flyjta, obój, rożek angelski, klarnet, fagot, kontrafagot, saksofōn – choć budowany z metalu, posiadŏ drzywnianny stroik)
  • blachowe (waltornia, trōmpyjtka, puzon, tuba)
  • klawiszowe (ôrgany, cyja, fisharmōnijŏ)
  • głos i gwizd ludzki
• insztrumynta perkusyjne – insztrumynta muzyczne, w kerych klang pobudzany je bez postrzednie abo bezpostrzednie trzaskanie insztrumyntu abo jego fragmyntu
  • straciōł skuli budowa insztrumyntu
    • membranowe (kotły, bymbny)
    • płytowe (gong, talyrze)
    • sztabkowe drzywnianne (ksylofon, marimba), metalowe (zwōnki, czelesta, wibrafon)
    • rurowe (zwōny rurowe)
    • prętowe (trzikōnt)
    • inksze (kastaniety, szachtelki akustyczne, klekotka, terkotka, grzechotka)
  • straciōł skuli ymitowanego klangu
    • ô niyôkryślōnyj wysokości klangu (bymbny, talyrze, trzikōnt, kastaniety)
    • ô ôkryślōnyj wysokości klangu (kotły, ksylofon, wibrafon, zwōny rurowe)