Gaga tmqulih漁撈方式

作者: 林純桂/素伊多夕/方瑞玉

Tayal sraral magal qulih qani ga cingay llamu nya, mzi’a nqu tmuba, mu’, smi sruyu, qmlih qulih, sqruw ini ga psabu…piyux balay lamu nya, ini ptnaq kwara, nanu anay maku skayal cikay qu muciy nanu magal qulih qu Tayal.

泰雅族的漁撈方式很多種，像魚藤捕魚法、潛水射魚法、放魚筌、截流法、誘魚法或者是肩負網等等…方式很多，後面介紹一些泰雅族的漁撈方式。

一、mu’ qulih (潛水射魚法)

mu’ qulih qani hiya ga strang nha ’bagan musa mu’, lingay na mtzyu byacing tehuk squ mqeru byacing. maki sa yahu tgliq ru mtrayas ga yaba qu qulih nya, yaba na qulih hiya ga ini aki sa lhmyaq ru mhway na qsya. nanu yaqu byaqan nqu tgliq zik na btunux ga, motu kya qu yaba na qulih balay ka mkux.

潛水射魚法大約是在每年的六至九月進行。越靠近瀑布下方、較湍急之處，魚就越大，大的魚不喜歡在淺的或緩慢的水域。特別是在瀑布下的石頭底部，就有很多大的苦花魚和石賓魚躲在裡面。

mu’ qulih qani ga ini bu’ squ cikuy, mha ni piyux hi mu ga psyugan nha mu’, baha hmswa mhit suna zik qsya, ru m’uy balay, hiyaq uzi, nanu wi mwah pbu wagi, mhngaw cikay mbasaw lga musa mu lozi.

射魚的時候不會射小魚，如果人數多大家會輪流分批的下水射魚，潛水要憋氣也很吃力，久了會冷，這時候就會上來曬曬太陽，休息一陣子，等體力恢復後再下去射魚。

mu’ qulih qani ga ana qutux hi musa, ana ga msbes sazing cyugal hi mgluw ga blaq. mha ni maki qu lhuyal smqas qalang ga mplawa msqun musa, nanu qutux lahuy mgluw musa lga mspat mpuw hi, ana ini bu’ saxa nha ga, blaq qu qsliq gmluw mzwi.

潛水射魚可以單獨進行，但大部分的時候是兩至三個人。如果部落有活動就會以相邀的方式進行，這時候就會有一組人馬，約八至十個人，即使有的射不到魚，大家也覺得很有趣味性。

sraral ungat qu kita zik qsya na misuw qaniy ga, s’agal nha garas ru qlcing kbalay, ru syugun nha gasil. mu’ quliq lga squzi’ nha gryung,ru syun sa babaw qsya nanu baqun mita qulih maki zik qsya, ming s’su bbu’ qulih qaniy qu sbu’ nha, bun qu qulih lga sr’un nha qba magal, baha hmswa ungat waqit nya qu s’su qasa. misuw qani maki qu qeqaya bbu’ qulih lga, yaba qu pincyawgan nya la. mu’ qulih qani ga strang nha mhngan, baha hmswa mhngan ga mwah mhngaw sa syaw qu qulih ’law balay bun.

以前還沒有現代的蛙鏡的時候，族人會用鏡片加上木條，製作現代蛙鏡的樣子，二邊繫上繩子。射魚的時候掛在脖子上，鏡面放在水面上就會清楚看見底下的魚在游動，這時候族人手上拿著魚叉，用手朝魚的背上刺，由於魚叉沒有倒鉤，就會用手托著魚抓上來。有了現代的魚叉及蛙鏡之後，射魚就更有效率了。一般射魚都會在晚上進行，因為晚上的魚都會在岸邊休息停留，比較容易射到。

二、sruyu qulih (魚筌捕魚法)

hopa qu nqwaq na sruyu hiya, smi sruyu ga pkron squ te kyahu qu nqwaq nya, baha hmswa qulih ga mkura yatux lmuhu, nanu ‘law balay mzyup zik na sruyu, mzyup lga ini thuyay mhtuw la, qulih cipoq ga thuyay mhutuw. kinsuxan nya mwah mlaw sruyu qu Tayal, galun nha qu sruyu ru stukun nha mma, nanu llaqi mwah rmaw mamu qulih uzi.

魚筌的開口處比較大，放置的時候開口處要朝向下游放置，魚的習性是往上游動，這時就會游進去，魚游進去之後就逃不出去，但是小魚還是可以逃。隔一天族人就會把魚荃拿到岸上，打開筌門把魚倒出來，孩子也會來幫忙撿拾。

maki uzi qu sruyu kiyap kbolung, sqruw nha masut, nanu mzyup kya qu kbolung. maki uzi qu qalang Tayal ga sksos nha paqi ru sqzyaq nha menxung nanu sokan balay, ini ga paqi ka ngahi ttahun nha sokan balay.

還有一種是捉蝦子用的，裡面放入蝸牛當餌，蝦子就會進去。有些部落會炒米糠和麵粉就有味道了，或者用米糠和地瓜一起攪拌，再用火烤就有味道。

三、psabu qulih (肩負網捕魚法)

psabu qani hiya ga, qqaya agal qulih nqu Tayal sraral, Tayal hiya ga tminun nanak, swa san psabu ga baha hmswa , musa smabu squ qulih, yasa san mha psabu, knwan musa psabu qulih qani ga, iya Taywan qani ga cingay qu behuy nya, msbehuy mqwalax hmor qu qsya llyung tmora qu qsya mutang kwara qu qsya llyung, kryax ga maki te ska qulih nya trang nasa ga qulih qani lga mgyay mwah syaw, baha hmswa trang hmor qsya maras qhuniq btunux naqi, maki ska qsya qu qulih lga, horun na qhuniq btunux mhuqil la. nanu yasa mwah mlqing squ syaw llyung mhuway cingay ini ga lelangu mwah motu kya, strang msbehuy Tayal lga strang nha yal qasa ru musa psbu la. kryax ga ini baqi smabu baha hmswa mtasaw qu qsya, ksobeh su lga mhgay qu qulih la. trang hmon msbehuy mutang qu qsya, mutu sa syaw qu qulih, ana mzyup qsya qu squliq ga, ini pgyay, baha hmswa nyux mutang qu qsya, yasa blaq nha musa psabu.

肩負網是從前泰雅族捕魚的工具，族人會自己編織，之所以稱作「psabu」源於撈魚的動作有「包起來」的樣子，故稱之psabu。何時去捕撈呢？台灣有很多颱風，當颱風下雨河水暴漲、混濁之時，魚就會跑到旁邊，因河水湍急、沖刷會帶來木頭、砂石，若魚在河中會被沖刷而死，所以魚會躲到緩和、有潭的地方聚集，族人便會去捕撈。通常沒有辦法用這種方式去捕撈，因為河水清澈，走近河水魚兒就會跑掉了，因此，趁颱風河水暴漲，魚兒群聚在河旁時，人即使進入河中，因河水混濁，魚也不會跑掉，這是最佳時機。

psabu qani ga, sazing ruma mqhzyaw, qhyagan nha syun nha qhzyang, qutux qba ga qutux ruma, gyahan qu psabu qasa ru ringun kraya musa psabu squ qsya, cyux motu sa langu qu qulih qasa, minxan, minsazing pizyux qu qulih ga a su minpira ga, maki kwara, kruma, labang qu langu pizyux motu kya qulih ga minqutux su psabu ga, aw ini cyugal payat tncing.

肩負網它是由兩根竹子穿在網上，一個肩膀各一隻，網子打開由上往下網，魚群都聚集在水潭的地方，一次、兩次，如果魚多的話，撒一次網少說也有三斤，五次、六次就夠背了，這就是泰雅族的肩負網捕魚。

psabu qani ga kinqruyux nya ga, kmwa sazing qba qruyux nya, spngun ga maki cyugal kosyaq, trang tminun qu Tayal qani ga, squnun ga musa sazing kbhul msyaw roziq nya, binah nya ga qutux kbhul, sazing squnun lga sazing kbhul roziq nya la, nyutun nya tminun ru msqun lga nyutun nya hmit qu roziq nya siy tehuk squ sthay qutux roziq nya lga suqun tminun la. blequn slabang ga, cyugal hkuy nya sraral hiya ga, nuka qu tunun nha, syugun qu nuka, aring nya ga qthuy cikay, ru llyuw nya gak hi cikay san kya g aini qaniq iyal qsya, maki qu ugiq lga, yasa galan cinun nqu Tayal la, misuw qani lga, ungat iyal Tayal baq tminun la.

肩負網的長度大約兩個人的高度長，這樣算來約有三公尺，在編織時，一邊一百個網目，兩邊合起來是兩百多個網目，編完一圈之後，每邊一圈就減一個網目，直到剩下一個網目就編織完成了，撐開來形成三角形。在編織時，從前族人是用苧麻編織，起針會比較粗，之後慢慢細，這樣比較不會吃水（不會太重），自從有了尼龍線之後，族人就會用尼龍線編織了，而且現在會編織的族人已經很少了。

四、qmlih/qmapoh (截流捕魚法)

qmlih qani ga gwayun nha sa mqara qu qsya nya, mzi’a nqu yaba na tunux qmhut mqara sazing qu tuqiy na qsya nya la, nanu moyaw ta squ ‘law musa qmlih. Nanu qu ssu’unnha ga s’agal nha abaw bgayaw smu’ut, pragan bnaqiy ki btunux smru. Snaga mqapoh qyas lga, maki mma qu qulih ki kbolung, gyahan qu btunux ru lmun qu qulih bbolung la. qmliq qani ga msbes musa qu Tayal.

截流捕魚法是我們在溪流選定一個有分叉的河道，例如有大石頭之處，水就會分開成兩路，選擇容易截流的那一邊來進行截流。截流的工具常用姑婆芋的葉子阻擋，中間再砌沙就可以截流。等到下方的水流乾了，魚蝦就會擱淺，打開石頭就有魚蝦可以捕捉了。截流捕魚法通常以結伴的方式進行。

五、sqru (誘魚法)

maki uzi qu si giway pnep mokan, s’usa nha m’abi syaw llyung ru pnahu puniq si pinsasan. sm’su sqru qani ga, sgoyaw nha mblaq ki’an qulih, sm’su sqruw nep ga mzimal ini ga mtzyu pgan syun nha. skbalay nha ruma pqzyan nha ugiq ru nep, prasan baliq,ini prasiy baliq ga mklwa babaw qu sinqruw lga ini kaciy na qulih. Snaga nha pira tmucing ru xalun nha musa mlaw, cyux mlglaw qu sin’su ruma qasa lga,nanu cyux ciriq la.

還有一種是專門釣三角鉤魚，他們會在河邊生火夜宿到早上。釣竿不能隨便放，要找適合的位置，一條河流可以放50、60根。用竹子做成釣竿繫上魚線再綁上釣鉤，魚鉤的上方插入小鉛球，若沒有插上小鉛球魚鉤就會浮在水面上，就釣不到魚了。他們會等待幾個小時之後就會去巡看一次，只要有抖動的釣竿就是釣到了。

nanu musa mita mlaw ga sazing hi musa tqru ini ga cyugal hi psyugan nha, kruma ga, tizyu pgan sni nha lga, isu usa kraya kun taring sqani ru usa kyahu simu hiya muci kya pqasu. musa mlaw qulih qasa ga, kruma ga sazing cyugal nep nyux ciriq mokan nya, galun nha ru syun nha waya ru psyugan nha smi bisuw lozi, suqun nha pssyu kwara lga, mhngaw kwara ha, qutux gbyan qasa ga, kya minpayat musa mlaw mita, piyux qu nagal nha la, muci kya sqru hiya.

約二小時巡視一遍，每次有2-3人輪流去巡視，如果放置六十個釣竿，他們會分配巡視的區段，將誘捕到的三角鉤魚裝入魚簍裡，再換新的蚯蚓，巡完之後，先稍作休息，兩個小時之後再去巡視，一個晚上大約會去巡視四次，就可以滿載而歸，誘餌釣是這樣的。

baqun nha mita uzi ktan nha, mha nqu cyux tblaq cikay lga yasa qu syan nha boyaw sqru, ini nha say smi sbas balay qsya hiya wal si qluy kya ini ciriq qulih nya, si ga syun sa mmlux ru hmiq cikay na llyung ga ciriq. pnep mokan qani ga ini kzyup sa ska tunux ru namali(baliq) qani ga tlu mzyup squ tunux lga ini baqi skluw la, qhlun magal ga mskyut la. ana ga magal qulih ga baqun nha ini ga cyux qulih ungat qulih szwi nha cikay ru galun nha hetuw balay qani ga babaw sbehuy hopa gong ru mutang, tasaw lga yasa son sqru la. ini ga bisuw ru patung, misuw qani lga musa bazi khoryo la, ini ptnaq kwara ssi qutux qutux hi.

他們會觀察什麼地形適合豎立釣竿，不會在水勢湍急之處，而是水勢小且平穩的水面才會釣到魚。魚鉤不會進入石頭縫裡，若小鉛球卡在石頭縫裡就拉不出來，勉強拉就會斷掉。但是他們都會透過經驗知道魚有沒有上鉤。 颱風之後，作大水又混濁，等水變清之後就去誘魚。一般是用蚯蚓或青蛙去當誘魚，現在都買泥鰍，每個人放的方式都不同。

pangkun hiya ga san sqru tlaqiy, nanu syun ga horyu ini ga bisuw thuy, ini ga bolung kruma ga patung uzi. pnep misuw hiya ga cipok, hopa raral hiya, cipok qani ga laqi kinbahan kwara la. pangkun raral hiya ga thuy hopa, raral ga nuka qthuy ru bleqan lmuhuw bisuw lru son ta sqru bih gong, ru ktan ta gong qahuy ga piyux tunux nya ga syun kya, yasa maki tlaqiy nya. ungat qahuy lga ana si say smi ga ungat nanu, ini ciriq uzi. nanu skangi nha silung hopa ru ana maki sbas ini ga hopa gong nya ga qahuy muciy lga, maki langu nya syun ta kya yasa ciriq tlaqiy nya la.

延繩釣是誘捕鱸鰻的，放泥鰍或大蚯蚓或蝦子、青蛙也可以。現代的釣餌很小，以前的釣鉤粗又大，線是苧麻做的，蚯蚓綁好後放到很多石頭的溪流，那裡才有鱸鰻，沒有石頭即便放下去也釣不到。捕撈鱸鰻要找大的河流，即使水勢大又湍急，有石頭的深潭，放到那裡就會釣到鱸鰻。

pangkun hiya ga swa siy babaw sbehuy ga yasa uzyay ru ungat niqun nya lga helaw mhtuw mwah hkangi nniqun. yaqa ini sbehuy ga nyux siy tasaw krryax gong ga maki lingay piyux bolung, helaw tngi ru bolung niqun nya, sbehuy ru wahan smpux kwara nniqun, yasa mwah hkangi nniqun nya ru yasa helaw ciriq pangkun hiya.

延繩釣是颱風過後才會去放，魚餓了沒有東西吃，會急著出來覓食。沒有颱風水勢緩慢時，周邊會有許多蝦子，很快就飽。颱風時會將魚類或藻類沖散，因此出來覓食很快就會釣到。

六、tnep qulih (釣魚)

musa pnep qulih hiya ga nanu qu sqru nha ga bisuw, ini ga qlyan sasan ga lama qmihuy squ bisuw, khuyan nha ru syun nha sa takan, yasa ini pgiyay qu bisuw qani. tehuk llyung lga pnep, nep ga s’atuk ta bisuw, ana ga si ga mumuk qu nep qasa, ini su suqi mumuk lga cinkita lga baqun na qulih ru ini nya kaciy. nanu si ga bleqan balay smqruw. nep qani ga maki qu mari( baliq) nya ru maki qu boyaw nya, blaq balay qsliq qu pnep qani. si ga baq ta pnep, cyux kmat qu qulih lga, cyux si trux trux qu boyaw lga thwayun lmeliq, si su khlagiy meliq lga mt’alay uzi, kruma ga mgay qu qulih. son nha kya raral qu zyuwaw na pnep qulih qani hiya. ru musa pnep hiya ga ini abi kya, qlyan musa ru gbyan hazi lga mwah la, kya sazing ini ga zmagal hi msbes musa ini psinkwara.

釣魚要用蚯蚓去誘魚，趁著上午去挖蚯蚓放進竹筒裡就不會跑掉了。到了河邊後將蚯蚓鉤入魚鉤中間，但是必須要將魚鉤藏好，若沒有塞滿，魚就會知道，所以要先放好才釣魚。釣魚要有鉛錘和竹竿，魚鉤要沉入水底。有經驗的人會知道，當魚咬住魚鉤時魚竿就會晃動，必須要不急不緩的將釣線拉上來，若太用力拉上來魚就會脫落跑掉了。以前釣魚的方式是這樣，當天往返不會睡在河邊，三、五個人一起相邀不會集體進行。

七、skari ru ami(八卦網與圍網)

kari hiya ga babaw sbehuy ga sazing ryax ini ga mtasaw lga yasa musa skari la, ana ini sbehuy ga mhngan lga musa silung uzi, puniq qasa ga leqan mita, inu say skryan puniq sa, ini ta an skura bih bsilusng qasa ru an squriq muci, s’un su musa puniq lga baq mgyay ska ini ga m_yut zik tunux la. bnkis raral ga nuka ru pcira nanak, ru leqan nha tminun. misuw qani lga bazi kwara la, ana hbaw helaw galiq ini kiyan nuka knalay wasin ini helaw galiq, ana ga u’suw, son sqani skari hozyaq lga u’suw balay la.

八卦網是颱風過後二天，或是水乾淨之後去放。沒有颱風時晚上也會去。燈光不要先照到溪水要偷偷的放，光先照到，魚就會先逃或躲到石頭縫裡。早期是用苧麻紡線和編織，現在都是現成的比較方便但容易破掉，苧麻不易破掉，但丟出去濕了就會很重。

ami hiya ga laqi kinbahan misuw yasa maki la, bnkis sraral ga ungat yan qani knalay koba qani hiya la. ktan qu bling nya tenux ga tenux qulih ciriq uzi, cipok bling ga tekuy uzi ru helaw ami hiya, siy say mahi kya sazing spung ryax ini ga cyugal spung ryax son magal lga maki la. taring smlaq (mhngan) lga san magal maki qulih nya la. hbaw balay ami hiya san lmngyaq smi silung ru leqan prahi lga suqun ru mwah la, ana ga siy nya gali kwara qu qulih ini kthay, iyat blaq na zywaw uzi.

八卦網是現代才有的，是工廠製作的。洞越大就會釣到大魚，洞小就會釣到小的，八卦網是比較快，只要撒下去差不多二、三個小時去拿就有魚了。天開始黑去拿就有魚了，八卦網很輕，潛入溪流掛好就可以回來了。但是八卦網會將水裡的魚一網打盡，並不是一件好事!

八、棕櫚捕蝦法

laqi sraral hiya ga, abaw saping galun qu syaw nya si thaziy qni nya, sazing qu klayun ta, qutux ga galan sqruw, qutux ga galan yubang kiyap kbolung. galan sqruw ga masut gong cipoq, tmaqun kulu nya ru hi nya bhlan sa qutux qni saping qasa yasa qu sqruw ta, ru qutux qni saping ga skbalay ta yubang kiyapk bolung. son nanu kmiyap ga, qba ’zil qu ming sqruw ru qba ‘law ga ming yubang, trang nyux maniq sqruw qu kbolung ga, ringun ta suruw nya musa pciriq, si hwaziy maras te ska hi nya qu yubang qasa, ru si pxaliy lmiliq pciriq lga, triqun qu kbolung qasa la.

早期孩子們會取棕櫚葉片，將兩邊的葉片撕除只留梗的部分，準備兩支，一支是綁誘餌用的，另一支做成活套結是用來套蝦子。誘餌是用溪流的小螺子，螺子打破取螺肉，綁在山棕葉梗的前端作餌，另一支葉梗要做成活套結是用來套蝦子的。操作的時候左手拿誘餌右手拿活套結，當蝦子在前面吃餌的時候，活套結就從蝦子的尾部慢慢往蝦子身體的中間部位移動，然後拉起來就抓到蝦子了。

九、tara ( 撈網 )

tara bolung ga yasa qu sptara ta kbolung, mruma ga nway mhtu kahul zik btunux qu kbolung ru nanu ngahi qu skanan ta ru srpus ta squ syaw na gong, smok qi kbolung lga mhtuw tanux qu kbolung, yasa qu nyutun ta ptara qu kbolung la.

捕撈蝦子網是選擇適合使用於撈蝦的網子。有時候為了誘使蝦子從石頭縫片出來，我們會把生地瓜咀嚼噴灑在溪流緩水邊，蝦子聞到之後就會出來，這時我們就一一的用撈網捕撈起來。

十、sakaw (竹床)

bnkis sraral ga zi sbas na qsya qasa ga babaw nya syan nha sakaw, sakaw hiya ga ruma, wagan nha khi na ruma, ru si ki tnaq khi kwara yasa ini k’usuw, kruma ga bokon nha uzi, blequn nha mkuw ru bhlan, wiwal sakaw ’byan. syun nha sa babaw na sbas. qulih ga lmuhu mrura yatux rwa, nanu aring kyahu mstoput pintazil lga, pksul squ sakaw qasa la. sakaw qasa ga ini nha ptring qsya, tmring qsya lga mgay kwara qulih nya.

早期族人會在水流有落差的位置中使用魚床來捕撈，魚床是竹製的，選擇較細的才不會太重，有的會剖開，把竹子排好綁緊，就像我們睡的床一樣，放置在水流落差的上方。魚有往上溯的習性，因此當牠由下往上跳躍的時候，魚就會擱淺在魚床上，放置魚床不能接觸到水，不然魚還是會游走。